"කෙන්යාව" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්

Content deleted Content added

Inline

12:27, 23 දෙසැම්බර් 2023 තෙක් සංශෝධනය

කෙන්යා ජනරජය නැගෙනහිර අප්‍රිකාවට අයත් රාජ්‍යයකි. ඉන්දියන් සාගරයෙහි සමකය (equator) මත පිහිටා ඇති කෙන්යාව, උතුරු දෙසින් ඉතියෝපියාවෙන් ද, ඊසාන දිගින් සෝමාලියාවෙන් ද, දකුණු දෙසින් ටැන්සානියාවෙන් ද, බටහිරින් උගන්ඩාව හා වි‍ක්ටෝරියා විලෙන් ද , වයඹ දිගින් සුඩානයෙන් ද මායිම් ව පවතී. මෑත කාලවකවානුවේ දී,එරට ජනගහනයේ ආසන්න වශයෙන් මිලියන 38 දක්වා වූ සීඝ්‍ර වර්ධනයක් දක්නට ලබේ. දහස් සංඛ්‍යාත සත්ත්ව විශේෂයන් ගෙන් සමන්විත වන සත්ත්ව සංචිතයක්ද මෙරටෙහි දැකගත හැකිය.

මෙරටට 'කෙන්යාව' යන නම ලැබී ඇත්තේ ප්‍රකට ඉම් සළකුණු වු ද අප්‍රිකාවේ ගිරිකුළු අතරින් දෙවන ස්ථානය ගන්නා වූද, 'කෙන්යා' නම් වූ කන්දෙහි නාමය මෙරටට ආරෝපනය කර ඇති හෙයිනි. මෙම කන්දෙහි නාමය මෙන්ම මෙරටෙහි නාමයද ස්වදේශිය උච්චාරණයට අනුව 'කෙන්යාව' විය යුතු වුවද ඉංග්‍රිසි බසින් මුල පටන් ම, සාමාන්‍යයෙන් උච්චාරණය කරන ලද්දේ 'කිනියා' යනුවෙනි. වර්ෂ 1960 ගණන්වල ජොමෝ කිනියාවා ජානාධිපතිවරයා සිටි කාලයේ දී ප්‍රවර්තන ඉංග්‍රීසි උච්චාරණය වූ ‍'කෙන්යා' යන්න බෙහෙවින් ප්‍රචලිත විය.

ඊට හේතු වුයේ ඔහුගේ නාමයෙහි දේශිය උච්චාරණය ගැබ්ව තිබු හෙයිනි. දැනට කෙන්යාව යනුවෙන් හඳුන්වනු ලබන ප්‍රදේශය වසර 1920 ට පෙරදී හැඳින්වූයේ 'බ්‍රිතාන්‍යයට අයත් නැගෙනහිර අප්‍රිකා ආරක්ෂිත රාජ්‍යය වශයෙනි.

Government and politics

ප්‍රධාන ලිපිය: Politics of Kenya

Kenya is a presidential representative democratic republic with a multi-party system. The president is both the head of state and head of government. Executive power is exercised by the government. Legislative power is vested in both the government and the National Assembly and the Senate. The Judiciary is independent of the executive and the legislature. There has been growing concern, especially during former president Daniel arap Moi's tenure, that the executive was increasingly meddling with the affairs of the judiciary.^[1]

Kenya has high levels of corruption according to Transparency International's Corruption Perceptions Index (CPI), a metric which attempts to gauge the prevalence of public-sector corruption in various countries. In 2019, the nation placed 137th out of 180 countries in the index, with a score of 28 out of 100.^[2] But there are several rather significant developments with regard to curbing corruption from the Kenyan government, for instance the establishment of a new and independent Ethics and Anti-Corruption Commission (EACC).^[3]

Following general elections held in 1997, the Constitution of Kenya Review Act, designed to pave the way for more comprehensive amendments to the Kenyan constitution, was passed by the national parliament.^[4]

In December 2002, Kenya held democratic and open elections, which were judged free and fair by most international observers.^[5] The 2002 elections marked an important turning point in Kenya's democratic evolution in that power was transferred peacefully from the Kenya African National Union (KANU), which had ruled the country since independence, to the National Rainbow Coalition (NARC), a coalition of political parties.

Under the presidency of Mwai Kibaki, the new ruling coalition promised to focus its efforts on generating economic growth, combating corruption, improving education, and rewriting its constitution. A few of these promises have been met. There is free primary education.^[6] In 2007, the government issued a statement declaring that from 2008, secondary education would be heavily subsidised, with the government footing all tuition fees.^[7]

2013 elections and new government

ප්‍රධාන ලිපියන්: Kenyan general election, 2013 සහ Kenyan local elections, 2013

Under the new constitution and with President Kibaki prohibited by term limits from running for a third term, Deputy Prime Minister Uhuru Kenyatta ran for office. He won with 50.51% of the vote in March 2013.

In December 2014, President Kenyatta signed a Security Laws Amendment Bill, which supporters of the law suggested was necessary to guard against armed groups. Opposition politicians, human rights groups, and nine Western countries criticised the security bill, arguing that it infringed on democratic freedoms. The governments of the United States, the United Kingdom, Germany, and France also collectively issued a press statement cautioning about the law's potential impact. Through the Jubilee Coalition, the Bill was later passed on 19 December in the National Assembly under acrimonious circumstances.^[8]

Foreign relations

ප්‍රධාන ලිපිය: Foreign relations of Kenya

Kenya has close ties with its fellow Swahili-speaking neighbours in the African Great Lakes region. Relations with Uganda and Tanzania are generally strong, as the three nations work toward economic and social integration through common membership in the East African Community.

Relations with Somalia have historically been tense, although there has been some military co-ordination against Islamist insurgents. Kenya has good relations with the United Kingdom.^[9] Kenya is one of the most pro-American nations in Africa, and the wider world.^[10]

With International Criminal Court trial dates scheduled in 2013 for both President Kenyatta and Deputy President William Ruto related to the 2007 election aftermath, US president Barack Obama chose not to visit the country during his mid-2013 African trip.^[11] Later in the summer, Kenyatta visited China at the invitation of President Xi Jinping after a stop in Russia and not having visited the United States as president.^[12] In July 2015, Obama visited Kenya, the first American president to visit the country while in office.^[13]

The British Army Training Unit Kenya (BATUK) is used for the training of British infantry battalions in the arid and rugged terrain of the Great Rift Valley.^[14]^[15]

Armed forces

ප්‍රධාන ලිපිය: Kenya Defence Forces

The Kenya Defence Forces are the armed forces of Kenya. The Kenya Army, Kenya Navy, and Kenya Air Force compose the National Defence Forces. The current Kenya Defence Forces were established, and its composition laid out, in Article 241 of the 2010 Constitution of Kenya; the KDF is governed by the Kenya Defence Forces Act of 2012.^[16] The President of Kenya is the commander-in-chief of all the armed forces.

The armed forces are regularly deployed in peacekeeping missions around the world. Further, in the aftermath of the national elections of December 2007 and the violence that subsequently engulfed the country, a commission of inquiry, the Waki Commission, commended its readiness and adjudged it to "have performed its duty well."^[17] Nevertheless, there have been serious allegations of human rights violations, most recently while conducting counter-insurgency operations in the Mt Elgon area^[18] and also in the district of Mandera central.^[19]

Kenya's armed forces, like many government institutions in the country, have been tainted by corruption allegations. Because the operations of the armed forces have been traditionally cloaked by the ubiquitous blanket of "state security", the corruption has been hidden from public view, and thus less subject to public scrutiny and notoriety. This has changed recently. In what are by Kenyan standards unprecedented revelations, in 2010, credible claims of corruption were made with regard to recruitment^[20] and procurement of armoured personnel carriers.^[21] Further, the wisdom and prudence of certain decisions of procurement have been publicly questioned.^[22]

Administrative divisions

ප්‍රධාන ලිපියන්: Counties of Kenya සහ Divisions of Kenya

Kenya is divided into 47 semi-autonomous counties that are headed by governors. These 47 counties form the first-order divisions of Kenya.

The smallest administrative units in Kenya are called locations. Locations often coincide with electoral wards. Locations are usually named after their central villages/towns. Many larger towns consist of several locations. Each location has a chief, appointed by the state.

Constituencies are an electoral subdivision, with each county comprising a whole number of constituencies. An interim boundaries commission was formed in 2010 to review the constituencies and in its report, it recommended the creation of an additional 80 constituencies. Previous to the 2013 elections, there were 210 constituencies in Kenya.^[23]

Human rights

Homosexual acts are illegal in Kenya and punishable by up to 14 years in prison,^[24] though the state often turns a blind eye and avoids prosecuting gay people^{[තහවුරු කර නොමැත]}. According to a 2020 survey by the Pew Research Center, 83% of Kenyans believe that homosexuality should not be accepted by society.^[25] While addressing a joint press conference together with President Barack Obama in 2015, President Kenyatta declined to assure Kenya's commitment to gay rights, saying that "the issue of gay rights is really a non-issue... But there are some things that we must admit we don't share. Our culture, our societies don't accept."^[26]

In November 2008, WikiLeaks brought wide international attention to The Cry of Blood report, which documents the extrajudicial killing of gangsters by the Kenyan police. In the report, the Kenya National Commission on Human Rights (KNCHR) reported these in their key finding "e)", stating that the forced disappearances and extrajudicial killings appeared to be official policy sanctioned by the political leadership and the police.^[27]^[28]

ආර්ථිකය

කෙන්යාවේ සාර්ව ආර්ථික දැක්ම පසුගිය දශක කිහිපය තුළ බොහෝ දුරට මාර්ග, දුම්රිය, ගුවන් සහ ජල ප්‍රවාහන යටිතල පහසුකම් ව්‍යාපෘති මෙන්ම තොරතුරු හා සන්නිවේදන තාක්‍ෂණයේ දැවැන්ත ආයෝජනවලින් ශක්තිමත් වර්ධනයක් පෙන්නුම් කර ඇත. කෙසේ වෙතත්, මෙම වර්ධනයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් පැමිණ ඇත්තේ ඉලක්කගත මූල්‍ය හා මූල්‍ය ක්‍රියාමාර්ග සහ දුර්වල කළමනාකරණය, දූෂණය, රාජ්‍ය මුදල් විශාල සොරකම්, අධි නීති සම්පාදනය සහ අකාර්යක්ෂම අධිකරණය හේතුවෙන් ක්ෂුද්‍ර ආර්ථික මට්ටමින් සාමාන්‍ය කෙන්යානු සාක්කුවලින් හරවා යැවූ මුදල් ප්‍රවාහයන් මගිනි. කුටුම්භ සහ කුඩා ව්‍යාපාර, විරැකියාව, ඌන විරැකියාව සහ විවිධ අංශ හරහා සාමාන්‍ය අසහනයයි. කෙන්යාව බිඳෙනසුලු රාජ්‍ය දර්ශකයේ රටවල් 178කින් 25 වන ස්ථානයේ දුර්වල ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇති අතර, 2019 හි ශ්‍රේණිගත කර ඇති අතර, ALERT කාණ්ඩයේ ස්ථානගත කර ඇත. 2014 දී, රටේ සාර්ව ආර්ථික දර්ශක නැවත පදනම් වූ අතර, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය අඩු මධ්‍යම ආදායම් ලබන රටක තත්ත්වය දක්වා ඉහළට මාරු වීමට හේතු විය.

ඊට පටහැනිව ආන්ඩුව සහතික වුවද, කෙන්යානු ආන්ඩුව මේ වන විට බිඳ වැටී සිය මූල්‍ය වගකීම් ඉටු කිරීමට අරගල කරමින් සිටී. ජාතික සහ ප්‍රාන්ත මට්ටම් දෙකෙහිම කනිෂ්ඨ රජයේ සේවකයන් දැඩි ලෙස පීඩාවට පත්ව සිටින අතර ඔවුන්ගේ මාසික වැටුප්, ප්‍රතිලාභ සහ අඩු කිරීම් මාස හයක් හෝ ඊට වැඩි කාලයක් ලබාගෙන නොමැත.^[29]^[30] වාර්තාගත උද්ධමනය සහ ආහාර සහ අනෙකුත් මූලික භාණ්ඩවල ඉතා ඉහළ මිල ගණන් පිළිබිඹු නොකරන නිල දත්ත සමඟ විවිධ රාජ්‍ය ආයතනවලින් ආර්ථිකයේ තත්ත්වය පිළිබඳ පරස්පර විරෝධී දත්ත තිබේ.^[31]^[32]

කෙන්යාවේ මානව සංවර්ධන දර්ශකය (HDI) 0.555 (මධ්‍යම), ලෝකයේ 186 න් 145 ශ්‍රේණිගත කර ඇත. 2005 වන විට, කෙන්යානුවන්ගෙන් 17.7% ක් දිනකට ඩොලර් 1.25 කට වඩා අඩුවෙන් ජීවත් වූහ.^[33] 2017 හි, කෙන්යාව ලෝක බැංකුවේ ව්‍යාපාර කිරීමේ පහසුව තුළ 92 වැනි ස්ථානයට පත් වූ අතර 2016 හි 113 වැනි ස්ථානයට පත් විය (රටවල් 190 කින්).^[34] වැදගත් කෘෂිකාර්මික අංශය අඩුම සංවර්ධිත සහ බොහෝ දුරට අකාර්යක්ෂම වන අතර, ආහාර සුරක්ෂිත සංවර්ධිත රටවල 3% ට වඩා අඩු ශ්‍රම බලකායට සාපේක්ෂව ශ්‍රම බලකායෙන් 75% ක් සේවය කරයි. කෙන්යාව සාමාන්‍යයෙන් මායිම් වෙළඳපොලක් හෝ ඉඳහිට නැගී එන වෙළඳපොලක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත, නමුත් එය අවම වශයෙන් සංවර්ධිත රටවල් වලින් එකක් නොවේ.

