Wielkoszczur gambijski

Wielkoszczur gambijski
	Cricetomys gambianus
	Waterhouse, 1840
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	Supramyomorpha
Infrarząd	myszokształtne
Nadrodzina	myszowe
Rodzina	malgaszomyszowate
Podrodzina	wielkoszczury
Rodzaj	wielkoszczur
Gatunek	wielkoszczur gambijski
Synonimy
	Mus goliath Rüppell, 1842; Cricetomys gambiensis: Temminck, 1853; Cricetomys gambianus dichrurus Osgood, 1910; Cricetomys gambianus oliviae Dollman, 1911; Cricetomys gambianus grahami Hinton, 1919; Cricetomys servorum Hinton, 1919; Cricetomys buchanani O. Thomas & Hinton, 1921; Cricetomys gambianus langi Hatt, 1934;
	Mus goliath Rüppell, 1842; Cricetomys gambiensis: Temminck, 1853; Cricetomys gambianus dichrurus Osgood, 1910; Cricetomys gambianus oliviae Dollman, 1911; Cricetomys gambianus grahami Hinton, 1919; Cricetomys servorum Hinton, 1919; Cricetomys buchanani O. Thomas & Hinton, 1921; Cricetomys gambianus langi Hatt, 1934;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wielkoszczur gambijski^[12], dawniej: wielkoszczur^[13] (Cricetomys gambianus) – gatunek ssaka z podrodziny wielkoszczurów (Cricetomyinae) w obrębie rodziny malgaszomyszowatych (Nesomyidae).

Zasięg występowania

Wielkoszczur gambijski występuje w sposób ciągły przez Senegal na wschód do Sudanu Południowego i Ugandy oraz na południe do rzeki Kongo w Demokratycznej Republice Konga^[14].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1840 roku angielski przyrodnik George Robert Waterhouse nadając mu nazwę Cricetomys gambianus^[2]. Holotyp pochodził z rzeki Gambia, w Gambii^[15].

C. ansorgei bywa uznawany za synonim C. gambianus^[11]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[14].

Etymologia

Cricetomys: rodzaj Cricetus Leske, 1779 (chomik); gr. μυς mus, μυος muos „mysz”^[16].
gambianus: rzeka Gambia, Afryka Zachodnia^[2].

Nazwa zwyczajowa

W polskiej literaturze zoologicznej dla oznaczenia gatunku Cricetomys gambianus używana była nazwa „wielkoszczur”^[13]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi temu przypisano oznaczenie wielkoszczur gambijski, rezerwując nazwę „wielkoszczur” dla rodzaju Cricetomys^[12].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 284–386 mm, długość ogona 247–405 mm, długość ucha 35–40 mm, długość tylnej stopy 62–73 mm; masa ciała 0,5–1,5 kg^[17]. Kształtem łudząco przypomina szczura wędrownego, jest szarobrązowy o krótkiej sierści, na grzbiecie szarobrunatny, spód biały, ogon nagi pokryty łuskami. W odróżnieniu od europejskich szczurów, wielkoszczur (podobnie jak chomiki) ma worki policzkowe, w których przenosi pożywienie.

Tryb życia

Aktywny nocą, żyje pojedynczo w norach wyposażonych w komory – mieszkalną i gniazdową oraz spiżarnię. Żywi się nasionami, ziarnem zbóż, orzechami, zielonymi częściami roślin, owocami, również drobnymi owadami.

Rozmnażanie

Zdolność do rozrodu osiąga w wieku 5-7 miesięcy. Ciąża trwa 30-36 dni, samica rodzi 1-5 młodych.

Związki z człowiekiem

Bywa przedmiotem polowań dla doskonałego mięsa. Po odpowiedniej tresurze odnajdują niektóre materiały wybuchowe, zakopane miny lądowe i inne niebezpieczeństwa (reagują na zapach trotylu). Znalezienie miny sygnalizują drapaniem w ziemię. Nie wyzwalają wybuchu, gdyż przy masie ciała wynoszącej ok. 1 kg, nie są w stanie uruchomić zapalnika.

