Geopolityka (Sykulski)/Analiza geopolitycznego położenia Polski

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Leszek Sykulski
Tytuł	Geopolityka
Wydawca	Wydawnictwo Naukowe Grategia sp. z o.o.
Data wyd.	2014
Miejsce wyd.	Częstochowa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Cały tekst Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[113]

3.3.1. Analiza geopolitycznego położenia Polski

W okresie II Rzeczypospolitej na wyjątkowe położenie Polski w Europie wskazywał Michał Janiszewski (1901-1984) tworząc teorię geograficznego prawa kontrastów^[1]. Przywoływał on przykłady innych krajów, w skład których wchodziły terytoria kontrastowe (np. śródziemnomorskie południe i atlantycką północ Francji), tworząc analogię do Polski, składającej się z różniących się ziem zachodnich i wschodnich. Uważał, iż stanowi to geograficzne uzasadnienie dla terytorium państwa polskiego^[2].
 Innym przykładem takiego uzasadnienia były prace Jerzego Smoleńskiego (1881-1940), który kontynuował ten nurt w polskiej myśli geopolitycznej, który był skoncentrowany na udowadnianiu, że ziemie polskie wyraźnie odróżniają się od otoczenia geograficznego. Wskazywał zatem na przyrodzony obszar Polski, rozciągający się od Karpat i Morza Czarnego na południu, Bałtykiem na północy, Sudetami i bramą łużycko-szczecińską na zachodzie i tzw. [114]„strefą waregską” na wschodzie. Smoleński był także znanym orędownikiem szerokiego dostępu Polski do morza^[3].
 Problem dostępu do Bałtyku był szeroko rozwijany w polskich pracach okresu międzywojennego. Oprócz Jerzego Smoleńskiego warto wymienić choćby Stanisława Srokowskiego (1872-1950), profesora geografii, który jako pierwszy kierował Instytutem Bałtyckim, powołanym w 1925 r. w Toruniu, Henryka Bagińskiego (1888-1973), wykładowcę Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie (przed wojną ppłk, w czasie wojny awansowany do stopnia pułkownika) czy Stanisława Pawłowskiego (1882-1940), geografa, w 1938 r. wybranego wiceprezydentem Międzynarodowej Unii Geograficznej^[4].
 W tym samym okresie Zygmunt Wojciechowski w swoich badaniach wyodrębnił „obszar macierzysty” Polski. Jego zachodnia granica przebiegała rzekami Odrą i Bobrem, włączając wyspy Wolin i Uznam. Wschodnia natomiast oparta była na Bugu i Wieprzu, nie włączając Grodów Czerwieńskich, ani obszarów zamieszkanych w średniowieczu przez Prusów^[5]. W okresie międzywojennym [115]zaczęły również powstawać pierwsze prace z zakresu geostrategii. Wymienić tutaj należy szczególnie Romana Umiastowskiego, który lansował koncepcję włączenia całego Polesia w skład terytorium Polski jako wymogu geostrategicznego^[6].
 Koncepcję „przejściowości” terytorium Polski lansował Stanisław Lencewicz (1889-1944), który powoływał się na mapę gęstości zaludnienia Polski. Wyodrębniał dwie części terytorium polskiego: gęsto zaludnioną południowo-zachodnią i rzadko zaludnioną północno-wschodnią. Lencewicz argumentował, że rozkład gęstości zaludnienia przez wieki pozostawał podobny i jest on najlepszym dowodem na przejściowy charakter ziem polskich^[7]. Ciekawe rozważanie na temat roli czynników geograficznych w rozwoju dziejowym Polski podejmował profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Władysław Semkowicz (1878-1949)^[8].
 Włodzimierz Wakar (1885-1933), ekonomista, twierdził, że ani teoria przejściowego ani pomostowego położenia Polski nie tłumaczy dobrze charakteru i właściwości geopolitycznych terytorium Polski. Wychodził z założenia, że istotą geopolityczną ziem polskich jest ich tranzytowość. W odróżnieniu od koncepcji Pola czy Nałkowskiego, teoria tranzytowości Polski wskazywała na szanse i pozytywne aspekty położenia państwa polskiego. W tej [116]koncepcji Polska miała odgrywać rolę łącznika między Wschodem i Zachodem oraz gospodarcze i polityczne wykorzystanie tego faktu. Wakar był jednym z teoretyków, którzy położyli podwaliny pod polską koncepcję Międzymorza, sojuszu państw i narodów położonych na pomoście bałtycko-czarnomorskim. Był także prekursorem prometeizmu, jako kierunku myśli geopolitycznej nastawionej na rozbicie imperium rosyjskiego na państwa narodowe. Przestrzegał przed sojuszem niemiecko-rosyjskim. Był propagatorem tezy o wielowiekowym położeniu geopolitycznym Polski między Niemcami i Rosją. Ostrzegał przez geostrategicznym niebezpieczeństwem ze strony Prus Wschodnich. Postulował ich podział między Polskę i Litwę. Był zwolennikiem koncepcji geopolitycznej Międzymorza^[9].
 Podobnie geopolityczne zagrożenia dla państwa polskiego widział Stanisław Bukowiecki (1867-1944), polityk i myśliciel polityczny, który przestrzegał przed strategicznym sojuszem Berlina i Moskwy. Wskazywał na trzy drogi wyjścia z sytuacji geopolitycznej, w jakiej znalazła się Polska po odzyskaniu niepodległości: sojusz z Niemcami lub Rosją, przymierze z mocarstwami zachodnimi, budowę własnego bloku polityczno- militarnego w Europie Wschodniej, opowiadając się za tą ostatnią, jako najbardziej efektywną. Przedstawił własny wariant idei Międzymorza, który miał by być zrealizowany w formie federacji wschodnioeuropejskiej. Co [117]ciekawe, dopuszczał możliwość sojuszu z Moskwą, jednak miał to być sojusz z „białą” Rosją, nie z „czerwoną”^[10].