සංචාරක ව්‍යාපාරය, උසස් අධ්‍යාපනය සහ විදුලි සංදේශවල ශක්තිමත් කාර්ය සාධනය සහ කෘෂිකර්මාන්තයේ, විශේෂයෙන් වැදගත් තේ අංශයේ යහපත් පශ්චාත් නියඟ ප්‍රතිඵල හේතුවෙන් ආර්ථිකය බොහෝ ප්‍රසාරණය වී ඇත.^[35] කෙන්යාවේ ආර්ථිකය 2007 දී 7%කට වඩා වැඩි වූ අතර එහි විදේශ ණය විශාල වශයෙන් අඩු විය.^[35] 2007 දෙසැම්බරයේ මතභේදයට තුඩු දුන් ජනාධිපතිවරණයෙන් පසු රටම ගිලගත් අවුල් සහගත තත්ත්වයෙන් පසුව මෙය වහාම වෙනස් විය.

පසුගිය දශකය තුළ විදුලි සංදේශ සහ මූල්‍ය ක්‍රියාකාරකම් දැන් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 62%ක් සමන්විත වේ. දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 22% ක් තවමත් පැමිණෙන්නේ ශ්‍රම බලකායෙන් 75% ක් සේවයේ යොදවන (ආහාර සුරක්ෂිතතාව ලබා නොගත් ඌන සංවර්ධිත ආර්ථිකයන්ගේ ලක්ෂණයක්) විශ්වාස කළ නොහැකි කෘෂිකාර්මික අංශයෙනි. ජනගහනයෙන් කුඩා කොටසක් ආහාර ආධාර මත රඳා පවතී.^[36] කර්මාන්ත හා නිෂ්පාදන කුඩාම අංශය වන අතර එය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 16% කි. සේවා, කර්මාන්ත සහ නිෂ්පාදන අංශ ශ්‍රම බලකායෙන් 25%ක් පමණක් සේවය කරන නමුත් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 75%ක් දායක වේ.^[35] කෙන්යාව AGOA යටතේ ඩොලර් මිලියන 400 කට වඩා වටිනා රෙදිපිළි අපනයනය කරයි.

නැඟෙනහිර අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම ලාභදායී සමාගම වන සෆාරිකොම් හි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස අභාවයට ගිය කෙන්යා පෝස්ට් සහ විදුලි සංදේශ සමාගම වැනි රාජ්‍ය සංස්ථා පුද්ගලීකරනය, දැවැන්ත පුද්ගලික ආයෝජන හේතුවෙන් ඒවායේ පුනර්ජීවනයට හේතු වී ඇත.

2011 වන විට, බොහෝ දුරට සංචාරක ව්‍යාපාරය, විදුලි සංදේශන, ප්‍රවාහන, ඉදිකිරීම් සහ කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රකෘතිමත් වීම හේතුවෙන් අපේක්ෂිත 4-5% GDP වර්ධනයක් සමඟ ආර්ථික අපේක්ෂාවන් ධනාත්මක වේ. ලෝක බැංකුව 2012 දී 4.3% වර්ධනයක් ඇස්තමේන්තු කර ඇත.^[37]

1996 මාර්තු මාසයේදී, කෙන්යාවේ, ටැන්සානියාවේ සහ උගන්ඩාවේ ජනාධිපතිවරු නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාව (ඊඒසී) නැවත ස්ථාපිත කළහ. EAC හි අරමුණු අතරට තීරුබදු සහ රේගු පාලන තන්ත්‍ර එකමුතු කිරීම, මිනිසුන්ගේ නිදහස් සංචලනය සහ කලාපීය යටිතල පහසුකම් වැඩිදියුණු කිරීම ඇතුළත් වේ. 2004 මාර්තු මාසයේදී නැගෙනහිර අප්‍රිකානු රටවල් තුන රේගු සංගමයේ ගිවිසුමකට අත්සන් තැබීය.

කෙන්යාවට එහි අසල්වැසියන්ට වඩා දියුණු මූල්‍ය සේවා අංශයක් ඇත. නයිරෝබි සුරැකුම්පත් හුවමාරුව (NSE) වෙළඳපල ප්‍රාග්ධනීකරණය අනුව අප්‍රිකාවේ 4 වන ස්ථානයට පත්ව ඇත. කෙන්යානු බැංකු පද්ධතිය කෙන්යාවේ මහ බැංකුව (CBK) විසින් අධීක්ෂණය කරනු ලැබේ. 2004 ජූලි අග වන විට, පද්ධතිය වාණිජ බැංකු 43 කින් (2001 දී 48 සිට පහළට) සහ උකස් සමාගම්, ඉතුරුම් සහ ණය සංගම් හතරක් සහ ප්‍රධාන විදේශ විනිමය කාර්යාංශය ඇතුළු බැංකු නොවන මූල්‍ය ආයතන කිහිපයකින් සමන්විත විය.^[35]

සංචාරක කර්මාන්තය

කෙන්යාවේ සංචාරක ව්‍යාපාරය කෘෂිකර්මාන්තයෙන් පසු විදේශ විනිමය ආදායමේ දෙවන විශාලතම මූලාශ්‍රය වේ.^[38] කෙන්යාවේ සංචාරක ව්‍යාපාරයට අදාළ තොරතුරු පවත්වාගෙන යාමේ වගකීම කෙන්යාවේ සංචාරක මණ්ඩලය සතුය.^[39]^[40] ප්‍රධාන සංචාරක ආකර්ෂණ ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන 60 ක් සහ ක්‍රීඩා සංචිත හරහා ඡායාරූප සෆාරි ය. ලෝකයේ 7 වැනි පුදුමය ලෙස සැලකෙන මසායි මාරා හි වනජීවී සංක්‍රමණය අනෙකුත් ආකර්ෂණ ස්ථාන වේ; ඓතිහාසික මුස්ලිම් පල්ලි, සහ යටත් විජිත යුගයේ මොම්බාසා, මලින්දි සහ ලාමුහි බලකොටු; සුදු පැහැති කෙන්යාවේ කන්ද සහ මහා රිෆ්ට් නිම්නය වැනි කීර්තිමත් දර්ශන; කෙරිචෝ හි තේ වතු; තිකාහි කෝපි වතු; කිලිමන්ජාරෝ කන්දේ මායිම හරහා ටැන්සානියාවට මනරම් දසුනක්; සහ ඉන්දියානු සාගරයේ ස්වහීලී වෙරළ තීරයන්. විශාලතම සංචාරකයින්, ජර්මනිය සහ එක්සත් රාජධානියෙනි, ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළ සහ ක්‍රීඩා සංචිත වෙත ආකර්ෂණය වේ, විශේෂයෙන්, ගිනිකොන දෙසින් වර්ග කිලෝමීටර් 20,808 (වර්ග සැතපුම් 8,034) පුළුල් නැගෙනහිර සහ ත්සාවෝ බටහිර ජාතික වනෝද්‍යානය.^{[තහවුරු කර නොමැත]}

කෘෂිකර්මය

සේවා අංශයෙන් පසු කෙන්යාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට (GDP) දෙවැනි විශාලතම දායකත්වය සපයන්නේ කෘෂිකර්මයයි. 2005 දී, වන වගාව සහ මසුන් ඇල්ලීම ඇතුළු කෘෂිකර්මාන්තය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 24% ක් මෙන්ම වැටුප් රැකියාවලින් 18% ක් සහ අපනයන ආදායමෙන් 50% ක් විය. ප්‍රධාන මුදල් බෝග වන්නේ තේ, උද්‍යාන විද්‍යාත්මක නිෂ්පාදන සහ කෝපි ය. උද්‍යාන විද්‍යාත්මක නිෂ්පාදන සහ තේ ප්‍රධාන වර්ධන අංශ වන අතර කෙන්යාවේ සියලුම අපනයනවලින් වටිනාම අංශ දෙක වේ. බඩ ඉරිඟු වැනි ප්‍රධාන ආහාර ද්‍රව්‍ය නිෂ්පාදනය තියුණු කාලගුණික උච්චාවචනයන්ට යටත් වේ. නිෂ්පාදන පහත වැටීම් නිසා වරින් වර ආහාර ආධාර අවශ්‍ය වේ - උදාහරණයක් ලෙස 2004 දී, කෙන්යාවේ එක් කඩින් කඩ නියඟයක් හේතුවෙනි.^[41]

අර්ධ ශුෂ්ක නිවර්තන කලාප සඳහා වන ජාත්‍යන්තර භෝග පර්යේෂණ ආයතනය (ICRISAT) විසින් මෙහෙයවන ලද සංගමයක් විසින් ගොවීන්ට බඩ ඉරිඟු වෙනුවට නව පරෙවි ප්‍රභේද විශේෂයෙන් වියළි ප්‍රදේශවල වගා කිරීමට යම් සාර්ථකත්වයක් ලබා ඇත. පරෙවි ඇට ඉතා නියඟයට ඔරොත්තු දෙන බැවින් වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිලිමීටර 650 (අඟල් 26) ට අඩු ප්‍රදේශවල වගා කළ හැක. අනුප්‍රාප්තික ව්‍යාපෘති මගින් දේශීය බීජ නිෂ්පාදනය සහ බෙදාහැරීම සහ අලෙවිය සඳහා කෘෂි වෙළඳ ජාලයේ වර්ධනය උත්තේජනය කිරීම මගින් රනිල කුලයට අයත් බෝග වාණිජකරණයට දිරිමත් විය. නිෂ්පාදකයන් තොග වෙළෙන්දන් හා සම්බන්ධ කිරීම ඇතුළත් වූ මෙම කාර්යය නයිරෝබි සහ මොම්බාසා හි දේශීය නිෂ්පාදකයන්ගේ මිල 20-25% කින් ඉහළ නැංවීමට උපකාරී විය. පරෙවි මුන් ඇට වාණිජකරණය වීම නිසා දැන් සමහර ගොවීන්ට ජංගම දුරකථනවල සිට ඵලදායී ඉඩම් සහ පශු සම්පත් දක්වා වත්කම් මිලදී ගැනීමට හැකි වන අතර ඔවුන්ට දරිද්‍රතාවයෙන් මිදීමට මංපෙත් විවර කරයි.^[42]

තේ, කෝපි, සිස්ල්, පයිරෙත්රම්, බඩ ඉරිඟු, සහ තිරිඟු අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම සාර්ථක කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන කලාපයක් වන සාරවත් උස්බිම් වල වගා කෙරේ.^[43] උතුරු හා නැගෙනහිර අර්ධ ශුෂ්ක සවානා ප්‍රදේශයේ පශු සම්පත් ප්‍රමුඛ වේ. පහත් බිම්වල පොල්, අන්නාසි, කජු, කපු, උක්, සිසල් සහ ඉරිඟු වගා කෙරේ. කෙන්යාව ආහාර සුරක්ෂිතතාව සහතික කළ හැකි කෘෂිකර්මාන්තයේ ආයෝජන මට්ටමට ළඟා වී නොමැති අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දරිද්‍රතාවය (ජනගහනයෙන් 53% ක් දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ජීවත් වේ), ජනගහනයෙන් සැලකිය යුතු කොටසක් නිතිපතා කුසගින්නෙන් පෙළෙන අතර ආහාර මත දැඩි ලෙස රඳා පවතී. ආධාර.^[36] දුර්වල මාර්ග, ප්‍රමාණවත් නොවන දුම්රිය ජාලයක්, අඩු භාවිත ජල ප්‍රවාහනය සහ මිල අධික ගුවන් ප්‍රවාහනය බොහෝ දුරට ශුෂ්ක සහ අර්ධ ශුෂ්ක ප්‍රදේශ හුදකලා කර ඇති අතර අනෙකුත් ප්‍රදේශවල ගොවීන් බොහෝ විට වෙළඳපොළට ප්‍රවේශ විය නොහැකි නිසා කෙත්වල ආහාර කුණු වීමට තබයි. මෙය අවසන් වරට දක්නට ලැබුණේ 2011 අගෝස්තු සහ සැප්තැම්බර් මාසවල වන අතර, රතු කුරුස සංවිධානය විසින් කෙන්යාවේ මුලපිරීම සඳහා කෙන්යානුවන් පොළඹවන ලදී.^[44]

කෙන්යාවේ වාරිමාර්ග අංශය ආයතනික වර්ග තුනකට වර්ගීකරණය කර ඇත: ඒ කුඩා වතු හිමියන්ගේ යෝජනා ක්‍රම, මධ්‍යගතව කළමනාකරණය කරන ලද පොදු යෝජනා ක්‍රම සහ පුද්ගලික/වාණිජ්‍ය වාරිමාර්ග යෝජනා ක්‍රම.

