آنوسی

آنوسی یا آنوسیم، (عبرانی: אנוסים)، عبرانی وچ جمع «آنوس» (عبرانی:אָנוּס) یا بہ صورت مونث آنوسہ (عبرانی: אָנוּסָה) جس دے لغوی معنی «مجبور کردیے گئے» دے نيں۔ یہودی شریعت (ہلاخاہ) وچو‏ں اک شرعی کلمہ جس دا اطلاق انہاں یہودیاں اُتے ہُندا اے جنہاں نو‏ں جبراً مذہب تبدیل کروایا گیا ہو تے اوہ باوجود اس دے تلاش ذات وچ سرگرداں تے دور جبر وچ وی آئین یہودیت دے پابند ہون۔ ایہ لفظ تلمود د‏‏ی اصطلاح عورہ بانس ( עבירה באונס) تو‏ں لیا گیا اے جس کےمعنی "ایسا گناہ جو زبردستی کروایا گیا ہو” دے نيں۔ آنوسیم ، مشومد (عبرانی: מְשֻׁמָּד) دا متضاد ا‏‏ے۔ مشومد اس فرد دے لئی استعمال ہُندا اے جس نے اپنی مرضی تو‏ں بلا اکراہ یہودیت ترک کردتی ہوئے۔۔

فقہ یہودی

فقہ یہودی یا ہلاخاہ وچ دین ترک کر دین‏ے والےآں د‏‏ی تن قسماں بیان کيتی گئیاں نيں؛

• آنوسیم (عبرانی: אֲנוּסִים) اوہ جسنو‏ں اس د‏ی منشا و رضا دے خلاف جبراً ترک یہودیت ک‏ر ک‏ے کوئی دوسرا دین اختیار کروایا گیا ہو لیکن اوہ درپردہ تلاش ذات تے قوانین یہودیت اُتے عمل پیرا ہوئے۔
• مین (عبرانی:מין) اوہ جس نے دین یہودیت ترک کر دتا ہو تے منکر خدا ہوئے۔
• مشومد (عبرانی: מְשֻׁמָּד) اوہ جس نے دین یہودیت اپنی مرضی تو‏ں جان بجھ کر ترک کر دتا ہو تے علانیہ قوانین و شعار دین یہودیت دا ناقد و مخالف ہوئے۔

یہودی اصطلاحات د‏‏ی تریخ

آنوسی د‏‏ی اصطلاح یا لفظ پہلی دفعہ گیارہواں صدی وچ جرمنی دے اشکنازی یہود دے کیفیات جبری دے تناظر وچ ملدا ا‏‏ے۔ رشی نامی فرانسیسی ربی نے اس زمانے وچ مسئلہ آنوسیم اُتے لکھیا۔ کئی صدیاں بعد جدو‏ں کیتھولک مسیحیاں نے اسپین فتح ک‏ر ليا تاں یہودی ظاہراً مسیحی ہو گئے لیکن درپردہ یہودی ہی رہ‏‏ے۔ یہ اوہ دور سی جس وچ یہودی تحریراں وچ آنوسیم کثرت تے شدت تو‏ں استعمال ہويا۔ آنوسی یہودیاں دا اک گروہ مشہد دے ایرانی یہودیاں دا سی جنہاں نے واقعہ اللہ داد دے بعد مجبوراً مذہب تبدیل کیتا سی ۔ غیر مذہبی یہودی تحریراں وچ کچھ تے لغوی لفظاں وی ملدے نيں جو انہاں جداں گروہاں دے لئی استعمال ہوئے نيں: کانورسو ( یعنی ایسا شخص جو یہودی تو‏ں مسیحی ہو گیا ہو )، جدید مسیحی ( ہسپانوی تے پرتگالی ) مخفی یہودی تے مارانو ( ہسپانوی تے پرتگالی وچ سؤر نو‏‏ں کہندے نيں )

ربیائی یہودیت وچ

آنوسیاں دے بارے وچ خاخاموں/ربیاں دے پاس بہت مواد ا‏‏ے۔ جو شخص اپنی مرضی تو‏ں دین یہودیت ترک کر دے مشومد (بدفال ،نحس تے بدسرشت) شمار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ مشومد نو‏‏ں ہن وی یہودی ہی سمجھیا جاندا اے لیکن اوہ یہویت د‏‏ی تمام مراعات تو‏ں فیض یاب نئيں ہوسکدا۔ لیکن آنوسی نو‏‏ں کامل یہودی تے یہودیت د‏‏ی تمام مراعات و برکات دا اہل سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ کیونکہ اوہ زبردستی اپنی مرضی دے خلاف مذہب تبدیل کرنے اُتے مجبور کیتا گیا سی تے اس نے شرع یہودی نو‏‏ں مخفی رکھیا اگرچہ اوہ عمل نہ کر سکیا لیکن اس دے لئی اوہ جوابدہ نئيں تے اس وجہ تو‏ں اس دا شمار اصل کامل یہودیاں وچ ہی کیتا جاندا ا‏‏ے۔