1. M. Janiszewski, Polska w obliczu Europy, Warszawa 1935.
2. Ibidem, s. 53.
3. J. Smoleński, Geopolityczne bariery nadbałtyckie, „Jantar” 1937, z. 3, s. 144-150; J. Smoleński, Morze i Pomorze, Poznań 1932; tenże, Przyrodzony obszar Polski i jego granice w świetle nowoczesnych poglądów, „Przegląd Geograficzny” 1926, t. VI, s. 33-44; Por. J. Smoleński, W sprawie ewolucji geografii politycznej, „Przegląd Geograficzny” 1931, nr 11.
4. H. Bagiński, Polska i Bałtyk, Edynburg 1942; S. Srokowski, Indywidualność geograficzna Prus Wschodnich, „Przegląd Geograficzny” 1928, t. VIII, s. 26-51; S. Pawłowski, Polska współczesna, Warszawa-Lwów 1936; S. Pawłowski, Geografia Polski, Lwów 1917;
5. Z. Wojciechowski, Dwa ośrodki państwowotwórcze w Polsce na przestrzeni dziejów i ich zasięg geograficzny, Lwów 1937; Rozwój terytorialny Prus w stosunku do ziem macierzystych Polski, [w:] Światopogląd morski, pod red. J. Borowika, Toruń 1934, s. 93-134. Zob. także: Z. Wojciechowski, Polska-Niemcy. Dziesięć wieków zmagania, Poznań 1945; Z. Wojciechowski, Polityczne znaczenie Odry w czasach historycznych, „Przegląd Zachodni” 1947, nr 9, s. 719-731.
6. R. Umiastowski, Terytorium Polski pod względem wojskowym, Warszawa 1921; R. Umiastowski, Granice polityczne, naturalne i obronne w czasach pokoju i wojny, Kraków 1925.
7. D. Jędrzejczyk, Antropogeografia…, s. 136-137.
8. W. Semkowicz, Rola czynników geograficznych w rozwoju dziejowym Polski, „Ziemia” 1927, s. 236-245.
9. P. Eberhardt, Twórcy…, s. 84-89; P. Okulewicz, Koncepcja „Międzymorza” w ujęciu Włodzimierza Wakara, „Mazowieckie Studia Humanistyczne” 2002, nr 2, s. 209-219.
10. S. Bukowiecki, Polityka Polski niepodległej, Warszawa 1922, s. 51-58, s. 63-64; A. Danek, Stanisław Bukowiecki jako geopolityk, Częstochowa 2010, s. 35-45, 85-99.

Tekst udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.