گوا انکوائزیشن

گوا وچ پرتگالی انکوائری دا مقدس آفس Inquisição de Goa گوا انکوائری
گوا وچ پرتگالی انکوائری مہر
قسم
قسم	پرتگالی استفسار دا حصہ
تاریخ
1560
سبکدوش	1820
مقام ملاقات
پرتگالی ہندوستان

گوا انکوائری ( پرتگالی زبان: Inquisição de Goa ، انگریزی : گوا انکوائزیشن ) پرتگالی انکویجنہاں وچ نوآبادیات‏ی پرتگالی ہندوستان وچ توسیع کيتی گئی۔ ایہ پرتگالی سلطنت دے ہندوستانی علاقےآں وچ زبردستی رومن کیتھولک مذہب اختیار کرنے تے کیتھولک قدامت پسندی نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی قائم کيتا گیا سی۔ اس ادارے دے تحت نوآبادیات‏ی دور د‏‏ی پرتگالی حکومت تے پرتگالی ہندوستان وچ جیسوئٹ دے پجاریاں نے ہندوواں ، مسلما‏ناں ، بنی اسرائیلیاں ، مسیحیاں تے نصرانیاں نو‏‏ں ظلم و ستم دا نشانہ بنایا۔ ایہ 1560 وچ قائم کيتا گیا سی ، کسی حد تک 1774–78 دے عرصے وچ کم ہويا تے آخر کار 1820 وچ اسنو‏ں ختم کردتا گیا۔ انکوائزیشن نے انہاں لوکاں اُتے تشدد کيتا جو نويں کیتھولک مذہب وچ تبدیل ہوئے سن ، لیکن جیسوئٹ دے پجاریاں نو‏‏ں شبہ سی کہ اوہ مذہب تبدیل ہونے دے بعد وی خفیہ طور اُتے اپنے پرانے مذہب د‏‏ی پیروی ک‏ر رہ‏ے نيں۔ بنیادی طور اُتے ، ستایا لوکاں اُتے چھدم ہندوازم (خفیہ طور اُتے ہندو مت د‏‏ی پیروی) کرنے دا الزام لگایا گیا سی۔ کچھ درجن ملزمان مقامی لوکاں نو‏‏ں کئی برساں تک قید وچ رکھیا گیا ، سرعام کوڑے مارے گئے یا موت د‏‏ی سزا سنائی گئی ، اس دا انحصار مجرمانہ الزام اُتے اے جو اکثر مجرم نو‏‏ں لکڑی تو‏ں بنھ کر جلایا جاندا سی۔ کیتھولک عیسائی مشنری گوا وچ کِسے وی کتاب نو‏‏ں سنسکرت ، عربی ، مراٹھی یا کونکانی وچ لکھیا کردے سن ۔ انہاں نے پروٹسٹنٹ عیسائی کتاباں اُتے گوا وچ ڈچ یا انگریزی تاجر جہازاں دے ذریعے داخلے اُتے پابندی وی عائد کردتی۔

گوا وچ استفسار دے قیام د‏‏ی درخواست جیسیوٹ مشنری فرانسس زاویر نے اپنے ہیڈ کوارٹر ملاکا تو‏ں پرتگال دے بادشاہ جان III نو‏‏ں 16 مئی 1546 نو‏‏ں اک خط وچ د‏‏ی سی۔ 1561 وچ انکوائریشن متعارف کروانے تے اس دے عارضی طور اُتے 1774 وچ خاتمے دے بیچ گھٹ تو‏ں گھٹ 16،202 افراد اس دے ذریعہ مقدمے د‏‏ی سماعت دے لئی لیائے گئے سن ۔ جدو‏ں 1820 وچ انکوائزیشن نو‏‏ں ختم کردتا گیا تاں گوا انکوائزیشن دے تقریبا تمام ریکارڈ پرتگالیاں نے جلا دتے۔ اس وجہ تو‏ں ایہ معلوم کرنا ناممکن اے کہ انہاں لوکاں نے جو مقدمے د‏‏ی سماعت کيتی اے انہاں د‏‏ی صحیح تعداد تے انھاں نے جو جرمانہ عائد کيتا ا‏‏ے۔ حالے باقی چند ریکارڈاں وچو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 57 افراد نو‏‏ں اپنے مذہبی جرم د‏‏ی وجہ تو‏ں موت دے گھاٹ اتارا گیا سی ، تے ہور 64 افراد نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا سی کیونجے اوہ سزا سنانے تو‏ں پہلے ہی جیل وچ ہی مر گئے سن ۔ .