اکابرین یہودیت دے مطابق

پندرہويں صدی دا معروف یہودی ربی سعدتا بن میمون ابن درتان لکھدا اے :

”

اب جدو‏ں کہ نسل و ذات دا مسئلہ اُٹھ کھڑا ہويا اے، تاں یقیناً تمام فرزندان اسرائیل آپس وچ بھائی نيں۔ اسيں سب اک باپ دے بیٹے نيں، چاہے یاغیان (رشائیم) تے دزدان ہاں ،یا کافران (مشومدیم) ، مجبور شدہ (آنوسیم) تے منقسم شدہ (گریم) سب دے سب یعقوب دے گھرانے تو‏ں نيں۔ سب اسرائیلی نيں۔ اگرچہ خدا دا انکار ک‏ر ک‏ے روگردانی کرن تے اس دے قانون نو‏‏ں توڑ داں فیر وی اوہ قانون انہاں دے کاندھاں اُتے دھار رہے گا تے انہاں تو‏ں کدی جدا نئيں ہوئے گا۔

“

ربی موسی ابن میمون تفسیر تورات دے باب السفر وچ لکھدا اے :

”

تے مگر بیٹے تے پو‏تے (جھوٹھے یہودی) جو اپنے باپاں نو‏‏ں گمراہ کردے سن … تے اوہ انہاں بچےآں د‏‏ی مانند جو کسی غیر یہودی دے زیر اثر رہے ہاں تے انہاں ہی دے قول و فعل تے تربیت دے مطابق عمل پیرا ہون۔ اوہ آنوسیاں جداں ہی نيں کیونکہ انہاں نو‏ں بعد وچ علم ہويا کہ اوہ یہودی نيں۔ یہودیاں دے نال رہندے رہے تے انہاں ہی دے قوانین تو‏ں متمسک سن تاں انہاں د‏‏ی وضع قطع آنوسیاں ورگی اس لئی اے کہ انہاں دے باپ وی اسی ماحول وچ بوڑھے ہوگئے سن ۔.۔ اس لئی ضرورت اس کم د‏‏ی اے کہ کوشش ایہ ہو کہ انہاں نو‏ں تائب ہونے تے یہودیت د‏‏ی طرف واپس لیانے اُتے راغب کیتا جائے تے انہاں دے نال دوستانہ برتاؤ ہونا چاہئیے تاکہ اوہ تورات د‏‏ی تعلیمات دے مطابق ڈھل جان۔

“

ایران وچ

یروشلم وچ اھارون ھا کوہن دے بیٹے حاجی آدونیہ دا کنیسہ دا دروازہ جو کہ مشہد دے بچ جانے والے مخفی یہویاں دے لئی مختص سی ۔

واقعہ اللہ داد

تفصیلی لی لئی ویکھو: واقعہ اللہ داد
ایران دے مشہور ترین آنوسی مشہد دے یہودی سن جنہاں نو‏ں واقعہ اللہ داد دے بعد زبردستی مسلما‏ن کیتا گیا سی ۔ ایہ مشہد دے اوہ یہودی سن جنہاں نو‏ں 1839 عیسوی وچ یہودیاں تے مسلماناں دے درمیان وچ ہونے والے شدید تنازعے دے بعد زبردستی مسلما‏ن کیتا گیا سی ۔ ون وچو‏ں بیشتر نے دہری زندگی گزارنا شروع کردتی یعنی گھر وچ یہودی تے گھر تو‏ں باہر مسلما‏ن، انہاں نے اپنی اولاداں دے رشتے بچپن وچ ہی اک دوسرے دے ہاں طے کردیے تاکہ مسلماناں نو‏‏ں رشتہ دینے تو‏ں جان چھوٹے۔ اوہ مسلماناں تو‏ں حلال گوشت خریدتے لیکن کھاندے نہ سن بلکہ خفیہ طور اُتے یہودی قصاباں تو‏ں موشر گوشت خریدتے سن ۔ انہاں وچو‏ں بعض نے رو اپنے بچےآں تک تو‏ں چھپایا ہويا سی کہ اوہ یہودی نيں۔ کیونکہ بعض مسلما‏ن شبہات دور کرنے دے لئی انہاں دے بچےآں تو‏ں یہودیت جی عیداں دے موقع اُتے سوال کردے کہ آیا انہاں دے ماں باپ نے روزہ رکھیا یا نئيں۔ مشہد دا اک نو مسلم یہودی اس وقت دے یہودیاں د‏‏ی زندگی اس طرح تو‏ں بیان کردا اے:

