حکیم بن جبلہ
| حکیم بن جبلہ | |
|---|---|
| (عربی وچ: حُكيم بن جبلة العبدي) | |
| جم |
|
| وفات |
|
ترمیم  | |
| معلومات شخصیت | |
|---|---|
| نام: | حکیم بن جبلہ عبدی |
| نسب: | عبد القیس |
| مشہور اقارب: | اشرف بن جبلہ (بھائی) |
| اصحاب: | امام علی (ع) |
| سماجی خدمات: | حکومت امام علی (ع) وچ بصرہ دی فوج دے سردار۔ |
| مذہب: | اسلام |
حُکَیم بن جَبَلہ (شہادت 36 ھ)، امام علی دے اصحاب وچوں سن ۔ خلیفہ سوم عثمان دے خلاف بغاوت وچ انہاں دا کردار رہیا اے۔ انہاں نے قتل عثمان دے بعد زبیر بن عوام نوں حضرت علی (ع) دی بیعت دی طرف راغب کیتا۔ جنگ جمل توں پہلے تک بصرہ وچ حضرت علی دے لشکر دی کمانڈ انہاں دے ذمہ سی۔ حکیم بن جبلہ نے طلحہ و زبیر دے لشکر دے نال بصرہ یا اس توں قریب کسی مقام اُتے جنگ کيتی تے اس وچ اوہ شہید ہوگئے۔ حضرت علی (ع) نے انہاں دی مدح وچ شعر پڑھے تے انہاں نوں رجل صالح دا لقب عطا کیتا۔
نسب
[سودھو]حکیم بن جبلہ (جبل) دا نسب عبد القیس تک پہچدا اے۔ اسی اعتبار توں انہاں دی شہرت عبدی قرار پائی۔[۱] انہاں دی ولادت پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے عہد وچ ہوئی لیکن اس سلسلہ وچ کہ انہاں نے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم توں کوئی حدیث نقل کيتی ہو یا انہاں نوں دیکھیا ہوئے، کوئی گل نقل نئيں ہوئی اے۔[۲] اوہ صالح تے دیندار انسان سن تے انہاں دی قوم انہاں دی گل نوں تسلیم کردی سی۔[۳] انہاں دے بھائی اشرف بن جبلہ وی اصحاب امام علی وچوں سن تے اوہ جنگ جمل توں پہلے اصحاب جمل توں جنگ وچ شہید ہوئے۔[۴]
عثمان دی خلافت دے دور وچ
[سودھو]سن 23 ھ وچ جدوں عثمان بن عفان نوں خلافت ملی انہاں نے عبد اللہ بن عامر نوں بصرہ دا گورنر معین کیتا تے عبد اللہ توں درخواست کيتی کہ اوہ کسی نوں تحقیقات دے لئی سندھ بھیجن۔ انہاں نے حکیم بن جبلہ نوں اس کم دے لئی مامور کیتا۔ حکیم اوتھے گئے[۵] جدوں اوہ واپس بصرہ آئے تو عامر انہاں نوں عثمان دے پاس لے گئے۔ انہاں نے حکیم توں اوتھے دے حالات پچھے حکیم نے حالات بیان کيتے۔ اس دے بعد عثمان نے کسی نوں اوتھے نئيں بھیجیا۔[۶]
طبری نے سیف بن عمر ضبی توں سن 23 ھ دے واقعات وچ نقل کیتا اے کہ حکیم لشکر اسلام دے نال جنگ دے لئی روانہ ہوئے تے انہاں دی غفلت توں فائدہ اٹھاندے ہوئے انہاں توں جدا ہو گئے تے سر زمین فارس وچ ذمی اہل کتاب نوں اذیت و آزار تے انہاں وچ غارت انجام دینے دے بعد بصرہ پرت گئے۔ اوتھے دے لوگاں نے عثمان توں انہاں دی شکایت کیتی تو انہاں نے عبد اللہ بن عامر توں درخواست کيتی کہ اوہ حکیم تے انہاں دے ورگے افراد نوں جنہاں نے عوام نوں اذیت و آزار پہچایا اے، قید کر لین تے انہاں دے ورگے لوگ بصرہ توں خارج نہ ہون۔[۷] ابن عامر نے انہاں نوں جیل وچ ڈال دتا ایتھے تک کہ عبد اللہ بن سبا بصرہ وچ وارد ہويا تے حکیم اس نال ملحق ہو گئے۔[۸] البتہ بعض لوگاں دا ایہ مننا اے کہ چونکہ حکیم دا نام عثمان دے خلاف بغاوت کرنے والےآں وچ آندا اے لہذا ایہ احتمال پایا جاندا اے کہ سیف بن عمر نے انہاں دی تخریب دے لئی ایہ داستان جعل کیتی اے۔[۹]
عثمان دے خلاف بغاوت
[سودھو]بصرہ وچ عثمان دے خلاف شورش کرنے والے اک گروہ دی کمان حکیم دے ذمہ سی۔[۱۰] سن 35 ھ وچ عثمان نماز دے بعد منبر اُتے گئے تے انہاں نے اپنے خلاف بغاوت کرنے والےآں نوں خطاب کرکے کہیا: اہل مدینہ جاندے نيں کہ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے تساں اُتے لعن کیتا اے۔ محمد بن مسلمہ نے انہاں دی اس گل دی تائید کیتی لیکن حکیم نے انہاں دا ہتھ پھڑ کے انہاں نوں بٹھا دتا۔[۱۱] البتہ جدوں مالک اشتر نے جنہاں دے ذمے کوفہ دے باغیاں دی کمان سی، عثمان دے گھر دے محاصرہ توں کنارہ کشی اختیار کيتی تو حکیم وی اس کم توں منصرف ہو گئے۔[۱۲]
