Izvorni kod stranice Moždani živci

{{Infobox brain-lat
| Name        = Moždani živci
| Latin       = nervus cranialis <br />(pl: nervi craniales)
| GraySubject =
| GrayPage    =
| Image       = Skull_brain_human_normal.svg
| Caption     = ''Levo'' Počeci moždanih živace u mozgu. <br /> ''Desno'' Osnova lobanje sa [[foramin]]om u kojima se nalazi veliki broj živaca.
| Image2      = Skull_and_brainstem_inner_ear.svg
| Caption2    = Moždani živci na prolazu kroz osnovu lobanje u mozak.
| Width       = 240
| Precursor   =
| System      =
| Artery      =
| Vein        =
| Nerve       =
| Lymph       =
| MeshName    =
| MeshNumber  =
| Code        = {{TerminologiaAnatomica|A14.2.00.038}}
}}
'''Moždani''' ili '''lobanjski živci''' ({{jez-lat|nn. craniales}}) su deo [[periferni nervni sistem|perifernog nervnog sistema]], a čine ih grupe motornih, senzitivnih i mešovitih nervnih vlakana koji inervišu mišiće i žlezde. Nazivaju se lobanjskim ili kranijalnim nervima jer izlaze iz [[mozak|mozga]] (tačnije moždanog stabla) i napuštaju lobanjsku duplju kroz koštane otvore, kanale i pukotine. Postoji trinaest parova ovih [[živac]]a, koji se označavaju nulom i [[rimski brojevi|rimskim brojevima]] (od I do XII). Njihovi nazivi su odraz opšte distribucije i funkcije.

''Motorni lobanjski živci'' ([[živac pokretač oka|III]], [[trohlearni živac|IV]], [[živac odvodilac|VI]], [[pomoćni živac|XI]] i [[podjezični živac|XII]]) polaze od motornih jedara u moždanom stablu i sprovode nadražaje (signale) ka [[poprečno-prugasti mišić|poprečno-prugastim mišićima]] na periferiji. Njihova vlakna čine dugi aksonski produžeci ili neuriti [[neuron|nervih ćelija]]. ''Senzitivni'' ili ''čulni lobanjski živci'' ([[krajnji živac|0]], [[mirisni živci|I]], [[vidni živac|II]] i [[Vestibulokohlearni živac|VIII]]) prenose informacije u suprotnom smeru, odnosno od čulnih organa na periferiji do gangliona. Odatle polaze tzv. postganglijska vlakna koja se završavaju u odgovarajućem moždanom centru, tj. u senzitivnim jedrima moždanog stabla. Treću skupinu čine ''mešoviti živci'' ([[trograni živac|V]], [[živac lica|VII]], [[Glosofaringealni živac|IX]] i [[živac lutalac|X]]) koji sadrže i motorna i senzitivna nervna vlakna. Pojedini kranijalni nervi ([[živac pokretač oka|III]], [[živac lica|VII]], [[Glosofaringealni živac|IX]] i [[živac lutalac|X]]) sadrže i parasimpatička vlakna koja pripadaju [[autonomni nervni sistem|autonomnom nervnom sistemu]], a služe za inervaciju [[glatki mišić|glatke muskulature]] i [[žlezde|žlezda]].

Nervna vlakna kranijalnih živaca su podeljena u pet funkcionalnih grupa:
* ''opšti somatski eferentni aksoni'' koji inervišu poprečno-prugaste mišiće koji nisu nastali od embrionalnih faringealnih lukova,
* ''specijalni visceralni eferentni aksoni'' koji inervišu poprečno-prugaste mišiće koji su nastali od faringealnih lukova,
* ''opšta visceralna aferentna vlakna'' koja donose čulne informacije iz visceralnih organa,
* ''opšta somatska aferentna vlakna'' koja donose čulne informacije iz [[koža|kože]] i [[sluznica|sluzokožnih membrana]] i
* ''specijalna somatska'' i ''visceralna aferentna vlakna'' koja prenose posebne čulne informacije, kao što su [[miris]], [[ukus]], [[vid]], [[sluh]] i [[ravnoteža]].