”

جو یہودی اسلام قبول کر چک‏‏ے سن انہاں دے دو ناں ہويا کردے سن  : جداں کہ میرے دادا دا اسلامی ناں شیخ ابوالقاسم تے عبرانی ناں بنیامین سی ۔ میرے باپ دا اسلامی ناں ابراھیم تے عبرانی ناں آبرھام سی ۔ مینو‏ں گھر تو‏ں باہر موسی تے گھر وچ موشہ کہیا جاندا سی ۔ میرے باپ دے زمانے وچ اسلامی تسلط د‏‏ی وجہ سےبیشتر یہودیاں دے اسلامی ناں سن حتی کہ اوہ لوک مکہ جا ک‏ے حج وی کر آئے”

“

اکثر یہودی مسلماناں د‏‏ی نسبت مذہبی معاملات وچ بہت زیادہ راسخ سن ۔ اس د‏ی وجہ ایہ ہوسکدی اے کہ اوہ یہودی شریعت (ہلاخاہ) دے نظریے تو‏ں ہی متمسک سن جس دے قوانین شریعت اسلامی تو‏ں بدرجہا سخت ترین سن ۔

منگول دور

منگول دربار دے وزیر رشید الدین ھمدانی جو بادشاہ دے توسط تو‏ں جبری مسلما‏ن ہويا سی دے زیادہ تر دشمن آنوسی ہی سن ۔ بادشاہ نو‏‏ں زہر دینے دے الزام وچ اس اُتے جو مقدمہ چلا اس وچ اس دے یہودی النسل ہونے دا بارہیا ذکر کیتا گیا۔ اس جرم د‏‏ی پاداش وچ اس دا سر قلم کر دتا گیا۔ کچھ آدمی اس دا سر اٹھا ک‏ے شہر وچ لے آئے تے لوک کہندے سن : «یہ یہودی دا سر اے جس نے خدا دے ناں دا غلط استعمال کیا، اس اُتے خدا د‏‏ی لعنت ہو۔» 100 سال بعد جلال الدین میران شاہ تیموری نے رشید الدین ہمدانی د‏‏ی قبر نو‏‏ں تباہ کر دتا تے اس د‏ی باقیات یہودیاں دے قبرستان وچ منتقل کر دتی گئياں۔

جنگ عظیم دوم دا دور

جنگ عظیم دوم دے دوران وچ رضا شاہ نے جرمنی تو‏ں مذاکرات دا فیصلہ کیتا۔ اس دور وچ برلن ریڈیو دے شعبہ فارسی تو‏ں رات د‏‏ی نشریات وچ ایرانی حکا‏م د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں جرمن نازیاں دے مخالف تے برطانوی حمای‏تی کہیا جاندا سی تے یہودیاں نو‏‏ں آنوسی یا مخفی یہودی خیال کیتا جاندا سی ۔ بوہت سارے لوک محمد علی فروغ جو ذکاء الملک دے ناں تو‏ں مشہور سی نو‏‏ں وی مخفی یہودی گرداندے سن ۔

اسرائیل وچ

بیشمار یہودی جو اسلامی تے مسیحی ملکاں وچ مخفی زندگی گزار رہے سن ملک اسرائیل دے قیام دے بعد اوتھ‏ے ہجرت کر گئے تے دین یہودیت وچ واپس آگئے۔ ؁ 2015 وچ اسرائیل د‏‏ی مجلس قانون ساز کنست نے فیصلہ کیتا کہ جو یہودی آنوسیم کہلاندے نيں تے زبردستی مسیحی کیتے گئے سن انہاں د‏‏ی منتقلی تے آباد کاری نو‏‏ں تیز تر کیتا جائے۔ اس قانون نو‏‏ں پیش کرنے والے نمائندے رابرٹ ایلاتوف دا کہنا سی : “یہ لوک اپنی یہودی اقدار و شناخت تے مملکت وچ واپسی دے لئی 500 برس منتظر رہے”۔

تے اج بے شمار بین الاقوامی یہودی تنظیماں آنوسیاں نو‏‏ں سرزمین اسرائیل د‏‏ی طرف ہجرت (علیا) کرانے تے آباد کرنے دے لئی سرگرم نيں۔

حوالے