حکیم نے عبد اللہ بن عامر ورگے بعض گورنراں دی وجہ توں عثمان دی مذمت کيتی۔[۱۳]
حکومت امام علی (ع)
[سودھو]قتل عثمان دے بعد حکیم بن جبلہ نے زبیر نوں جو امام علی دی بیعت توں انکاری سن، اس امر دی طرف مائل کیتا۔[۱۴] بعد وچ زبیر نے دعوی کیتا کہ عبد القیس دے اک چور نے میری گردن اُتے تلوار رکھ کے مینوں بیعت کرنے اُتے مجبور کیتا۔[۱۵] البتہ شیخ مفید نے زبیر دی اجباری توں بیعت نوں رد کیتا اے۔[۱۶]
اصحاب جمل نال جنگ و شہادت
[سودھو]حضرت علی (ع) دی طرف توں عثمان بن حنیف نوں بصرہ دا گورنر معین کرنے دے بعد حکیم بن جبلہ نوں اوتھے دے لشکر دی کمان سونپی گئی۔[۱۷]
سن 36 ھ وچ جنگ جمل توں پہلے زبیر، طلحہ تے عائشہ نے بصرہ دی سمت حرکت کيتی۔ امام علی (ع) دی طرف توں عثمان بن حںیف بصرہ دے حاکم سن ۔ اصحاب جمل چاہ ابو موسی نامی مقام اُتے جمع ہوئے۔ جدوں ایہ خبر بصرہ پہچی تو حکیم بن جبلہ نے انہاں دی طرف جانے دا ارادہ کیتا لیکن عثمان بن حنیف نے انہاں نوں جانے توں روک دتا۔[۱۸] عثمان نے عمران بن حصین تے ابو الاسود دوئلی نوں انہاں دے پاس بھیجیا تا کہ اوہ لوگ جنگ توں باز آ جان لیکن اس دا کوئی فائدہ نئيں ہويا۔[۱۹] اس دے بعد انہاں نے حکیم بن جبلہ دی کمان وچ انہاں نال جنگ دے لئی اک لشکر روانہ کیتا۔[۲۰] نقل دے مطابق، نزاع دے بعد دونے فریق وچ ایہ طے پایا کہ جدوں تک امام علی بصرہ نئيں آ جاندے اوہ اک دوسرے نال جنگ نئيں کرن گے۔[۲۱] لیکن طلحہ تے اس دے ساتھیاں نے راتوں رات محل وچ داخل ہو کے بیت المال دے 40 محافظاں نوں قتل کر دتا تے عثمان بن حنیف نوں قید کر ليا۔ اگلے روز راتیں حکیم بن جبلہ نے اپنے 700 دے لشکر دے نال زابوقہ نامی مقام اُتے انہاں نال جنگ کيتی۔[۲۲] اس جنگ وچ انہاں دے قبیلہ عبد القیس دے 70 افراد شہید ہوئے۔ حکیم دا پیر قطع ہو گیا انہاں نے اپنے پیر نوں قاتل دے اوپر ماریا جس توں اوہ زمین اُتے گریا اوہ اپنے آپ نوں گھسیٹدے ہوئے اس دے پاس پہنچے اسنوں قتل کیتا تے خود وی شہید ہو گئے۔[۲۳]
ابن زبیر دے نال گفتگو
[سودھو]حکیم نے زابوقہ دے مقام اُتے عبد اللہ بن زبیر نال ملاقات کيتی۔ ابن زبیر نے انہاں توں پُچھیا کہ کیہ چاہندے ہو؟ حکیم نے جواب وچ کہیا: اسيں وی انہاں ارزاق توں استفادہ کرن تے عثمان بن حنیف نوں رہیا کر دتا جائے۔ جداں کہ اسيں پہلے توافق کر چکے نيں کہ حضرت علی (ع) ایتھے آ جان۔ حکیم نے قسم کھادی کہ جے میرے لشکر افراد دی تعداد اس توں زیادہ ہُندی تو میں معاہدہ نوں قبول نئيں کردا فیر انہاں نے ابن زبیر توں کہیا کہ تساں نے کیوں مسلماناں دا خون حلال شمار کر ليا اے ؟ ابن زبیر دے فوجیاں نے جواب دتا کہ عثمان بن عفان دے خون خواہی دی وجہ توں۔ ابن زبیر نے انہاں دی دوناں گلاں نوں قبول نئيں کیتا تے کہیا کہ عثمان بن حنیف نوں اس صورت وچ آزاد کر سکدا ہاں کہ اوہ باقاعدہ طور اُتے حضرت علی (ع) نوں خلافت توں معزول کرن تے دار الامارہ نوں ساڈے حوالے کر دیوے۔[۲۴]
بعض منابع وچ حکیم تے اصحاب جمل دے نزاع نوں جنگ جمل اصغر دے نام توں یاد کیتا گیا اے [۲۵] تے انہاں دونے واقعات دے نزدیک ہونے دے سبب بعض منابع وچ انہاں دی شہادت نوں جنگ جمل وچ شمار کیتا گیا اے۔[۲۶] امام علی نے حکیم بن جبلہ دی شہادت تے عثمان بن حنیف نوں شکنجہ دتے جانے دی خبر نوں سن کے 12 ہزار دے لشکر کے نال بصرہ دا رخ کیتا تے حکیم دی مدح وچ شعر پڑھے[۲۷] تے انہاں نوں رجل صالح دے لقب توں یاد کیتا۔[۲۸]
حوالے
[سودھو]- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۶۶.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۶۶.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۶۶.
