Izvorni kod stranice Jovan Mališić

{{Heroj M
|didaskalija=Jovan Mališić
| slika = Jovan mališić.jpg
| opis_slike= Jovan Mališić u Moskvi 1938. godine.
| datum_rođenja =[[1902]].
| mesto_rođenja =[[Glavica]], kod [[Danilovgrad]]a
| država_rođenja =<br />[[Knjaževina Crna Gora]]
| datum_smrti =[[1939]]. ('''37''' god.)
| mesto_smrti =[[Moskva]]
| država_smrti ={{zastava|Sovjetski Savez}}
| otac = 
| majka = 
| supružnik = 
| deca = 
| profesija=profesor filozofije
| KPJ=[[1919]].
| KPSS=[[1924]].
| rat=[[Prvi svetski rat]]<br>[[Španski građanski rat]]
}}
'''Jovan Mališić''' (pseudonim ''Martinović''; [[Glavica]], kod [[Danilovgrad]]a, [[1902]] — [[Moskva]], [[1939]]) je bio crnogorski [[Crnogorski komiti|komita]] i revolucionar, generalni sekretar [[Komunistička partija Jugoslavije|KPJ]], profesor filozofije u [[SSSR]]-u i dobrovoljac u [[španski građanski rat|španskom građanskom ratu]].

Bio je šef CK KPJ od novembra 1928. do avgusta 1930. godine, u periodu [[Oružani otpor šestojanuarskoj diktaturi|oružanog otpora]] komunista [[Šestojanuarska diktatura|šestojanuarskoj diktaturi]].<ref>http://books.google.rs/books?id=ify0AAAAIAAJ&q=Jovan+Mali%C5%A1i%C4%87&dq=Jovan+Mali%C5%A1i%C4%87&hl=en&sa=X&ei=79fOU-KsHKqB4gT1_4HADA&ved=0CCgQ6AEwAw</ref>

Streljan je zajedno sa mnogim drugim istaknutim jugoslovenskim komunistima u [[Moskva|Moskvi]] tokom [[Jugosloveni žrtve Velike čistke|staljinističkih čistki]].

== Biografija ==
[[Datoteka:Danilovgrad.jpg|minijatura|Danilovgrad pod snegom.]]
Rođen je [[1901]]. ili [[1902]]. godine u selu [[Glavica]] kod [[Danilovgrad]]a.<ref name="Požar-Mališić"/>

=== Prvi svjetski rat ===

Prvi svjetski rat Mališić je dočekao kao dječak, ali se uključio u crnogorsku vojsku.<ref name="Požar-Mališić"/> Poslije okupacije Crne Gore [[1916]]. godine, kao gimnazijalac se priključio [[crnogorski komiti|crnogorskim komitima]] u brdima.<ref>http://books.google.rs/books?id=ZkA5AQAAIAAJ&q=Jovan+Mali%C5%A1i%C4%87&dq=Jovan+Mali%C5%A1i%C4%87&hl=en&sa=X&ei=79fOU-KsHKqB4gT1_4HADA&ved=0CGAQ6AEwDA</ref> Njegov se potpis nalazi ispod poznate komitske Rezolucije u kojoj se ističe, da borbu protiv neprijatelja treba »nastaviti do njegovog istjerivanja iz zemlje«.<ref name="Požar-Mališić"/>

Mladi Mališić pripada generaciji crnogorske omladine koja je s oduševljenjem prihvatila ideju ujedinjenja, ali ubrzo biva razočarana novim režimom.<ref name="Požar-Mališić">Petar Požar, ''Jugosloveni žrtve staljinskih čistki'' (str. 145-151), Beograd, 1989.</ref> Nakon rata je nastavio školovanje u učiteljskoj školi u Danilovgradu, gde se upoznao s idejama oktobarske revolucije.<ref name="obračun">[http://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=87118 Staljinski obračun s jugoslavenskim partijskim vodstvom u SSSR-u]</ref> [[1919]]. godine postao je član novoosnovane [[Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista)|Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista)]], sa svojih sedamnaest godina.<ref name="Požar-Mališić"/>

Od [[1920]]. godine je član Okružnog komiteta. Nakon što je završio školu, postao je učitelj.

