Napad NOVJ na Bugojno 1943.
| Napad NOVJ na Bugojno 1943. | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Segment Drugog svetskog rata | |||||||
 Šesta krajiška brigada prolazi kroz slobodno Bugojno, oktobar 1943. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 NOVJ
|
 NDH Treći Reich
| ||||||
| Angažirane jedinice | |||||||
| Treća krajiška brigada Četvrta krajiška brigada Prva krajiška brigada |
Delovi Crne legije Delovi 7. SS divizije | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| oko 50 poginulih, oko 80 ranjenih | 160 mrtvih, nepoznat broj ranjenih, 112 zarobljenih | ||||||
Noću 22/23. avgusta 1943. Treća i Četvrta krajiška brigada napale su ustaško-domobranski garnizon u Bugojnu. Upadom jakih snaga u centar grada, bataljoni ovih brigada uspeli su da ovladaju manevarskim prostorom i da blokiraju snage branilaca u izolovanim tačkama. Nakon uporne dvodnevne odbrane, ustaške snage tokom noći 24/25. avgusta probile su se iz grada po grupama, uglavnom u pravcu Travnika, pretrpevši pri tome teške gubitke.
Oslobođenjem Bugojna povezana je prostrana slobodna teritorija u centralnoj i zapadnoj Bosni i zadat težak udarac Crnoj legiji. Nakon oslobađanja Livna i Kupresa (3. oktobra), ova slobodna teritorija je povezana sa Dalmacijom,
Maršal Tito pohvalio je Treću i Četvrtu krajišku brigadu za ovaj uspešan napad.
Nakon oslobođenja Gornjeg (4. avgusta) i Donjeg Vakufa (17. avgusta), Prozora i Jajca (17. avgusta) stekli su se uslovi za likvidaciju garnizona u Bugojnu, jednog od najvažnijih u srednjoj Bosni. Bugojno je predstavljalo važnu vezu između garnizona u Travniku i Zenici s jedne, i Kupresa i Livna sa druge strane. Bugojno je bilo jedan od centara ustaške Crne legije, a jedno vreme i sedište njenog štaba. Tokom jula 1942. proleterske brigade dva puta su neuspešno napadale Bugojno.
Prilikom konsultacija štabova Prve i Pete divizije NOVJ 11-13. avgusta 1943. doneta je odluka o napadu na Bugojno. Vrhovni štab je 19. avgusta 1943. na osnovu ovog dogovora naredio štabovima 1. proleterske i 5 udarne divizije da zauzmu Bugojno. Akcijom su zajednički rukovodili štabovi Prve i Pete divizije. O snazi garnizona postojali su protivrečni podaci, međutim pretpostavljeno je da se radi o 400-500 ustaša i nešto domobrana. Rade Zorić u svom prikazu akcije navodi brojke od 500 ustaša i 600 domobrana[1]. Za napad su određene Treća i Četvrta krajiška brigada, koje su imale dovoljnu nadmoć u ljudstvu i oružju u odnosu na garnizon.
Bugojno je bilo posednuto znatnim snagama ustaša i utvrđeno sistemom bunkera zaštićenih bodljikavom žicom i minskim poljima. Stoga je svim bataljonima data instrukcija da traže breše u odbrani i teže prodoru u centar grada bezobzirno ostavljajući spoljašnja utvrđenja za leđima. Četvrta krajiška brigada formirala je od 1. čete Prvog i 1. čete Trećeg bataljona udarnu grupu koja je imala zadatak da se neopaženo probije u sam centar grada pre početka napada.
Nastupanje jedinica sa polaznih položaja prema određenim sektorima napada počelo je u sumrak 22. avgusta. Udarna grupa Četvrte krajiške brigade uspešno je izvršila zadatak. Uz pomoć vodiča po mraku se neopaženo probila u centar grada do crkve. U 23:15 zvoneći crkvenim zvonima označile su svoj uspeh i svoj položaj. To je bio znak za početak opšteg napada na spoljnu liniju odbrane. Ustaško-domobranske snage su se ubrzo snašle i izvele više napada na snage u gradu, koje su se našle u teškom položaju.
Međutim, napad se na svim sektorima dobro razvijao. Brzim prodorom jedinica u grad izmanevrisan je i razbijen sistem spoljne odbrane grada. Nezauzete otporne tačke su blokirane i postepeno uništavane. Prodorom u grad razvila se uporna ulična borba; neprijatelj se branio iz svake kuće, a manje opkoljene grupe borile su se do kraja.
Do podne 23. avgusta obe brigade zauzele su veći deo grada i sva spoljna utvrđenja sem električne centrale u selu Vesela i deo spoljašnjih utvrđenja na brdu Glavice. Potisnute ustaške snage prikupile su se u opštinsku zgradu, sresko načelstvo, žandarmeriji jsku stanicu, školu, poštu, apoteku, Sokolski dom i kontrolisale deo grada prema Vrbasu. Iz ovih zgrada pružan je organizovan i snažan otpor.
