Wyspa Kamienna
59°58,8′N 30°17,4′E/59,980000 30,290000 Widok Wyspy Kamiennej od południowego zachodu. Na pierwszym planie widoczna część Wyspy Kriestowskiej, w tle zabudowany prawy brzeg Newy, po prawej widoczna część Wyspy Aptekarskiej | |
| Kontynent |
Europa |
|---|---|
| Państwo | |
| Akwen | |
Położenie na mapie Petersburga  | |
Położenie na mapie Rosji  | |
| 59°58,8′N 30°17,4′E/59,980000 30,290000
| |
Wyspa Kamienna[1][2] (ros. Каменный остров – Kamiennyj ostrow) – wyspa w delcie Newy, o powierzchni 10,6 km². Jedna z wysp objętych zabudową miejską Petersburga.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Wyspa położona jest w północnej części delty Newy. Od południa i południowego wschodu oblewają ją wody Małej Newki, od zachodu – Kriestowki, od północnego zachodu – Średniej Newki, od północny i północnego wschodu – Wielkiej Newki[3]. Wielka Newka oddziela wyspę od stałego lądu i historycznego rejonu Nowej Wsi (Nowaja Dieriewnia). Na zachód od Wyspy Kamiennej położona jest Wyspa Jełagina, na południowy zachód – Wyspa Kriestowska, natomiast na południe – Wyspa Aptekarska.
Historia i opis
[edytuj | edytuj kod]
Na początku XVIII w., we wczesnym etapie budowy Petersburga, Wyspa Kamienna została darowana przez Piotra I kanclerzowi Gawriiłowi Gołowkinowi, który wzniósł na niej swoją rezydencję. Kolejnym właścicielem wyspy był syn kanclerza, dyplomata Aleksandr Gołowkin, z którego inicjatywy na wschodnim krańcu wyspy zbudowany został nowy pałac. Żaden z tych budynków się nie zachował[3]. W 1746 r. wyspa przeszła w ręce kanclerza Aleksieja Bestużewa-Riumina, który nakazał uporządkowanie jej powierzchni, urządzenie parku, przekopanie kanałów i stawów, a także wzniósł dla siebie nowy pałac we wschodniej części wyspy[3]. W 1758 r. Bestużew-Riumin popadł w carską niełaskę, a jego majątek został skonfiskowany. Wyspa Kamienna przeszła na własność skarbu państwa. Siedem lat później przywrócony do łask Bestużew-Riumin odzyskał swoją dawną własność, po czym odsprzedał wyspę z pałacem Katarzynie II, która z kolei darowała ją synowi Pawłowi[3]. Na polecenie carycy w latach 1776-1781 dla następcy tronu na miejscu rezydencji Bestużewa-Riumina zbudowano nowy pałac, nazwany Kamienooostrowskim, w stylu klasycystycznym[4]. W tym samym czasie umocniono zachodni brzeg wyspy[3]. W 1778 r. wzniesiono natomiast cerkiew Narodzenia św. Jana Chrzciciela[3]. W końcu XVIII w. nadal nieuporządkowana wyspa, obok sąsiedniej Wyspy Kriestowskiej, stała się jednym z popularnych miejsc odpoczynku, festynów i zabaw w dni świąteczne[1]. Prace nad urządzeniem parku na wyspie trwały do 1810 r. Wcześniej, za panowania Pawła I na wyspie wydzielono działki, które car przekazywał swoim współpracownikom i dworzanom jako dowód wdzięczności, zakazując im i ich potomkom sprzedaży tej ziemi i ograniczając jej zabudowę[3]. Natomiast Pałac Kamiennoostrowski w latach 1796-1798 był zimową rezydencją byłego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego[5].
Zachodnia część wyspy została zagospodarowana później. W latach 1824 i 1826 r. wzniesiono tam dwie prywatne dacze, zaś w latach 1831-1833 obszerniejszą daczę rodziny Dołgorukich, następnie księcia Piotra Oldenburskiego[3]. W latach 20. XX wieku na wyspie powstał również Teatr Kamiennoostrowski[3]. W 1834 r. wyspę włączono w granice Petersburga[6].
