سید صدر الدین صدر
| فائل:سید صدرالدین صدر.jpg | |
| کوائف | |
|---|---|
| مکمل نام | سید محمد علی بن اسماعیل صدر |
| تاریخ ولادت | ۱۲۹۹ ھ |
| تاریخ وفات | ۱۳۷۳ ھ |
| مدفن | حرم حضرت معصومہ (ع) |
| نامور اقرباء | والد: سید اسماعیل صدر • فرزند: سید موسی صدر • فرزند: سید رضا صدر • سید محمد باقر صدر • بنت الہدی صدر۔ |
| علمی معلومات | |
| اساتذہ | محمد حسین نائینی، شیخ حسن کربلائی، آقا ضیاء الدین عراقی، انہاں دے والد سید اسماعیل صدر، آخوند خراسانی، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی و میرزا فتح اللہ شریعت اصفہانی۔ |
| شاگرد | سید محمد باقر سلطانی، سید موسی شبیری زنجانی، سید مہدی غضنفری خوانساری، میرزا علی مشکینی، شہید محمد صدوقی، سید موسی صدر، سید رضا صدر، سید حسن مدرسی یزدتی۔ |
| تالیفات | المہدی، الحقوق • مختصر تاریخ اسلام • حاشیہ بر عروہ الوثقی • حاشیہ بر وسیلہ النجاہ • اثبات عدم تحریف قرآن اُتے رسالہ • وہابیاں دے جواب وچ رسالہ • لواء محمد (۱۲ جلد) • مدینہ العلم (۶ جلد) • دیوان اشعار۔ |
| خدمات | |
| سماجی | مرجع تقلید • |
سید صدر الدین صدر (۱۲۹۹۔۱۳۷۳ ھ) مشہور شیعہ مرجع تقلید تے اصول فقہ، رجال تے تفسیر دے ماہر تے متخصص سن ۔ آپ دا نام سید محمد علی بن اسماعیل صدر سی ۔سید صدر الدین صدر مؤسس حوزہ علمیہ قم شیخ عبد الکریم حائری دے وصی سن ۔ اپنے استاد دی وفات دے بعد انہاں نے سید محمد تقی خوانساری تے سید محمد حجت دے ہمراہ حوزہ علمیہ قم دی سر پرستی دی ذمہ داری سنبھالی تے انہاں نے حوزہ علمیہ دے تحفظ دی راہ وچ سعی کيتی۔ اوہ امام موسی صدر تے سید رضا صدر دے والد نيں۔
نسب و تعلیم
سودھو- نام: محمد علی
- کنیت: ابو الرضا
- لقب: صدر الدین
انہاں دا نام محمد علی، کنیت ابو الرضا تے لقب صدر الدین سی ۔اس دے باوجود انہاں نے اپنے لقب توں شہرت حاصل کيتی تے اوہ خود وی اپنا تعارف صدر الدین دے نام توں کرواندے سن ۔ انہاں دی ولادت کاظمین وچ ہوئی۔ انہاں دے والد دا نام آیت اللہ سید اسماعیل صدر تے والدہ دا نام صفیہ سی جو آیت اللہ سید ہادی صدر دی بیٹی سن۔ طفولیت تے نوجوانی دا زمانہ والد تے خانوادہ دی معیت وچ سامرا وچ گذریا۔ ریاضیات، ادبیات، منطق، فقہ تے اصول فقہ دے اکثر دروس انہاں نے اوتھے اپنے وڈے بھائی سید مہدی دے اساتذہ دے پاس پڑھے۔ جس وقت انہاں دے والد سید اسماعیل صدر نے سن ۱۳۱۴ ھ وچ سامرا توں کربلا ہجرت دی اوہ وی انہاں دے ہمراہ سن ۔ کربلا وچ اپنے والد تے اوتھے دے ہور اساتذہ توں کسب فیض کیتا۔ اس دے بعد اوہ اپنے والد دی خواہش اُتے کربلا توں نجف چلے گئے تے اوتھے انہاں نے حوزہ دے دروس سطح تے خارج وچ شرکت کيتی۔[۱]
اساتید
سودھو- محمد حسین نائینی
- شیخ حسن کربلائی
- آقا ضیاء الدین عراقی
- سید اسماعیل صدر
- محمد کاظم خراسانی
- سید محمد کاظم طباطبایی یزدی
- میرزا فتح اللہ شریعت اصفہانی
تلامذہ
سودھوآیت اللہ صدر حوزہ علمیہ دے اساتذہ وچوں سن تے انہاں نے بوہت سارے شاگرد تربیت کيتے۔ جنہاں وچوں بعض دے اسماء ذیل وچ ذکر کيتے جا رہے نيں:
- جعفر صبوری قمی
- سید مرتضی مبرقع فقیہ
- سید محمد علی قاضی طباطبایی