=== Emigracija u SSSR ===
{{main|Jugoslovenska politička emigracija u SSSR}}
Nema preciznijih podataka o tome kako je stigao u SSSR, ali pretpostavlja se da je [[1923]]. emigrirao iz Jugoslavije u [[Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika|Sovjetski Savez]]. Naredne [[1924]]. godine je postao član [[Komunistička partija Sovjetskog Saveza|Svesavezne komunističke partije (boljševika)]] i zatim, pitomac Vojno-političke akademije u Lenjingradu.<ref name="Požar-Mališić"/>

Postoje navodi i da je studirao na Komunističkom univerzitetu „Sverdlov“ u [[Moskva|Moskvi]]. [[1927]]. godine je završio Vojnopolitičku akademiju Crvene armije u [[Sankt Peterburg|Lenjingradu]].<ref name="Simić"/><ref name="automatski generisano1">[http://www.novosti.rs/dodatni_sadrzaj/clanci.119.html:278118-Drakonski-sud-partije Drakonski sud partije | Ostali članci | Novosti.rs<!-- Botovski generisani naziv -->]</ref> Iste godine je postao predavač na [[Komunistički univerzitet nacionalnih manjina Zapada|Komunističkom univerzitetu nacionalnih manjina Zapada]] u Moskvi, koji su polazili komunisti-emigranti iz evropskih zemalja, a među njima i mnogi Jugoslaveni.<ref name="obračun"/>

=== Generalni sekretar KPJ ===
{{main|Otvoreno pismo Kominterne članovima KPJ}}
{{Quote box
 | citat = »Sretao sam slične, inače sposobne, ljude u našoj Partiji, ali ni kod jednog od njih nisu tako oštro bile ispoljene te za revolucionara opasne osobine: neosnovano vrlo visoko mišljenje o sebi, o svojoj važnosti, bolesno samoljublje, a prezir — čak mržnja prema svemu što ne laska njihovoj taštini. Samo u jakoj sredini njih je moguće obuzdati i njihovu energiju korisno usmjeriti.«<ref>Rodoljub Čolaković, ''Kazivanje o jednom pokoljenju'', svezak drugi, str. 121—124.</ref>
 | izvor = [[Rodoljub Čolaković]]
 | width = 40%
 | align = right}}
Tih godina, [[Sukob leve i desne frakcije u KPJ|frakcijske borbe]] su razjedale KPJ. [[20. lipnja]] 1928. godine, Mališić je izabran za člana tzv. Zagraničnog biroa, koji je imao ulogu da zamjenjuje ilegalno partijsko rukovodstvo u Jugoslaviji.<ref name="Požar-Mališić"/> Radio je na planu rada CK KPJ, a bio je i na čelu moskovske grupe jugoslavenskih studenata koja je nastojala preuzeti rukovođenje Partijom.<ref name="Požar-Mališić"/>

[[1928]]. godine Mališić je, kao jedan od desetak instruktora Biroa CK KPJ, upućen u zemlju da među partijskim članstvom radi na sprovođenju „[[Otvoreno pismo Kominterne članovima KPJ|Otvorenog pisma Kominterne članovima KPJ]]“.<ref>http://books.google.rs/books?id=uN1QAQAAIAAJ&q=Jovan+Mali%C5%A1i%C4%87&dq=Jovan+Mali%C5%A1i%C4%87&hl=en&sa=X&ei=79fOU-KsHKqB4gT1_4HADA&ved=0CEwQ6AEwCQ</ref> U Jugoslaviji je delovao ilegalno pod lažnim imenom „Milan Martinović“. Broza je upoznao ljeta 1928. godine kad je radio u zemlji.<ref name="jutarnji"/>

Na [[Četvrti kongres KPJ|Četvrtom kongresu KPJ]] u [[Drezden]]u, u studenome iste godine je izabran za generalnog sekretara [[Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije|Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije]].<ref name="obračun"/> Nakon kongresa, veći dio rukovodstva KPJ odlazi na rad u zemlju. Među njima je i Mališić, koji održava ilegalne sastanke rukovodstva u Zagrebu, i širom zemlje.<ref name="Požar-Mališić"/>