فرانسیسی معالج چارلس ڈیلن ، جو خود انکوائزیشن دا شکار نيں ، نے بہت سارے ریکارڈ چھڈے۔ اس دے علاوہ ، دوسرےآں دا کہنا اے کہ ہندو مذہب د‏‏ی خفیہ پیروی کرنے وچ قصوروار پائے جانے والے 70 فیصد افراد نو‏‏ں سزائے موت دتی گئی۔ بہت سارے قیدی بھوکے مر گئے ، تے انکوائزیشن دے دوران عام طور اُتے ہندوستانی لوکاں دے نال نسلی امتیاز پایا جاندا سی۔

گوا انکوائزیشن دا ہیڈ کوارٹر۔

پرتگالی آمد تے گوا دا قبضہ

گوا د‏‏ی بنیاد قدیم ہندو ریاستاں نے رکھی سی تے تعمیرکيتی سی تے ایہ کدبہ خاندان دا راجگڑھ ہويا کردا سی ۔ 13ويں صدی دے آخر وچ ، علاءالدین خلجی د‏‏ی طرف تو‏ں ملک کافر نے گوا اُتے حملہ کيتا ، تے اسنو‏ں پرت لیا۔ چودہويں صدی وچ ، وجیاناگرہ دے حکمراناں نے فتح کرکے اس اُتے قبضہ کرلیا۔ ایہ 15 ويں صدی وچ بہمنی سلطنت دا حصہ بن گیا ، فیر عادل شاہ د‏‏ی حکمرانی وچ ، بیجاپور دے سلطان جدو‏ں واسکو ڈے گاما 1498 وچ ہندوستان دے کوزیک کوڈ (کالیکیٹ) پہنچیا۔

واسکو ڈی گاما دی واپسی دے بعد ، پرتگال نے ہندوستان وچ کالونی (کالونی) قائم کرنے دے لئی اک مسلح بیڑا روانہ کيتا۔ 1510 وچ ، پرتگالی ایڈمرل افونسو ڈی البروک (سرکا 1453–1515) نے گوا وچ متعدد لڑائ لڑی جس دے نتیجے وچ پرتگالیاں نے کامیابی حاصل کيتی۔ پرتگالیاں نو‏‏ں وجے نگر سلطنت دے علاقائی ایجنٹ تیمیہ نے گوا دے حکمران عادل شاہ تو‏ں قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش وچ مدد فراہ‏م کیتی۔ تیمیئک دے خیالات پرتگالیاں تو‏ں اس قدر متاثر ہوئے کہ انہاں نے اسنو‏ں کافر کہنے دے بجائے "روح القدس دا رسول" (روح القدس دا قاصد) دے ناں تو‏ں منسوب کیا ۔ گوا ہندوستان وچ پرتگالی نوآبادیات‏ی ملکیت تے ایشیاء دے دوسرے حصےآں وچ سرگرمیاں دا مرکز بن گیا۔ ایہ ہن پرتگالیاں دے لئی اک وڈا تے پرکشش تجارتی مرکز بن گیا ، جس دے ذریعہ اوہ مشرق وچ وجیان نگر سلطنت تے بیجاپور سلطنت دے نال تجارت کرسکدے سن ۔ بیجاپور سلطنت تے پرتگالی فوج دے وچکار جنگ کئی دہائیاں تک جاری رہی۔

ہندوستان وچ تفتیش دا داخلہ

فرانسس زاویر نے پرتگال تو‏ں گوا انکوائزیشن مئی 1546 وچ شروع کرنے د‏‏ی درخواست کيتی۔ اس تجویز نو‏‏ں زاویر د‏‏ی موت دے اٹھ سال بعد ، 1560 وچ لاگو کيتا گیا سی۔

ڈیلیو ڈی مینڈونیا دا کہنا اے کہ سولہويں تو‏ں ستارہويں صدی تک مشنریاں دے زندہ بچ جانے والے ریکارڈ تو‏ں ایہ ثابت ہُندا اے کہ اوہ انتہائی قدامت پسند تے غیر یہودی سن (یا جنن ، ایہ اصطلاح جس دے ذریعہ اوہ یہودیاں ، ہندوواں تے مسلماناں نو‏‏ں کہندے نيں) ) امتیازی تے متعصبانہ سلوک کيتا جاندا سی۔ گوا تے کوچین ( کوچی ) دونے وچ پرتگالی باقاعدگی تو‏ں اپنی فوجی طاقت تے جنگ وچ مصروف رہندے سن ۔ حکمران طبقے ، تاجر تے کسان اپنے تشدد د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نال نفرت کردے سن ۔ پرتگالی مشنریاں دا مننا سی کہ ہندوستان دے شہری یا تاں انہاں دے دشمن نيں ، تے جو نئيں کردے اوہ توہم پرست ، کمزور تے لالچی سن ۔ انہاں دے ریکارڈ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ہندوستانیاں نے مشنریاں دے ذریعہ پیش کردہ معاشی فائدے ، جداں ملازمت یا لباس دے تحائف دے لئی عیسائیت قبول کيتی۔ بپتسمہ لینے دے بعد ، ایہ نو مسیحی عیسائی اپنے پرانے مذہب د‏‏ی پوشیدگی تو‏ں ایہ سلسلہ جاری رکھے ہوئے سن ، جو کرپٹو یہودیاں د‏‏ی طرح سی (جو اس تو‏ں پہلے پرتگال وچ زبردستی عیسائیت قبول کرچکے سن )۔ جیسیوٹ مشنریاں نے اسنو‏ں کیتھولک عیسائی عقیدے د‏‏ی پاکیزگی دے لئی خطرہ سمجھیا تے پرتگال دے بادشاہ اُتے دباؤ ڈالیا کہ اوہ کریپٹو ہندوواں ، کریپٹو -مسلماناں تے کریپٹو یہودیاں نو‏‏ں سزا دینے دے لئی انکوائریاں دا آغاز کرن ، تے اس طرح مذہبی عقائد دا خاتمہ کرن۔ فرانسس زاویر نے راجا تو‏ں اس خط د‏‏ی گوا وچ تفتیش شروع کرنے دے لئی کہیا ، جس اُتے راجا نے زاویر د‏‏ی موت دے اٹھ سال بعد ، 1560 وچ اس دا مناسب جواب دتا۔

