Terebratulida

Terebratulida – rząd ramienionogów, którego cechą charakterystyczną jest szkielet lofoforu w postaci pętli (ang. loop). Przedstawiciele tego rzędu występują od dewonu do dzisiaj^[1].

Cechy charakterystyczne, systematyka i nomenklatura

Terebratulida należą do podtypu Rhynchonelliformea, odpowiadającego w przybliżeniu dawniej wyróżnianej gromadzie ramienionogów zawiasowych (Articulata), którego przedstawiciele odznaczają się wapienną muszlą i obecnością zawiasów. W obrębie tego podtypu należą do gromady Rhynchonellata, wyróżnianej na podstawie mikrostruktury muszli. Rząd wyróżniany jest na podstawie obecności brachidium w postaci pętli (dawniej zwanej też taśmą)^[2]^[3], choć u niektórych form może ona ulec wtórnemu uwstecznieniu.

Terebratulidy dzielą się na trzy podrzędy:

Terebratulidina Waagen, 1883, u których pętla w ontogenezie powstaje bez udziału septum środkowego lub związanych z nim struktur (ang. septal pillar); podrząd ten obejmuje wszystkie terebratulidy krótkopętlowe i niektóre długopętlowe^[1];
Terebratellidina Muir-Wood, 1955, u których pętla w ontogenezie powstaje z udziałem septum środkowego lub związanych z nim struktur (ang. septal pillar); podrząd ten obejmuje wyłącznie terebratulidy długopętlowe^[1];
Gwyniidina Halamski & Bitner in Halamski et al., 2015, u których pętla jest wtórnie uwsteczniona aż do całkowitego zaniku^[4].

Nazwa rzędu pochodzi od nazwy rodzaju Terebratula Müller, 1776 z gatunkiem typowym Terebratula terebratula (Linnaeus, 1758) [= Anomia terebratula Linnaeus, 1758]. Pochodzi ona od łacińskiego słowa terebro „wiercę”^[5] i odzwierciedla obecność otworu nóżkowego w muszli^[6].

Wększość rodzajów terebratulidów odznacza się gładką (nieornamentowaną) muszlą, ale do tego rzędu należą również formy o muszli żebrowanej^[1].

Pygope diphya (dolna kreda Austrii)
Oleneothyris harlani (paleogen; widok grzbietowy)
Oleneothyris harlani (paleogen; widok boczny)
Argyrotheca cuneata (miocen)
Victorithyris peterboroughensis (miocen)

Występowanie

Najstarsze terebratulidy znane są z wczesnego dewonu. W żywecie występowały olbrzymie terebratulidy z rodziny Stringocephalidae (m.in. rodzaje Stringocephalus i Stringodiscus), które były jednymi z największych ramienionogów w dziejach. Największą różnorodność terebratulidy osiągnęły w jurze; z tego okresu znanych jest ponad 150 rodzajów należących do tego rzędu^[1]. Od kredy różnorodność wszystkich ramienionogów zmniejszała się^[7].

W Polsce terebratulidy znane są między innymi z dewonu^[8]^[9], triasu (gdzie dały nazwę warstwom terebratulowym)^[10], jury^[11], kredy^[12]^[13] i miocenu^[14].

W dzisiejszej faunie większość ramienionogów – mniej więcej trzy czwarte^[1] z około stu rodzajów^[15] – należy do rzędu Terebratulida^[16].

Coptothyris grayi (współczesny)
Frenulina sanguinolenta (współczesna, Filipiny)
Campages asthenia (współczesny)
Terebratalia transversa (współczesna, wybrzeże Kalifornii)