{| cellspacing=0 cellpadding=2 border=1
!bgcolor=lightyellow align="center" width="10%" | Oznaka
!bgcolor=lightyellow align="center" width="20%"| Naziv živca
!bgcolor=lightyellow align="center" width="70%"| Glavne funkcije
|-
|align="center"|0
|align="center"|[[Krajnji živac]]
|Somatičko-senzitivni deo vlakana inerviše sluzokožu [[nosna duplja|nosne duplje]] i [[vomeronazalni organi|vomeronazalnih organa]], a visceralno-motorni inervišu njihove krvne sudove.
|-
|align="center"|I
|align="center"|[[Mirisni živci]]
|Prenose osećaj mirisa iz sluzokože gornjeg dela [[nosna duplja|nosne duplje]], gornjeg dela [[nosna pregrada|nosne pregrade]] i [[gornja nosna školjka|gornjih nosnih školjki]].
|-
|align="center"|II
|align="center"|[[Vidni živac]]
|Prenosi vizuelne informacije iz [[mrežnjača|mrežnjače]] [[oko|oka]].
|-
|align="center"|III
|align="center"|[[Živac pokretač oka]]
|Inerviše [[gornji pravi mišić|gornji]], [[donji pravi mišić|donji]] i [[unutrašnji pravi mišić]], [[donji kosi mišić]], [[mišić podizač gornjeg očnog kapka]], [[mišić sfinkter zjenice|mišić sfinkter zenice]] i [[cilijarni mišić]].
|-
|align="center"|IV
|align="center"|[[Trohlearni živac]]
|Inerviše [[gornji kosi mišić]].
|-
|align="center"|V
|align="center"|[[Trograni živac]]
|Sastoji se od [[oftalmički živac|oftalmičkog]] (V<sub>1</sub>), [[gornjovilični živac|gornjoviličnog]] (V<sub>2</sub>) i [[donjovilični živac|donjoviličnog živca]] (V<sub>3</sub>), a služi za prijem senzornih informacija iz područja lica i inervaciju [[mastikatorni mišići|mastikatorne muskulature]].
|-
|align="center"|VI
|align="center"|[[Živac odvodilac]]
|Inerviše [[spoljašnji pravi mišić]].
|-
|align="center"|VII
|align="center"|[[Živac lica]]
|Inerviše [[mimični mišići|mimičnu muskulaturu]] i [[mišić uzengije]], prima čulne informacije iz prednje 2/3 [[jezik (organ)|jezika]] i obezbeđuje sekretomotornu inervaciju za [[suzna žlezda|suzne]] i [[pljuvačne žlezde]] (osim [[parotidna žlijezda|parotidne]]).
|-
|align="center"|VIII
|align="center"|[[Vestibulokohlearni živac|Tremno-pužni živac]]
|Prenosi zvučne utiske i osećaj ravnoteže i orijentacije u prostoru.
|-
|align="center"|IX
|align="center"|[[Glosofaringealni živac|Jezično-ždrelni živac]]
| Inerviše [[stilofaringealni mišić]], prima čulne informacije iz zadnje trećine jezika i obezbeđuje sekretomotornu inervaciju za [[parotidna žlijezda|parotidnu žlezdu]].
|-
|align="center"|X
|align="center"|[[Živac lutalac]]
|Inerviše muskulaturu [[ždrelo|ždrela]], [[grkljan]]a, [[meko nepce|mekog nepca]] i [[jednjak]]a, glatku muskulaturu [[dušnik]]a, [[pluća]] i [[digestivni trakt|digestivnog trakta]], [[srčani mišić]], kontroliše mišiće zadužene za stvaranje glasa i rezonancije, pruža parasimpatička vlakna za većinu grudnih i trbušnih [[organ]]a, prima čulne informacije iz raznih struktura itd.
|-
|align="center"|XI
|align="center"|[[Pomoćni živac]]
|Spoljašnja grana živca inerviše [[sternokleidomastoidni mišić|sternokleidomastoidni]] i [[trapezasti mišić]], dok unutrašnja grana ulazi u sastav prethodnog nerva.
|-
|align="center"|XII
|align="center"|[[Podjezični živac]]
|Inerviše [[mišići jezika|jezičnu muskulaturu]] i [[geniohioidni mišić]].
|}

== Literatura ==
* Dr Slavoljub V. Jovanović, dr Nadežda A. Jeličić: "Anatomija čoveka – glava i vrat" ("Savremena administracija" Beograd 2000.) {{ISBN|86-387-0604-9}}
* Marušić A: "Anatomija čovjeka", Medicinska naklada 2002.
* Moore K, Clinically Oriented Anatomy, Lippincott Williams & Wilkins, 2005.

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Cranial nerves}}
* [http://www.brainfacts.org/brain-basics/neuroanatomy/articles/2011/cranial-nerves/ Cranial nerve video] (Brainfacts.org)
* [http://nba.uth.tmc.edu/neuroscience/m/s3/chapter07.html 3,7][http://nba.uth.tmc.edu/neuroscience/m/s3/chapter08.html 3,7] Ocular motor system & control (Neuroscience online textbook)
* [http://www.yale.edu/cnerves/ Yale Cranial nerve review] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160201154926/http://www.yale.edu/cnerves/ |date=2016-02-01 }} (Yale Center for Advanced Instructional Media)
* [http://www.gwc.maricopa.edu/class/bio201/cn/cranial.htm Cranial nerves review] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224926/http://www.gwc.maricopa.edu/class/bio201/cn/cranial.htm |date=2016-03-04 }} (BIO 201 fall 1997 Gateway Community College)
* [http://www.liv.ac.uk/~rbj/RBJ/rbjteaching/Oculomotors.htm Cranial nerve animations] (University of Liverpool Veterinary School).

{{Kranijalni živci}}

[[Kategorija:Problemi]]
[[Kategorija:Moždani živci|*]]