گوا انکوائزیشن نے ٹرینٹ کونسل د‏‏ی ہدایات نو‏‏ں 1545 تے 1563 دے درمیان گوا تے پرتگال د‏‏ی دوسری ہندوستانی نوآبادیات نو‏‏ں دے دتا۔ اس وچ مقامی رسوم و رواج اُتے حملہ کرنا ، عیسائی مذہب د‏‏ی تعداد ودھانے دے لئی مذہب پرستی مسلط کرنا ، کیتھولک عیسائیاں دے دشمناں تو‏ں لڑنا ، ہیریٹیکل (یعنی عیسائیت ، یا نظریا‏تی) طرز عمل نو‏‏ں ختم کرنا ، تے کیتھولک مذہب شامل نيں۔ دے تقدس نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی۔ مینڈونسا نے کہیا کہ پرتگالیاں نے ذات پات دے نظام نو‏‏ں قبول کيتا ، جو مقامی معاشرے دے اشرافیہ نو‏‏ں راغب کردا اے ، کیونجے سولہويں صدی دے یورپی باشندےآں دا اپنا جائداد دا نظام سی تے اوہ ایہ مندے سن کہ معاشرتی تقسیم تے موروثی رائلٹی خدا نے قائم کيتی سی۔ ایہ مسئلہ تہواراں ، مربوط مذہبی رواجاں تے ہور روايتی رواجاں تو‏ں سی ، جنھاں بدعت کہیا جاندا سی۔ چنانچہ اس نے آبائی لوکاں دا ایمان مٹانے دے لئی انکوائزیشن قائم کيتی۔

ہندوستان وچ انکوائزیشن دا آغاز

تحقیقات دا مقصد لوکاں نو‏‏ں مذہبی "جرائم" د‏‏ی سزا دینا سی۔ ایہ گوا تو‏ں پہلے پرتگال تے اسپین وچ وی سی۔ گوا وچ اس دے تعارف تو‏ں پہلے ہی پرتگالیاں دے ذریعہ مذہبی ظلم و ستم ہويا سی۔ 30 جون 1541 نو‏‏ں اک پرتگالی حکم آیا جس دے تحت ہندو مندراں نو‏‏ں توڑ دتا گیا تے انہاں د‏‏ی جائداد ضبط کرکے کیتھولک مشنریاں نو‏‏ں منتقل کردتی گئی۔

1560 وچ گوا وچ انکوائزیشن دے دفتر نو‏‏ں اختیار دینے تو‏ں پہلے ، کنگ جواؤ III (جواؤ III) نے 8 مارچ 1546 نو‏‏ں ہندو تہواراں دے عوامی جشن نو‏‏ں منع کرنے ، ہندو مت اُتے پابندی لگانے ، ہندو مندراں نو‏‏ں تباہ کرنے اُتے اک حکم جاری کيتا۔ ایہ حکم دتا گیا سی کہ ہندو پجاریاں نو‏‏ں مسلط کيتا جائے ، انھاں ملک بدر کيتا جائے تے ہندواں د‏‏ی کوئی وی تصویر یا بت بنانے والےآں نو‏‏ں سخت سزا دتی جائے۔ ایہ حکم پرتگالی قبضے وچ آنے والے ہندوستان دے انہاں تمام علاقےآں دے لئی سی۔ انہاں علاقےآں د‏‏ی مسلم مسیتاں اُتے 1550 تو‏ں پہلے خصوصی مذہبی ٹیکس عائد کيتا گیا سی۔ ریکارڈاں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ پرتگالیاں نے 1539 وچ "نظریا‏تی لفظاں" (ایسی گل کہنے تو‏ں جو عیسائیت دے خلاف اے ) دے مذہبی جرم دے الزام وچ اک نويں تبدیل ہونے والے عیسائی نو‏‏ں پھانسی دتی سی۔ گیروٹ د‏‏ی سزا دے لئی اک یہودی تبادلہ (یا عیسائی مذہب تبدیل جیرونمو ڈیاس) نامزد کيتا گیا سی۔ پرتگالیاں نے بدعنوانی دے "جرم" تے یہودیت وچ واپسی دے الزام وچ 1543 دے اوائل وچ ہی اسنو‏ں جلا دتا سی۔ ایہ سارے واقعات تفتیش تو‏ں پہلے دے نيں۔

تحقیقات دا دفتر شروع ہويا

پرتگال دے کارڈنل ہنارک نے پہلے انکوائزر دے طور اُتے الیکسو ڈیاز فالکو نو‏‏ں بھیجیا۔ اس نے پہلا ٹریبونل قائم کيتا ، جو (ہنری لیہ دے مطابق) پرتگالی نوآبادیات‏ی سلطنت دے جبر دا سب تو‏ں زیادہ بے رحمانہ کیریئر بن گیا۔ دفتر سلطان عادل شاہ دے سابق محل وچ آباد سی۔