- ↑ مفید، الجمل، ۱۴۱۳ق، ص۲۸۳-۲۸۴.
- ↑ خلیفہ بن خیاط، تاریخ خلیفہ، ۱۴۱۵ق، ص۱۰۷؛ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۱۸۰.
- ↑ ابن عبد البر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۶۶؛ خلیفہ بن خیاط، تاریخ خلیفہ، ۱۴۱۵ق، ص۱۰۷.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۲۶.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۲۶-۳۲۷.
- ↑ دانش نامہ جہان اسلام، ج۱، ص۶۴۰۴. مدخل حیکم بن جبلہ.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۴۹؛ شیخ مفید، الجمل، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۷.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۵۳.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴،ص۳۷۸
- ↑ ابن عبد البر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۶۶.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۴۳۴-۴۳۵.
- ↑ بلاذری، الانساب الاشراف، ج۲، ۱۳۴۹ق، ص۲۰۷؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۴۳۵.
- ↑ مفید، الجمل، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۱-۱۱۳.
- ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۱۲۹.
- ↑ شیخ مفید، الجمل، ۱۴۱۳ق، ص۲۷۳-۲۷۴.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۴۶۱-۴۶۳؛ شیخ مفید، الجمل، ۱۴۱۳ق، ص۲۷۴، ۲۷۵.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۴۶۶؛ شیخ مفید، الجمل، ۱۴۱۳ق، ص۲۷۹.
- ↑ بلاذری، الانساب الاشراف، ۱۳۴۹ق، ج۲، ص۲۲۶؛ مفید، الجمل، ۱۴۱۳ق، ص۲۸۳-۲۸۴؛ الاستیعاب، ج۱، ص۶۷-۳۶۸.
- ↑ ابن عبد البر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۶۸-۳۶۷؛ مفید، الجمل، ۱۴۱۳ق، ص۲۸۳-۲۸۴.
- ↑ ابن عبد البر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۶۹-۳۶۸.
- ↑ ابن عبد البر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۶۹-۳۶۸.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نہج البلاغه، ۱۳۷۸/۱۳۸۳ش، ج۹، ص۳۲۲.
- ↑ ابن عبد البر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۶۷.
- ↑ بلاذری، الانساب الاشراف، ۱۳۴۹ق، ج۲، ص۲۳۰.
- ↑ مفید، الکافئہ، ۱۴۱۳ق، ص۱۸.
مآخذ
[سودھو]- ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن ہبة الله، شرح نہج البلاغہ، قم، مکتبہ آیت الله المرعشی، ۱۳۷۸/۱۳۸۳ش
- ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفت الاصحاب، تحقیق: علی محمد بجاوی، قاہره، دار الجیل، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲ع
- بلاذری، احمد بن یحیی، الانساب الاشراف، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۴۹ق/۱۹۷۴ ع
- حموی، یاقوت بن عبد الله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵ ع
- خلیفہ بن خیاط، تاریخ خلیفہ بن خیاط، تحقیق: فواز، بیروت، دار الکتاباں العلمیہ، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵ ع
- شیخ مفید، محمد بن نعمان، الجمل و النصره لسید التعرة فی حرب البصرة، قم، المؤتمر العالمی المفید، ۱۴۱۳ق
- شیخ مفید، محمد بن نعمان، الکافئة فی ابطال توبة الخاطئہ، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق
- صفدی، الوافی بالوفیات، ویسبادن، ۱۴۰۸ق
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد ابو الفضل ابراہیم، بیروت، دار التراث، ۱۹۶۷ع/۱۳۸۷ق
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفہانی، قم، ۱۴۱۵ق
- دانش نامہ جہان اسلام، مدخل، حکیم بن جبلہ
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||