Kirgizië

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Kirgizië
Basisgegaevens
Officieel taal	Kirgizisch, Russisch
Huidsjtad	Bisjkek
Sjtaotsvörm	Rippubliek
Sjtaotshoof (lies)	Sadyr Zjaparov (Садыр Жапаров)
Premier	Akylbek Zjaparov (Акылбек Жапаров)
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	{{{km2}}} km² {{{pctwater}}}%
Inwoeners – Deechde:	6.636.803 (sjatting 2021) 33,2/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Som (KGS)
Tiedzaone	UTC +5
Nationale fiesdaag	31 augustus
Vouksleed	Ak möngülüü aska,
Web | Code | Tel.	.kg | KGZ | +996

Kirgizië (Kirgizisch: Кыргызстан, Kyrgyzstan; Russisch: Киргизия, Kirgizstan; Oezbeeks: Qirgʻiziston) is 'n rippebliek in Centraol-Azië, deil oetmakend vaan 't GOS, mèt 'n Törkse bevolking. 't Grens aon Kazachstan, Oesbekistan, Tadzjikistan en China. Hoofstad is Bisjkek, ander stei zien Osj, Karakol en Dzjalal-Abad.

Bestuurleke indeiling

Kirgizië is opgedeild in zeve oblaste; de hoofstad Bisjkek vörmp 'n eige distrik.

• oblas Batken
• oblas Chü
• oblas Dzjalal-Abad
• oblas Naryn
• oblas Osj
• oblas Talas
• oblas Issyk-Kul

Demografie

De etnische Kirgieze besloon 'n klein 70% vaan de bevolking; in 't noorde woene väöl Russe, in 't zuie euverhierse de Oezbeke. De lèste twie gróppe vörme respectievelek ruum 6% en 15% vaan de bevolking. 't Gief ouch nog 'n kleine Dungaanse minderheid, e volk wat verwant is aon de Hui en de neet-islamitische Han.

75% vaan de bevolking is aonhenger vaan d'n islam. Zoen 20% is Russisch-Orthodox.

Taol

't Kirgizisch en 't Russisch zien de officiële taole. Väöl Kirgieze spreke evels Russisch in plaots vaan Kirgizisch, zeker in de stei in 't noorde.

Historie

In de hoegtijdaog vaan 't Perzisch Riek waor 't gebeed 'n grensprovincie devaan en bevolk door Arische volker. Later kaome Altaïsche volker dao in de mierderheid, en de modern Kirgieze zien 'n etnisch mingsel vaan Törke, Mongole en Kiptsjakke; in hun taol evels euverhierse Törkse eigehede. Dit volk woende d'n iersten tied (vaanaof de tiende iew in Tannu Tuva, en nao de expansie vaan de Mongole in de daartiende iew in 't modern Kirgizië.

Ze vele e good deil vaan d'n tied oonder ander Törkse volker, meh in 1685 vereuverde de Mongole ze. Intösse had d'n islam ziech euver 't land verspreid. In de vreuge negentienden iew kaom 't aon 't Chanaat vaan Kokand, tot 't in 1876 bij Rusland woort ingeleif. Vaanaof 't begin kaome de Kirgieze in opstand, en in 1916 woorte die zoe bleujeg neergeslage tot väöl lui nao Sjina vlöchde. In 1918 kaom 't land oonder Sovjetbewind, wat 't land 'n zeker otonomie gaof, in 1936 leiend tot 'ne volwierdege status es sovjetrippebliek. De Kirgizische cultuur woort beurtelings gestimuleerd en oonderdrök. In 1991 verklaorden 't land ziech oonaofhenkelek. Vaanaof oktober vaan dat jaor heet Askar Akajev de mach in hen, ummer door de verkezinge te manipulere. In 2005 woort heer nao 'n revolutie (zuug Kirgizische revolutie) gedwónge 't land te verlaote. Heer woort oetindelek opgevolg door Kurmanbek Bakijev, dee de verkezinge vaan 10 juli 2005 wónt.

Op 6 aprèl 2010 breke oonlöste oet, die ziech d'n daag daonao oetbreie nao de hoofstad Bisjkek. Kórt daonao gaof 't ouch relle in de aander groete stei Osj (in 't zude) en Dzjalal-Abad. President Bakijev kondeg de noodtoestand aof, mer weurt gedwónge te vlöchte. Ouch breke groetsjaolege relle oet tösse etnische Oezbeke en Kirgieze. Zeker 2.000 lui zouwe doedgebleve zien en 400.000 lui vlöchde. Veural etnische Oezbeke waore doelwit. Nao 'nen euvergaankstied woorte in 2011 nui verkezinge gehawwe, die mèt 'n absolute mierderheid woorte gewonne door Almazbek Atambajev.