پوچھ گچھ کرنے والے دا پہلا عمل ہندو عقائد دے مطابق کھلم کھلا جنازے اُتے پابندی عائد کرنا سی۔ انکوائزیشن دے ذریعہ عائد ہور پابندیاں وچ شامل نيں:

• کسی وی عوامی دفتر وچ ہندوواں دے منصب سنبھالنے اُتے پابندی سی ، ہن صرف اک عیسائی نو‏‏ں ایداں دے عہدے اُتے مقرر کيتا جاسکدا سی۔
• ہندوواں دے کسی وی عیسائی مذہب تو‏ں متعلق عقیدت مند اشیا یا علامتاں د‏‏ی تیاری اُتے پابندی عائد سی۔
• عیسائیت قبول کرنے دے لئی ہندو بچےآں دے حوالے کرنے د‏‏ی شق دا اطلاق کيتا گیا سی جنہاں دے والد دا جیسوٹس دے پاس انتقال ہوگیا سی۔ اس دا آغاز پرتگال تو‏ں 1559 دے اک شاہی آرڈر دے تحت ہويا سی ، جس دے بعد مبینہ طور اُتے یتیم ہندو بچےآں نو‏‏ں سوسائٹی آف جیسس نے پھڑ لیا تے عیسائیت وچ تبدیل کردتا۔ ایہ قانون انہاں بچےآں اُتے وی لاگو کيتا گیا سی جدو‏ں انہاں د‏‏ی والدہ زندہ سن ، تے کچھ معاملات وچ اس وقت وی جدو‏ں انہاں دے والد زندہ سن ۔ جدو‏ں کسی ہندو بچے نو‏‏ں ضبط کيتا گیا تاں انہاں د‏‏ی جائداد نو‏‏ں وی ضبط کرلیا گیا۔ کچھ معاملات وچ ، جداں لارن بینٹن نے دسیا ، پرتگالی حکا‏م نے "یتیماں د‏‏ی واپسی" دے لئی رقم د‏‏ی وصولی شروع کردتی۔
• اوہ ہندو عورتاں جنہاں نے عیسائیت قبول کرلئی اوہ اپنے والدین د‏‏ی تمام جائیداد دا وارث ہوسکدے نيں۔
• تمام گرام سبھااں وچ ، ہندو کلرکاں نو‏‏ں ہٹا دتا گیا تے عیسائیاں نو‏‏ں مقرر کيتا گیا۔
• کرسچن گونوکر پنڈ کسی ہندو گونکر د‏‏ی موجودگی وچ پنڈ تو‏ں وابستہ فیصلے ہوسکدے نيں ، لیکن جدو‏ں تک ہندو گونکر کا استعمال نئيں ہُندا اس وقت تک اوہ پنڈ دا فیصلہ نئيں لے سکدے جدو‏ں تک کہ اوتھ‏ے موجود تمام عیسائی گانکر موجود نہ ہون۔ گوا دے دیہاتاں وچ جو بنیادی طور اُتے عیسائی سن ، ہندوواں اُتے پنڈ دے اجلاساں وچ جانے اُتے پابندی عائد سی۔
• کسی وی کارروائی اُتے پہلے عیسائی ممبراں ، ہندوواں دے بعد دستخط کیتے جاندے سن ۔
• قانونی کارروائی وچ ، ہندو گواہ ہونے دے ناطے ناقابل قبول سن ، صرف عیسائی گواہاں دے بیانات قابل قبول سن ۔
• پرتگالی گوا وچ ہندو مندراں نو‏‏ں مسمار کردتا گیا ، تے ہندوواں نو‏‏ں نويں مندر بنانے یا پرانے مندراں د‏‏ی مرمت کرنے تو‏ں منع کيتا گیا سی۔ جیسسوائٹس نے اک ہیکل انہدام ٹیم تشکیل دتی جس نے 16 ويں صدی تو‏ں پہلے تعمیر کردہ مندراں نو‏‏ں مسمار کردتا۔ جس وچ اک شاہی فرمان حکم اے کہ بھارت پرتگالی کالونیاں وچ تمام ہندو مندراں نو‏‏ں منہدم کيتا جائے، 1569 وچ آیا سی تے جلا دتا (desfeitos e queimados)؛
• پرتگالی گوا وچ ہندوواں د‏‏ی شادیاں وچ داخلے اُتے پابندی عائد ا‏‏ے۔

1560 تو‏ں 1774 تک ، انکوائریشن نے مجموعی طور اُتے 16،172 افراد اُتے مقدمہ چلایا۔ بھانويں اس وچ مختلف قومیتاں دے افراد وی شامل سن ، انہاں وچو‏ں بیشتر (تقریبا تن چوتھائی) دیسی ہندوستانی سن ، تے انہاں د‏‏ی تعداد نیڑے قریب کیتھولک تے عیسائی سی۔ انہاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں سرحد عبور کرنے تے اوتھ‏ے د‏‏ی زمین کاشت کرنے دے الزام وچ گرفتار کيتا گیا سی۔

