Stanisław Diabeł Stadnicki

Stanisław Stadnicki
„Diabeł”
	; Szreniawa bez Krzyża
Rodzina	Stadniccy herbu Szreniawa bez Krzyża
Data i miejsce urodzenia	ok. 1551 ; Żmigród lub Dubiecko
Data i miejsce śmierci	14 sierpnia 1610 ; Tarnawa
Ojciec	Stanisław Mateusz Stadnicki
Matka	Barbara Zborowska
Żona	Anna Ziemięcka
Dzieci	Władysław; Zygmunt; Stanisław; Felicjana
	Cytaty w Wikicytatach

Stanisław „Diabeł” Stadnicki herbu Szreniawa bez Krzyża (ur. ok. 1551 w Nowym Żmigrodzie lub Dubiecku, zm. 14 sierpnia 1610 w Tarnawie^[1]) – starosta zygwulski w latach 1599–1608^[2].

Życiorys

Był synem Stanisława Mateusza i Barbary ze Zborowskich. Jego bratem był Marcin Stadnicki h. Szreniawa (ok. 1552–1628) kasztelan sanocki, ochmistrz dworu carowej Maryny Mniszchówny.

Ożeniony z Anną Ziemięcką (z Ziemięcic k. Gliwic), miał z nią trzech synów: Władysława (zabitego w Krzemienicy w 1610 r.), Zygmunta i Stanisława, oraz jedną córkę – Felicjanę. Rodzina Stadnickich była wyznania ewangelicko-reformowanego (kalwińskiego) i utrzymywała w Łańcucie zbór.

Nauki pobierał w Dubiecku, następnie w Heidelbergu w 1566 roku^[3].

Został zapamiętany jako awanturnik i sławny warchoł, nazwany „Diabłem Łańcuckim”. Początkowo zasłużył się dla Korony, jako rotmistrz biorąc udział w wyprawie Stefana Batorego na Gdańsk i Moskwę. Urażony, że jego wyczyny nie zostały docenione, wyjechał na Węgry, gdzie w wojsku cesarza Rudolfa II walczył przeciw Turkom. Później popierał arcyksięcia Maksymiliana w staraniach o koronę polską i przez jakiś czas przebywał na Śląsku, gdzie poznał przyszłą żonę Annę Ziemięcką przebywając u jej ojca. Brał udział po stronie austriackiej w oblężeniu zamku Olsztyn koło Częstochowy, gdzie przeszedł do historii jako antybohater^{[wyrażenie próżne]}.

W roku 1586 przejął za długi od Anny Sienińskiej miasto Łańcut. W czasie elekcji 1587 roku głosował z województwa krakowskiego na Maksymiliana Habsburga^[4].

Poseł na sejm 1590/1591 roku z ziemi sanockiej^[5], poseł na sejm inkwizycyjny 1592 roku, sejm 1593 roku, sejm 1597 roku, sejm 1601 roku, sejm 1603 roku, sejm 1605 roku, sejm 1606 roku z ziemi przemyskiej, poseł na sejm 1590 roku z ziemi sanockiej^[2].

Jako ewangelik i deputat na Trybunał Główny Koronny w Lublinie^{[potrzebny przypis]} był wybrany prowizorem przez protestancko-prawosławną konfederację wileńską w 1599 roku^[6]. Był przeciwnikiem Jana Zamoyskiego. W roku 1600 był posłem na sejm^[7]. W czerwcu 1606 roku uczestniczył w zjeździe pod Lublinem^[8]. W latach 1606–1607 był jednym z przywódców rokoszu Zebrzydowskiego (wziął udział jako jeden z dowódców w bitwie pod Guzowem, która miała miejsce 5 lipca 1607 roku). Później jednak niespodziewanie „zmienił front” i uszedł ze swoim wojskiem.

Toczył prywatną wojnę ze starostą Leżajska Łukaszem Opalińskim. Opaliński zdobył jego rezydencję w Łańcucie wraz z miastem w roku 1608. Stadnicki jednak w odwecie zdobył rezydencję Opalińskiego wraz z miastem Leżajsk. Ostatecznie pod Tarnawą^[1], gdzie zgromadzono 6000 ludzi, 14 sierpnia 1610 roku przegrał z Opalińskim. Zginął w odwrocie po bitwie, a wraz z nim około pół tysiąca jego żołnierzy. Ukrył się w lesie, ale gdy nieostrożnie wychylił się zza kłód drewna został dostrzeżony przez Kozaków. Stadnickiego dobił Tatar Persa. Po śmierci na jego ciele naliczono 10 ran od ciosów i pchnięć. Opaliński żałował, że Stadnickiego nie wzięto żywcem, wynagrodził jednak Persę, który na najbliższym sejmie otrzymał nobilitację i nazwisko Macedoński. Legenda głosi, że odrąbaną głowę Stadnickiego przywiózł do Lublina jeden z zalotników pięknej panny Reginy Żegocianki, by serce jej zdobyć i obnosił ją zatkniętą na drzewcu po Lublinie^[9].