කුඩා වතු හිමියන්ගේ යෝජනා ක්‍රම අයිති, සංවර්ධනය සහ කළමනාකරණය කරනු ලබන්නේ ජලය භාවිතා කරන්නන් හෝ ස්වයං උපකාරක කණ්ඩායම් ලෙස ක්‍රියාත්මක වන පුද්ගලයන් හෝ ගොවීන් කණ්ඩායම් විසිනි. සාමාන්‍යයෙන් හෙක්ටයාර 0.1-0.4 ක තනි හෝ කණ්ඩායම් ගොවිපලවල් මත වාරිමාර්ග සිදු කෙරේ. හෙක්ටයාර 47,000ක මුළු භූමි ප්‍රමාණය ආවරණය වන පරිදි කුඩා වතු වාරිමාර්ග යෝජනා ක්‍රම 3,000ක් පමණ ඇත. රටෙහි විශාල, මධ්‍යගතව කළමනාකරණය කරන ලද වාරි යෝජනා ක්‍රම හතක් ඇත, එනම් ම්වෙයා, බුරා, හලෝ, පර්කෙරා, බටහිර කැනෝ, බුන්යාලා සහ අහිරෝ, මුළු භූමි ප්‍රමාණය හෙක්ටයාර 18,200 ක් ආවරණය වන අතර සාමාන්‍යයෙන් එක් යෝජනා ක්‍රමයකට හෙක්ටයාර් 2,600 කි. මෙම යෝජනා ක්‍රම කළමනාකරණය කරනු ලබන්නේ ජාතික වාරිමාර්ග මණ්ඩලය විසින් වන අතර කෙන්යාවේ වාරිමාර්ග භූමි ප්‍රමාණයෙන් 18% ක් පමණ වේ. මහා පරිමාණ පෞද්ගලික වාණිජ ගොවිපළවල් හෙක්ටයාර 45,000ක් ආවරණය වන අතර, එය වාරි ඉඩම්වලින් 40%කි. ඔවුන් ඉහළ තාක්‍ෂණය භාවිත කරන අතර අපනයන වෙළෙඳපොළ සඳහා ඉහළ වටිනාකමකින් යුත් භෝග නිෂ්පාදනය කරයි, විශේෂයෙන්ම මල් සහ එළවළු.^[45]

කෙන්යාව ලොව 3 වැනි විශාලතම කැපූ මල් අපනයනය කරන්නා වේ.^[46] කෙන්යාවේ මල් ගොවිපල 127 න් අඩක් පමණ සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත්තේ නයිරෝබි නගරයට කිලෝමීටර් 90ක් වයඹ දෙසින් පිහිටි නයිවාෂා විල වටාය.^[46] ඔවුන්ගේ අපනයනය වේගවත් කිරීම සඳහා, නයිරෝබි ගුවන් තොටුපලේ මල් සහ එළවළු ප්‍රවාහනය සඳහා කැප වූ පර්යන්තයක් ඇත.^[46]

කර්මාන්තය සහ නිෂ්පාදනය

කෙන්යාව අඩු මධ්‍යම ආදායම් ලබන රටක් වුවද, නිෂ්පාදනය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 14% ක් වන අතර, කාර්මික ක්‍රියාකාරකම් නයිරෝබි, මොම්බාසා සහ කිසුමු යන විශාලතම නාගරික මධ්‍යස්ථාන තුන වටා සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ධාන්‍ය ඇඹරීම වැනි ආහාර සැකසුම් කර්මාන්ත මගින් ආධිපත්‍යය දරයි. ඊට අමතරව බියර් නිෂ්පාදනය, උක් තලා දැමීම සහ පාරිභෝගික භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය සිදු කරයි.

කෙන්යාවේ සිමෙන්ති නිෂ්පාදන කර්මාන්තයක් ද ඇත.^[47] කෙන්යාවේ තෙල් පිරිපහදුවක් ඇති අතර එය ප්‍රධාන වශයෙන් දේශීය වෙළඳපොළ සඳහා ආනයනය කරන ලද බොරතෙල් පෙට්‍රෝලියම් නිෂ්පාදන බවට පත් කරයි. මීට අමතරව, ජුවා කාලි ලෙස පොදුවේ හැඳින්වෙන සැලකිය යුතු සහ ව්‍යාප්ත වන අවිධිමත් අංශයක් කුඩා පරිමාණයේ ගෘහ භාණ්ඩ, වාහන අමතර කොටස් සහ ගොවිපල උපකරණ නිෂ්පාදනය කරයි.^[48]^[49]

එක්සත් ජනපද රජයේ අප්‍රිකානු වර්ධන සහ අවස්ථා පනතේ (AGOA) ප්‍රතිලාභීන් අතරට කෙන්යාව ඇතුළත් කිරීම මෑත වසරවලදී නිෂ්පාදනයට තල්ලුවක් ලබා දී ඇත. AGOA 2000 දී ක්‍රියාත්මක වූ දා සිට, එක්සත් ජනපදයට කෙන්යාවේ ඇඳුම් අලෙවිය US$44 සිට US$270 (2006) දක්වා වැඩි විය.^[50] නිෂ්පාදනය ශක්තිමත් කිරීම සඳහා වූ අනෙකුත් මුලපිරීම්, ප්‍රාග්ධන උපකරණ සහ අනෙකුත් අමුද්‍රව්‍යවල තීරුබදු ඉවත් කිරීම ඇතුළුව නව රජයේ හිතකර බදු ක්‍රියාමාර්ග වේ.^[51]

ප්‍රවාහනය

රට තුළ තාර දැමූ සහ නොදැමූ මාර්ග පුළුල් ජාලයක් ඇත. කෙන්යාවේ දුම්රිය පද්ධතිය අසල්වැසි උගන්ඩාව සමඟ සම්බන්ධ කරමින් ජාතියේ වරායන් සහ ප්‍රධාන නගර සම්බන්ධ කරයි. ගුවන් තොටුපළවල් 15 ක් ඇත.

බලශක්තිය

කෙන්යාවේ විදුලි සැපයුමේ විශාලතම කොටස ලැබෙන්නේ භූ තාප ශක්තියෙන්,^[52] පසුව ඉහළ ටානා ගඟ දිගේ වේලිවල ජල විදුලි මධ්‍යස්ථාන මෙන්ම බටහිරින් ටර්ක්වෙල් ගෝර්ජ් වේල්ලයි. වෙරළ තීරයේ පෙට්‍රෝලියම් වලින් ක්‍රියාත්මක වන කම්හලක්, ඔල්කාරියාහි (නයිරෝබි අසල) භූතාපජ පහසුකම් සහ උගන්ඩාවෙන් ආනයනය කරන ලද විදුලිය ඉතිරි සැපයුම වේ. ඉතියෝපියාවෙන් මෙගාවොට් 2,000 ක විදුලි රැහැනක් අවසන් වෙමින් පවතී.

කෙන්යාවේ ස්ථාපිත ධාරිතාව 2001 සහ 2003 අතර මෙගාවොට් 1,142 සිට 2016 දී 2,341 දක්වා වැඩි විය.^[53] කෙන්යා පවර් සමාගම නමින් 1997 දී පිහිටුවන ලද රජය සතු කෙන්යාවේ විදුලි උත්පාදන සමාගම (KenGen) විදුලි ජනනය හසුරවන අතර රට තුළ විදුලි සම්ප්‍රේෂණ සහ බෙදා හැරීමේ පද්ධතිය හසුරුවන්නේ කෙන්යා පවර් විසිනි. නියඟය ජල ප්‍රවාහය අඩු කරන විට විදුලිය හිඟය වරින් වර සිදු වේ. බලශක්ති ප්‍රමාණවත් වීම සඳහා, කෙන්යාව සුළං බලය සහ සූර්ය බලශක්තිය (එක් එක් මෙගාවොට් 300කට වඩා වැඩි) ස්ථාපනය කර ඇති අතර, 2027 වන විට න්‍යෂ්ටික බලාගාරයක් ඉදිකිරීමට ඉලක්ක කරයි.^[54]^[55]

කෙන්යාව තුර්කානාහි තෙල් නිධි ඔප්පු කර ඇත. Tullow Oil සමාගම ඇස්තමේන්තු කරන්නේ රටේ තෙල් සංචිතය බැරල් බිලියනයක් පමණ වන බවයි.^[56] තවත් සංචිත තිබේද යන්න නිශ්චය කිරීම සඳහා ගවේෂණය තවමත් අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී. කෙන්යාව දැනට සියලුම බොරතෙල් අවශ්‍යතා ආනයනය කරයි. එයට උපායමාර්ගික සංචිත නොමැති අතර කර්මාන්ත රෙගුලාසි යටතේ අවශ්‍ය තෙල් අලෙවිකරුවන්ගේ දින 21 තෙල් සංචිත මත පමණක් රඳා පවතී. ජාතික ආනයන බිලෙන් 20% සිට 25% දක්වා ප්‍රමාණයක් ඛනිජ තෙල් වේ.^[57]

චීන ආයෝජන සහ වෙළඳාම

කෙන්යාවේ චීන තානාපති Liu Guangyuan විසින් කෙන්යාවේ Capital FM වෙබ් අඩවියේ ප්‍රකාශිත අදහස් දැක්වීම්, කෙන්යාටා 2013 බීජිං වෙත ගිය අවස්ථාවේදී, කෙන්යාවේ චීන ආයෝජනය කෙන්යාවේ විශාලතම සෘජු ආයෝජන ප්‍රභවය නියෝජනය කරමින් ඩොලර් මිලියන 474 දක්වා ළඟා විය. සහ ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාම 2012 දී ඩොලර් බිලියන 2.84 දක්වා ළඟා විය.

ජනාධිපති කාර්යාලයේ ප්‍රකාශයකට අනුව කෙන්යාටා කෙන්යානු ව්‍යාපාරිකයින් 60 දෙනෙකු සමඟ සංචාරය කරන අවස්ථාවේදී [සහ බලාපොරොත්තු වූ] දකුණු කෙන්යාවේ සිට සැලසුම් කර ඇති ඩොලර් බිලියන 2.5 ක දුම්රිය මාර්ගයක් සඳහා සහ මොම්බාසා වරාය අසල්වැසි උගන්ඩාවට මෙන්ම ඩොලර් බිලියන 1.8 කට ආසන්න වේල්ලක් ලබා ගැනීමට චීනයෙන් සහාය ලබා ගත්තේය.^[58]

ඕස්ට්‍රේලියාවේ මූලික සම්පත් වලට අනුබද්ධිත බේස් ටයිටේනියම්, එහි ප්‍රථම ප්‍රධාන ඛනිජ තොගය චීනය වෙත නැව්ගත කරන ලදී. ඉල්මනයිට් ටොන් 25,000ක් පමණ කෙන්යාවේ කිලිෆි වෙරළබඩ නගරයට ඔබ්බෙන් ධජය නිකුත් කරන ලදී. පළමු නැව්ගත කිරීම මගින් කෙන්යාවේ ඉපැයීම් වලින් KSh. බිලියන15 – 20 පමණ ඉපයීමට බලාපොරොත්තු විය.^[59] 2014 දී, චීනයේ නයිරෝබි සිට මොම්බාසා දක්වා වූ කොන්ත්‍රාත්තු සහිත දුම්රිය ව්‍යාපෘතිය ඉඩම් අත්පත් කර ගැනීම සඳහා වන්දි ගෙවීමේ ආරවුලක් හේතුවෙන් අත්හිටුවන ලදී.^[60]

2030 දැක්ම (Vision 2030)

2007 දී, කෙන්යානු රජය විෂන් 2030 එළිදැක්වූ අතර එය 2030 වන විට Asian Economic Tigers සංවිධානයට සමාන ලීගයට රට පත් කරනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන ආර්ථික සංවර්ධන වැඩසටහනකි. විෂන් 2030 හි ප්‍රධාන සංවර්ධන ගැටළුවක් වූයේ අධීක්ෂණ අසාර්ථක වීමයි. දේශගුණික සහ සංවර්ධන දැනුම ජාලයේ සහාය ඇතිව සංවර්ධනය කරන ලද පිටු 200 ක ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම, 'අඩු කාබන් දේශගුණික ප්‍රත්‍යස්ථ සංවර්ධන මාවතක්' සඳහා කෙන්යාවේ රජයේ දැක්ම සකසයි. 2013 මාර්තු මාසයේ දියත් කිරීමේ දී සැලසුම්, ජාතික සංවර්ධන සහ දැක්ම 2030 අමාත්‍යාංශයේ ලේකම්වරයා අවධාරණය කළේ ඉදිරි මාසවලදී දියත් කිරීමට නියමිත නව මධ්‍ය කාලීන සැලැස්මේ දේශගුණය කේන්ද්‍රීය කාරණයක් වනු ඇති බවයි. මෙය ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම සඳහා සෘජු සහ ශක්තිමත් බෙදාහැරීමේ රාමුවක් නිර්මාණය කරන අතර දේශගුණික විපර්යාස ආර්ථිකය පුරා ප්‍රශ්නයක් ලෙස සැලකීම සහතික කරයි.^[61] තවද, ව්‍යාපාරික-සාමාන්‍ය තත්වයට සාපේක්ෂව සහ එහි තිරසාර සංවර්ධන න්‍යාය පත්‍රය සහ ජාතික තත්වයන්ට අනුකූලව, 2030 වන විට හරිතාගාර වායු සියයට 32 කින් අඩු කිරීමට කැපවී සිටින කෙන්යාව විසින් යාවත්කාලීන කරන ලද, වඩාත් අභිලාෂකාමී NDC 2020 දෙසැම්බර් 24 දින ඉදිරිපත් කරන ලදී.^[62]

ආර්ථික සාරාංශය
GDP	ඇ.ඩො. බිලියන 41.84 ක වෙළඳපල මිල (2012). ඇ.ඩො. බිලියන 76.07 (මිලදී ගැනීමේ බලය සමානාත්මතාවය, 2012) නිල GDP සංඛ්‍යාලේඛනවල කොටසක් ලෙස කිසිවිටෙක ගණන් නොගන්නා අවිධිමත් ආර්ථිකයක් පවතී.
වාර්ෂික වර්ධන වේගය	5.1% (2012)
ඒක පුද්ගල ආදායම	ඒක පුද්ගල ආදායම (PPP)= ඇ.ඩො. 1,800
කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන	තේ, කෝපි, ඉරිඟු, තිරිඟු, උක්, පළතුරු, එළවළු, කිරි නිෂ්පාදන, හරක් මස්, ඌරු මස්, කුකුළු මස්, බිත්තර
කර්මාන්ත	කුඩා පරිමාණ පාරිභෝගික භාණ්ඩ (ප්ලාස්ටික්, ගෘහ භාණ්ඩ, බැටරි, රෙදිපිළි, ඇඳුම්, සබන්, සිගරට්, පිටි), කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන, ගෙවතු වගාව, තෙල් පිරිපහදු කිරීම; ඇලුමිනියම්, වානේ, ඊයම්; සිමෙන්ති, වාණිජ නැව් අලුත්වැඩියා, සංචාරක