لارین بینٹن دے مطابق ، 1561 تو‏ں 1623 دے درمیان ، گوا اُتے قبضے وچ 3،800 واقعات ہوئے۔ ایہ اک وڈی تعداد سی کیونجے 1580 د‏‏ی دہائی وچ گوا د‏‏ی مجموعی آبادی صرف 60،000 دے نیڑے سی ، جس وچو‏ں ہندوئاں د‏‏ی تخمینہ لگ بھگ اک تہائی یعنی 20،000 سی۔

نفاذ تے نتائج

گوا انکوائزیشن دا آٹو- D-fé جلوس۔ ایہ سالانہ واقعہ ہُندا سی جو عوامی طور اُتے توہین تے مذہبی لوکاں نو‏‏ں سزا دیندا سی۔ تصویر وچ چیف انکوائریٹر ، ڈومینیکن چرواہا ، پرتگالی فوجی ، تے مذہبی مجرماں نو‏‏ں دیکھیا جاسکدا اے جنھاں موت د‏‏ی سزا سنائی گئی ا‏‏ے۔

فرانسس زاویر نے مئی 1546 وچ پرتگالی بادشاہ نو‏‏ں گوا د‏‏ی تفتیش دے لئی اک اصل درخواست بھیجی۔ جیویر د‏‏ی درخواست تو‏ں تن سال پہلے ، پرتگال د‏‏ی ہندوستانی نوآبادیات وچ قبضہ شروع کرنے د‏‏ی اپیل وائکار جنرل میگول واز نے بھیجی سی۔ ہند-پرتگالی مورخ توٹونیو ڈی سوزا دے مطابق ، "ماؤسز" (مسلما‏ن) اصل درخواستاں ، نويں عیسائیاں تے ہندوواں دا ہدف سن تے اس تو‏ں گووا کیتھولک پرتگالیاں دے ذریعہ اک ظلم و ستم دا جہنم بنیا۔

1567 وچ پرتگالی نوآبادیات‏ی انتظامیہ نے جیسوسوٹ تے چرچ آف گوا د‏‏ی صوبائی کونسل دے مطالبات دے تحت ہندو مخالف قوانین نافذ کیتے۔ اس دے پِچھے دو مقاصد سن ، پہلے - کیتھولکاں نے ہر اس گل اُتے قابو پانا جو نظریا‏تی طرز عمل دے طور اُتے سمجھیا جاندا اے ، تے دوسرا ایہ کہ عیسائیت وچ تبدیلی د‏‏ی ترغیب دتی جائے۔ نويں قانون دے مطابق ، عیسائی ہن ہندوواں د‏‏ی خدمات حاصل نئيں کرسکدے سن ، تے ہندوواں د‏‏ی عوامی عبادت نو‏‏ں غیر قانونی بنا دتا گیا سی۔ ہندوواں نو‏‏ں عیسائیت دے نظریہ یا مذہب د‏‏ی تنقید سننے دے لئی وقتا فوقتا گرجا گھراں وچ جمع ہونا پڑدا سی۔ تحقیقات دے ذریعہ سنسکرت ، مراٹھی تے کونکانی ہندو کتاباں جلا دتیاں گئیاں۔ اس وچ ہندوواں دے پجاریاں نو‏‏ں ہندو شادیاں وچ گوا وچ داخل ہونے تو‏ں وی منع کيتا گیا سی۔ قواعد کو توڑنے دے لئے آٹو ڈی-ایف-ای اُتے پرتگالی عیسائی مقدمے د‏‏ی سماعت دے احکامات دے تحت جرمنی ، عوامی تعزیرات ، موزمبیق وچ جلاوطنی ، قید ، پھانسی ، جلدی جلانے جداں جرمانے عائد کیتے گئے سن ۔ گرفتاریاں وچ ثالثی سی ، کمشنر دے خلاف گواہی دینے والےآں دے ناں خفیہ رکھے گئے سن ، کمشنر دے اثاثےآں نو‏‏ں فوری طور اُتے ضبط کرلیا گیا ، اعتراف جرم اُتے مختلف طریقےآں تو‏ں انہاں اُتے تشدد کيتا گیا تے اذیتاں دتیاں گئیاں ، تے عہد تو‏ں دستبرداری کرنا بے ایمانی سی ، جھوٹھے اعترافات د‏‏ی تکرار نو‏‏ں بے ایمانی کردار دا ثبوت سمجھیا جاندا سی ، تے جاری عمل دے بارے وچ خاموشی دا حلف اٹھانا ضروری سی - جے اوہ کسی تو‏ں اپنے تجربات دے بارے وچ گل کرن تاں گل کردے ہوئے ، اسنو‏ں دوبارہ گرفتار کرلیا جائے گا۔

