Ulica Nowiniarska w Warszawie
| Nowe Miasto | |||||||||||||||||||
 Ulica Nowiniarska przy Świętojerskiej | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||
 52°15′05,3″N 21°00′13,9″E/52,251472 21,003861
| |||||||||||||||||||
Ulica Nowiniarska w Warszawie – jedna z ulic Nowego Miasta biegnąca od ul. Franciszkańskiej do ul. Świętojerskiej.
Nazwa ulicy pochodzi od nowiniarzy tj. osób zbierających i rozgłaszających nowiny oraz mieszczących się tutaj redakcji gazet[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwotnie ulica Nowiniarska była ślepym zaułkiem ul. Świętojerskiej powstałym przed rokiem 1795; dalszy odcinek, dzisiaj początkowy, biegnący od Franciszkańskiej przeprowadzono dopiero przed rokiem 1819.
Pierwszym budynkiem przy ulicy, zwanej początkowo Nowo-Winiarską, była kamienica kupca Nuchima Brünera wzniesiona pod nr. 15 u zbiegu z ul. Franciszkańską, według projektu Karola Henryka Galle.
Około roku 1825 poszerzono wylot ulicy Nowiniarskiej na Franciszkańską, tworząc niewielki, trójkątny plac. Po tym czasie przy ulicy powstawały w szybkim tempie nowe obiekty, co było spowodowane bliskością dzielnicy żydowskiej, zlokalizowanej w okolicy ulicy Nalewki. Dwa lata później, w roku 1827, pod nr. 13 powstała druga kamienica Nuchima Brünera, będąca jedną z największych kamienic warszawskich tamtych czasów. Jej fasada liczyła aż 21 osi, zaś jej wystrój był ciekawy i stosunkowo starannie opracowany.
Przed rokiem 1829 właścicielka posesji 10/16, Adelajda Lesznowska wystawiła szereg piętrowych, niezwykle długich budynków, ciągnący się od Świętojerskiej prawie po Franciszkańską; owe utylitarne obiekty mieściły na parterach sklepy, na piętrach – mieszkania. Około roku 1835 część tych budynków zastąpiono nową kamienicą, wzniesioną dla Anatola i Franciszka Nakwaskich. Zabudowa ulicy tamtego okresu charakteryzowała się silnym wydłużeniem elewacji oraz późnoklasycystycznym opracowaniem fasad.
W roku 1849 powstały następne pawilony handlowe, zastąpione potem kamienica Arona Walfisza, jednak ożywienie budowlane przy ulicy zapanowało dopiero w latach 80/90 XIX wieku; na miejscu starych kamienic powstawały nowe.
W roku 1884 Nowiniarską przedłużono aż do ulicy Długiej, rozbierając przy tym kilka obiektów przy placu Krasińskich; w roku 1896 wystawiono pod nr. 1/5 olbrzymią kamienicę Doby Nowińskiej, której autorem był architekt Edward Goldberg. Budynek miał niespotykany w tamtych czasach kształt wolno stojącego, wydłużonego bloku, stojącego frontem do pl. Krasińskich, zaś tyłem – do Nowiniarskiej. Fasada liczyła aż 34 osie i była pokryta bardzo bogatą ornamentyką neobarokową.
Od lat 20. XIX aż do roku 1939 Nowiniarska była ulicą handlową; działało przy niej bardzo wiele firm i sklepów. Na przełomie XIX i XX wieku na obydwu końcach ulicy urządzono otoczone żeliwnymi barierkami skwery, zaś po roku 1908 ulicą kursowała pierwsza w Warszawie linia tramwaju elektrycznego, jeżdżąca z placu Krasińskich na nieistniejący dziś plac Muranowski. Wzdłuż ulicy zamontowano wtedy oświetlenie elektryczne oraz wybrukowano ją granitową kostką.
W roku 1939 całkowicie spłonęła kamienica Doby Nowińskiej; jej ruiny rozebrano do roku 1941.
Od listopada 1940 do grudnia 1941 odcinek Nowiniarskiej pomiędzy Świętojerską a Franciszkańską znajdował się w obrębie warszawskiego getta[2].
Na pozyskanym po rozbiórce kamienicy Nowińskiej placu ustawiono w 1943 karuzelę i huśtawki. Motyw karuzeli i zabawy towarzyszącej śmierci Żydów tuż za murem często bywał poruszany w literaturze powojennej:
- U Czesława Miłosza – w wierszu Campo di Fiori
- U Kazimierza Moczarskiego – w powieści Rozmowy z katem
- U Tadeusza Borowskiego – w zbiorze opowiadań Pożegnanie z Marią
Pozostała zabudowa ulicy została zniszczona w roku 1944; po wojnie wyburzono wszystkie domy, nawet te nadające się do odbudowy. Po rozebraniu zabudowy w okolicy pl. Krasińskich odcinek Nowiniarskiej zupełnie zanikł, zaś wybudowane obiekty w niczym nie nawiązują do zabudowy przedwojennej. Po wybudowaniu w latach 90. gmachu sądów na placu Krasińskich na jego zapleczu wytyczono uliczkę odtwarzającą dawny przebieg ulicy, lecz nie przyłączono jej do Nowiniarskiej.
Otoczenie
[edytuj | edytuj kod]- Gmach Sądu Najwyższego
- Pomnik granic getta (ulica Świętojerska przy skrzyżowaniu z Nowiniarską)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 168. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ Mapa Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną, opracowanie kartograficzne Paweł E. Weszpiński [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie – przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2001. ISBN 83-87632-83-X.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 12. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 2006, s. 342. ISBN 83-88372-34-3.