2012 දී වෙළඳාම
අපනයන	ඇ.ඩො. බිලියන 5.942	තේ, කෝපි, ගෙවතු වගා නිෂ්පාදන, ඛනිජ තෙල් නිෂ්පාදන, සිමෙන්ති, මාළු
ප්‍රධාන වෙලඳපොලවල්	උගන්ඩාව 9.9%, ටැන්සානියාව 9.6%, නෙදර්ලන්තය 8.4%, එක්සත් රාජධානිය, 8.1%, එක්සත් ජනපදය 6.2%, ඊජිප්තුව 4.9%, කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය 4.2% (2012)
ආනයන	ඇ.ඩො. බිලියන 14.39	යන්ත්‍රෝපකරණ සහ ප්‍රවාහන උපකරණ, ඛනිජ තෙල් නිෂ්පාදන, මෝටර් වාහන, යකඩ සහ වානේ, දුම්මල සහ ප්ලාස්ටික්
ප්‍රධාන සැපයුම්කරුවන්	චීනය 15.3%, ඉන්දියාව 13.8%, එ.අ.එමීර් 10.5%, සෞදි අරාබිය 7.3%, දකුණු අප්‍රිකාව 5.5%, ජපානය 4.0% (2012)^[63]

තෙල් ගවේෂණය

කෙන්යාව තුර්කානා ප්‍රාන්තයේ තෙල් නිධි ඇති බවට ඔප්පු කර ඇත. ඇන්ග්ලෝ-අයර්ලන්ත තෙල් ගවේෂණ සමාගමක් වන Tullow Oil තෙල් ගවේශණය කර දී ඇති නමුත් එහි වාණිජ ශක්‍යතාව සහ පසුව නිෂ්පාදනය තහවුරු කිරීමට වසර තුනක් පමණ ගත වනු ඇති බව ජනාධිපති ම්වායි කිබාකි 2012 මාර්තු 26 දින නිවේදනය කළේය.^[64]

2006 මුල් භාගයේදී, චීන ජනාධිපති හු ජින්ටාඕ, චීනයේ ශීඝ්‍රයෙන් ව්‍යාප්ත වන ආර්ථිකය වෙත අප්‍රිකාවේ ස්වභාවික සම්පත් ගලා ඒම සඳහා සැලසුම් කරන ලද ගනුදෙනු මාලාවක කොටසක් වන, කෙන්යාව සමඟ තෙල් ගවේෂණ ගිවිසුමක් අත්සන් කළේය.

චීනයේ රාජ්‍ය පාලිත අක්වෙරළ තෙල් හා ගෑස් සමාගමක් වන CNOOC හට සුඩානයේ මායිම්වල සහ ඊසානදිග පළාතේ මතභේදයට තුඩු දී ඇති සෝමාලියාව සමඟ සහ වෙරළබඩ ජලයේ දේශසීමාවේ ප්‍රථම ගවේෂණාත්මක ළිං හෑරීමට පටන් ගෙන ඇති කෙන්යාවේ තෙල් අපේක්ෂා කිරීමට ගනුදෙනුව ඉඩ ලබා දුන්නේය. සොයාගත් තෙල් සංචිත පිළිබඳ විධිමත් ඇස්තමේන්තු තිබේ.^[65]

දූෂණයට එරෙහිව පියවර

2017 දී කෙන්යාව තනි භාවිත ප්ලාස්ටික් බෑග් තහනම් කළේය. ජාතික පරිසර අධිකාරියට අනුව, මහජනතාවගෙන් 80% ක් මෙම තහනම පිළිපැදී ඇත. පසුව, 2020 දී, එක් වරක් භාවිතා කරන ප්ලාස්ටික් තහනම උද්‍යාන සහ වනාන්තර ඇතුළු ආරක්ෂිත ප්‍රදේශවලට ව්‍යාප්ත කරන ලදී.^[66]

2023 ජූලි මාසයේදී සම්මත කරන ලද නීතියක් මගින් සමාගම් විසින් තනි තනිව හෝ සාමූහික යෝජනා ක්‍රම හරහා කෙන්යානු වෙළඳපොළට හඳුන්වා දෙන නිෂ්පාදන නිසා සිදුවන පරිසර දූෂණය සහ පාරිසරික බලපෑම සක්‍රීයව අවම කිරීමට නියෝග කරයි. පෙර භාවිතාවන් මෙන් නොව, ව්‍යාපාර දැන් අපද්‍රව්‍ය එකතු කිරීමේ සහ ප්‍රතිචක්‍රීකරණ මුලපිරීම් වලට සහභාගී වීමට බැඳී සිටී. ඒ 2018 දී රජය විසින් පිහිටුවන ලද Petco මුලපිරීම නිසාය.^[66]

ළමා ශ්‍රමය සහ ගණිකා වෘත්තිය

ළමා ශ්‍රමය කෙන්යාවේ, විශේෂයෙන්ම කෘෂිකර්මාන්තයේ බහුලව දක්නට ලැබේ.^[67] 2006 දී, UNICEF ඇස්තමේන්තු කළේ මාලින්ඩි, මොම්බාසා, කිලිෆි සහ ඩයනි යන වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල ගැහැණු ළමයින්ගෙන් 30% ක් දක්වා ගණිකා වෘත්තියට යටත් වන බවයි. කෙන්යාවේ බොහෝ ගණිකාවන් වයස අවුරුදු 9-18 වේ.^[67] ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය හා ළමා කටයුතු අමාත්‍යාංශය 2009 වසරේ ළමා ආරක්ෂක නිලධාරීන් 400ක් සේවයේ යොදවා ඇත.^[67] ළමා ශ්‍රමිකත්වයට හේතු ලෙස දරිද්‍රතාවය, අධ්‍යාපනයට ප්‍රවේශය නොමැතිකම සහ දුර්වල රාජ්‍ය ආයතන ඇතුළත් වේ.^[67] කෙන්යාව විසින් කර්මාන්තවල ශ්‍රම පරීක්ෂාව පිළිබඳ සම්මුතිය අංක 81 සහ කෘෂිකර්මාන්තයේ ශ්‍රම පරීක්ෂාව පිළිබඳ සම්මුතිය අංක 129 අනුමත කර ඇත.^[68]

ක්ෂුද්‍ර මූල්‍ය

ආයතන 20කට වැඩි ප්‍රමාණයක් මහා පරිමාණයෙන් ව්‍යාපාර ණය, නිශ්චිත කෘෂිකාර්මික ණය, අධ්‍යාපන ණය සහ වෙනත් අරමුණු සඳහා ණය ලබා දෙයි. මීට අමතරව,

හදිසි ණය, පොලී අනුපාත සම්බන්ධයෙන් වඩා මිල අධික, නමුත් ඉක්මනින් ලබා ගත හැක
කුඩා කණ්ඩායම් සඳහා කණ්ඩායම් ණය (සාමාජිකයින් හතර සිට පහ දක්වා) සහ විශාල කණ්ඩායම් (සාමාජිකයින් 30 දක්වා)
කාන්තා ණය, කාන්තා කණ්ඩායම් සඳහා ද ලබා ගත හැකිය

ආසන්න වශයෙන් කෙන්යානුවන් මිලියන 40 න් මිලියන 14 කට පමණ විධිමත් ණය අයදුම් කිරීමේ සේවා හරහා මූල්‍ය සේවා ලබා ගැනීමට නොහැකි වන අතර අතිරේක මිලියන 12 කට මූල්‍ය සේවා ආයතන වෙත ප්‍රවේශයක් නොමැත. තවද, කෙන්යානුවන් මිලියනයක් මූල්‍ය ආධාර ලබා ගැනීම සඳහා අවිධිමත් කණ්ඩායම් මත රඳා සිටිති.^[69]

මෙම ගැටලුව අවම කිරීම සඳහා, 2007 දී Vodafone සහ Safaricom විසින්, ජාත්‍යන්තර සංවර්ධනය සඳහා එක්සත් රාජධානියේ රජයේ දෙපාර්තමේන්තුව විසින් පිහිටුවන ලද මූල්‍ය ගැඹුරු කිරීමේ අභියෝග අරමුදල් තරඟයේ සහයෝගීතාවයෙන් M-Pesa ජංගම බැංකු සේවාව දියත් කරන ලදී. M-Pesa පරිශීලකයින්ට තැන්පත් කිරීමට, ආපසු ගැනීමට, මුදල් මාරු කිරීමට, භාණ්ඩ හා සේවා සඳහා ගෙවීමට (Lipa na M-Pesa), ණය සහ ඉතුරුම් වෙත ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සලසයි. සියල්ල ජංගම උපාංගයක් සමඟින්,^[70] දරිද්‍රතාවයේ සිටින මිලියන ගණනක් වූ කෙන්යානුවන්ට ඩිජිටල් ගනුදෙනු සඳහා ප්‍රවේශය ලබා දී ඇත.^[71]

ජනවිකාසය

ජනගහනය^[72]^[73]
වසර	මිලියන
1948	5.4
1962	8.3
1969	10.9
2000	31.4
2021	53

2017 ජනවාරි මාසයේදී කෙන්යාවේ ජනගහනය මිලියන 48ක් පමණ විය.^[74] රටේ තරුණ ජනගහනයක් සිටින අතර, ශීඝ්‍ර ජනගහන වර්ධනය හේතුවෙන් වයස අවුරුදු 30ට අඩු ජනගහනයෙන් 73%ක්,^[75]^[76] පසුගිය ශතවර්ෂයේ මිලියන 2.9 සිට මිලියන 40 දක්වා වැඩි විය.^[77]

නයිරෝබි යනු ලොව විශාලතම මුඩුක්කු වලින් එකක් වන කිබෙරා හි නිවහනයි. නගරයේ පැල්පත් 170,000^[78] සහ මිලියනයක් අතර ජනතාවක් සිටින බවට විශ්වාස කෙරේ.^[79] උතුරේ ඩඩාබ් හි UNHCR කඳවුරේ 500,000 ක් පමණ වාසය කරයි.^[80]

ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්

කෙන්යාවේ අප්‍රිකාවේ ප්‍රධාන වාර්ගික සහ භාෂාමය කණ්ඩායම් බොහොමයක් ඇතුළත් විවිධ ජනගහනයක් ඇත. කෙන්යානු ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් පිළිබඳ නිල ලැයිස්තුවක් නොමැති වුවද, රටේ සංගණනයේ වාර්තා කර ඇති ජනවාර්ගික කාණ්ඩ සහ උප කාණ්ඩ ගණන කාලයත් සමඟ සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් වී ඇති අතර, 1969 දී 42 සිට 2019 දී 120 දක්වා පුළුල් විය.^[81] බොහෝ පදිංචිකරුවන් බන්ටස් (60%) හෝ නිලෝට්ස් (30%) වේ.^[82] අරාබිවරුන්, ඉන්දියානුවන් සහ යුරෝපීයයන් මෙන් කුෂිටික් කණ්ඩායම් ද කුඩා වාර්ගික සුළුතරයක් සාදයි.^[82]^[83]

කෙන්යාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන කාර්යාංශයට (KNBS) අනුව, 2019 දී, කෙන්යාවේ මුළු ජනගහනය 47,564,296 කි. විශාලතම ස්වදේශික ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වූයේ කිකුයු (8,148,668), ලුහියා (6,823,96), කලෙන්ජින් (6,358,113), ලුඕ (5,066,966), කම්බා (4,663,910), සෝමාලි (2,780,502), කිසි (2,703,235), මිජිකෙන්ද (2,488,691), මෙරු (1,975,869), මසායි (1,189,522), සහ තුර්කානා (1,016,174). කෙන්යාවේ ඊසානදිග පළාත, කලින් NFD ලෙස හැඳින්වූ අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් ස්වදේශික ජනවාර්ගික සෝමාලියන් වාසය කරයි. විදේශීය මුල් බැසගත් ජනගහන අතරට අරාබි, ආසියානු සහ යුරෝපීය අයත් වේ.