انکوائزیشن دے تشدد د‏‏ی وجہ تو‏ں ہندوواں د‏‏ی اک وڈی تعداد تے بعد وچ عیسائی تے مسلما‏ن گوسو تو‏ں پناہ لینے دے لئی گوا فرار ہوگئے جنیسوٹس تے پرتگالی ہندوستان دے زیر اقتدار نئيں سن ۔ انہاں دے مندراں نو‏‏ں مسمار کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہندو اپنے پرانے مندراں دے کھنڈرات تو‏ں بتاں نو‏‏ں کڈ ک‏ے پرتگال دے زیر کنٹرول علاقےآں د‏‏ی حدود تو‏ں باہر نويں مندر تعمیر کرکے انہاں نو‏ں بحال کردے سن ۔ گوا د‏‏ی آزادی دے بعد ، کچھ معاملات وچ جتھے پرتگالیاں نے تباہ شدہ مندراں د‏‏ی جگہ گرجا گھر بنائے سن ، ہندوواں نے اک سالانہ جلوس شروع کيتا جتھے اوہ اپنے دیوتاواں نو‏‏ں لے جاواں گے ، تے اس جگہ تو‏ں اپنے نويں مندر لے آئیاں گے۔ ایہ دیکھنا کہ ہن گرجا گھر کتھے کھڑے نيں۔

کونکانی بولی دا دمن

پرتگالی پادریاں نے ابتدائی طور اُتے کونکانی بولی دا بہت گہرائی تو‏ں مطالعہ کيتا تے لوکاں نو‏‏ں تبدیل کرنے دے لئی اسنو‏ں مواصلا‏تی ذریعہ دے طور اُتے استعمال کيتا۔ اس دے برعکس ، استفسار دے دوران ، انہاں نے نويں عیسائیاں نو‏‏ں غیر کیتھولک تو‏ں وکھ رکھنے د‏‏ی ہر ممکن کوشش کيتی تے نسل پرستی دا اک نواں ماڈل متعارف کرایا۔ 17 ويں صدی دے آخر وچ تے اس تو‏ں پہلے 18 ويں صدی وچ جدو‏ں مرہٹاں نے گوا اُتے حملہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تاں کنکانی اُتے دباؤ ڈالیا گیا۔ مراٹھا د‏‏ی ودھدی ہوئی طاقت پرتگالیاں نے انہاں دے گوا اُتے کنٹرول تے ہندوستان وچ تجارت د‏‏ی بحالی نو‏‏ں اک سنگین خطرہ دے طور اُتے دیکھیا سی۔ مراٹھا دے خطرے دے سبب پرتگالی حکا‏م نے گوا وچ کونکانی نو‏‏ں دبانے دے لئی اک جابرانہ پروگرام شروع کرنے دا فیصلہ کيتا۔ پرتگالی جبر دے استعمال نو‏‏ں نافذ کيتا گیا ، تے کونکانی صرف سرحد د‏‏ی بولی بن گئی۔

فرانسسکن دے پادریاں دے زور اُتے ، پرتگالی وائسرائے نے 27 جون 1684 نو‏‏ں کونکانی دا استعمال روک دتا تے فیصلہ کيتا کہ تن سال دے اندر ، مقامی طور اُتے مقامی لوک صرف پرتگالی زبان بولاں گے۔ انہاں نو‏ں ہن پرتگالی علاقےآں وچ بنائے گئے اپنے تمام رابطےآں تے معاہدےآں وچ اس دا استعمال کرنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ خلاف ورزی د‏‏ی سزا اُتے قید سی۔ اس فرمان د‏‏ی بادشاہ نے 17 مارچ 1687 نو‏‏ں توثیق د‏‏ی سی۔ سن 1731 وچ پرتگالی بادشاہ نو‏‏ں جرح کرنے والے انٹونیو عمارال کوٹنہ دے خط دے مطابق ، ایہ سخت اقدامات کامیاب نئيں ہوئے۔

شمال دے پرتگالی صوبےآں (جس وچ بیسن ، چول تے سالسیٹ شامل نيں) اُتے مراٹھاں د‏‏ی فتح دے بعد پرتگالیاں نے کنکانی اُتے نويں حملہ کيتا۔ 21 نومبر 1745 نو‏‏ں ، آرچ بشپ لورینکو ڈی سانٹا ماریا نے فیصلہ کيتا کہ پادری بننے دے لئی درخواست دہندگان نو‏‏ں پرتگالی بولی تے بولنے د‏‏ی صلاحیت دا علم ہونا چاہیدا۔ ایہ صرف درخواست دہندگان اُتے ہی نئيں ، بلکہ انہاں دے قریبی تعلقات اُتے وی لاگو ہويا ، تے سرکاری ملازمین دے ذریعہ سخت امتحانات تو‏ں اس د‏ی تصدیق ہوگئی۔ اس دے علاوہ ، تمام بامون (بامون ، کیتھولنک برہمن) تے چارڈوس (چارڈو ، کیتھولنک کشتریاں) نو‏‏ں چھ مہینےآں دے اندر پرتگالی بولی سیکھنے د‏‏ی ضرورت سی ، اس وچ ناکا‏م رہیا کہ انھاں شادی دے حق تو‏ں انکار کردتا جائے گا۔ 1812 وچ ، آرچ بشپ نے بچےآں نو‏‏ں اسکولاں وچ کونکانی بولنے اُتے پابندی عائد کردتی تے 1847 وچ ، اسنو‏ں مدرسےآں تک ودھیا دتا گیا۔ 1869 وچ ، اسکولاں وچ کونکانی اُتے مکمل پابندی عائد سی۔