=== Oružani otpor u Jugoslaviji ===
{{main|Oružani otpor šestojanuarskoj diktaturi}}

Nakon zavođenja [[Šestojanuarska diktatura|šestojanuarske diktature]] u Jugoslaviji, KPJ je pozvala na oružani otpor. [[1929]]. je obeležena serijom oružanih okršaja komunista i policije.<ref name=Swain131 /> Partijski radikali su uzalud pokušavali da pokrenu mase na "oružani ustanak" putem izolovanih uličnih borbi.<ref name=Swain131 /> Ova taktika KPJ je izazvala oštre odmazde policije, tokom kojih su ubijene mnoge vođe komunista, uključujući Mališićevog zamenika [[Đuro Đaković|Đuru Đakovića]].<ref name=Swain132>Swain, "Wreckage or Recovery," pg. 132.</ref>

U lipnju 1929. godine, Jovan Mališić, pod ilegalnim imenom — Mrkonjić, obaviještava Kominternu:

{{izdvojeni citat|»Mobilisane su cjelokupna žandarmerija i policija, mjestimično i vojska. Preko 500 radnika uhapšeno je prije Prvog maja i na sam Prvi maj«.<ref name="Požar-Mališić"/>}}

Krajem [[1929]]. godine lideri KPJ Jovan Mališić i [[Filip Filipović]] su bili meta žestoke kritike iz Moskve, zbog tendencije razvoja podzemne jugoslovenske partije ka [[puč]]izmu, na štetu fabričkog organizovanja.<ref name=Swain131>Geoffrey Swain, "Wreckage or Recovery: A Tale of Two Parties," in Matthew Worley (ed.), ''In Search of Revolution: International Communist Parties in the Third Period.'' Palgrave-Macmillan, 2004; pg. 131.</ref> Kominterna je tražila novo rukovodstvo da zaustavi frakcijske sukobe i obnovi organizaciju.<ref name=Swain132 />

U siječnju [[1930]]. godine Kominterna je u Politbiro uključila [[Petko Miletić|Petka Miletića]] i [[Rista Samardžić|Ristu Samardžića]], a ubrzo zatim u zajedničko rukovodstvo kooptirani su i [[Antun Mavrak]], [[Akif Šeremet]], [[Nikola Kovačević]] i [[Karl Hudomal]]. Samo nekoliko dana kasnije smijenjen je s funkcije sekretara Jovan Mališić, a obrazloženje — »sukob s cjelokupnim rukovodstvom«.<ref name="Požar-Mališić"/>

[[1930]]. godine Kominterna je nakon smene Mališića sa dužnosti političkog sekretara KPJ, postavila Filipa Filipovića za predsednika Centralne rukovodeće instance, a [[Antun Mavrak|Antuna Mavraka]] za organizacionog sekretara.<ref name=L&D>Branko Lazitch with Milorad M. Drachkovitch (eds.), ''Biographical Dictionary of the Comintern.'' New, Revised, and Expanded Edition. Stanford, CA: Hoover Institution Press, 1986; pg. 309.</ref> Nakon kraha oružanog otpora, novi fokus je stavljen na organizaciju ilegalnih sindikata, dok su oni koji zahtevaju trenutni oružani ustanak proglašeni teroristima u partijskoj štampi.<ref>Swain, "Wreckage or Recovery," pp. 133-134.</ref>

=== Povratak u SSSR ===
{{main|Jugoslovenska politička emigracija u SSSR}}

Mališić se 1931. godine vraća u [[Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika|Sovjetski Savez]].<ref name="obračun"/> Od 1931. do 1932. godine u SSSR-u je radio kao sekretar partijskog komiteta fabrike ”Nova zora”.<ref name="automatski generisano1" /> Početkom 1930-ih se provodi prva [[KPJ tokom Velike čistke|»čistka« u KPJ]]. Tada je u Moskvi nekoliko bivših rukovodilaca isključeno iz KPJ, dok Mališić dolazi samo pod partijsku istragu.<ref name="Požar-Mališić"/> Pošto je skinut sa svih odgovornih funkcija u KPJ, on je studirao na Institutu crvene profesure. U to vreme ga sreće [[Rodoljub Čolaković]], koji je o njemu zapisao sledeće:

{{izdvojeni citat|Još je nejasno kako je on, pored ljudi koji su bili pozvaniji da vode našu Partiju, postao njen generalni sekretar. Vjerojatno će se moći o tome reći više kad budu dostupni dokumenti Kominteme iz tog perioda. [...] Martinović je bio stasit čovjeik tridesetih godina, lijepih crta lica, tamnosmeđe, grgurave kose i izrazitih plavih očiju, iz kojih je izbijalo nešto samouvjereno i oholo što je neprijatno doimalo već pri prvom susretu. Taj se utisak pojačavao u toku razgovora, jer je Martinović nastupao na razmetljiv i do te mjere nesamokritičan način da je neki pravi razgovor bio nemoguć, ako čovjek nije bio spreman da se svađa s tim prgavim i uobraženim ražalovanim partijskim generalom. Ni jednom riječju on se nije interesovao za prilike u zemlji i Partiji, za mučan proces likvidacije one kobne avanturističke politike koju je on sa svojim politički nedoraslim drugovima vodio, što je Partija skupo i bukvalno krvlju mnogih vjernih svojih kadrova platila. Martinović je bio sav zaokupljen ’nepravdom’ koja mu je bila nanesena time što je uklonjen iz rukovodstva; pričao je opširno o tome, praskao, a kad je govorio o Gorkiću i novom rukovodstvu on je prosto siktao, toliko mu je povrijeđeno samoljublje oduzimalo moć trezvenog rasuđivanja o događajima i ljudima. Kad sam mu u vrlo blagoj formi rekao da bi o svemu tome drukčije govorio kad bi imao prilike da bude u zemlji, da čuje šta o politici KPJ iz 1929/31. govore ozbiljni i odani ljudi, on je srdito odmahnuo rukom i s krajnjim prezirom odgovorio: ’Poznam ja dobro te trule oportuniste’. Uzeo sam da branim ’oportuniste’, pokušavajući da ispričam šta oni danas u zemlji konkretno rade, s kakvim se sve teškoćama bore, ali Martinović me nestrpljivo prekinuo. Nije želio da čuje nikakav argument koji bi ga, možda, prinudio da izmjeni svoj stav uvrijeđena i nepravedno osuđena čovjeka. To je bio tragičan slučaj — od skoro nepoznata mladića u Partiji postao je odjednom njezin generalni sekretar sa neograničenim ovlaštenjima; neiskusan, ambiciozan, mislio je da se sa revolucionarnom frazeologijom i voluntarizmom može nadomijestiti onaj kritički uporan rad u masama i doživio je poitički debakl.<ref name="Požar-Mališić"/>|[[Rodoljub Čolaković]]}}

Mališić je u toku [[1932]]—[[1935]]. završio najvišu partijsku školu, Institut Crvene profesore — odjel filozofije, nakon čega je ponovo neko vrijeme predavao na jugoslavenskom sektoru [[KUNMZ]]-a u Moskvi.<ref name="obračun"/> Od [[1936]]. do [[1937]]. godine bio je šef katedre za filozofiju na Inženjersko-tehničkoj akademiji u Moskvi. S te dužnosti otišao je u španski građanski rat.<ref name="Simić">[http://www.novosti.rs/dodatni_sadrzaj/clanci.119.html:276058-Smrt-stize-kao-sat Smrt stiže kao sat]</ref>

=== Španski građanski rat ===
{{main|Jugosloveni u Španskom građanskom ratu}}
[[Datoteka:Flag of the International Brigades.svg|mini|Zastava [[Internacionalne brigade|Internacionalnih brigada]].]]