භාෂා

කෙන්යාවේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් සාමාන්‍යයෙන් ඔවුන්ගේම ප්‍රජාවන් තුළ ඔවුන්ගේ මව් භාෂා කතා කරයි. ඉංග්‍රීසි සහ ස්වහීලී යන නිල භාෂා දෙක වෙනත් ජනගහණයන් සමඟ සන්නිවේදනය සඳහා විවිධ ප්‍රමාණවලින් චතුර ලෙස භාවිතා වේ. ඉංග්‍රීසි වාණිජ, පාසල් අධ්‍යාපනය සහ රජයේ බහුලව කතා කරයි.^[84] අර්ධ නාගරික සහ ග්‍රාමීය වැසියන් බහුභාෂා භාවිතය අඩුයි, ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල බොහෝ දෙනෙක් ඔවුන්ගේ මව් භාෂාව පමණක් කතා කරති.^[85]

බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි මූලික වශයෙන් කෙන්යාවේ භාවිතා වේ. මීට අමතරව, විශේෂිත දේශීය උපභාෂාවක් වන කෙන්යානු ඉංග්‍රීසි, රටේ සමහර ප්‍රජාවන් සහ පුද්ගලයන් විසින් භාවිතා කරනු ලබන අතර, කිස්වාහිලී සහ කිකූයූ වැනි දේශීය බන්ටු භාෂාවන්ගෙන් ව්‍යුත්පන්න වූ එයට අනන්‍ය වූ ලක්ෂණ අඩංගු වේ.^[86] එය යටත් විජිතකරණයේ සිට වර්ධනය වෙමින් පවතින අතර ඇමරිකානු ඉංග්‍රීසියේ ඇතැම් අංග ද අඩංගු වේ. ෂෙන්ග් යනු සමහර නාගරික ප්‍රදේශවල කතා කරන කිස්හීහිලී භාෂාව පදනම් කරගත් කැන්ට් වර්ගයකි. මූලික වශයෙන් ස්වහීලී සහ ඉංග්‍රීසි මිශ්‍රණයක්, එය භාෂාමය කේත මාරු කිරීමේ උදාහරණයකි.^[87]

කෙන්යාවේ භාෂා 69ක් කතා කරයි. බොහෝමයක් පුළුල් භාෂා පවුල් දෙකකට අයත් වේ: නයිජර්-කොංගෝ (බන්ටු ශාඛාව) සහ නිලෝ-සහරන් (නිලෝටික් ශාඛාව), පිළිවෙලින් රටේ බන්ටු සහ නිලෝටික් ජනගහනයෙන් කථා කරයි. කුෂිටික් සහ අරාබි ජනවාර්ගික සුළුතරයන් වෙනම ඇෆ්‍රොඒෂියටික් පවුලට අයත් භාෂා කතා කරන අතර ඉන්දියානු සහ යුරෝපීය පදිංචිකරුවන් ඉන්දු-යුරෝපීය පවුලේ භාෂා කතා කරයි.^[88]

නාගරික මධ්‍යස්ථාන

v t e කෙන්යාව හි විශාලතම නගර 2019 සංගණනයට අනුව^[89]
	ස්ථානය		ප්‍රාන්තය	ජනගහණය	ස්ථානය		ප්‍රාන්තය	ජනගහණය
නයිරෝබි මොම්බාසා	1	නයිරෝබි	නයිරෝබි	4 397 073	11	ඔන්ගාට රොන්ගයි	කජියාඩෝ	172 569
	2	මොම්බාසා	මොම්බාසා	1 208 333	12	ගරිස්සා	ගරිස්සා	163 399
	3	නකුරු	නකුරු	570 674	13	කිතලේ	ට්‍රාන්ස්-එන්සෝයා	162 174
	4	රුයිරු	කියම්බු	490 120	14	ජුජා	කියම්බු	156 041
	5	එල්ඩෝරෙට්	අසින් ගිෂු	475 716	15	ම්ලොලොංගෝ	මචකෝස්	136 351
	6	කිසුමු	කිසුමු	397 957	16	මාලින්දි	කිලිෆි	119 859
	7	කිකූයූ	කියම්බු	323 881	17	මැන්ඩෙරා	මැන්ඩෙරා	114 718
	8	තිකා	කියම්බු	251 407	18	කිසී	කිසී	112 417
	9	නෛවශ	නකුරු	198 444	19	කකාමෙගා	කකාමෙගා	107 227
	10	කරුරි	කියම්බු	194 342	20	එන්ගොං	කජිඅඩෝ	102 323

ආගම්

බොහෝ කෙන්යානුවන් ක්‍රිස්තියානිය (85.5%; 53.9% රෙපරමාදු සහ 20.6% රෝමානු කතෝලික). නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ප්‍රෙස්බිටේරියන් පල්ලියට කෙන්යාවේ සහ අවට රටවල මිලියන 3ක් අනුගාමිකයන් සිටී.^[90] කුඩා ගතානුගතික ප්‍රතිසංස්කරණ පල්ලි ඇත, අප්‍රිකානු එවැන්ජලිකල් ප්‍රෙස්බිටේරියන් පල්ලිය,^[91] කෙන්යාවේ ස්වාධීන ප්‍රෙස්බිටේරියන් පල්ලිය සහ නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ප්‍රතිසංස්කරණ පල්ලිය ඇත. ඕතඩොක්ස් ක්‍රිස්තියානි ආගමට අනුගාමිකයින් 621,200ක් ඇත.^[92] ලෝකයේ ඕනෑම රටක වැඩිම ක්වේකර්වරුන් සංඛ්‍යාවක් සිටින්නේ කෙන්යාවේ වන අතර 146,300ක් පමණ වේ.^[93] රටේ එකම යුදෙව් සිනගෝගය ඇත්තේ නයිරෝබි වලය.

ජනගහනයෙන් 10.9% කින් සමන්විත ඉස්ලාම් දෙවන විශාලතම ආගම වේ. කෙන්යානු මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් 60%ක් වෙරළ කලාපයේ වෙසෙන අතර, එහි මුළු ජනගහනයෙන් 50%ක් සමන්විත වන අතර, කෙන්යාවේ නැගෙනහිර කලාපයේ ඉහළ කොටස රටේ මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් 10%ක් වාසය කරන අතර, ඔවුන් බහුතර ආගමික කණ්ඩායමකි.^[94] බොහෝ ස්වයං-හඳුනා ගන්නා කිතුනුවන් සහ මුස්ලිම්වරුන් සමහර සම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන් සහ සිරිත් විරිත් පවත්වාගෙන ගියද, ස්වදේශික විශ්වාසයන් ජනගහනයෙන් 0.7% ක් විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබේ. ආගමික නොවන කෙන්යානුවන් ජනගහනයෙන් 1.6% කි.

සමහර හින්දු ජාතිකයන් ද කෙන්යාවේ ජීවත් වෙති. එම සංඛ්‍යාව 60,287ක් හෙවත් ජනගහනයෙන් 0.13%ක් පමණ වෙතැයි ගණන් බලා ඇත.

සෞඛ්‍ය

කප්සෝවර් හි AIC කප්සෝවර් රෝහලේ^[95] බාහිර රෝගී අංශය

සෞඛ්‍ය සේවාව කෙන්යාවේ අඩු ප්‍රමුඛතා අංශයක් වන අතර 2019/2020 දී ජාතික අයවැයෙන් 4.8%ක් හෝ 25%කට වඩා වැඩි අධ්‍යාපනයක් වැනි ඉහළ ප්‍රමුඛතා අංශවලට සාපේක්ෂව දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.59%ක් පමණක් වෙන් කරන ලදී. මෙය උප සහරා අප්‍රිකාවේ 4.98% සාමාන්‍යයට වඩා අඩු වන අතර ගෝලීය වශයෙන් වියදම් කළ 9.83% ට වඩා අඩුය.

FY 2020/21 ජාතික සහ ප්‍රාන්ත සෞඛ්‍ය අයවැය විශ්ලේෂණයට අනුව, ප්‍රාන්ත සෞඛ්‍ය වියදම් බිඳවැටීම ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් සහ පරිපාලන සහාය සේවා සඳහා 58%, සුව කිරීමේ සහ පුනරුත්ථාපන සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා 28%, වැළැක්වීමේ සහ ප්‍රවර්ධන සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා 8% සහ 7% වෙනත් වැඩසටහන් සදහාය.

සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා බොහෝ දුරට අරමුදල් සපයනු ලබන්නේ පුද්ගලික පුද්ගලයින් සහ ඔවුන්ගේ පවුල් හෝ සේවා යෝජකයින් විසින් සෞඛ්‍ය සේවා සපයන්නන්ට, ජාතික සෞඛ්‍ය රක්‍ෂණ අරමුදලට හෝ වෛද්‍ය රක්‍ෂණ සමාගම් වෙත ඍජු ගෙවීම් හරහා ය. අමතර අරමුදල් දේශීය, ජාත්‍යන්තර සහ සමහර රජයේ සමාජ ආරක්ෂණ ජාල යෝජනා ක්‍රමවලින් ලැබේ. රජයේ රෝහල් යනු ඉතා දේශපාලනික සහ දූෂිත ව්‍යවසායන් බවට පත් කරමින් ප්‍රාන්ත සහ ජාතික රජයේ ආදායම් විශාල ප්‍රමාණයක් උත්පාදනය කරන සේවා සඳහා ගාස්තු අය කරන ආයතන වේ.^[96]

ප්‍රජා සෞඛ්‍ය සේවකයින් විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන ප්‍රජා පාදක (I මට්ටමේ) සේවාවන්ගෙන් සමන්විත පන්තිවලට පහසුවෙන් කාණ්ඩගත කර ඇති මහජන සෞඛ්‍ය පහසුකම් මෙන් නොව, පුද්ගලික සෞඛ්‍ය පහසුකම් විවිධාකාර, ඉතා ගතික සහ වර්ගීකරණය කිරීමට අපහසු ය; හෙදියන් විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන බෙහෙත් ශාලා (II මට්ටමේ පහසුකම්); සායනික නිලධාරීන් විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන සෞඛ්‍ය මධ්‍යස්ථාන (III මට්ටමේ පහසුකම්); සායනික නිලධාරියෙකු හෝ වෛද්‍ය නිලධාරියෙකු විසින් පවත්වාගෙන යා හැකි උප ප්‍රාන්ත රෝහල් (IV මට්ටමේ පහසුකම්); වෛද්‍ය නිලධාරියෙකු හෝ වෛද්‍ය වෘත්තිකයෙකු විසින් පවත්වාගෙන යා හැකි ප්‍රාන්ත රෝහල් (V මට්ටමේ පහසුකම්); සහ පූර්ණ සුදුසුකම් ලත් වෛද්‍ය වෘත්තිකයන් විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන ජාතික යොමු රෝහල් (VI මට්ටමේ පහසුකම්).

කෙන්යාවේ රාජ්‍ය සේවයේ විවිධ සායනික නිලධාරීන්, වෛද්‍ය නිලධාරීන් සහ වෛද්‍ය වෘත්තිකයන්ගේ විවිධ ශ්‍රේණි පෙන්වන වගුව

සායනික නිලධාරීන්, වෛද්‍ය නිලධාරීන් සහ වෛද්‍ය වෘත්තිකයන් විසින් අනුගමනය කරනු ලබන සියලුම අංශවල ඉදිරි පෙළ සෞඛ්‍ය සේවා සපයන්නන්ගේ විශාලතම කණ්ඩායම හෙදියන් වේ. හෙද නිලධාරීන් සඳහා වන සේවා යෝජනා ක්‍රමය (2014), සායනික පිරිස් සඳහා සංශෝධිත සේවා යෝජනා ක්‍රමය (2020) සහ වෛද්‍ය නිලධාරීන් සහ දන්ත වෛද්‍ය නිලධාරීන් සඳහා වන සංශෝධිත සේවා යෝජනා ක්‍රමය (2016) අනුව මේවා අන්තර්ග්‍රහණය කර රජයේ සේවයට යොදවනු ලැබේ.

සාම්ප්‍රදායික වෛද්‍යවරුන් (ඖෂධ පැළෑටි, මායාකාරියන් සහ ඇදහිලි සුව කරන්නන්) ග්‍රාමීය සහ නාගරික වැසියන් විසින් පළමු හෝ අවසාන තේරීමේ වෘත්තිකයන් ලෙස පහසුවෙන් ලබා ගත හැකි, විශ්වාසදායක සහ පුළුල් ලෙස උපදෙස් ලබා ගනී.

සෞඛ්‍ය අංශයේ විශාල ජයග්‍රහණ තිබියදීත්, කෙන්යාව තවමත් අභියෝග රැසකට මුහුණ දෙයි. ඇස්තමේන්තුගත ආයු අපේක්ෂාව 2009 දී ආසන්න වශයෙන් අවුරුදු 55 දක්වා පහත වැටුණි - 1990 මට්ටමට වඩා වසර පහකට වඩා අඩුය.^[97] ළදරු මරණ අනුපාතය 2012 දී ළමුන් 1,000 කට ආසන්න වශයෙන් මරණ 44 ක් ලෙස ඉහළ මට්ටමක පැවතුනි.^[98] ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය 2011 දී ඇස්තමේන්තු කළේ උපත් වලින් 42%ක් පමණක් දක්ෂ සෞඛ්‍ය වෘත්තිකයෙකු විසින් සහභාගී කර ඇති බවයි.^[99]

දරිද්‍රතාවයේ රෝග රටක ආර්ථික කාර්ය සාධනය සහ ධනය බෙදා හැරීම සමඟ සෘජුව සම්බන්ධ වේ: 2015/16 දී, කෙන්යානුවන්ගෙන් 35.6%ක් දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ජීවත් වූහ.^[100] මැලේරියාව, එච්අයිවී/ඒඩ්ස්, නියුමෝනියාව, පාචනය සහ මන්දපෝෂණය වැනි වැළැක්විය හැකි රෝග විශාලතම බර, ප්‍රධාන ළමා ඝාතකයන් වන අතර බොහෝ රෝගාබාධ සඳහා වගකිව යුතුය; දුර්වල ප්‍රතිපත්ති, දූෂණය, ප්‍රමාණවත් සෞඛ්‍ය සේවකයින්, දුර්වල කළමනාකරණය සහ මහජන සෞඛ්‍ය අංශයේ දුර්වල නායකත්වය බොහෝ දුරට වගකිව යුතුය. 2009 ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, HIV/AIDS ව්‍යාප්තිය වැඩිහිටි ජනගහනයෙන් 6.3%ක් පමණ වේ.^[101] කෙසේ වෙතත්, 2011 UNAIDS වාර්තාව යෝජනා කරන්නේ තරුණයින් (වයස අවුරුදු 15-24) සහ ගර්භනී කාන්තාවන් අතර HIV ව්‍යාප්තිය අඩුවෙමින් පවතින බැවින්, HIV වසංගතය කෙන්යාවේ වැඩිදියුණු විය හැකි බවයි.^[102] 2006 දී කෙන්යාවේ මැලේරියා රෝගීන් මිලියන 15ක් පමණ ඇතැයි ගණන් බලා ඇත.^[103]