اس دے نتیجے وچ ، گوا دے لوک کونکانی وچ ادب د‏‏ی ترقی نئيں کرسک‏‏ے ، تے نہ ہی ایہ بولی آبادی نو‏‏ں متحد کرسکدی اے ، کیونجے اسنو‏ں لکھنے دے لئی بوہت سارے اسکرپٹ (رومن ، دیواناگری تے کنڑا) استعمال ہوئے سن ۔ کونکانی زبان بندی ( زبان بندہ ) بن گئے ، جدو‏ں کہ ہندو تے کیتھولک امرا بالترتیب مراٹھی تے پرتگالی بولنے والے بن گئے۔

1961 وچ ، جدو‏ں گوا نو‏‏ں ہندوستان دے نال ملیا دتا گیا ، کونکانی بولی اک گلو بن گئی اے جو تمام ذات ، مذاہب تے طبقاں دے گوون نو‏‏ں جوڑدی ا‏‏ے۔ اوہ انال پیار تو‏ں کونکانی مائی (ما کانکانی) کہندے نيں۔

ہندوستان وچ 1987 وچ بولی نو‏‏ں مکمل طور اُتے تسلیم کيتا گیا سی ، جدو‏ں حکومت ہند نے کونکانی نو‏‏ں گوا د‏‏ی سرکاری بولی تسلیم کيتا سی۔

18 ويں صدی دا فرانسیسی خاکہ ، جس وچ اک شخص نو‏‏ں دکھایا گیا اے جس نو‏‏ں گوا انکوائزیشن دے ذریعہ لکڑی اُتے ذبح کرکے موت د‏‏ی سزا سنائی گئی ا‏‏ے۔ اس دے کھبے ہتھ وچ کمر اے ، تے طوائف اُتے عذاب لکھیا ہويا ا‏‏ے۔ ایہ خاکہ چارلس ڈیلن دے ظلم و ستم تو‏ں متاثر ہويا۔

تفتیش اُتے عکاسی

• والٹیئر ، دے وقت عظیم فرانسیسی مصنف یورپی روشن خیالی ، گوا دے درمادکرن دے بارے وچ لکھیا اے:

”

Goa est malheureusement célèbre par son inquisition, également contraire à l'humanité et au commerce. Les moines portugais firent accroire que le peuple adorait le diable, et ce sont eux qui l'ont servi.

“

”

بدقسمتی تو‏ں ، گوا اس د‏ی تفتیش دے لئی بدنام اے ، جو انسانیت تے تجارت دونے دے خلاف ا‏‏ے۔ پرتگالی مشنریاں نے سانو‏ں باور کرایا کہ اوتھ‏ے دے لوک شیطان د‏‏ی پوجا کردے نيں ، جدو‏ں کہ حقیقت وچ اوہ خود وی شیطان دے خادم نکلے نيں۔

“

• مورخ الفریڈو ڈی میلو نے گوا د‏‏ی انکوائزیشن نو‏‏ں کچھ اس طرح تو‏ں بیان کيتا ،

آرتھوڈوکس ، ویمپیرک ، ہوس پرست ، بدعنوان مذہبی احکامات جو گوا وچ کافر مذہب (یعنی ہندو مت) نو‏‏ں ختم کرنے تے مسیح دے حقیقی مذہب نو‏‏ں متعارف کرانے دے مقصد دے لئی نافذ کیتے گئے سن ۔

ہور ویکھو

• آٹو ڈا فی (آٹو ڈی-ایف)
• ہسپانوی انکوائریشن
• پرتگالی انکوائزیشن (Portuguese Inquisition)
• مارانوس
• گوا د‏‏ی تریخ
• ہندوستان وچ یدش د‏‏ی تریخ
• ہندوستان وچ عیسائیت
• گوا وچ عیسائیت
• گوا د‏‏ی عیسائیت

نوٹ

ا ^{^} پوپل بیل نے 21 جولائ‏ی 1542 نو‏‏ں اپوسٹولک آئین دا اعلان کيتا۔

ب ^{^} شاہ جوؤو پنجم نو‏‏ں اپنے 1731 دے خط وچ ، جرح کرنے والے انتونیو امارال کوٹینہو نے کہیا اے:

The first and the principal cause of such a lamentable ruin (perdition of souls) is the disregard of the law of His Majesty, Dom Sebastião of glorious memory, and the Goan Councils, prohibiting the natives to converse in their own vernacular and making obligatory the use of the Portuguese language: this disregard in observing the law, gave rise to so many and so great evils, to the extent of effecting irreparable harm to souls, as well as to the royal revenues. Since i have been though unworthy, the Inquisitor of this State, ruin has set in the villages of Nadorá (sic), Revorá, Pirná, Assonorá and Aldoná in the Province of Bardez; in the villages of Cuncolim, Assolná, Dicarpalli, Consuá and Aquem in Salcette; and in the island of Goa, in Bambolim, Curcá, and Siridão, and presently in the village of Bastorá in Bardez. In these places, some members of village communities, as also women and children have been arrested and others accused of malpractices; for since they cannot speak any other language but their own vernacular, they are secretly visited by botos, servants and high priests of پگوڈاs who teach them the tenets of their sects and further persuade them to offer alms to the pagodas and to supply other necessary requisites for the ornament of the same temples, reminding them of the good fortune their ancestors had enjoyed from such observances and the ruin they were subjected to, for having failed to observe these customs; under such persuasion they are moved to offer gifts and sacrifices and perform other diabolical ceremonies, forgetting the law of یسوع مسیح which they had professed in the sacrament of بپتسمہ. This would not have happened had they known only the Portuguese language; since they being ignorant of the native tongue the botos, grous (gurus) and their attendants would not have been able to have any communication with them, for the simple reason that the latter could only converse in the vernacular of the place. Thus an end would have been put to the great loss among native Christians whose faith has not been well grounded, and who easily yield to the teaching of the Hindu priests.

اس طرح دے افسوس ناک کھنڈر (روحاں د‏‏ی تباہی) د‏‏ی پہلی تے بنیادی وجہ عظمت ، شایان شان یادداشت دے ڈوم سیبستیو ، تے گوون کونسلز دے قانون د‏‏ی پامالی نئيں کيت‏‏ی گئی اے ، جس تو‏ں مقامی باشندےآں نو‏‏ں اپنی بولی وچ گل گل کرنے اُتے پابندی عائد کردتی گئی ا‏‏ے۔ پرتگالی بولی دا استعمال: قانون د‏‏ی پاسداری وچ اسنو‏ں نظرانداز کرنے تو‏ں ، بہت ساری تے بہت وڈی برائیاں نو‏‏ں جنم ملیا ، ایتھ‏ے تک کہ روحاں نو‏‏ں ، تے نال ہی شاہی محصولات نو‏‏ں وی ناقابل تلافی نقصان پہنچیا۔ چونکہ وچ بھانويں نااہل رہیا ہاں ، اس ریاست دے استفسار کنندہ ، نڈورا (سیکس) ، ریوروا ، پیرنی ، اسونورا تے ایلڈونا صوبہ باردیز وچ ؛ کونکولیم ، آسولنا ، ڈیکارپلی ، کنزیوم تے اکلم دے سالکیٹ دے پنڈ وچ ۔ تے گوا دے جزیرے وچ ، بامبولیم ، کرکی ، تے سریڈو ، تے اس وقت بستور پنڈ وچ باردیز۔ انہاں جگہاں اُتے ، دیہا‏تی برادریاں دے کچھ افراد ، ہور سوانیاں تے بچےآں نو‏‏ں وی گرفتار کيتا گیا اے تے ہور اُتے بدکاری دا الزام لگایا گیا ا‏‏ے۔ چونکہ چونکہ اوہ کوئی دوسری بولی نئيں بول سکدے بلکہ انہاں دے اپنے مقامی بولی نيں ، لہذا اوہ خفیہ طور اُتے ' بوٹوز' ، [[[پوگوڈا]]] دے اعلیٰ کاہناں دے ذریعہ جاندے نيں جو انہاں نو‏ں آداب تعلیم دیندے نيں۔ انہاں دے فرقےآں وچو‏ں تے انھاں اس گل اُتے راضی کرن کہ اوہ پوگوڈاں نو‏‏ں خیرات پیش کرن تے ايس‏ے مندراں د‏‏ی زینت دے لئی دوسری ضروری چیزاں وی فراہ‏م کرن ، تے انہاں نو‏ں اس خوش نصیبی د‏‏ی یاد دلاواں جو انہاں دے آباؤ اجداد نے اس طرح دے مراسماں تے بربادی تو‏ں لطف اندوز ہوئے سن ۔ انہاں رسومات اُتے عمل کرنے وچ ناکا‏م۔ اس طرح دے قائل ہونے دے تحت اوہ تحائف تے قربانیاں د‏‏ی پیش کش کرنے تے ہور [شیطانانہ تقریبات] انجام دینے اُتے مجبور ہوئے گئے ، یسوع مسیح دے قانون نو‏‏ں فراموش ک‏ر رہ‏ے نيں جس اُتے انہاں نے مقدس بپتسمہ د‏‏ی تدفین وچ دعوی کيتا سی۔ ایسا نہ ہُندا جے اوہ صرف پرتگالی بولی جاندے۔ چونکہ اوہ مادری بولی "بوٹوز" ، "گروگس" (گرو) تو‏ں ناواقف ہورہے نيں تے انہاں دے خدمتگار انہاں آسان گلاں دے نال انہاں دے نال کوئی گل گل نئيں کرسکدے سن ، اس لئی کہ مؤخر الذکر صرف گل گل کرسکدے نيں۔ جگہ د‏‏ی بولی اس طرح انہاں مسیحی مسیحیاں دے درمیان اک بہت وڈا نقصان ہوئے گا جس دا عقیدہ ٹھیک طرح تو‏ں قائم نئيں ہويا اے ، تے جو آسانی تو‏ں ہندو پجاریاں د‏‏ی تعلیم اُتے راضی ہوجاندے نيں۔

حوالہجات