Napad NOVJ na Sanski Most 1942.

U sklopu opšte ofanzive nakon Bihaćke operacije, kao prirodni ciljevi za nastupanje Prvog bosanskog korpusa nametnuli su se Bosanski Novi i Sanski Most. Nakon obustavljanja napada na Bosanski Novi, korpus je decembra 1942. organizovao napad na Sanski Most. Za napad je angažovana Četvrta krajiška divizija i Prva brigada Pete krajiške divizije ojačana bataljonom Četvrte krajiške brigade.

Šira oblast Sanskog Mosta bila je utvrđena i posednuta nemačkim i NDH trupama. U tom periodu u Sanskom Mostu nalazile su se 2, 3. i 5. bojna 10. pešačke pukovnije NDH, 1. jurišna bojna, domobranska Dobrovoljačka bojna Banjaluka, 12. četa nemačkog 721. puka i oko 1.000 ustaških milicionera i legionara iz oblasti Sanskog Mosta. Ukupno brojno stanje posade bilo je oko 4.500 ustaša, domobrana, ustaških milicionera i Nemaca.

Na osnovu svojih obaveštajnih podataka, štab Prvog bosanskog korpusa procenio je posadu Sanskog Mosta na oko 2.500 vojnika. Na osnovu ovakve procene, uzimajući u obzir krupne snage Nemaca i NDH u oblasti Bosanskog Novog, Prijedora i rudnika Ljubija, štab korpusa izradio je plan napada i izdao zapovest za napad 6. decembra 1942. U zapovesti je navedeno:

Ova akcija predstavlja nastavak gonjenja razbijenih neprijateljskih snaga na cijeloj prostoriji Bihać - Slunj.

Ova akcija je od izuzetnog vojničkog i političkog značaja. Ona je u planu naše uspješne ofanzive na svim stranama, kako na sektoru Bosanske Krajine, tako i na sektorima Kninske Krajine, Hrvatske, Dalmacije i centralne Bosne.

Ova akcija predstavlja najveću pomoć i sadejstvo svim proleterskim divizijama, koje dejstvuju oko Livna, Travnika, Donjeg Vakufa, Kotor-Varoši...

Prema ovoj zapovesti, Peta krajiška brigada trebalo je da blokira Bosanski Novi, vršeći na njega demonstrativan napad, preseče komunikaciju prema Prijedoru, a manjim snagama blokira rudnik Ljubiju. Treći bataljon Druge krajiške brigade dobio je zadatak da se probije u selo Dževar i zatvori pravac od Prijedora i Ljubije prema Sanskom Mostu. Šesta krajiška sa dva bataljona Druge krajiške brigade trebalo je da napadne sam grad Sanski Most sa istočne, a Prva krajiška ojačana bataljonom Četvrte krajiške sa zapadne strane. Ove snage trebalo je da u kratkom roku likvidiraju spoljašnju odbranu i što pre se ubace u sam grad. Napad je trebalo da bude podržan korpusnom artiljerijom, i da počne 10. decembra 1942. u 23:00.

Snage predviđene za napad na grad brojale su oko 3.500 ljudi. Iako brojčano slabiji od odbrane, bataljoni NOVJ dobro su napredovali. Šesta i delovi Druge krajiške do 3:00 11. decembra slomili su mestimično uporan otpor ovladali su odbrambenim položajima Brajića Tavan, Djedovača, Mikanovo Brdo i Umci, i izbili na periferiju Sanskog Mosta. Prva krajiška imala je još više uspeha, tako da je tokom noći likvidirala skoro sve tačke otpora u zapadnom delu grada. Tempo napada ove brigade privremeno je omeo upad dve satnije domobrana, koje su se probile u grad nepokrivenim pravcem iz Banjaluke i Omarske, ali je ovaj zastoj ubrzo prevladan.

Ishod borbe za Sanski Most odlučio je prodor nemačkih i NDH snaga iz pravca Prijedora. Uprkos zasedi, miniranju i rušenju mostova, Drugi bataljon Druge krajiške nije uspeo duže da zadrži interventnu kolonu koju su sačinjavali 3. bataljon 741. nemačkog puka, dve čete 1. i jedna četa 2. bataljona nemačkog 721. puka, te dve bojne 2. gorskog zdruga NDH sa četiri tenka i artiljerijom. Ove snage počele su da pristižu u Sanski Most oko 8 sati izjutra 11. decembra. Ovim je posada grada ojačana na 8.200 vojnika. Tokom jutra Šesta i Druga krajiška povukle su se iz grada, a oko podne povukla se i prva krajiška brigada. Borbe oko grada nastavljene su do 14. decembra, kad je štab korpusa konačno odustao od napada.

U borbama za Sanski Most posada je, prema sopstvenom izveštaju, imala 72 mrtva, 255 ranjenih i 29 nestalih. Na odbranu grada ispaljeno je tokom napada oko 500 granata, što je imalo značajan učinak u gubicima u živoj sili i tehnici. Uništena su dva nemačka tenka. Od posebnog značaja bilo je rušenje četiri mosta, koje je dovelo do daljih teškoća u eksploataciji rude gvožđa iz Ljubije.

Nakon operacije štab Prvog krajiškog korpusa odlučio se za disperziju trupa, i uputio Drugu i Petu krajišku brigadu u oblast Kozare, radi dejstava na manja uporišta i komunikacije u severnom delu Bosanske krajine. Ova dejstva, zajedno sa dejstvima Prve proleterske divizije u okolini Banjaluke imala su efekta, pa je nemački štab korpusa „Hrvatska“ izuzeo 714. i 718. diviziju iz planova napadnih dejstava za operaciju Vajs I, i rezervisao ih za obezbeđenje ove značajne oblasti.

Za više informacija pogledajte članak Napad NOVJ na Bosanski Novi novembra 1942.

Za više informacija pogledajte članak Bihaćka republika

Literatura

• Drago Karasijević: ČETVRTA KRAJIŠKA NOU DIVIZIJA, Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd 1988
• OSLOBODILAČKI RAT NARODA JUGOSLAVIJE - knjiga 1, Vojni istoriski institut Jugoslovenske narodne armije, Beograd 1957 - Četvrti deo - OD PRVOG DO DRUGOG ZASEDANjA AVNOJ-a
• PRVA KRAJIŠKA BRIGADA - SJEĆANjA BORACA - Dejstva brigade od Ključa do Bosanskog Novog
• Milorad Gončin: DRUGA KRAJIŠKA UDARNA BRIGADA, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1984
• Lj. Borojević, D Samardžija, R. Bašić: PETA KOZARAČKA BRIGADA, Narodna knjiga, Beograd, 1973
• ŠESTA KRAJIŠKA NOU BRIGADA - RATNA SJEĆANjA, Bečej 1985
• Rade Zorić: ČETVRTA KRAJIŠKA NOU BRIGADA, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1980