කාන්තාවන්

2012 දී කෙන්යාවේ සමස්ථ සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය එක් කාන්තාවකට ළමුන් 4.49ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.^[104] 2008-09 කෙන්යානු රජය විසින් කරන ලද සමීක්ෂණයකට අනුව, සම්පූර්ණ සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය 4.6%ක් වූ අතර විවාහක කාන්තාවන් අතර උපත් පාලන ක්‍රම භාවිත කිරීමේ අනුපාතය 46%ක් විය.^[105] මාතෘ මරණ ඉහළ මට්ටමක පවතී, අර්ධ වශයෙන් කාන්තා ලිංගික අවයව ඡේදනය වීම,^[106] කාන්තාවන්ගෙන් 27%ක් පමණ එයට ගොදුරු වී ඇත.^[107] කෙසේ වෙතත්, රට වඩාත් නවීකරණය වීමත් සමඟ මෙම පුරුද්ද අඩුවෙමින් පවතින අතර, 2011 දී එය කෙන්යාවේ තහනම් කරන ලදී.^[108] යටත් විජිතකරණයට පෙර කාන්තාවන් ආර්ථික වශයෙන් සවිබල ගැන්වූහ. යටත් විජිත ඉඩම් අන්සතු කිරීම මගින් කාන්තාවන්ට ඉඩම් ප්‍රවේශය සහ පාලනය අහිමි විය.^[109] ඔවුන් වඩාත් ආර්ථිකමය වශයෙන් පිරිමින් මත යැපෙන්නට විය.^[109] ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය පිළිබඳ යටත් විජිත අනුපිළිවෙලක් මතු වූ අතර එහිදී පිරිමින් ස්ත්‍රීන් කෙරෙහි ආධිපත්‍යය දැරීය.^[109] අධ්‍යාපනය වැඩි වීමත් සමඟ පළමු විවාහයේ මධ්‍ය වයස වැඩි වේ.^[110] ස්ත්‍රී දූෂණය, කෙලෙසීම සහ පහර දීම සෑම විටම බරපතල අපරාධ ලෙස නොසැලකේ.^[111] ලිංගික අතවර පිළිබඳ වාර්තා සෑම විටම බැරෑරුම් ලෙස නොසලකයි.^[111]

යෞවනයන්

2010 කෙන්යානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 260 වැනි වගන්තිය තරුණ වයස අවුරුදු 18ත් 34ත් අතර අය ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත.^[112] 2019 ජනගහන හා සංගණන ප්‍රතිඵලවලට අනුව, මිලියන 47.6 ක ජනගහනයෙන් සියයට 75 ක් වයස අවුරුදු 35 ට අඩු අය වන අතර, කෙන්යාව තරුණයන්ගේ රටක් බවට පත් කරයි.^[113] කෙන්යාවේ තරුණ විරැකියාව සහ ඌන රැකියා ගැටලුවක් වී ඇත.^[114] කෙන්යාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන කාර්යාංශයට (KNBS) අනුව, COVID-19 වසංගතයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ආසන්න වශයෙන් මිලියන 1.7 ක පිරිසකට රැකියා අහිමි වූ අතර, එය සමහර අවිධිමත් රැකියා ඉවත් කර ආර්ථිකය මන්දගාමී වීමට හේතු විය.^[114] ජාතික තරුණ සේවය, ජාතික තරුණ ව්‍යවසාය සංවර්ධන අරමුදල,^[115] කාන්තා ව්‍යවසාය අරමුදල,^[116] කසි මටානි, අජිරා ඇතුළු විවිධ ස්ථිර ක්‍රියාකාරී වැඩසටහන් සහ ව්‍යාපෘති ක්‍රියාවට නංවමින් කෙන්යානු රජය ඉහළ තරුණ විරැකියාව ආමන්ත්‍රණය කිරීමේ ප්‍රගතියක් ලබා ඇත. ඩිජිටල්, කිකාඕ මටානි,^[117] උවේසෝ අරමුදල,^[118] ෆියුචර් බෝරා^[119] සහ මැෂිනානි ස්ටුඩියෝ^[120] තරුණයින් සවිබල ගන්වන, රැකියා අවස්ථා ලබා දෙන සහ කෙනෙකුගේ ජීවන මට්ටම ඉහළ නැංවීමට උපයෝගි වේ.^[121]

අධ්‍යාපනය

ළමයින් අවුරුදු පහක් වන තුරු ළදරු පාසලට හෝ පෞද්ගලික අංශයේ ළදරු පාසලට ඇතුළත් වේ. මෙය වසර එක සිට තුන දක්වා (KG1, KG2 සහ KG3) පවතින අතර මෑතක් වන තුරුම පෙර පාසල් අධ්‍යාපනය පිළිබඳ රජයේ ප්‍රතිපත්තියක් නොතිබූ බැවින් පුද්ගලිකව මුදල් සපයා ඇත.^[122]

මූලික විධිමත් අධ්‍යාපනය වයස අවුරුදු හයෙන් ආරම්භ වන අතර වසර 12ක් පවතින අතර එය ප්‍රාථමික පාසලේ වසර අටකින් සහ උසස් පාසලේ හෝ ද්විතීයික වශයෙන් වසර හතරකින් සමන්විත වේ. ප්‍රාථමික පාසල රජයේ පාසල්වල නොමිලේ වන අතර සහභාගී වන අයට වෘත්තීය තරුණ/ගම පොලිටෙක්නික් එකකට සම්බන්ධ විය හැකිය, නැතහොත් ආධුනිකත්ව වැඩසටහනක් සඳහා තමන්ගේම විධිවිධාන සලසා ගත හැකිය, මැහුම්, වඩු වැඩ, මෝටර් වාහන අලුත්වැඩියා, ගඩොල් තැබීම සහ පෙදරේරු වැනි වෙළඳාමක් දෙකක් පමණ ඉගෙන ගත හැකිය.^[123]

උසස් පෙළ සම්පූර්ණ කරන අයට පොලිටෙක්නික් හෝ වෙනත් කාර්මික විද්‍යාලයකට බැඳී වසර තුනක් ඉගෙන ගත හැකිය, නැතහොත් කෙලින්ම විශ්ව විද්‍යාලයට ගොස් වසර හතරක් ඉගෙන ගත හැකිය. පොලිටෙක්නික් සහ විද්‍යාලවල උපාධිධාරීන්ට පසුව ශ්‍රම බලකායට බැඳිය හැකි අතර පසුව තවත් වසර එකක හෝ දෙකක පුහුණුවකින් පසු විශේෂිත උසස් ඩිප්ලෝමා සුදුසුකමක් ලබා ගැනීමට හෝ විශ්වවිද්‍යාලයට බැඳීමට හැකිය - සාමාන්‍යයෙන් ඔවුන්ගේ පාඨමාලාවේ දෙවන හෝ තුන්වන වසර තුළ. උසස් ඩිප්ලෝමාව බොහෝ සේවා යෝජකයින් විසින් උපාධියක් වෙනුවට පිළිගනු ලබන අතර සමහර විශ්ව විද්‍යාලවල පශ්චාත් උපාධි අධ්‍යයන සඳහා සෘජු හෝ වේගවත් ඇතුළත් කිරීම් කළ හැකිය.

කෙන්යාවේ රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල ඉතා වාණිජකරණය වූ ආයතන වන අතර සුදුසුකම් ලත් උසස් පාසල් උපාධිධාරීන්ගෙන් කුඩා කොටසක් පමණක් සීමිත රජයේ අනුග්‍රහය මත ඔවුන් කැමති වැඩසටහන් වලට ඇතුළත් කර ගනී. බොහෝ අය සමාජ විද්‍යාවට ඇතුළත් කරගනු ලබන අතර, ඒවා පවත්වාගෙන යාමට ලාභදායී වන අතර, නැතහොත් ස්වයං අනුග්‍රහය දක්වන සිසුන් ලෙස ඔවුන්ගේ අධ්‍යයන කටයුතුවල සම්පූර්ණ පිරිවැය ගෙවයි. බොහෝ සුදුසුකම් ලත් සිසුන් රාජ්‍ය හෝ පෞද්ගලික විශ්වවිද්‍යාල, විද්‍යාල සහ පොලිටෙක්නික්වල මධ්‍යම මට්ටමේ ඩිප්ලෝමා පාඨමාලා තෝරා ගනී.

2018 දී, කෙන්යානු වැඩිහිටි ජනගහනයෙන් සියයට 18.5ක් නූගත් අය වූ අතර එය නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ඉහළම සාක්ෂරතා අනුපාතය විය.^[124]^[125] ඉතා පුළුල් කලාපීය විෂමතා තිබේ: නිදසුනක් වශයෙන්, නයිරෝබි හි ඉහළම සාක්ෂරතාවය සියයට 87.1 ක් වූ අතර, උතුරු නැගෙනහිර පළාතට සාපේක්ෂව අඩුම, සියයට 8.0 කි. වයස අවුරුදු තුනේ සිට පහ දක්වා ළමුන් ඉලක්ක කරගත් පෙර පාසල අධ්‍යාපන ක්‍රමයේ අත්‍යවශ්‍ය අංගයක් වන අතර එය පළමු ශ්‍රේණියට (පළමු ශ්‍රේණියට) ඇතුළත් වීමේ ප්‍රධාන අවශ්‍යතාවයකි. ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය අවසානයේදී, සිසුන් ද්විතීයික පාසලට හෝ වෘත්තීය පුහුණුවට යන අය තීරණය කරන කෙන්යාවේ ප්‍රාථමික අධ්‍යාපන සහතිකය (KCPE) හි අසුන් ගනී. මෙම විභාගයේ ප්‍රතිඵලය ද්විතීයික පාසලේ ස්ථානගත කිරීම සඳහා අවශ්‍ය වේ.^[123]

ප්‍රාථමික පාසල වයස අවුරුදු 6/7-13/14 සිසුන් සඳහා වේ. ද්විතීයික මට්ටමට යන අය සඳහා, හතරවන පෝරමය අවසානයේ ජාතික විභාගයක් ඇත - කෙන්යාවේ ද්විතීයික අධ්‍යාපන සහතිකය (KCSE), එය විශ්ව විද්‍යාල වෙත යන අය, වෙනත් වෘත්තීය පුහුණුවක් හෝ රැකියාවක් තීරණය කරයි. සිසුන් තමන් කැමති විෂයයන් අටකින් විභාගවලට පෙනී සිටී. කෙසේ වෙතත්, ඉංග්‍රීසි, කිස්හීලී සහ ගණිතය අනිවාර්ය විෂයයන් වේ.

කෙන්යාවේ විශ්ව විද්‍යාල සහ විද්‍යාල මධ්‍යම ස්ථානගත කිරීමේ සේවාව (KUCCPS), කලින් ඒකාබද්ධ ඇතුළත් කිරීමේ මණ්ඩලය (JAB), රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාලවලට සම්බන්ධ වන සිසුන් තෝරා ගැනීමේ වගකීම දරයි. රජයේ පාසල් හැර අනෙකුත් බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ඇත, ප්‍රධාන වශයෙන් නාගරික ප්‍රදේශවල. ඒ හා සමානව, විවිධ විදේශීය අධ්‍යාපන ක්‍රමවලට අනුකූලව ජාත්‍යන්තර පාසල් ගණනාවක් තිබේ.

කෙන්යාව 2023 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ 100 වැනි ස්ථානයට පත් විය.^[126]

සංස්කෘතිය

කෙන්යාවේ සංස්කෘතිය බහු සම්ප්‍රදායන්ගෙන් සමන්විත වේ. කෙන්යාවට තනි ප්‍රමුඛ සංස්කෘතියක් නොමැත. එය ඒ වෙනුවට රටේ විවිධ ප්‍රජාවන්ගේ විවිධ සංස්කෘතීන්ගෙන් සමන්විත වේ.

කැපී පෙනෙන ජනගහනය අතර වෙරළ තීරයේ ස්වහීලී, මධ්‍යම සහ බටහිර ප්‍රදේශවල තවත් බන්ටු ප්‍රජාවන් සහ වයඹ දෙසින් පිහිටි නිලෝටික් ප්‍රජාවන් ඇතුළත් වේ. කෙන්යාවේ ජනගහනයෙන් සාපේක්ෂව කුඩා කොටසක් වුවද, මසායි සංස්කෘතිය සංචාරක ව්‍යාපාරයට හොඳින් අනුගතයි. ඔවුන් විස්තීර්ණ උඩුකය සැරසිලි සහ ස්වර්ණාභරණ සඳහා ප්‍රසිද්ධය.

මීට අමතරව, කෙන්යාවේ පුළුල් සංගීතය, රූපවාහිනිය සහ නාට්‍ය දර්ශනයක් ඇත.

මාධ්‍ය

කෙන්යාවේ දේශීය හා ගෝලීය වශයෙන් විකාශනය කරන මාධ්‍ය ආයතන ගණනාවක් ඇත. ඔවුන් ප්‍රවෘත්ති, ව්‍යාපාර, ක්‍රීඩා සහ විනෝදාස්වාදය ආවරණය කරයි. ජනප්‍රිය කෙන්යානු පුවත්පත්වලට ඇතුළත් වන්නේ:

ද ඩේලි නේෂන්; Nation Media Group (NMG) හි අනු සමාගමකි (විශාලතම වෙළඳපල කොටස හිමියි)
ද ස්ටෑන්ඩඩ්
ද ස්ටාර්
ද පීපල්
ඊස්ට් අෆ්‍රිකා වීක්ලි
තායිෆා ලියෝ

කෙන්යාව පදනම් කරගත් රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථානවලට ඇතුළත් වන්නේ:

කෙන්යා බ්‍රෝඩ්කාස්ටිං කෝපරේෂන් (KBC)
සිටිසන් ටීවී
කෙන්යා ටෙලිවිෂන් නෙට්වර්ක් (KTN)
NTV (Nation Media Group (NMG) හි අනු සමාගමකි)
කිස් ටෙලිවිෂන්
K24 ටෙලිවිෂන්
කස්-ටීවී

මෙම සියලු භූමිෂ්ඨ නාලිකා DVB T2 ඩිජිටල් රූපවාහිනී සංඥාවක් හරහා සම්ප්‍රේෂණය වේ.

