Zamek w Pomorzanach
49°38′N 24°55′E/49,633333 24,916667 Zamek w Pomorzanach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku |
zamek |
| Rozpoczęcie budowy |
1340 |
| Ukończenie budowy |
1350 |
| Zniszczono |
1675, 1695 |
| Odbudowano |
1918–1939 |
| Pierwszy właściciel |
Mikołaj Świnka |
| Kolejni właściciele |
Zygmunt Sieniński, Jan Sieniński, Jakub Sobieski, Michał Kazimierz Radziwiłł, Stanisław Pruszyński, Józef, Erazm, Józef Pruszyńscy, Stanisław hr. Potocki, Roman Potocki, Jerzy Potocki |
Położenie na mapie obwodu lwowskiego  | |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
| 49°38′N 24°55′E/49,633333 24,916667
| |
Zamek w Pomorzanach – pierwszą warownię wzniósł w latach 1340–1350 Mikołaj Świnka[1] na ziemiach, które nadał mu król Kazimierz Wielki[2].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Warownia powstała nad rzeką Złota Lipa[2] wśród licznych stawów, które wzmacniały obronność budowli[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]W XV w. właścicielem zamku został Zygmunt Sieniński z Oleśnicy, kasztelan trembowelski[2]. Jego żoną była Anna, córka Jana Świnki[2]. Po śmierci Zygmunta, który zginął w 1497 r. dobra przeszły w ręce jego brata Jana Sienińskiego z Sienny, kasztelana lwowskiego[2]. Ponieważ był to okres częstych najazdów tatarskich, tureckich czy wołoskich szybko zmieniają się kolejni właściciele zamku ginący w jego obronie lub bitwach z najeźdźcami. Po Janie Sienińskim, kasztelanie lwowskim zamek należy do: Jana Sienińskiego, kasztelana kamienieckiego, Jana Sienińskiego, kasztelana halickiego[2] a następnie do Jana Sienińskiego, kasztelana żarowskiego i Jana Sienińskiego, kasztelana lwowskiego[2]. We władaniu rodziny Sienińskich zamek pozostawał do momentu, gdy od Krzysztofa Sienińskiego kupił go Jakub Sobieski, ojciec późniejszego króla Polski Jana III Sobieskiego w 1619-20 r.[2] W latach 1639, 1640 i 1644 zamek odpiera ataki wojsk tatarskich[2] a także broni się przed wojskami kozackimi Bohdana Chmielnickiego w 1648 r. i 1655 r.[2] Z kolejnych najazdów Turków i Kozaków w 1667 i 1672 r. zamek także wyszedł zwycięsko[2], jednakże wymagał naprawy i wzmocnienia obronności[3]. Zdobyli go dopiero Tatarzy w 1675[4] i 1684 r.[2] Kolejna nieudana próba opanowania zamku przez Tatarów miała miejsce w 1695 r. Pomimo spalenia części południowej warowni zamek zdołał się obronić[2]. Po śmierci Jakuba Sobieskiego, jego córka Maria Karolina księżna de Bouillon w 1740 r. sprzedała zamek Michałowi Kazimierzowi Radziwiłłowi, spokrewnionemu z Sobieskimi[2]. Nowy właściciel niezbyt dbał o budowlę, która powoli zaczynała niszczeć[3]. Zamek bardzo podupadł w wyniku pożaru w 1771 r. Od Hieronima Radziwiłła zamek odkupił Stanisław Pruszyński, kasztelan owrucki, później żytomierski[2]. Po jego śmierci zamek należał do Józefa, a następnie Gabriela Erazma Pruszyńskiego. W dniu 10 maja 1876 roku podpisano umowę, na mocy której za 450 tys. guldenów majątek wraz z zamkiem kupił Stanisław hr. Potocki[2]. Po nim zamek należał do hr. Romana Potockiego[2], którego syn Jerzy Potocki, dyplomata RP, odnowił zamek po zniszczeniach z czasów I wojny światowej i wzorowo utrzymywał posiadłość do 17 września 1939 r. Po wojnie (w okresie Ukraińskiej SRR) do lat 70. XX w. w zamku mieściła się szkoła.
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Warownia miała kształt, który nadał jej wojewoda podolski Jan Sieniński w drugiej połowie XVI w. Renesansowy, podpiwniczony, zamek[4] miał kształt czworoboku i posiadał cztery dwukondygnacyjne skrzydła, narożne baszty oraz bramę wjazdową na dziedziniec z mostem na osi skrzydła północnego. Piętrowe były skrzydła południowe - pałacowe z arkadami, wschodnie i być może zachodnie. Była to silna warownia, która była w stanie obronić się przed licznymi atakami Kozaków, Tatarów i Turków. W wyniku zniszczeń[4], Jan III Sobieski przeprowadził gruntowny remont, w którym mógł brać Charles Benoit i przywrócił obiekt do dawnej świetności[4]. Wzmocnił jego obronność umieszczając na nim armaty zdobyte w bitwie pod Chocimiem[3]. Otoczono też zamek ziemnymi fortyfikacjami bastionowymi i fosą. W 1789 r. właścicielem zamku został Erazm Pruszyński, który odbudował skrzydło południowe i wschodnie z materiału uzyskanego z rozebrania części północnej - gospodarczej i zachodniej, których nie udaje się już uratować. Budynek zostaje przykryty blaszanym dachem, wykończono pomieszczenia mieszkalne, a także założono wokół ogród i postawiono cieplarnię[3]. Józef Pruszyński, dokończył remont i umieścił w zamku duże ilości obrazów, 10.000 sztychów, książek, kolekcje monet i medali, starożytności, zbiór autografów królów Polski[2] oraz inne cenne przedmioty. Po jego śmierci zbiory uległy rozproszeniu i w dużej części wyjechały za granicę[2]. Dziś obiekt jest ruiną, choć niezmiernie malowniczą. Zachowały się skrzydła południowe i wschodnie, które z początkiem XIX w. były jeszcze zamieszkałe[3], z dwiema basztami, oraz niegdyś wspaniałą galerią, podpartą w dolnej kondygnacji arkadami i kolumnami w górnej, z paradnymi schodami pośrodku[4]. Zachował się także portal z herbem Sobieskich Janiną. Od strony ogrodu zachowały się fragmenty wałów obronnych[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 494-502, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VIII. Warszawa: 1880-1902, s. 747-53.
- ↑ a b c d e f Pomorzany. [dostęp 2013-08-30].
- ↑ a b c d e Aleksander Strojny, Krzysztof Bzowski, Artur Grossman: Ukraina zachodnia: tam szum Prutu, Czeremoszu.... Kraków: Wyd. Bezdroża, 2005, s. 255. ISBN 83-921981-6-6.
- ↑ Zamki na Kresach, Tadeusz Polak, s. 194, Warszawa 1997
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VIII, Warszawa, 1880–1902, ss. 747-53.
- Aleksander Strojny, Krzysztof Bzowski, Artur Grossman, Ukraina zachodnia: tam szum Prutu, Czeremoszu..., Kraków: Wyd. Bezdroża, 2005, s. 255, ISBN 83-921981-6-6, OCLC 750033004.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zamek w Pomorzanach z drona. 2018
- Pomorzany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 747.
- Zamek w Pomorzanach
- Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona