Izvorni kod stranice Dijetetski suplement

{{Interventions infobox |
  Name        = Dijetetski suplementi |
  Image       = Bodybuilding supplement high protein drink mix 700g.jpg|
  Caption     = Jedan od dijetetskih suplemenata koji se koristi u ishrani sportista|
  ICD10       = E02.642|
  ICD9        = |
  MeshID      = D044623|
  OPS301      = |
  OtherCodes  = |
  HCPCSlevel2 = 
}}

'''Dijetetski suplementi''' ili '''dodaci ishrani''' su proizvodi koji svojim aktivnim sastojcima mogu da pomognu, pojačaju ili asistiraju jačanju prirodnih funkcija [[organizam|organizma]]. U potencijalne korisnike dijetetskih suplemenata spadaju; osobe sa povećanim nutritivnim potrebama, osobe sa smanjenim unosom pojedinih sastojaka [[hrana|hrane]], osobe kod kojih se želi postići određeno [[Fiziologija|fiziološko]] delovanje i osobe iz posebne kategorije stanovništva ([[deca]], trudnice, [[Sportista|sportisti]]).

== Definicije ==
=== Hrana ===
[[Hrana]] je svaka supstanca ili proizvod, prerađena, delimično prerađena ili neprerađena, a namenjena je za ishranu ljudi, osim: hrane za životinje koje ne služe za proizvodnju hrane, živih životinja, ako nisu pripremljene za stavljanje u promet radi ishrane ljudi, biljaka pre žetve, berbe ili ubiranja plodova, medicinskih proizvoda ([[lek]]ova), kozmetičkih proizvoda, duvana i duvanskih proizvoda, narkotika ili psihotropnih supstanci, ostataka (rezidua) i kontaminenata <ref>''ZAKON O BEZBEDNOSTI HRANE R. Srbije'' [http://www.mpt.gov.rs/postavljen/123/bezbednost1.pdf Ministarstvo poljoprivreda RS] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121004030015/http://www.mpt.gov.rs/postavljen/123/bezbednost1.pdf |date=2012-10-04 }}</ref>.

Hrana je i piće, guma za žvakanje, kao i bilo koja supstanca namenski dodata hrani tokom pripreme, obrade ili proizvodnje. Hrana je i voda za piće, uključujući vodu u originalnoj ambalaži (stona voda, mineralna voda i izvorska voda), kao i voda koja se upotrebljava, odnosno dodaje tokom pripreme, obrade ili proizvodnje hrane.
  
=== Dijetetski proizvodi ===
Dijetetski proizvodi su namirnice koje se zbog posebnog sastava ili posebnog načina proizvodnje jasno razlikuju od namirnica normalnog sastava i koje su pogodne za posebno navedenu nutritivnu namenu za koju se stavljaju u promet. Dijetetski proizvodi namenjeni su da zadovolje posebne nutritivne zahteve:
zdrave odojčadi i male dece, određene kategorije lica kod kojih je poremećen proces probave ili metabolizmam, određene kategorije lica koje se nalaze u posebnim fiziološkim stanjima i kod kojih je potrebno postići posebno delovanje kontrolisanim unosom određenih sastojaka hrane <ref>''Pravilnik o zdravstvenoj ispravnosti dijetetskih proizvoda'', Sl. Glasnik RS, broj 41/09 [http://www.podaci.net/_zakon/propis/Pravilnik_o_zdravstvenoj/P-zidpro03v1045.html]</ref>.

Dijetetski proizvodi zavisno od sastava i namene, mogu biti:
* formule za odojčad
* hrana za odojčad i malu decu
* hrana za osobe na dijeti za mršavljenje
* hrana za posebne medicinske namene
* hrana za osobe netolerantne na gluten
* zamene za so za ljudsku ishranu
* dijetetski suplementi

=== Dijetetski suplementi ===
==== Sjedinjene Države ====
Dijetetski suplementi, kako je to napisano u direktivi ({{jez-engl|Dietary Supplement Health and Education Act of 1994}})<ref>''§3. Definitions. (a) Definition of Certain Foods as Dietary Supplements. Section 201 (21 U.S.C. 321)'' [http://ods.od.nih.gov/about/dshea_wording.aspx "Dietary Supplement Health and Education Act of 1994"]</ref> [[Sjedinjene Američke Države|Američke]] kancelarije za dijetetske suplemente, definišu kao: ''proizvodi (sem duvana) koji su namenjeni suplementiranju ishrane i koji u sebi sadrže jednu ili više sledećih komponenati: vitamine, minerale, biljke i druge biljne proizvode, aminokiseline, dijetalne supstance koje povoljno utiču na unos hrane, koncentrate, metabolite, konstituente, ekstrakte ili razne kombinacije ovih komponenti.''

==== Evropska unija ====
U ''„Direktivi za ishranu [[Evropska unija|Evropske unije]] 2002/46/EC“'' iz [[2002]]. kao dijetetski suplementi se označavaju; namirnice čija je namena da dopune normalnu ishranu i koje su koncentrisani izvori hranljivih materija i drugih supstanci neophodnih u ishrani ili fiziološkim procesima, bilo samostalno ili u kombinaciji, a na tržištu se prodaju u dozi ili obliku kao što su kapsule, pastile, tablete, pilule i drugih slični oblici, kesice praška, ampule tečnosti, i drugih slični oblici tečnosti i praškovi i dizajnirani su tako da se mogu konzumirati u odmereno malim količinama <ref name="Ref1"/>.
 
Prema tome, suplementi se '''definišu''' kao namirnice koje dopunjuju normalnu ishranu i;
* predstavljaju koncentrovane izvore vitamina, minerala, aminokiselina ili drugih supstanci sa hranljivim ili fiziološkim efektom, pojedinačno ili u kombinaciji
* u prometu se nalaze u doziranim oblicima dizajniranim da se uzimaju u odmerenim pojedinačnim količinama (kapsule, pastile, tablete, pilule, kesice praška, ampule tečnosti, bočice za doziranje u kapima i sl)
* u organizam se unosi koncentrovana forma bioaktivne supstance koja nije u matriksu namirnice
* doze mogu značajno da premaše količine zastupljene u uobičajenim namirnicama u svakodnevnoj ishrani.

== Osnovne postavke ==
Kako je kao preduslov za održavanje dobrog zdravlja važna pravilna i raznovrsna ishrana, dokazano je da se unošenjem odgovarajućih nutritivnih (hranljivih) sastojaka može sprečiti nastanak mnogih oboljenja. Tako u grupu nutritivnih sastojaka koji mogu doprineti poboljšanju zdravlja i prevenciji nekih bolesti spadaju i dijetetski suplemetni ili dopune u ishrani, čija primena mora biti zasnovana ne samo na iskustvu [[tradicionalna medicina|tradicionalne medicine]] i preporukama proizvođaća, već i na savremenim naučnim saznanjima <ref>{{cz}} ''Rozlišení doplňků stravy od léčivých přípravků'' [http://www.sukl.cz/leciva/rozliseni-doplnku-stravy-od-lecivych-pripravku Hraniční přípravky na sukl.cz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130926004247/http://www.sukl.cz/leciva/rozliseni-doplnku-stravy-od-lecivych-pripravku |date=2013-09-26 }}</ref>.

Dijetetski suplementi su ponekad veoma slični [[lek]]ovima, ne samo po spoljašnjem izgledu, već i po sastavu jer često u sebi sadrže iste supstance (npr. vitamine, glukozamin sulfat, hondroitin sulfat, itd..) Razlika je obično (ali ne uvek) u primenjenim dozama i načinu upotrebe ili nameni.

{| class="wikitable" style="width:95%; height:100px"
|+ '''Razlika između dijetetskih suplemenata i lekova'''
! Polje razlike !! Dijetetski suplementi !! Lekovi
|-
| '''Zakonodavstvo''' ||<center> hrana ||<center> lek
|-
| '''Korisnici''' ||<center> svi ||<center> bolesni
|-
| '''Bezbednost''' ||<center> rizik ||<center> rizik/prednost
|-
| '''Prodaja'''||<center> slobodna ||<center> u apotekama
|-
| '''Zahtev''' ||<center> smanjen rizik ||<center> lečenje bolesti
|}
 
Dijetetski suplementi ili dopune u ishrani spadaju u kategoriju [[hrana|hrane]], i ne mogu se nazvati [[lek]]om, {{napomena|Često se veliki broj dijetetskih suplemenata koji se distribuira u obliku kapsula, tableta, sirupa, kapi reklamira na nedozvoljen način pod nazivom „lek“.}} ali se za njih može tvrditi da imaju blagotvorne efekte na zdravlje korisnika i da su zato poželjni u ishrani <ref>{{en}}[http://ec.europa.eu/food/food/labellingnutrition/claims/index_en.htm European Commission website: Food Safety - Labelling & Nutrition - Health & Nutrition Claims]</ref>. Zato se na dijetetskim suplementima ističu deklaracije da oni služe u svrhu postavljanja dijagnoze, lečenja i prevencije bilo koje bolesti ili stanja. U ''Direktivi za ishranu [[Evropska unija|Evropske unije]] 2002/46/EC'' iz [[2002]]. zahteva se da dijetetski suplementi budu bezbedni u pogledu doza i čistoće. Samo oni dijetetski suplementi za koje je dokazano da su bezbedni mogu se naći na tržištu [[EU]] i prodavati bez lekarskog recepta <ref name="Ref1">{{en}} [http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32002L0046:EN:HTML Directive 2002/46/EC of the European Parliament and of the Council of 10 June 2002 on the approximation of the laws of the Member States relating to food supplements]</ref>.

[[Datoteka:Voedingssupplement.JPG|thumb|200px|Dijetetski suplementi su ponekad veoma slični [[lek]]ovima, po spoljašnjem izgledu i sastavu.]]

Skraja [[20. vek]]a u svetu je započeo proces permanentnog porasta interesovanja, sve većeg broja ljudi, za korišćenje dijetetskih suplemenata ili dodataka u ishrani. Tako je samo u Evropi tokom [[2003]]. trgovina biljnim preparatima dostigla nivo od 5,3 milijarde dolara ([[Nemačka]] 2,1, [[Francuska]] 1,1 dok su sve ostale zemlje [[EU]] u tu svrhu potrošile 2,1 milijardu [[Američki dolar|dolara]]) <ref>De Smet PA. ''Herbal medicine in Europe − relaxing regulatory standards.'' N Engl J Med 2005; 352(12): 1176–8.</ref> Ovakvom interesovanju i potrošnji umnogome je doprinela sve agreagresivnija reklamna kampanja proizvođača dijetetskih suplementa koji nude biljne suplemente u cilju unapređenja opšteg zdravlja, popravljanja energetskog stanja i kondicije, i sprečavanja i lečenja raznih oboljenja. Zato dijetetske suplemente najčešće koriste osobe sa različitim zdravstvenim problemima, među kojima i mnoge koje imaju teška oboljenja poput tumora, alkoholičari ili gojazne osobe 
<ref>Barnes P, Powell-Griner E, McFann K, Nahin R. Complementaryand alternative medicine use among adults: United States,2002. CDC Advance Data Report #343. 2004. Bathesda:NCCAM; 2004.</ref><ref>Ervin RB, Wright JD, Kennedy-Stephenson J. ''Use of dietary supplements in the United States, 1988−94.'' Vital Health Stat 111999; (244): i−iii, 1−14.</ref><ref>Radimer K, Bindewald B, Hughes J, Ervin B, Swansen C, PiccianoMF. ''Dietary supplement use by US adults: data from the National Health and Nutrition Examination Survey'', 1999-2000.Am J Epidem 2004; 160(4): 339−49.</ref>

Na osnovu nekih podataka iznetih na ''„Drugom Kongresu o načinu ishrane stanovništva Srbije“'' održanom [[2009]]. u [[Beograd]]u, zastupljenost pojedinih namirnica u strukturi dnevne ishrane i procenat unosa nutrijenata, veoma su zabrinjavajući i potvrđuju mogućnost postojanja nutritivnih deficita među stanovništvom Srbije. Zato se sve više u Srbiji nameće potreba za pravilnom i racionalnom upotrebom dijetetskih suplemenata koji mogu imati značajnu ulogu ne samo u procesu samomedikacije, prevenciji i dijetoterapiji, već i u različitim medicinskim stanjima, kod različitih populacionalnih grupa, i u održavanju dobrog zdravlja.<ref>{{Cite web |title=''Izveštaj sa Drugog Kongresa o dijetetskim suplementima sa međunarodnim učešćem'', Beograd, 2009 |url=http://www.suplementi.org.rs/II-kongres/program.html |access-date=2014-03-28 |archivedate=2011-12-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111204061527/http://www.suplementi.org.rs/II-kongres/program.html |deadurl=yes }}</ref>

{| class="wikitable" style="width:95%; height:100px"
|-
! Gde pacijenti kupuju dijetetske suplemente !! Primenu suplementa je prporučio
|-
|<center>  Drogerije i prodavnice zdrave hrane (13,9%) ||<center>  Lekar (25%)
|-
|<center>  Supermarket (29,2%) ||<center>  Farmaceut (30,5%)
|-
|<center> Apoteka (44,4%) ||<center>  Mediji (25%)
|-
|<center>  Od ovlkašćenih distributera (11,1%) ||<center>  Prijatelji (16,7%)
|-
|<center> Ostalo (1,4%) ||<center>  Ostalo (2,8%)
|}

== Zakonska regulativa ==
„Pravilnikom o zdravstvenoj ispravnosti dijetetskih proizvoda“ ''(Sl. Glasnik RS br.45/od 3 jula 2010)'' u [[Srbija|Srbiji]] je propisana obaveza upisa dijetetskih suplementa u bazu podataka [[Ministarstvo zdravlja|Ministarstva zdravlja]] pre njihovog puštanja u promet. Po ovom Pravilniku proizvodi se kategorizuje u grupu dijetetskih suplemenata samo ako po svom kvalitativnom i kvantitativnom sastavu, doziranju i dejstvu '''ne pripadaju''' grupi [[lek]]ova, odnosno ne treba da bude registrovani u [[Agencija za lekove i medicinska sredstva Srbije|Agenciji za lekove i medicinska sredstva Srbije]] kao [[lek]].

Do donošenja Pravilnika [[Agencija za lekove i medicinska sredstva Srbije|ALIMS]] je obavljala klasifikaciju proizvoda, tako što je podnosiocima zahteva za klasifikaciju izdavali mišljenja da neki proizvod '''nije lek''' {{napomena|Mišljenja o dijetetskim suplementima, do usvajanja „Pravilnikom o zdravstvenoj ispravnosti dijetetskih proizvoda“, donosila je Agencija za lekove i medicinska sredstva Srbije na osnovu gornje bezbedonosne granice unosa vitamina, minerala i biljnih sirovina.}}, a od donošenja Pravilnika obavljanje poslova kategorizacije dijetetskih suplemenata u Srbiji od [[Agencija za lekove i medicinska sredstva Srbije|ALIMS-a]] preuzeo je [[Farmaceutski fakultet Univerziteta u Beogradu]] (umesto ustanovljenja posebne komisije kako je to regulisano u [[EU]]).

Za razliku od [[Srbija|Srbije]], u zemljama u okruženju, kao što su [[Hrvatska]] ili [[Slovenija]] {{napomena|Pravilnici o dijetetskim suplementima Hrvatske i Slovenija korišćeni su kao osnova za izradu srpskog Pravilnika.}}, postoje posebne komisije pri institutima za javno zdravlje koje razmatraju svaki dijetetski preparat i donose mišljenje o njemu, uzimajući u obzir regulativu svoje zemlje i regulativu zemalja članica [[EU]] (zbog nastojanja da se ova vrsta propisa uskladi na nivou svih članica [[EU]]).

== Napomene ==
{{napomene}}

== Reference ==
{{reflist|2}}

== Literatura ==
* Bacurau, RF. ''Nutrição e suplementação desportiva''. Editora Phorte. 5ª ed. São Paulo, SP, 2007 - {{ISBN|85-7655-095-4}}
* Burke, L. M., e R. S. Read. ''Dietary supplements in sport''. Sports Medicine 15: 43-65, 1993
* Newsholme E.A. e Leech A.R. ''Biochemistry for the Medical Sciences''. Ed. John Wiley and Sons.
== Spoljašnje veze ==
* [http://www.medfak.ni.ac.rs/PREDAVANJA/3.%20FARMACIJA/DIJETETIKA/13.%20predavanje%20Nikolic.pdf Dijetetski suplementi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303235505/http://www.medfak.ni.ac.rs/PREDAVANJA/3.%20FARMACIJA/DIJETETIKA/13.%20predavanje%20Nikolic.pdf |date=2012-03-03 }}
* [http://www.suplementi.org.rs/ Internet sajt; suplementi.org.rs]
* [http://prirodnilek.com/primena-pravilnika-o-zdravstvenoj-ispravnosti-dijetetskih-suplemenata Primena Pravilnika o zdravstvenoj ispravnosti dijetetskih suplemenata u Srbiji] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111106101352/http://prirodnilek.com/primena-pravilnika-o-zdravstvenoj-ispravnosti-dijetetskih-suplemenata |date=2011-11-06 }}

[[Kategorija:Tradicionalna medicina]]
[[Kategorija:Prehrambeni aditivi]]