සාහිත්‍ය

න්ගුගි වා තියොංඕ යනු කෙන්යාවේ හොඳම ලේඛකයන්ගෙන් කෙනෙකි. ඔහුගේ වීප් නොට් (Weep Not), චයිල්ඩ් (Child) නවකතාව බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණය අතරතුර කෙන්යාවේ ජීවිතය නිරූපණය කරයි. කෙන්යාවේ වැසියන්ගේ ජීවිතවලට ඔවුන්ගේ බලපෑම් කතාව විස්තර කරයි. යටත් විජිතවාදය, අධ්‍යාපනය සහ ප්‍රේමය යන තේමා සංකලනය එය හොඳම අප්‍රිකානු නවකතාවලින් එකක් බවට පත් කිරීමට උපකාරී විය.

එම්.ජී. වසන්ජි ගේ 2003 නවකතාව The In-Between World of Vikram Lall, 2003 දී ගිලර් ත්‍යාගය දිනා ගත්තේය. එය යටත් විජිත සහ පශ්චාත් යටත් විජිත කෙන්යාවේ වෙනස් වන දේශපාලන දේශගුණික තත්ත්වයන්ට හැඩගැසෙන කෙන්යානු ඉන්දියානු උරුමයක් සහ ඔහුගේ පවුලේ අයගේ ප්‍රබන්ධ මතක සටහන් වේ.

2003 සිට, ක්වානි? සාහිත්‍ය සඟරාව කෙන්යානු සමකාලීන සාහිත්‍යය ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. පෑන්-අප්‍රිකානු දැක්මක් පෙන්නුම් කරන පෝල් කිප්චුම්බා (කිප්වෙන්ඩුයි, කිබිවොට්) වැනි නැගී එන බහුකාර්ය කතුවරුන් ද කෙන්යාව විසින් පෝෂණය කර ඇත.^[127]

සංගීතය

කෙන්යාවේ ප්‍රාදේශීය භාෂා 40කට අධික විවිධත්වය මත පදනම් වූ බහුවිධ ජන සංගීතයට අමතරව ජනප්‍රිය සංගීත ආකෘතීන්ගේ විවිධ එකතුවක් ඇත.^[128]

බෙර යනු ජනප්‍රිය කෙන්යානු සංගීතයේ ප්‍රමුඛතම සංගීත භාණ්ඩයයි. බෙර වාදනය ඉතා සංකීර්ණ වන අතර දේශීය රිද්ම සහ ආනයනික ඒවා, විශේෂයෙන් කොංගෝ කැවාචා රිද්මය ඇතුළත් වේ. ජනප්‍රිය කෙන්යානු සංගීතයට සාමාන්‍යයෙන් බහුවිධ කොටස්වල අන්තර් ක්‍රියාකාරිත්වය ඇතුළත් වන අතර වඩාත් මෑතදී ඒකල ගිටාර් ද ඇතුළත් වේ. ජුවා කැලි ඇතුළු දේශීය හිප්-හොප් කලාකරුවන් ගණනාවක් ද ඇත; සවුටි සොල් වැනි ඇෆ්‍රෝ-පොප් සංගීත කණ්ඩායම්; සහ අකෝතී වැනි බෙන්ගා වැනි දේශීය ප්‍රභේද වාදනය කරන සංගීතඥයන් සිටී.

ගී පද බොහෝ විට කිස්හිලි හෝ ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් ඇත. කොංගෝ සංගීතඥයන්ගෙන් ණයට ගත් ලිංගාලයේ මතුවන අංගයක් ද තිබේ. ගීත රචනා දේශීය භාෂාවලින් ද ලියා ඇත. නාගරික ගුවන්විදුලිය සාමාන්‍යයෙන් වාදනය කරන්නේ ඉංග්‍රීසි සංගීතය පමණි, නමුත් ස්වභාෂා ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථාන ගණනාවක් ද ඇත.

සිලිසොපෙන්ඩ්වා යනු 1960, 70 සහ 80 දශකවල දවුඩි කබකා, ෆාදිලි විලියම් සහ සුකුමා බින් ඔන්ගාරෝ වැනි සංගීතඥයන් විසින් පටිගත කරන ලද දේශීය නාගරික සංගීතයේ ප්‍රභේදයක් වන අතර කෙන්යාවේ ගුවන්විදුලි සංස්ථාව විසින් ප්‍රචලිත කර ඇති කිස්හිහිලි සේවය වැඩිහිටියන් විසින් විශේෂයෙන් රස විඳිති. (කලින් වොයිස් ඔෆ් කෙන්යා හෝ VOK ලෙස හැඳින්විණි).

ඉසුකුටි යනු දරුවෙකුගේ උපත, විවාහය හෝ අවමංගල්‍ය වැනි බොහෝ අවස්ථාවන්හිදී ඉසුකුටි නම් සාම්ප්‍රදායික බෙරයේ තාලයට ලුහ්යා උප ගෝත්‍රිකයන් විසින් කරන ලද ප්‍රබල නර්තනයකි. අනෙකුත් සාම්ප්‍රදායික නැටුම් අතර ලුඕ අතර ඔහන්ග්ලා, මිජිකෙන්ඩා අතර නසෙලේ, කිකුයු අතර මුගිති සහ ස්වහීලී අතර තාරාබ් ඇතුළත් වේ.

මීට අමතරව, කෙන්යාවේ වර්ධනය වන ක්‍රිස්තියානි ශුභාරංචි සංගීත දර්ශනයක් ඇත. ප්‍රමුඛ දේශීය ශුභාරංචි සංගීතඥයින් අතර කෙන්යානු පිරිමි ගායනා කණ්ඩායමද ඇතුළත් වේ.

බෙන්ගා සංගීතය 1960 ගණන්වල අග භාගයේ සිට, විශේෂයෙන් වික්ටෝරියා විල අවට ප්‍රදේශයේ ජනප්‍රිය විය. ඕනෑම ආකාරයක පොප් සංගීතයක් හැඳින්වීමට බෙන්ගා යන වචනය ඉඳහිට භාවිතා වේ. බාස්, ගිටාරය සහ බෙර වාදනය සාමාන්‍ය උපකරණ වේ.

ක්‍රීඩා

කෙන්යාව ක්‍රිකට්, මෝටර් රථ, පාපන්දු, රග්බි, ෆීල්ඩ් හොකී සහ බොක්සිං ක්‍රීඩා කිහිපයකම ක්‍රියාකාරී වේ. රට ප්‍රධාන වශයෙන් ප්‍රසිද්ධියට පත්ව ඇත්තේ විවිධ දුර ඉසව්වල ඔලිම්පික් සහ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ක්‍රීඩා ශූරයන් නිරන්තරයෙන් බිහිකර ඇති අතර, විශේෂයෙන් මීටර් 800, මීටර් 1,500, මීටර් 3,000 බාධක දිවීම, මීටර් 5,000, මීටර් 10,000, සහ මැරතන් තරග වේ. මොරොක්කෝවේ සහ ඉතියෝපියාවේ තරඟකාරීත්වය මෙම ආධිපත්‍යය අඩු කර ඇතත්, කෙන්යානු මලල ක්‍රීඩකයින් (විශේෂයෙන් කලෙන්ජින්), දුර ධාවන ලෝකයේ දිගටම ආධිපත්‍යය දරයි. කෙන්යාවේ වඩාත් ප්‍රසිද්ධ මලල ක්‍රීඩිකාවන් අතර සිව් වතාවක් කාන්තා බොස්ටන් මැරතන් ජයග්‍රාහකයා සහ දෙවරක් ලෝක ශූරිය වූ කැතරින් නඩෙරේබා, මීටර් 800 ලෝක වාර්තා දරන්නා වූ ඩේවිඩ් රුඩිෂා, හිටපු මැරතන් ලෝක වාර්තා දරන්නා වූ පෝල් ටෙර්ගාට් සහ ජෝන් න්ගුගි ඇතුළත් වේ.

බීජිං ඔලිම්පික් උළෙලේදී කෙන්යාව පදක්කම් කිහිපයක් දිනා ගත්තේය: රන් හයක්, රිදී හතරක් සහ ලෝකඩ හතරක්, එය 2008 ඔලිම්පික් උළෙලේදී අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම සාර්ථක රට බවට පත් කළේය. IAAF ගෝල්ඩන් ලීග් ජැක්පොට් දිනාගත් කාන්තා මීටර් 800 රන් පදක්කම්ලාභී පමෙලා ජෙලිමෝ සහ පිරිමි මැරතන් තරගය ජයගත් සැමුවෙල් වන්ජිරු වැනි නවක ක්‍රීඩිකාවන් අවධානය දිනා ගත්හ. විශ්‍රාමික ඔලිම්පික් සහ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ක්‍රීඩා ශූර කිප්චෝගේ කීනෝ 1970 ගණන්වල කෙන්යාවේ පවතින දුරස්ථ රාජවංශය ආරම්භ කිරීමට උදව් කළ අතර පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ශූර හෙන්රි රොනෝගේ දර්ශනීය ලෝක වාර්තා මාලාවක් අනුගමනය කළේය. මෑතකාලීනව, කෙන්යානු මලල ක්‍රීඩා කවයන් තුළ මතභේදයට තුඩු දී ඇති අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් බහරේනය සහ කටාර් රාජ්‍යය නියෝජනය කිරීමට කෙන්යානු ක්‍රීඩක ක්‍රීඩිකාවන් ගණනාවක් ඉවත්වීමත් සමඟය.^[129] කෙන්යානු ක්‍රීඩා අමාත්‍යාංශය විසින් මෙම ඉවත්වීම් නැවැත්වීමට උත්සාහ කර ඇත, නමුත් ඔවුන් කෙසේ හෝ දිගටම කරගෙන ගොස් ඇත, එම ලැයීස්තුවේ බර්නාඩ් ලගාට් නවතම පුද්ගලයා වීමත් සමඟ එක්සත් ජනපදය නියෝජනය කිරීමට තෝරා ගන්නා ලදී.^[129] මෙම හැරවීම් බොහොමයක් සිදු වන්නේ ආර්ථික හෝ මූල්‍ය සාධක නිසාය.^[130] ක්‍රීඩක ක්‍රීඩිකාවන්ගේ ඉපැයීම්වලට බදු පැනවීමට කෙන්යානු රජය ගත් තීරණ ද පෙළඹවීමේ සාධකයක් විය හැකිය.^[131] සමහර කෙන්යානු ධාවකයන් තම රටේ ප්‍රබල ජාතික කණ්ඩායමට සුදුසුකම් ලබා ගැනීමට නොහැකි වන අතර වෙනත් රටවල් සඳහා තරඟ කිරීමෙන් සුදුසුකම් ලැබීමට පහසු වේ.^[132]

කෙන්යාව අප්‍රිකාව තුළ කාන්තා වොලිබෝල් ක්‍රීඩාවේ ප්‍රමුඛ බලවේගයක් වී ඇත, ක්‍රීඩා සමාජ සහ ජාතික කණ්ඩායම යන දෙකම පසුගිය දශකය තුළ විවිධ මහාද්වීපික ශූරතා දිනාගෙන ඇත.^[133]^[134] කාන්තා කණ්ඩායම ඔලිම්පික් සහ ලෝක ශූරතා තරඟ සඳහා තරඟ කර ඇතත්, සැලකිය යුතු සාර්ථකත්වයක් නොලැබුණි. ක්‍රිකට් යනු තවත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවක් වන අතර වඩාත්ම සාර්ථක කණ්ඩායම් ක්‍රීඩාව ලෙස ශ්‍රේණිගත කරයි. කෙන්යාව 1996 වසරේ සිට ලෝක කුසලාන ක්‍රිකට් තරඟාවලියට තරඟ කර ඇත.ඔවුන් ලොව හොඳම කණ්ඩායම් කිහිපයක් උඩුයටිකුරු කර 2003 තරඟාවලියේ අවසන් පූර්ව වටයට පැමිණියා. ඔවුන් නයිරෝබි හි පැවති සමාරම්භක ලෝක ක්‍රිකට් ලීග් 1 කොටස ජයග්‍රහණය කළ අතර ලෝක විස්සයි20 තරගාවලියට සහභාගී විය. ඔවුන් 2011 ICC ක්‍රිකට් ලෝක කුසලානයට ද සහභාගී විය. ඔවුන්ගේ වත්මන් නායකයා වන්නේ රකේප් පටෙල් ය.^[135]

විශේෂයෙන්ම වාර්ෂික සෆාරි සෙවන්ස් තරඟාවලියත් සමඟ රග්බි ක්‍රීඩාව ජනප්‍රිය වෙමින් පවතී. කෙන්යා සෙවන්ස් කණ්ඩායම 2006 වාරය සඳහා IRB සෙවන්ස් ලෝක තරඟාවලියේ 9 වැනි ස්ථානයට පත්විය. 2016 දී, කණ්ඩායම සිංගප්පූරු සෙවන්ස් අවසන් මහා තරගයේදී ෆීජි පරාජය කළ අතර, දකුණු අප්‍රිකාවට පසුව ලෝක ශූරතාවලියක් දිනාගත් දෙවන අප්‍රිකානු රට බවට කෙන්යාව පත් කළේය.^[136]^[137]^[138] කෙන්යාව වරෙක පාපන්දු ක්‍රීඩාවේ කලාපීය බලාගාරයක් ද විය. කෙසේ වෙතත්, එහි ආධිපත්‍යය දැනට අභාවයට ගොස් ඇති කෙන්යාවේ පාපන්දු සම්මේලනය^[139] තුළ ඇති වූ ගැටුමකින් ඛාදනය වී ඇති අතර, එය FIFA විසින් 2007 මාර්තු මාසයේදී ඉවත් කරන ලද අත්හිටුවීමකට තුඩු දුන්නේය.