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f D.E.D.E. Lee D.E.D.E. i inni, Terebratulida, [w:] Roger L.R.L. Kaesler (red.), Treatise on Invertebrate Paleontology. Part H, Brachiopoda, Revised, Volume 5: Rhynchonelliformea (part), Boulder, Colorado–Lawrence, Kansas: The Geological Society of America, Inc. and The University of Kansas, 2006, s. 1965–2250 .
↑ FranciszekF. Bieda FranciszekF., Paleozoologia. Tom I: Część ogólna, Zwierzęta bezkręgowe, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1966 .
↑ G.A.G.A. Cooper G.A.G.A., Terebratulacea (Brachiopoda), Triassic to Recent: A Study of the Brachidia (Loops), „Smithsonian Contributions to Paleobiology”, 50, Smithsonian Institution, 1983 .
↑ Adam T.A.T. Halamski Adam T.A.T. i inni, Unusual brachiopod fauna from the Middle Triassic algal meadows of Mt. Svilaja (Outer Dinarides, Croatia), „Journal of Paleontology”, 89 (4), 2015, s. 553–575, DOI: 10.1017/jpa.2015.34, ISSN 0022-3360 [dostęp 2024-02-05] (ang.).
↑ JerzyJ. Kreiner JerzyJ., Słownik etymologiczny łacińskich nazw i terminów używanych w biologii oraz medycynie, wyd. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum, 1963 .
↑ Daphne E.D.E. Lee Daphne E.D.E., C.H.C.C.H.C. Brunton C.H.C.C.H.C., Terebratula Miiller, 1776 (Brachiopoda): proposed designation of Anomia terebratula Linnaeus, 1758 as the type species, „Bulletin of Zoological Nomenclature”, 55 (4), grudzień 1998, s. 220–223 .
↑ JozefJ. Michalik JozefJ., The structure and distribution of the European Cretaceous brachiopod assemblages with emphasis on the Tethyan fauna, Heinz A.H.A. Kollmann, H.H. Zapfe (red.), Österreichische Akademie der Wissenschaften Schriftenreihe der Erdwissenschaftlichen Kommissionen, Vienna: Springer, 1992, s. 57–74, DOI: 10.1007/978-3-7091-5644-5_5, ISBN 978-3-7091-5644-5 (ang.).
↑ AndrzejA. Baliński AndrzejA., Stringocephalus burtini Defrance from the environs of Siewierz, Poland, „Acta Palaeontologica Polonica”, 16 (4), 1971, s. 461–469 [dostęp 2024-02-05] .
↑ Adam T.A.T. Halamski Adam T.A.T., TomaszT. Segit TomaszT., A transitional stringocephalid from the Holy Cross Mountains, Poland, and its evolutionary and stratigraphic significance, „Acta Geologica Polonica”, 56 (2), 10 czerwca 2006, s. 171–176 [dostęp 2024-02-05] (ang.).
↑ AndrzejA. Kaim AndrzejA., Brachiopod bivalve assemblages of the Middle Triassic Terebratula Beds, Upper Silesia, Poland, „Acta Palaeontologica Polonica”, 42 (2), 1997, s. 333–359 [dostęp 2024-02-05] .
↑ W.W. Barczyk W.W., Upper Jurassic terebratulids from the Mesozoic border of the Holy Cross Mountains in Poland, „Prace Muzeum Ziemi”, 14, 1969, s. 3–82 .
↑ Maria AleksandraM.A. Bitner Maria AleksandraM.A., AndrzejA. Pisera AndrzejA., Brachiopods from the Upper Cretaceous chalk of Mielnik (Eastern Poland), „Acta Geologica Polonica”, 29 (1), 1979, s. 67–88 [dostęp 2024-02-05] (ang.).
↑ E.E. Popiel-Barczyk E.E., Upper Cretaceous Terebratulids (Brachiopoda) from the Middle Vistula Gorge, „Prace Muzeum Ziemi”, 12, 1968, s. 3–86 .
↑ Maria AleksandraM.A. Bitner Maria AleksandraM.A., AndrzejA. Kaim AndrzejA., The Miocene brachiopods from the silty facies of the intra-Carpathian Nowy Sącz Basin (Poland), „Geological Quarterly”, 48 (2), 2004, s. 193–198, ISSN 1641-7291 [dostęp 2024-02-05] (ang.).
↑ FachengF. Ye FachengF., G.R.G.R. Shi G.R.G.R., Maria AleksandraM.A. Bitner Maria AleksandraM.A., Global biogeography of living brachiopods: Bioregionalization patterns and possible controls, „PLOS One”, 16 (11), 2021, e0259004, DOI: 10.1371/journal.pone.0259004, ISSN 1932-6203, PMID: 34748573, PMCID: PMC8575269 [dostęp 2024-02-05] (ang.).
↑ Daphne E.D.E. Lee Daphne E.D.E., The terebratulides: the supreme brachiopod survivors, David A.T.D.A.T. Harper, Sarah L.S.L. Long, ClausC. Nielsen (red.), t. 54, Wiley-Blackwell, luty 2008, s. 241–249, DOI: 10.18261/9781405186643-2008-26, ISBN 978-1-4051-8664-3 [dostęp 2024-02-05] (ang.).

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f D.E.D.E. Lee D.E.D.E. i inni, Terebratulida, [w:] Roger L.R.L. Kaesler (red.), Treatise on Invertebrate Paleontology. Part H, Brachiopoda, Revised, Volume 5: Rhynchonelliformea (part), Boulder, Colorado–Lawrence, Kansas: The Geological Society of America, Inc. and The University of Kansas, 2006, s. 1965–2250 .

[2] FranciszekF. Bieda FranciszekF., Paleozoologia. Tom I: Część ogólna, Zwierzęta bezkręgowe, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1966 .