- عطاءاللہ اشرفی اصفہانی
- علی پناہ اشتہاردی
- مرتضی مطہری
- محمد کرمی حویزی
- علی سبط الشیخ انصاری
- سید عز الدین زنجانی
- حسین علی منتظری
- لطف اللہ صافی
- ابراہیم رمضانی فردویی
- مسلم ملکوندی
- سید احمد روضاندی
- عباس زریاب خویی
- سید محمد باقر سلطانی
- سید موسی شبیری زنجانی
- سید مہدی غضنفری خوانساری
- علی مشکینی
- محمد صدوقی
- سید موسی صدر
- سید رضا صدر
- مرتضی فقایہی
- سید حسن مدرسی یزدی
- سید حسین موسوی کرمانی[۲]
مشہد دا سفر
سودھوصدر الدین نے سن ۱۳۳۹ ھ وچ ایران دا سفر کیتا تے تقریبا ۶ سال مشہد وچ تدریس وچ مشغول رہے۔ اس عرصہ وچ انہاں نے تدریس دے علاوہ عوام نوں وعظ و نصیحت دے فرائض وی انجام دتے۔ اوہ خشک سالی دا زمانہ سی اس وچ انہاں نے مالی امداد جمع کرنے دی سعی و کوشش کيتی تے بوہت سارے ضرورت منداں نوں موت توں نجات دلائی۔
قم دا سفر
سودھوحوزہ علمیہ قم دے مؤسس شیخ عبد الکریم حائری اپنی ضعیفی دے دور وچ اپنے نويں تاسیس شدہ حوزہ تے اس دے مستقبل دے لئی فکر مند سن ۔ انہاں نے حوزہ علمیہ قم نوں مضبوط کرنے تے اس دے مستقبل دے سلسلے وچ اک گروہ نوں مشہد بھیجیا تا کہ اوہ صدر الدین صدر نوں قم منتقل ہونے دی دعوت دے۔ انہاں نے حوزہ علمیہ دے مؤسس شیخ عبد الکریم حائری دی دعوت نوں قبول کرکے قم دا ارادہ کر ليا۔
صدر الدین صدر آیت اللہ حائری دے مورد توجہ رہے تے اوہ سطوح عالیہ دی تدریس دے علاوہ انہاں دے مشاورین وچ شمار ہُندے سن تے حوزہ دے امور وچ وی انہاں دی مدد کردے سن ۔ آیت اللہ حائری نے صدر نوں اپنا وصی قرار دتا تے انہاں دی رائے دی وجہ توں سید محمد حجت نوں وی انہاں دا وصی مقرر کیتا گیا۔[۳]
مرجعیت
سودھوحوزہ علمیہ قم دے مؤسس شیخ عبد الکریم حائری دی رحلت دے بعد حوزہ دی زعامت آیت اللہ سید محمد حجت، آیت اللہ خوانساری تے آیت اللہ صدر الدین صدر تک پہچی تے ایہ تِنوں حضرات تن مراجع دے نام توں مشہور ہو گئے۔ جس وقت آیت اللہ بروجردی علاج دے لئی تہران آئے۔ صدر نے انہاں توں درخواست کيتی کہ اوہ قم تشریف لیان۔ انہاں دے قم آنے دے بعد انہاں نے حرم حضرت معصومہ (ع) دی نماز جماعت انہاں دے حوالے کر دتی تے حوزہ علمیہ دی ریاست و زعامت توں دوری اختیار کر کے وڈے پیمانے اُتے آیت اللہ بروجردی دی حمایت اُتے تمرکز کر ليا۔ انہاں نے اپنے اس کم دی حکمت بیان کردے ہوئے قرآن مجید دی اس آیہ کریمہ دی تلاوت فرمائی: تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ[۴] ترجمہ: ایہ دار آخرت اوہ اے جسنوں اسيں انہاں لوگاں دے لئی قرار دیندے نيں جو زمین وچ بلندی تے فساد دے طلبگار نئيں ہُندے نيں تے عاقبت تو صرف صاحبانِ تقوی دے لئی اے۔[۵]
اولاد
سودھو.jpg){kind=link}
انہاں دی پہلی بیوی انہاں دی خالہ زاد سن تے انہاں دا جوانی وچ ہی عراق وچ انتقال ہو گیا۔ انہاں نے ایران پرتن دے بعد سن ۱۳۳۹ ھ دے قریب مشہد دے مراجع تقلید وچوں سید حسین طباطبائی قمی دی بیٹی بی بی صفیہ نال شادی کيتی۔ جنہاں توں انہاں دے ایتھے دس بچے (تین بیٹے، ست بیٹیاں) ہوئے:
- سید رضا صدر، حوزہ علمیہ قم دے استاد سن ۔
- سید موسی صدر
- سید علی صدر