Przypisy

↑ Cricetomys gambianus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c G.R. Waterhouse. On a new Genus of the Family Muridæ and Order Rodentia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 8, s. 2, 1840. (ang.).
↑ E. Rüppell. Säugethiere aus der Ordnung der Nager, beobachtet im nordöstlichen Africa. „Museum Senckenbergianum”. 3, s. 114, 1845. (niem.).
↑ C.J. Temminck: Esquisses zoologiques sur la côte de Guiné. I^e partie, les mammifères. Leiden: E.J. Brill, 1853, s. 168. (fr.).
↑ W.H. Osgood. Eight new African Rodents. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 5, s. 280, 1910. (ang.).
↑ G. Dollman. New West-African rodents. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 8, s. 258, 1911. (ang.).
↑ Hinton 1919 ↓, s. 283.
↑ Hinton 1919 ↓, s. 288.
↑ O. Thomas & M.A.C. Hinton. Captain Angus Buchanan’s Aïr Expedition. II. On the mammals (other than ruminants) obtained during the expedition to Aïr (Asben). „Novitates zoologicae”. 28 (1), s. 7, 1921. (ang.).
↑ R.T. Hatt. Fourteen hitherto unrecognized African rodents. „American Museum novitates”. 708, s. 5, 1934. (ang.).
↑ ^a ^b R.R. Kennerley R.R., Cricetomys gambianus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-11-07] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 232. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b Z. Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 336. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cricetomys gambianus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-11-07].
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 203, 1904. (ang.).
↑ S. Goodman & A. Monadjem: Family Nesomyidae (Pouched Rats, Climbing Mice and Fat Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 196. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).

Bibliografia

M.A.C. Hinton. Notes on the genus Cricetomys, with descriptions of four new forms. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 4, s. 282–289, 1919. (ang.).

[itis-1] Cricetomys gambianus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Waterhouse-2] G.R. Waterhouse. On a new Genus of the Family Muridæ and Order Rodentia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 8, s. 2, 1840. (ang.).

[Rüppell-3] E. Rüppell. Säugethiere aus der Ordnung der Nager, beobachtet im nordöstlichen Africa. „Museum Senckenbergianum”. 3, s. 114, 1845. (niem.).

[Temminck-4] C.J. Temminck: Esquisses zoologiques sur la côte de Guiné. I^e partie, les mammifères. Leiden: E.J. Brill, 1853, s. 168. (fr.).

[Osgood-5] W.H. Osgood. Eight new African Rodents. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 5, s. 280, 1910. (ang.).

[Dollman-6] G. Dollman. New West-African rodents. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 8, s. 258, 1911. (ang.).

[CITEREFHinton1919[https://www.biodiversitylibrary.org/page/18616070_283]-7] Hinton 1919 ↓, s. 283.

[CITEREFHinton1919[https://www.biodiversitylibrary.org/page/18616075_288]-8] Hinton 1919 ↓, s. 288.

[Thomas&Hinton-9] O. Thomas & M.A.C. Hinton. Captain Angus Buchanan’s Aïr Expedition. II. On the mammals (other than ruminants) obtained during the expedition to Aïr (Asben). „Novitates zoologicae”. 28 (1), s. 7, 1921. (ang.).

[Hatt-10] R.T. Hatt. Fourteen hitherto unrecognized African rodents. „American Museum novitates”. 708, s. 5, 1934. (ang.).

[iucn-11] R.R. Kennerley R.R., Cricetomys gambianus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-11-07] (ang.).

[Cichocki&inni-12] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 232. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[kracz-13] Z. Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.

[Burgin&inni-14] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 336. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-15] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cricetomys gambianus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-11-07].

[Palmer-16] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 203, 1904. (ang.).

[Goodman&Monadjem-17] S. Goodman & A. Monadjem: Family Nesomyidae (Pouched Rats, Climbing Mice and Fat Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 196. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]