[3] G.A.G.A. Cooper G.A.G.A., Terebratulacea (Brachiopoda), Triassic to Recent: A Study of the Brachidia (Loops), „Smithsonian Contributions to Paleobiology”, 50, Smithsonian Institution, 1983 .

[4] Adam T.A.T. Halamski Adam T.A.T. i inni, Unusual brachiopod fauna from the Middle Triassic algal meadows of Mt. Svilaja (Outer Dinarides, Croatia), „Journal of Paleontology”, 89 (4), 2015, s. 553–575, DOI: 10.1017/jpa.2015.34, ISSN 0022-3360 [dostęp 2024-02-05] (ang.).

[5] JerzyJ. Kreiner JerzyJ., Słownik etymologiczny łacińskich nazw i terminów używanych w biologii oraz medycynie, wyd. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum, 1963 .

[6] Daphne E.D.E. Lee Daphne E.D.E., C.H.C.C.H.C. Brunton C.H.C.C.H.C., Terebratula Miiller, 1776 (Brachiopoda): proposed designation of Anomia terebratula Linnaeus, 1758 as the type species, „Bulletin of Zoological Nomenclature”, 55 (4), grudzień 1998, s. 220–223 .

[7] JozefJ. Michalik JozefJ., The structure and distribution of the European Cretaceous brachiopod assemblages with emphasis on the Tethyan fauna, Heinz A.H.A. Kollmann, H.H. Zapfe (red.), Österreichische Akademie der Wissenschaften Schriftenreihe der Erdwissenschaftlichen Kommissionen, Vienna: Springer, 1992, s. 57–74, DOI: 10.1007/978-3-7091-5644-5_5, ISBN 978-3-7091-5644-5 (ang.).

[8] AndrzejA. Baliński AndrzejA., Stringocephalus burtini Defrance from the environs of Siewierz, Poland, „Acta Palaeontologica Polonica”, 16 (4), 1971, s. 461–469 [dostęp 2024-02-05] .

[9] Adam T.A.T. Halamski Adam T.A.T., TomaszT. Segit TomaszT., A transitional stringocephalid from the Holy Cross Mountains, Poland, and its evolutionary and stratigraphic significance, „Acta Geologica Polonica”, 56 (2), 10 czerwca 2006, s. 171–176 [dostęp 2024-02-05] (ang.).

[10] AndrzejA. Kaim AndrzejA., Brachiopod bivalve assemblages of the Middle Triassic Terebratula Beds, Upper Silesia, Poland, „Acta Palaeontologica Polonica”, 42 (2), 1997, s. 333–359 [dostęp 2024-02-05] .

[11] W.W. Barczyk W.W., Upper Jurassic terebratulids from the Mesozoic border of the Holy Cross Mountains in Poland, „Prace Muzeum Ziemi”, 14, 1969, s. 3–82 .

[12] Maria AleksandraM.A. Bitner Maria AleksandraM.A., AndrzejA. Pisera AndrzejA., Brachiopods from the Upper Cretaceous chalk of Mielnik (Eastern Poland), „Acta Geologica Polonica”, 29 (1), 1979, s. 67–88 [dostęp 2024-02-05] (ang.).

[13] E.E. Popiel-Barczyk E.E., Upper Cretaceous Terebratulids (Brachiopoda) from the Middle Vistula Gorge, „Prace Muzeum Ziemi”, 12, 1968, s. 3–86 .

[14] Maria AleksandraM.A. Bitner Maria AleksandraM.A., AndrzejA. Kaim AndrzejA., The Miocene brachiopods from the silty facies of the intra-Carpathian Nowy Sącz Basin (Poland), „Geological Quarterly”, 48 (2), 2004, s. 193–198, ISSN 1641-7291 [dostęp 2024-02-05] (ang.).

[15] FachengF. Ye FachengF., G.R.G.R. Shi G.R.G.R., Maria AleksandraM.A. Bitner Maria AleksandraM.A., Global biogeography of living brachiopods: Bioregionalization patterns and possible controls, „PLOS One”, 16 (11), 2021, e0259004, DOI: 10.1371/journal.pone.0259004, ISSN 1932-6203, PMID: 34748573, PMCID: PMC8575269 [dostęp 2024-02-05] (ang.).

[16] Daphne E.D.E. Lee Daphne E.D.E., The terebratulides: the supreme brachiopod survivors, David A.T.D.A.T. Harper, Sarah L.S.L. Long, ClausC. Nielsen (red.), t. 54, Wiley-Blackwell, luty 2008, s. 241–249, DOI: 10.18261/9781405186643-2008-26, ISBN 978-1-4051-8664-3 [dostęp 2024-02-05] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]