Stadnicki w sztuce

Postać Stadnickiego została umieszczona na obrazie Jana Matejki Kazanie Skargi.

Jest bohaterem powieści Diabeł Łańcucki (2007) Jacka Komudy, Pod czarcim kopytem (1983) Kazimierza Korkozowicza, a także dramatu „Smocze gniazdo” Adolfa Nowaczyńskiego oraz Starosta zygwulski Adama Krechowieckiego. Jest także bohaterem jednej z nowel (Z Diabłem sprawa) w Przypadkach starościca Wolskiego Józefa Hena, sfilmowanej w odcinku serialu Rycerze i rabusie. Wspomniany jest w powieściach Rękopis pani Fabulickiej (1958) Hanny Januszewskiej oraz Złota wolność (1928) Zofii Kossak-Szczuckiej.

Antybohater w powieściach pisarzy takich jak Aleksander Fredro, Władysław Syrokomla czy Władysław Bełza. Jeden z antagonistów bohatera serii Kacper Ryx, której autorem jest Mariusz Wollny.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Gwałcił, palił, mordował. Dzieje Diabła Łańcuckiego. [dostęp 2024-03-05].
↑ ^a ^b Kazimierz Przyboś. Reprezentacja sejmowa ziemi przemyskiej w latach 1573–1695, w: Rocznik Przemyski Tom 34 (1998), Nr 4, s. 32.
↑ Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 336.
↑ Anna Pieńkowska, Zjazdy i sejmy z okresu bezkrólewia po śmierci Stefana Batorego, Pułtusk 2010, s. 367.
↑ Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 336.
↑ 1599 г. – Акт конфедерации, заключенной в Вильно, шляхетством Речи Посполитой православного и протестантского исповеданий для взаимной защиты от гонений со стороны католического духовенства, s. 4.
↑ Andrzej Radman, Marek Ferenc, Rejestr senatorów i posłów na sejmie walnym warszawskim 9 lutego – 21 marca 1600 r., w: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. MCCLXVII – 2004, Prace Historyczne, z. 131, s. 98.
↑ Alexander Rembowski, Rokosz Zebrzydowskiego: materyały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem Konfederacya i rokosz w dawnem prawie państwowem polskiem, Warszawa 1893, s. 195.
↑ Zbigniew Włodzimierz Fronczek, Z toporem przez wieki. Legendy, podania, sensacje Lubelszczyzny i Podlasia, Lublin 2003, s. 14–18.

Bibliografia

NormanN. Davies NormanN., Boże igrzysko, ElżbietaE. Tabakowska (tłum.), t. I, Kraków: Znak, 1991, s. 466–469, ISBN 83-7006-400-0, OCLC 749272417 .
Stanisław Stadnicki: rkps 1606, wyd. J. Czubek, w; Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego, t. II, Kraków 1918.

Linki zewnętrzne

Tygodnik Ilustrowany 1860 Łukasz Opaliński

[stst-1] Gwałcił, palił, mordował. Dzieje Diabła Łańcuckiego. [dostęp 2024-03-05].

[Przyboś-2] Kazimierz Przyboś. Reprezentacja sejmowa ziemi przemyskiej w latach 1573–1695, w: Rocznik Przemyski Tom 34 (1998), Nr 4, s. 32.

[3] Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 336.

[4] Anna Pieńkowska, Zjazdy i sejmy z okresu bezkrólewia po śmierci Stefana Batorego, Pułtusk 2010, s. 367.

[5] Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 336.

[6] 1599 г. – Акт конфедерации, заключенной в Вильно, шляхетством Речи Посполитой православного и протестантского исповеданий для взаимной защиты от гонений со стороны католического духовенства, s. 4.

[7] Andrzej Radman, Marek Ferenc, Rejestr senatorów i posłów na sejmie walnym warszawskim 9 lutego – 21 marca 1600 r., w: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. MCCLXVII – 2004, Prace Historyczne, z. 131, s. 98.

[8] Alexander Rembowski, Rokosz Zebrzydowskiego: materyały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem Konfederacya i rokosz w dawnem prawie państwowem polskiem, Warszawa 1893, s. 195.

[9] Zbigniew Włodzimierz Fronczek, Z toporem przez wieki. Legendy, podania, sensacje Lubelszczyzny i Podlasia, Lublin 2003, s. 14–18.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]