U siječnju [[1937]]. Jovan Mališić je otišao kao sovjetski instruktor u [[Španija|Španiju]]. On je putovao preko [[Pariz]]a, gde je bio prihvatni i emigrantski centar KPJ, ali se nije nikome javio, iako su to učinili svi Jugoslaveni koji su tuda prolazili.<ref name="Požar-Mališić"/>

U Španjolskoj je Jovan Mališić obavljao razne dužnosti — bio je savjetnik u 27. diviziji republikanske vojske u Španiji, načelnik Vojne akademije, rukovodio je oficirskim kursevima...<ref name="Požar-Mališić"/> U Španiji je također bio jedan od glavnih članova GPU-a.<ref name="Pavlović">[http://www.rastko.rs/rastko-ru/delo/12909 Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora]</ref> Bio je komandant Vojne škole za interbrigadiste i ekspert za tenkovsko ratovanje. Navodno je, zbog neslaganja sa sovjetskim instruktorima u Španiji, opozvan zajedno sa komandantom 27. divizije Hoze del Bariom u Moskvu.<ref name="Požar-Mališić"/>

=== Streljanje u Moskvi ===
[[File:Mališić grob.jpg|thumb|Spomen-obeležje Jovanu Mališiću na Donskom groblju u Moskvi, na mestu gde je njegov pepeo pohranjen zajedno sa ostacima preko 5,000 žrtava staljinskog terora.]]

{{main|KPJ tokom Velike čistke}}
Po povratku u Moskvu [[1938]]. bio je raspoređen u jedan od najvažnijih delova Kominterne, u njeno Odeljenje kadrova.<ref name="Simić"/> Na toj dužnosti uhapšen je 16. novembra 1938. godine, u [[Josif Staljin|Staljinovoj]] [[Velika čistka|Velikoj čistki]]. U pismenoj karakteristici kadrovskom odelu Kominterne, Broz za njega kaže da je "u zemlji bio vrlo odvažan, ali je ostavljao dojam da je avanturist" i da je "pokazivao tendencije da bude vođa".<ref name="jutarnji">{{Cite web |title=Cinkanjem i preko leševa do šefa KPJ |url=http://www.jutarnji.hr/cinkanjem-i-preko-leseva-do-sefa-kpj/282768/ |access-date=2014-07-11 |archivedate=2013-09-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130930185041/http://www.jutarnji.hr/cinkanjem-i-preko-leseva-do-sefa-kpj/282768 |deadurl=yes }}</ref>

Prema nekim izvorima, navodno je osuđen na 15 godina robije zbog neslaganja sa sovjetskim instruktorima u Španiji.<ref name="Požar-Mališić"/> Sredinom marta [[1939]]. godine, dok je bio u zatvoru u SSSR-u, isključen je iz KPJ. Jovan Mališić je streljan u Moskvi 19. aprila 1939. godine, zajedno sa drugim istaknutim članovima KPJ.<ref name="Simić"/>

Rehabilitovan je [[10. jun]]a [[1958]]. godine odlukom Vojnog kolegijuma Vrhovnog suda SSSR-a.<ref name="automatski generisano1" />

== Povezano ==
* [[KPJ tokom Velike čistke]]
* [[Jugoslovenska politička emigracija u SSSR]]

== Reference ==
{{reflist|2}}

{{niz|
pre=[[Đuro Cvijić]]|
spisak=[[Spisak generalnih sekretara KPJ|Generalni sekretar KPJ]]<br />([[1928]] — [[1930]])|
posle=[[Filip Filipović]]}}

{{Predsjednici SKJ}}

{{Lifetime|1900|1939|Malisšicć-Martinovicć, Jovan}}

[[Kategorija:Crnogorski komunisti]]
[[Kategorija:Jugoslavenski komunisti]]
[[Kategorija:Članovi Centralnog komiteta KPJ-SKJ]]
[[Kategorija:Ličnosti radničkog pokreta Jugoslavije]]
[[Kategorija:Jugoslaveni u Španskom građanskom ratu]]
[[Kategorija:Žrtve Velike čistke iz Jugoslavije]]
[[Kategorija:Jugoslovenska politička emigracija u SSSR]]