- صدیقہ صدر، سید محمد باقر سلطانی طباطبائی دی زوجہ۔ انہاں دے ۴ بچے ہوئے: ۱۔ صادق طباطبایی، ۲۔ فاطمہ طباطبائی، جنہاں دی سید احمد خمینی توں شادی ہوئی ۳۔ مرتضی طباطبائی ۴۔ عبد الحسین طباطبائی
- طاہرہ صدر، شہید سید مہدی صدر عاملی دی زوجہ
- بتول صدر، ہادی عبادی دی زوجہ
- زہرا خانم، حاج مصطفیٰ فیروزان دی زوجہ
- منصورہ صدر، علی اکبر صادقی دی زوجہ و مادر زہرہ صادقی (سید محمد خاتمی دی زوجہ)
- فاطمہ صدر، سید محمد باقر صدر دی زوجہ
- رباب صدر[۶]
آثار و تصنیفات
سودھوآیت اللہ صدر نے درج ذیل آثار و تالیفات یادگار چھڈی نيں:
- المہدی؛ اس کتاب وچ امام مہدی دے سلسلہ وچ اہل سنت دی روایات نوں جمع کیتا گیا اے۔ انہاں دے بعد اس موضوع وچ اس خاص نظم و ترتیب دے نال تحریر نئيں ہوئی اے۔ ایہ کتاب عربی وچ اے تے اس دا ترجمہ فارسی بولی وچ شائع ہو چکيا اے۔
- خلاصۃ الفصول؛ کتاب فصول تالیف شیخ محمد حسین اصفہانی، حوزہ دے درسی متون وچ شامل سی۔ لیکن اس دے طولانی ہونے دی وجہ توں معمولا طلاب اس دے کچھ حصے پڑھنے تک اکتفا کردے سن ۔ صدر نے اس دا خلاصہ کیتا تا کہ اوہ قوانین و فصول ورگیاں کتاباں دی جگہ پڑھائی جائے۔
- الحقوق؛ اوہی رسالہ حقوق امام سجاد علیہ السلام اے جو انہاں دے مختصر مقدمے دے نال شائع ہويا اے۔
- مختصر تاریخ اسلام
- حاشیہ عروہ الوثقی
- حاشیہ وسیلہ النجاہ
- سفینہ النجاہ
- رسالہ؛ امر بالمعروف و نہی عن المنکر دے موضوع پر
- رسالہ؛ تقیہ دے بارے وچ
- رسالہ؛ حکم غسالہ دے سلسلہ وچ
- رسالہ؛ حج دے موضوع پر
- رسالہ؛ شادی دے موضوع پر
- منظومہ حج؛
- منظومہ؛ روزہ دے بارے وچ منظوم رسالہ
- رسالہ؛ خواتین دے حقوق دے موضوع پر
- حاشیہ کفایہ الاصول
- رسالہ؛ اصول دین دے موضوع پر
- رسالہ؛ تحریف قرآن نہ ہونے دے موضوع پر
- رسالہ؛ وہابیاں دے اعتراض دے رد وچ
- لواء محمد (۱۲ جلد)
- مدینہ العلم (۶ جلد)
- دیوان اشعار [۷] سید صدرالدین صدر؛ غسالہ دے حکم دے سلسلہ وچ انہاں دا رسالہ
وفات
سودھوسید صدر الدین صدر نے ۱۹ ربیع الاول ۱۳۷۳ وچ وفات پائی۔ آیت اللہ بروجردی نے انہاں دی نماز جنازہ پڑھائی تے انہاں نوں حرم حضرت معصومہ (ع) وچ شیخ عبد الکریم حائری دی قبر دے پاس دفن کیتا گیا۔[۸]
حوالے
سودھو- ↑ مدرس تبریزی، ریحانہ الادب، ج۲، ص۴۶۶؛ امین، سید حسن، مستدرکات اعیان الشیعہ، ص۵۰
- ↑ ہزار، دانشوران قم، ص۱۴۹
- ↑ امین، سید حسن، مستدرکات اعیان الشیعہ، ص۴۹-۵۰
- ↑ قصص 83
- ↑ امین، سید حسن، مستدرکات اعیان الشیعہ، ص۵۰؛ ہزار، علی رضا، دانشوران قم، ص۱۴۹
- ↑ شریف رازی، گنجینہ دانشمندان، ج۱، ص۳۳۲
- ↑ رضایی، سید صدر الدین صدر قلعہ تواضع، ۱۳۷۷ش، ص۵۸-۵۹
- ↑ ہزار، دانشوران قم، ص۱۴۹-۱۵۰.
مآخذ
سودھو- امین، سید حسن، مستدرکات اعیان الشیعہ، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۸ق
- شریف رازی، محمد، گنجینہ دانشمندان، تہران، نشر اسلامیہ، ۱۳۵۲ش
- مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تہران، نشر خیام، ۱۳۶۹ش
- ہزار، علی رضا، دانشوران قم، قم، انتشارات زائر، ۱۳۸۴ش
- رضایی، محمد، «سید صدر الدین صدر قلعہ تواضع»، فرہنگ کوثر، شمارہ ۱۶، ۱۳۷۷ش
- پایگاہ صدر پژاوہی
سانچہ:شیعہ فقہا (چودہويں صدی ہجری)