Kashamarka suyu nisqapaq musuqchasqapura wakin kaynin

Explorar historial interactivamente

← ñawpaq hukchasqa kaykuna

Contenido eliminado Contenido añadido

VisualWikitexto

En renglón

Kunan musuqchasqa, 05:15 6 ukt 2023 pacha

Kashamarka suyu
Departamento de Cajamarca

Inka Atawallpap samk'ay wasin, kutichakuy ukhu (Cuarto del Rescate) nisqawan.

Saywitu

Wallqanqa

Unancha

.

Mama llaqta

Piruw

Tinkurachina siwikuna

4º 33´ 7" S;
78º 42´ 27" - 77º 44´ 20" W

13

128

qhichwa simi / Kashamarka rimay; kastilla simi; awahun simi;

Runakuna

1.387.809 (inei 2007)

Runa ñit'inakuy

- runa / km²

Hallka k'iti kanchar

33.317,54 km²

Hanaq kay

4.496 m (max.) (Rumi Rumi)

Kamasqa wata

11 ñiqin hatun puquy killapi 1855 watapi

Kamachiq runa

Mesías Guevara Amasifuén
(2019-2022)

Karu rimay yupay

+076

Pacha suyu

UTC-5

Qhichwa simipi llika tiyanan

Kastilla simipi llika tiyanan

regioncajamarca.gob

Kashamarka suyu (Qusqu runasimipi Qasamarka suyu; kastilla simipi Cajamarca) nisqaqa huk suyum Piruw mama llaqtapi. Kashamarka suyupiqa 1.359.023 runakunam kawsachkanku (2005). Uma llaqtanqa Kashamarka llaqtam.

Wiñay kawsay

Kashamarkapiqa Francisco Pizarro Inka Atawallpatas wañuchirqan.

Kamasqa 11 ñiqin hatun puquy killapi 1855 watapi.

Allpa saywachi

Amachasqa suyukuna: Cutervo mamallaqta parki - Tabaconas-Namballe mamallaqta willkachasqa - Paqaypampa amachana sach'a-sach'a - Sunchupampa chaku suyu - Chancaybaños risirwa suyu
Mayukuna: Chankay, Marañun, Mayu-Chinchipi mayu, Kashamarka mayu, Hiqitipiqi, Kuntipampa, Krisniqas, Chutanu, Wankapampa.
Urqukuna: Rumi Rumi 4.496 m (Kashapampa pruwinsyapi) - Quymulachi 4.010 m (Wallqayuq / San Miguel) - Kumpi 3.850 m (Kashamarka: 15 km)
- Kashapampa pruwinsyapi urqukuna:
  - Kashapampa distritu: Kampanurqu, Chochoconday, Wamanurqu, Hamalaya, Huaquero, Miraflores urqu, Mulinurqu, Pumakama, Santo Domingo urqu
  - Kachachi distritu: Alqamarka, Alto de Cabra Corral, Alto del Fierro, Antivo Corral, Kanasturqu, Caucal, Cerro del Diablo, Conga, Contrayerba, Chillinurqu, Cachur Grande, El Chanlle, Kalwaryu, El Mirador, Yanurqu, Habasloma, Wakaluma, Hualanga, Gallorco, Iskaywillka, Los Abortos, Los Tres Hijos del Palcayo, Llawturqu, Monigote, Muntunurqu, Moshcoy, Yanaurqu, Santo Domingo, Shuturuma, Tunasurqu, Yamaqucha.
  - Kuntipampa distritu: Ayangay, Calanasaya, Hatun Urqu, Chichir, Churupapa, Wankasanka, Wamanurqu, Wanaqurqu
  - Sitaqucha distritu: El Canlle, Llawturqu, Llimpi, Phaqcha urqu, Pan de Azúcar, P'utuqsi, Rima Rima, Shingocaca, Wira Wira.
Quchakuna:: Yanaqucha
Phaqchakuna:: Yuraqphaqcha (Perlamayu)

Pulitika rakiy

Chunka kimsayuq pruwinsyanmi kan.

Pruwinsya	Runakuna (2007)^[1]	Uma llaqta
Celendín	88.508	Celendín
Chuta	160.447	Chuta
Cutervo	138.213	Cutervo
Jaén	183.634	Jaén
Kashamarka	316.152	Kashamarka
Kashapampa	74.287	Kashapampa
Quntumasa	31.369	Quntumasa
San Ignacio	131.239	San Ignacio
San Markus	51.031	San Markus
San Miguel	56.146	San Miguel Pallaqi
San Pablo	23.114	San Pablo
Santa Krus	43.856	Santa Krus Sukchapampa
Wallqayuq	89.813	Pampamarka

Runakuna

Kashamarka suyupiqa Awahun runakunam tiyanku.

Simikuna

Qhichwa simi (kashamarka rimay: Chitilla, Purkun, Pultumarka llaqtakunapi), kastilla simi, awahun simi

Pruwinsya	Kastilla simita rimaqkuna /1	%	Indihina simita rimaqkuna /1, /2	%
Celendín	77,799	99.4	67	0.1
Chuta	142,950	99.3	472	0.3
Cutervo	121,718	99.5	110	0.1
Jaén	161,789	98.9	1,333	0.8
Kashamarka	279,131	98.7	3,403	1.2
Kashapampa	64,664	99.7	55	0.1
Quntumasa	28,111	99.7	30	0.1
San Ignacio	112,898	98.9	966	0.8
San Markus	45,332	99.3	153	0.3
San Miguel	50,677	99.7	62	0.1
San Pablo	20,340	99.8	28	0.1
Santa Krus	39,396	99.6	21	0.1
Wallqayuq	80,506	99.6	92	0.1
Llapan	1,225,311	99.2	6,792	0.5

/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata

/2 Indihina simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk indihina simi (mana hawa simi)

Pukyu:^[1]

Musiku

Musuqta yurayasqa k'iti, Maki Maki, Yanaqucha qhuya

Qhuya Yanaquchapi

Karu puriy

Pultumarka (Baños del Inca)
Kutichakuy ukhu (El cuarto del Rescate)
San Fransisku inlisya
Kashamarka katidral
Combayo qhawanachakuna
Utusku qhawanachakuna (Kashamarka: 7 km)
Jangalá qhawanachakuna (San Miguel pruwinsya)
Kunturwasi qhapana (San Pablo pruwinsya)
Kumpi Mayu: huk mawk'a llaqta

Raymikuna

Karnawal

Maki kapchiy

K'apra

Yachachiy

Apaykachana

Antanka pampa Capitán FAP "Armando Revoredo Iglesias"

Suyupi paqarisqa runakuna

Miguel Iglesias (1830 - 1909)
Ima Sumaq (1922 - 2008)
Cristóbal Losada y Puga
Benel

Kaypipas qhaway

Willay pukyukuna

↑ ^1,0 ^1,1 www.inei.gob.pe

Kashapampa pruwinsyamanta (kastilla simi)

Hawa t'inkikuna

Saywitu: Kashamarka suyu

Kashamarka qhichwa simipi kastilla simipipas willakuykuna ILV

Punku p'anqa: Piruw

	Kashamarka suyu
	Uma llaqta: Kashamarka
	Pruwinsyakuna: Celendín • Chuta • Cutervo • Jaén • Kashamarka • Kashapampa • Quntumasa • San Ignacio • San Markus • San Miguel • San Pablo • Santa Krus • Wallqayuq
	Amachasqa sallqa suyukuna: Chankaybaños risirwa suyu • Cutervo mamallaqta parki • Paqaypampa amachana sach'a-sach'a • Sunchupampa chaku suyu • Tabaconas-Namballe mamallaqta willkachasqa
	Urqukuna: Allqamarka • Alto de Cabra Corral • Alto del Fierro • Antivo Corral • Ayangay • Cachur Grande • Caucal • Cerro del Diablo • Chichir • Chillinurqu • Chuchuquntay • Churupapa • Contrayerba • El Mirador • Gallorco • Hawasluma • Hamalaya • Hatun Urqu • Iskaywillka • Kalanasaya • Kalwaryu • Kampanurqu • Kanasturqu • Kilish urqu • Kumpi • Kunka • Llawturqu • Llimpi • Los Abortos • Los Tres Hijos del Palcayo • Miraflores • Monigote • Mushquy • Mulinurqu • Muntunurqu • P'utuqsi urqu • Pan de Azúcar • Phaqcha urqu • Pumakama • Quymulachi • Rima Rima • Rumi Tiyana • Santo Domingo • Shinkuqaqa‎ • Shuturuma • Tunasurqu • Wakaluma • Wakiru • Wallanka • Wamanurqu • Wanaqurqu • Wankasanka • Wira Wira • Yamaqucha urqu • Yana Urqu • Yanurqu
	Quchakuna: Yanaqucha
	Mayukuna: Chankay mayu • Hiqitipiqi • Kuntipampa • Marañun mayu • Mayu-Chinchipi mayu
	Mawk'a llaqtakuna: Kumpi Mayu • Kunturwasi qhapana • Utusku qhawanachakuna
	Runa llaqtakuna: Awahun • Qhichwa
	Rimaykuna: Kashamarka rimay • kastilla • qhichwa

	Suyukuna (Piruw)
	Amarumayu · Anqash · Apurimaq · Ariqipa · Ayakuchu · Ika · Kashamarka · Lampalliqi · Lima · Luritu · Mayutata · Muqiwa · Pasqu · Piwra · Punu · Qispi Kay · Qusqu · San Martín · Sunin · Taqna · Tumpis · Ukayali · Wankawillka · Wanuku

[[http://www.inei.gob.pe]-1] 1,0 ^1,1 www.inei.gob.pe

[1]

@@ Siq'i 4: / Siq'i 4: @@
 {| border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" align="center"
 |- bgcolor="#006400"
-| <font size="+0,5" color="white">'''Kashamarka suyu'''</font>
+| <span style="color:white;">'''Kashamarka suyu <br> <small> Departamento de Cajamarca </small> '''</span>
 |}
 |-
@@ Siq'i 15: / Siq'i 15: @@
 | style="color: white; border-left:1px solid #999"| '''Wallqanqa'''
 |- style="background: white"
-|rowspan=6| [[Rikcha:Perú_Cajamarca.png|145px|center|]]
+|rowspan=6| [[Rikcha:Perú Cajamarca.png|145px|center|]]
 |- style="background: white"
 |style="border-left:1px solid #999"| [[Rikcha:Esc caxamarca.jpg|70px|center|]]
@@ Siq'i 45: / Siq'i 45: @@
 | [[Runa ñit'inakuy]] || - runa / km²
 |- bgcolor="#FFFFFF"
-| [[Hallka k'iti kanchar]] || 33.317,54 km²
+| [[Hallka k'iti kanchar]] || 33.317,54&nbsp;km²
 |- bgcolor="#FFFFFF"
 | Hanaq kay || 4.496 m (''max.'') ([[Rumi Rumi]])
@@ Siq'i 51: / Siq'i 51: @@
 | Kamasqa wata || {{pun|11|2|1855}}
 |- bgcolor="#FFFFFF"
+|  [[Kamachiq runa]] || Mesías Guevara Amasifuén <br><small>(2019-2022)</small>
-| [[Umalliq]] || [[Jesús Coronel Salirrosas]]
 |- bgcolor="#FFFFFF"
 |[[Karu rimay yupay]] || +076
 |- bgcolor="#FFFFFF"
-| [[Pacha suyu]]||
+| [[Pacha suyu]]|| UTC-5
 |- bgcolor="#FFFFFF"
-| [[Qhichwa simi]]pi llika tiyanan|| [www.]
+| [[Qhichwa simi]]pi llika tiyanan||
 |- bgcolor="#FFFFFF"
 | [[Kastilla simi]]pi llika tiyanan|| [http://www.regioncajamarca.gob.pe/ regioncajamarca.gob]
 |-
 ! colspan="2" |
 |}
-'''Kashamarka suyu''' ([[Qusqu]] runasimipi '''Qasamarka suyu'''; [[kastilla simi]] ''Cajamarca'') nisqaqa huk suyum [[Piruw]] mama llaqtapi. Kashamarka suyupiqa 1.359.023 runakunam kawsachkanku (2005). Uma llaqtanqa [[Kashamarka]] llaqtam.
+'''Kashamarka suyu''' ([[Qusqu runasimi]]pi '''Qasamarka suyu'''; [[kastilla simi]]pi ''Cajamarca'') nisqaqa huk suyum [[Piruw]] mama llaqtapi. Kashamarka suyupiqa 1.359.023 runakunam kawsachkanku (2005). Uma llaqtanqa [[Kashamarka]] llaqtam.
+== Wiñay kawsay ==
+[[Rikcha:Inca-Spanish confrontation.JPG|thumb|right|200px|Kashamarkapi kunqista]]
+Kashamarkapiqa [[Francisco Pizarro]] [[Inka]] [[Atawallpa]]tas wañuchirqan.
+Kamasqa {{pun|11|2|1855}}.
 == Allpa saywachi ==
 * '''[[Piruwpi amachasqa sallqa suyukuna|Amachasqa suyukuna]]:''' [[Cutervo mamallaqta parki]] - [[Tabaconas-Namballe mamallaqta willkachasqa]] - [[Paqaypampa amachana sach'a-sach'a]] - [[Sunchupampa chaku suyu]] - [[Chancaybaños risirwa suyu]]
-* '''[[Mayu]]kuna:''' [[Chankay mayu (Lampalliqi)|Chankay]], [[Marañun mayu|Marañun]], [[Mayu-Chinchipi mayu]], [[Kashamarka mayu]], [[Hiqitipiqi]],  [[Kuntipampa]], [[Krisniqas]], [[Chutanu]], [[Wankapampa]].
+* '''[[Mayu]]kuna:''' [[Chankay mayu (Lampalliqi)|Chankay]], [[Marañun mayu|Marañun]], [[Mayu-Chinchipi mayu]], [[Kashamarka mayu]], [[Hiqitipiqi]],  [[Kuntipampa mayu|Kuntipampa]], [[Krisniqas]], [[Chutanu]], [[Wankapampa]].
-* '''[[Urqu]]kuna''': [[Rumi Rumi]] 4.496 m ([[Kashapampa pruwinsya]]pi) - [[Quymulachi]] 4.010 m (Wallqayuq / San Miguel) - [[Kumpi]] 3.850 m ([[Kashamarka]]: 15 km)
+* '''[[Urqu]]kuna''': [[Rumi Rumi]] 4.496 m ([[Kashapampa pruwinsya]]pi) - [[Quymulachi]] 4.010 m (Wallqayuq / San Miguel) - [[Kumpi]] 3.850 m ([[Kashamarka]]: 15&nbsp;km)
 ** [[Kashapampa pruwinsya]]pi urqukuna:
 *** [[Kashapampa distritu (Kashamarka)|Kashapampa distritu]]: [[Kampanurqu]], [[Chochoconday]], [[Wamanurqu]], [[Hamalaya]], [[Huaquero]], [[Miraflores urqu]], [[Mulinurqu]], [[Pumakama]], [[Santo Domingo urqu]]
 *** [[Kachachi distritu]]: [[Alqamarka urqu|Alqamarka]], [[Alto de Cabra Corral]], [[Alto del Fierro]], [[Antivo Corral]], [[Kanasturqu]], [[Caucal]], [[Cerro del Diablo]], [[Conga]], [[Contrayerba]], [[Chillinurqu]], [[Cachur Grande]], [[El Chanlle]], [[Kalwaryu urqu (Kashamarka)|Kalwaryu]], [[El Mirador]], [[Yanurqu]], [[Habasloma]], [[Wakaluma]], [[Hualanga]], [[Gallorco]], [[Iskaywillka]], [[Los Abortos]], [[Los Tres Hijos del Palcayo]], [[Llawturqu]], [[Monigote]], [[Muntunurqu]], [[Moshcoy]], [[Yanaurqu (Kashamarka)|Yanaurqu]], [[Santo Domingo urqu|Santo Domingo]], [[Shuturuma]], [[Tunasurqu]], [[Yamaqucha urqu|Yamaqucha]].
 *** [[Kuntipampa distritu]]: [[Ayangay]], [[Calanasaya]], [[Hatun Urqu]], [[Chichir]], [[Churupapa]], [[Wankasanka]], [[Wamanurqu]], [[Wanaqurqu]]
-*** [[Sitaqucha distritu]]: [[El Canlle]], [[Llawturqu]], [[Llimpi urqu|Llimpi]], [[Phaqcha urqu]], [[Pan de Azúcar (Kashamarka)|Pan de Azúcar]], [[P'utuqsi urqu (Kashamarka)|P'utuqsi]], [[Rima Rima]], [[Shingocaca]], [[Wira Wira urqu|Wira Wira]].
+*** [[Sitaqucha distritu]]: [[El Canlle]], [[Llawturqu]], [[Llimpi urqu|Llimpi]], [[Phaqcha urqu]], [[Pan de Azúcar (Kashamarka)|Pan de Azúcar]], [[P'utuqsi urqu (Kashamarka)|P'utuqsi]], [[Rima Rima urqu (Kashamarka)|Rima Rima]], [[Shingocaca]], [[Wira Wira urqu|Wira Wira]].
 ***
 * '''[[Qucha]]kuna:''': [[Yanaqucha (Kashamarka suyupi)|Yanaqucha]]
 * '''[[Phaqcha]]kuna:''': [[Yuraqphaqcha (Perlamayu)]]
-== Chiriqunuy ==
+== Pulitika rakiy ==
-== Flora Faunapas ==
-* [[Kalistu]] - [[Mulli]]
-== Pulitika Rakiy ==
 Chunka kimsayuq pruwinsyanmi kan.
@@ Siq'i 89: / Siq'i 90: @@
 |- style="background:DarkRed; color:white"
 ! '''Pruwinsya'''
-! '''Runakuna (2007)'''<ref name="[http://www.inei.gob.pe]"> [http://www.inei.gob.pe www.inei.gob.pe]</ref>
+! '''Runakuna (2007)'''<ref name="[http://www.inei.gob.pe]">[https://web.archive.org/web/19970412040139/http://www.inei.gob.pe/ www.inei.gob.pe]</ref>
 ! '''Uma llaqta'''
 |-
@@ Siq'i 146: / Siq'i 147: @@
 |}
-== Wiñay kawsay ==
-[[Rikcha:Inca-Spanish confrontation.JPG|thumb|right|200px|Kashamarkapi kunqista]]
-Kashamarkapiqa [[Francisco Pizarro]] [[Inka]] [[Atawallpa]]tas wañuchirqan.
 == Runakuna ==
 Kashamarka suyupiqa [[Awahun]] runakunam tiyanku.
@@ Siq'i 252: / Siq'i 250: @@
 <small> /2 Indihina simi: [[qhichwa simi]], [[aymara simi]], [[ashaninka simi]] icha huk indihina simi (mana hawa simi)</small>
-<small> Pukyu: <ref name = "[http://www.inei.gob.pe]" /> </small>