W 1895 r. właściciele gruntów na Wyspie Kamiennej otrzymali zgodę cara na ich sprzedaż lub na wznoszenie, już bez ograniczeń, dacz i miejskich rezydencji. Doprowadziło to do powstania w kolejnych latach szeregu podobnych budynków[3]. Powstały m.in. eklektyczny dom Marii Kuguszewej (1895)[7], secesyjna willa Hauswald[8], neogotycka willa Marii Klejnmichel (pocz. XX w.)[9], neoklasycystyczna willa Aleksandra Połowcowa (1912-1916)[10], neoklasycystyczny dom Władimira Biechtieriewa (1914)[11], willa Burgafta (1913-1914)[12],
Po rewolucji październikowej wszystkie dacze i rezydencje na Wyspie Kamiennej zostały znacjonalizowane. W 1920 r. radzieckie władze miasta ogłosiły, iż wyspa zostanie zamieniona w przestrzeń wypoczynkową i sanatoryjną dla robotników, pierwszą taką w kraju. Nadano jej również nową nazwę Wyspy Ludzi Pracy (Ostrow Trudiaszczychsja)[3][13]. 20 czerwca 1920 r. z okazji otwarcia sanatoriów i domów wypoczynkowych na wyspie odbyła się uroczystość z inscenizacją rewolucyjną pt. Blokada Rosji (Błokada Rossii). Miesiąc później odnowioną wyspę odwiedził osobiście Lenin[3].
Wyspa zachowała charakter wypoczynkowy, znaczną część jej powierzchni zajmuje park Tichij Otdych. W latach 70. i 80. zniszczono część historycznych budynków na niej w związku z budową nowych dacz dla członków radzieckiego rządu[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b J. Miles, Petersburg, s. 205.
- ↑ M. Wilk, Petersburg, s. 12.
- ↑ a b c d e f g h i j k l red. B. Piotrowski i in., Sankt-Pietierburg..., s. 252-253.
- ↑ red. B. Piotrowski i in., Sankt-Pietierburg..., s. 251.
- ↑ I. Swirida, Osiemnastowieczny Petersburg oczami Polaków (w:) red. D. Konstantynów, Petersburg i Polska, Kraków, Międzynarodowe Centrum Kultury 2016, s. 40.
- ↑ a b Каменный остров [online], www.encspb.ru [dostęp 2021-09-21].
- ↑ Дом М.К. Кугушевой на Каменном острове [online], www.spb-guide.ru [dostęp 2021-09-22] (ros.).
- ↑ Дача Гаусвальд в Петербурге — первое в России здание в стиле модерн | Санкт-Петербург Центр [online], peterburg.center [dostęp 2021-09-22] (ros.).
- ↑ Дом М.Э. Клейнмихель на Каменном острове [online], www.spb-guide.ru [dostęp 2021-09-22] (ros.).
- ↑ Особняк Половцова на Каменном острове [online], www.spb-guide.ru [dostęp 2021-09-22] (ros.).
- ↑ Дом Бехтерева в Санкт-Петербурге [online], www.spb-guide.ru [dostęp 2021-09-22] (ros.).
- ↑ Особняк М.А. Вургафта «Голубая дача» на Каменном острове [online], www.spb-guide.ru [dostęp 2021-09-22] (ros.).
- ↑ L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa 1984, s. 21.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7.
- red. B. Piotrowski, O. Czekanowa i in., Sankt-Pietierburg. Pietrograd. Leningrad. Encikłopiediczeskij sprawocznik, Naucznoje Izdatiel'stwo Bol'szaja Rossijskaja Encikłopiedija, ISBN 5-85270-037-1.
- M. Wilk, Petersburg. Stara i nowa historia, Wyższa Szkoła Studiów Międzynarodowych, Łódź 2003, ISBN 83-88504-17-7.