Branioci su nastali da što druže izdrže, nadajući se da će im stići pomoć iz susednih garnizona, posebno iz Prozora i Kupresa. U Prozor su prethodnog dana ponovo ušli delovi 7. SS divizije. Planom napada predviđeno je da Prva krajiška brigada, istovremeno sa napadom na Bugojno, napadne Prozor. Međutim, s obzirom na prisustvo nadmoćnih nemačkih snaga, brigada je odustala od napada.
Nemci su 23. avgusta ujutro uz podršku avijacije krenuli u napad iz Prozora preko Makljena, ali je u celodnevnoj borbi Prva krajiška odbila napad i naterala ih da se povuku u Prozor. Sutradan su obnovili napad, takođe bez uspeha. Tako je uspešno izvedena izolacija Bugojna.
Štabovi Treće i Četvrte krajiške brigade ostavili su za likvidaciju okruženih i blokiranih snaga u gradu samo potreban deo snaga. U toku 24. avgusta postepeno su, jedna po jedna, likvidirane otporne tačke. Drugi bataljon Udarne grupe uspešno je likvidirao otpor u električnoj centrali u selu Vesela zarobivši pritom 48 ljudi koji su pokušali da se probiju prema Travniku.
Suočeni sa neminovnim porazom i izostankom pomoći, najuporniji ustaše i domobrani su se tokom noći 24/25. avgusta probijali iz blokiranih utvrđenih zgrada. Tom prilikom pretrpeli su znatne gubitke. 25. avgusta Bugojno je bilo oslobođeno.
Prema izveštajima štabova brigada, rezultati borbe za Bugojno su sledeći: Treća krajiška nanela je neprijatelju gubitke od 70 mrtvih i 16 zarobljenih vojnika. Zaplenila 4 puškomitraljeza, 1 minobacač sa 222 mine, 100 pušaka, 30.000 puščanih metaka, 1.000 raznih topovskih zrna i drugu opremu. Brigada je imala 25 mrtvih i 46 ranjenih, od kojih 15 teže. Četvrta krajiška brigada nanela je neprijatelju gubitke od 78 mrtvih i 48 zarobljenih vojnika. Zaplenila je 6 puškomitraljeza, 74 puške, 4 pištolja, oko 250 ručnih bombi, 25.000 metaka i drugu opremu. Brigada je imala 6 mrtvih i 13 ranjenih.[2]
Vrhovni komandant Josip Broz Tito pohvalio je Treću i Četvrtu krajišku brigadu za pokazanu požrtvovanost i junaštvo u borbama za oslobođenje Bugojna.[2]
Bugojno je od 1941. predstavljalo ustašku tvrđavu. Dva napada proleterskih brigada na Bugojno u julu 1942. završena su neuspehom. Nakon ovog poraza, Bugojno do kraja rata nije obnovilo svoj prethodni značaj. U gradu i okolini uspostavljeni su narodnooslobodilački odbori, a iz oblasti gornjeg toka Vrbasa samo u Petu diviziju u tom periodu stupilo je oko 300 dobrovoljaca[3].
Uskoro nakon oslobođenja Bugojna kapitulirala je Italija. Prva proleterska i Četvrta krajiška divizija vodile su tronedeljne borbe u Dalmaciji, a na povratku su likvidirale i preostala uporišta ustaškog 5. posadnog zdruga - Livno i Kupres (3. oktobra 1943.). Ostaci ove formacije povučeni su u Zagreb. Zdrug je nakon toga, nakon višemesečne popune i obnove dislociran u severozapadnu Hrvatsku.
Bugojno je bilo slobodno do 8. januara 1944, kada su ga zauzeli prednji odredi nemačke Prve brdske divizije tokom operacije Valdrauš. Konačno je oslobođeno 2. septembra 1944.
- Milutin Morača: Peta krajiška divizija, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1985
- Napad na Bugojno - Ilija Radulović: Treća krajiška brigada
- Treća krajiška brigada - sjećanja boraca
- Rade Zorić: Četvrta krajiška brigada, Beograd Vojnoizdavački zavod, 1980
- Četvrta krajiška brigada - sjećanja boraca, Beograd 1982, knjiga 1, peti dio
- V. ustaški stajaći djelatni zdrug - Axis History Factbook (en)
- Napad na Bugojno - Ilija Radulović: Treća krajiška brigada
- Treća krajiška brigada - sjećanja boraca
- Rade Zorić: Četvrta krajiška brigada
- Četvrta krajiška brigada - sjećanja boraca, Beograd 1982, knjiga 1, peti dio
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