+<small> Pukyu:<ref name = "[http://www.inei.gob.pe]" /> </small>
-== Yachay tarpuy ==
 == Musiku ==
 [[Rikcha:Revegetada.jpg|thumb|right|200px|Musuqta yurayasqa k'iti, Maki Maki, [[Yanaqucha qhuya]]]]
@@ Siq'i 262: / Siq'i 259: @@
 [[Rikcha:Cajamarca Ventanillas de Otuzco lou.jpg|thumb|right|200px|''[[Ventanillas de Otuzco]]'']]
 [[Rikcha:Cumbe Mayo Archaeological site - bridge.jpg|thumb|right|200px|[[Kumpi Mayu]]]]
 * [[Pultumarka]] ''(Baños del Inca)''
 * [[Kutichakuy ukhu]] ''(El cuarto del Rescate)''
 * [[San Fransisku inlisya]]
 * Kashamarka katidral
 * ''[[Combayo qhawanachakuna]]''
-* ''[[Utusku qhawanachakuna]]'' (Kashamarka: 7 km)
+* ''[[Utusku qhawanachakuna]]'' (Kashamarka: 7&nbsp;km)
 * ''[[Jangalá qhawanachakuna]]'' ([[San Miguel pruwinsya]])
 * [[Kunturwasi qhapana]] ([[San Pablo pruwinsya]])
@@ Siq'i 276: / Siq'i 273: @@
 * [[K'apra]]
 == Yachachiy ==
 * [[Wawa wasi]]kuna : 857
 * [[Huch'uy yachay wasi]]kuna: 3.383
 * [[Chawpi yachay wasi]]kuna: 572
 *  [[Yachay suntur]]kuna
 :* [[Universidad Nacional de Cajamarca]]
 :* [[Universidad Privada Antonio Guillermo Urrelo]]
 :* [[Universidad Privada del Norte]]
 == Apaykachana ==
@@ Siq'i 290: / Siq'i 287: @@
 * [[Miguel Iglesias]] (1830 - 1909)
 * [[Ima Sumaq]] (1922 - 2008)
+* Cristóbal Losada y Puga
+* Benel
 == Kaypipas qhaway ==
@@ Siq'i 296: / Siq'i 295: @@
 * [[Yanaqucha qhuya]]
-== Pukyukuna ==
+== Willay pukyukuna ==
 <references/>
-* [http://www.cajabamba.galeon.com/aficiones876172.html Kashapampa pruwinsyamanta] (kastilla simi)
+* [https://web.archive.org/web/20120120152758/http://www.cajabamba.galeon.com/aficiones876172.html Kashapampa pruwinsyamanta] (kastilla simi)
 == Hawa t'inkikuna ==
 * [http://media.peru.info/mapas/cajamarca.jpg Saywitu: Kashamarka suyu]
-[[Rikcha:Picturebook1.JPG|thumb|200px]]
 ==== '''Kashamarka qhichwa simi'''pi kastilla simipipas willakuykuna '''ILV''' ====
@@ Siq'i 308: / Siq'i 306: @@
 * [http://www.sil.org/americas/peru/html/pubs/show_work_sp.asp?id=1333 '''Unay Kwintitukuna''']
-[[Rikcha:Cajamarca_Peru_Aug-2005.jpg|upright=4.5|thumb|center|[[Kashamarka]] ]]
+[[Rikcha:Cajamarca Peru Aug-2005.jpg|upright=4.5|thumb|center|[[Kashamarka]]]]
-.
 {{Punku p'anqa Piruw}}
@@ Siq'i 318: / Siq'i 314: @@
 [[Katiguriya:Suyu (Piruw)]]
 [[Katiguriya:Kashamarka suyu| ]]
-[[ay:Qajamarka jach'a suyu]]
-[[be:Дэпартамент Кахамарка]]
-[[be-x-old:Кахамарка (дэпартамэнт)]]
-[[bg:Кахамарка (регион)]]
-[[ca:Regió de Cajamarca]]
-[[da:Cajamarca (region)]]
-[[de:Cajamarca (Region)]]
-[[en:Cajamarca Region]]
-[[eo:Departemento de Kaĥamarkio]]
-[[es:Departamento de Cajamarca]]
-[[fi:Cajamarcan alue]]
-[[fr:Région de Cajamarca]]
-[[id:Region Cajamarca]]
-[[it:Regione di Cajamarca]]
-[[ja:カハマルカ県]]
-[[ka:კახამარკა (რეგიონი)]]
-[[lt:Kachamarkos departamentas]]
-[[ms:Negeri Cajamarca]]
-[[nl:Cajamarca (regio)]]
-[[nn:Cajamarca-regionen]]
-[[pl:Region Cajamarca]]
-[[pt:Cajamarca (região)]]
-[[sv:Cajamarca (region)]]
-[[uk:Кахамарка (регіон)]]
-[[vi:Cajamarca (vùng)]]
-[[war:Cajamarca (rehiyon)]]
-[[zh:卡哈马卡大区]]