මෝටර් රථ රැලි පිටියේදී, කෙන්යාව යනු ලෝක ප්‍රසිද්ධ සෆාරි රැලියේ නිවහන වන අතර, එය සාමාන්‍යයෙන් ලොව ඇති දැඩිම රැලිවලින් එකක් ලෙස පිළිගැනේ.^[140] ප්‍රථම වරට 1953 දී පවත්වන ලද එය මූල්‍ය දුෂ්කරතා හේතුවෙන් 2002 ඉසව්වෙන් පසුව එය බැහැර කරන තෙක් වසර ගණනාවක් ලෝක රැලි ශූරතාවලියේ කොටසක් විය. බීජෝර්න් වෝල්ඩෙගාර්ඩ්, හනු මික්කෝලා, ටොමී මැකිනන්, ශේකර් මේතා,කාලෝස් සයින්ස් සහ කොලින් මැක්රේවැනි ලොව හොඳම රැලි ධාවකයන් කිහිප දෙනෙකු රැලියට සහභාගී වී ජයග්‍රහණය කර ඇත. අප්‍රිකානු රැලි ශූරතාවලියේ කොටසක් ලෙස 2003-2019 ඉසව්වලින් පසුව සෆාරි රැලිය 2021 දී ලෝක ශූරතාවට නැවත පැමිණියේය.

නයිරෝබි 1993 FIBA අප්‍රිකානු ශූරතාවලිය ඇතුළුව ප්‍රධාන මහාද්වීපික ක්‍රීඩා ඉසව් කිහිපයකට සත්කාරකත්වය ලබා දී ඇත, එහිදී කෙන්යාවේ ජාතික පැසිපන්දු කණ්ඩායම පළමු හතර අතරට පැමිණ ඇති අතර, එය අද දක්වා ඇති හොඳම දක්‍ෂතාවයයි.^[141]

කෙන්යාවට ඔවුන්ගේම අයිස් හොකී කණ්ඩායමක් ඇත, කෙන්යාවේ අයිස් ලයන්ස්.^[142] කණ්ඩායමේ නිජබිම වන්නේ නයිරෝබි හි පැනරි ස්කයි මධ්‍යස්ථානයේ ඇති සෝලාර් අයිස් රින්ක් ය,^[143]^[144] එය මුළු අප්‍රිකාවේම පළමු සහ විශාලතම අයිස් තට්ටුව වේ.^[145]

කෙන්යාවේ පිරිමි ජාතික ක්ෂේත්‍ර හොකී කණ්ඩායම 1960 සහ 1970 ගණන් වලදී ලෝකයේ හොඳ කණ්ඩායමක් ලෙස සැලකේ.

කෙන්යාව 1964 ගිම්හාන ඔලිම්පික් හොකී තරඟාවලියේ 6 වන ස්ථානය සහ 1971 පිරිමි FIH හොකී ලෝක කුසලාන තරඟාවලියේ 4 වැනි ස්ථානයට පත්විය.

ආහාර පිසීම

කෙන්යානුවන්ට සාමාන්‍යයෙන් දිනකට ආහාර වේල් තුනක් තිබේ - උදේ ආහාරය (කියම්ෂා කිනිවා), දිවා ආහාරය (චකුල ච ම්චානා) සහ රාත්‍රී ආහාරය (චකුලා චා ජියෝනි හෝ සරලව චාජියෝ). ඒ අතර, ඔවුන් උදේ 10 ට තේ (චායි යා සා න්නේ) සහ සවස 4 ට තේ (චායි යා සා කුමි) පානය කරයි. උදේ ආහාරය සාමාන්‍යයෙන් තේ හෝ කැඳ, පාන්, චපාති, මහම්රි, තම්බා බතල හෝ අල වර්ග වේ. ගිතේරි යනු බොහෝ නිවෙස්වල දිවා ආහාර වේලෙහි බහුලව භාවිතා වන ආහාරයක් වන අතර එළවළු, ඇඹුල් කිරි (මුර්සික්), මස්, මාළු හෝ වෙනත් ඕනෑම ඉස්ටුවක් සහිත උගාලි සාමාන්‍යයෙන් ජනගහනයෙන් වැඩි පිරිසක් දිවා ආහාරය හෝ රාත්‍රී ආහාරය සඳහා අනුභව කරයි. කලාපීය වෙනස්කම් සහ කෑම වර්ග ද පවතී.

බටහිර කෙන්යාවේ, ලුඕ අතර, මාළු පොදු ආහාරයකි; රිෆ්ට් නිම්නයේ වැඩි කොටසක් ආධිපත්‍යය දරන කලෙන්ජින්වරුන් අතර, මුර්සික් - ඇඹුල් කිරි - සුලභ පානයකි.

නයිරෝබි වැනි නගරවල, ස්ටියර්ස්, කේඑෆ්සී,^[146] සහ සබ් වේ ඇතුළු ක්ෂණික ආහාර අවන්හල් ඇත.^[147] බොහෝ මාළු හා චිප්ස් සාප්පු ද ඇත.^[148]

කෙන්යාවේ චීස් වඩාත් ජනප්‍රිය වෙමින් පවතින අතර, විශේෂයෙන්ම මධ්‍යම පංතිය අතර පරිභෝජනය වැඩිවෙමින් පවතී.^[149]^[150]

යොමු කිරීම්

^ Novak, Andrew. "The Criminal Justice System and Eroding Democracy After Independence – Page 12". racism.org. 3 June 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.
^ "Corruption Perceptions Index 2019". transparency.org. Transparency International. 12 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 February 2020.
^ "Business Corruption in Kenya". Business Anti-Corruption Portal. 6 April 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 April 2014.
^ A short history of the 2010 Kenya constitution සංරක්ෂණය කළ පිටපත 30 ඔක්තෝබර් 2012 at the Wayback Machine. kenyaconstitution.org
^ "International observers declare Kenyan elections fair". cbc.ca. 30 May 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.
^ "The Turning Point: Free Primary Education in Kenya – NORRAG". norrag.org. 4 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2020.
^ "Africa | Free secondary schools for Kenya". BBC News. 11 February 2008. 3 December 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2013.
^ "Kenya president signs tough 'anti-terror' law". Al Jazeera. 19 December 2014. 22 December 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 December 2014.
^ Kenya – Foreign Relations සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 අප්‍රේල් 2016 at the Wayback Machine. Retrieved on 16 January 2015.
^ "Opinion of the United States". Pewglobal.org. 5 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2016.
^ Epatko, Larisa, "Why Obama Is Visiting Senegal, South Africa and Tanzania But Not Kenya" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 21 ජනවාරි 2014 at the Wayback Machine, PBS NewsHour, 25 June 2013. Retrieved 18 August 2013.
^ Raghavan, Sudarsan, "In snub to Washington, Kenyan president visits China, Russia first" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 නොවැම්බර් 2014 at the Wayback Machine, Washington Post, 17 August 2013. Ambassador Liu's comments at capitalfm.co.ke linked to capitalfm.co.ke සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 අගෝස්තු 2013 at the Wayback Machine. Retrieved 18 August 2013.
^ George Kegoro. "Circumstances created need that made visit possible". Nation.co.ke. 28 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2016.
^ "Britain's secret killing fields සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 අගෝස්තු 2019 at the Wayback Machine". The Guardian. 1 July 2001
^ "The British Army in Africa". army.mod.uk/. Ministry of Defence. 30 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2016.
^ Ministry of Defence. "Kenya Defence Forces Act – No. 25 of 2012". National Council for Law Reporting. 3 October 2018 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 May 2014.
^ "Commission of Inquiry into the Post Election Violence" (PDF). 20 December 2008 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
^ "Kenya National Commission on Human Rights" (PDF). 14 February 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
^ Security men accused of torture and rape සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 ජූලි 2017 at the Wayback Machine Daily Nation. 11 January 2008.
^ The Standard 31 October 2010 Activists give military 5 days to re-admit recruit INTERNET standardmedia.co.ke ^{[permanent dead link]} Cited on 3 January 2011
^ The Standard Sh 1.6 billion tender rocks the DoD INTERNET standardmedia.co.ke ^{[permanent dead link]} Cited on 3 January 2011
^ For example the decision to acquire ex-Jordanian F5 fighter aircraft. See The Standard Kenya's 'new' fighter jets cannot take off INTERNET standardmedia.co.ke ^{[permanent dead link]} Cited on 3 January 2011
^ Kenya Roads Board Constituency funding under the RMLF
^ "Laws on Homosexuality in African Nations". Library of Congress. 2015. 19 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 June 2017.
^ Poushter, Jacob; Kent, Nicholas (25 June 2020). "The Global Divide on Homosexuality Persists". Pew Research Center. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2022.
^ Scott, Holmes, Eugene, Kristen (25 July 2017). "Obama lectures Kenyan president on gay rights". CNN. 15 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 April 2020.{{cite news}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
^ "'The Cry of Blood' — Report on Extra-Judicial Killings and Disappearances" (PDF). Kenya National Commission on Human Rights/Enforced Disappearances Information Exchange Center. 25 September 2008. 14 December 2010 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 December 2010.
^ "Was extra-judicial killing of Eastleigh 'thugs' justified? Kenyans divided » Capital News". 1 April 2017. 19 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2017.
^ "Yatani dismisses report on Kenya being 'broke'". The Star.
^ "Workers face tough times as pay delays hit counties | Kenya". nation.africa. 27 April 2021.
^ January 31, 2022, Monday (30 January 2022). "Central Bank faults KNBS on agriculture growth numbers". Business Daily.{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)
^ "Kenyan food prices: Why have they gone up so much?". BBC News. 22 February 2022 – via bbc.com.
^ Ludeki Chweya, John Kithome Tuta & S. Kichamu Akivaga 2005.
^ "Doing Business in Kenya – World Bank Group". doingbusiness.org. 10 September 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 January 2017.
^ ^a ^b ^c ^d "Country Profile: Kenya" (PDF). Federal Research Division. Library of Congress. June 2007. 5 May 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 23 April 2011.
^ ^a ^b "Food Assistance Fact Sheet – Kenya". usaid.gov. 10 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.
^ Fengler, Wolfgang (5 December 2012). "Kenya Economic Update". The World Bank. 9 March 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 May 2013.
^ de Blij, Harm. The World Today: Concepts and Regions in Geography 4th edition. Wiley Publishing: Hoboken, NJ
^ "Kenya Tourism Board". KTB.go.ke. 19 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 March 2017.
^ "Kenya Law: January 2017". KenyaLaw.org. 5 August 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 March 2017.
^ "Drought leaves two million Kenyans in need of food aid". United Nations World Food Programme. 26 April 2005. 14 August 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2016.
^ Pigeonpea in Eastern and Southern Africa සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 ජූලි 2014 at the Wayback Machine. ICRISAT Posted 10 October 2012. Downloaded 26 January 2014.
^ CIA (2010). The World Factbook. Potomac Books, Inc. p. 336. ISBN 978-1-59797-541-4.
^ Towards Achieving Food Security in Kenya සංරක්ෂණය කළ පිටපත 26 ජනවාරි 2012 at the Wayback Machine. Joseph Kinyua, Permanent Secretary, Ministry of Agriculture, Kenya; 1 April 2004, Kampala, Uganda
^ Republic of Kenya, Ministry of Water and Irrigation (2009) National Irrigation and Drainage Policy:3–4.
^ ^a ^b ^c Veselinovic, Milena (16 March 2015). "Got roses this Valentine's Day? They probably came from Kenya". Edition.cnn.com. 14 July 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2016.
^ "Cement production keeps pace with growing demand". Construction Business Review. 5 September 2015. 13 May 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.
^ "Kenya: Employers' organizations taking the lead on linking the informal sector to formal Kenyan enterprises". ilo.org. 2 August 2005. 5 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.
^ "Jua Kali sector plays key role in economic development and job creation". MyGov. 13 November 2015. 10 June 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.
^ Kamau, Pithon. "Industry". Brand Kenya Board. 4 June 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.
^ "Kenya". 3 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.
^ Electricity in Kenya සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2018-08-11 at the Wayback Machine. IEA 2014
^ "Peak Demands – Summary of Electricity Sub Sector Statistics". Kenya Ministry of Energy. 7 December 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 November 2019.
^ "Kenya plans nuclear plant by 2027". The East African (ඉංග්‍රීසි බසින්). 5 December 2017. 27 December 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 December 2017.
^ McGregor, Sarah (20 September 2010) Kenya Aims to Build a Nuclear Power Plant by 2017 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 15 නොවැම්බර් 2013 at the Wayback Machine. Bloomberg L.P.
^ Kenya From Nowhere Plans East Africa's First Oil Exports: Energy සංරක්ෂණය කළ පිටපත 25 ජූලි 2014 at the Wayback Machine. Bloomberg L.P.
^ Kenya plans strategic oil reserve. Reuters (10 November 2011).
^ Raghavan, Sudarsan, "In snub to Washington, Kenyan president visits China, Russia first" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 නොවැම්බර් 2014 at the Wayback Machine, Washington Post, 17 August 2013. Ambassador Liu's comments at capitalfm.co.ke linked to capitalfm.co.ke සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 අගෝස්තු 2013 at the Wayback Machine. Retrieved 18 August 2013.
^ Jackson Okoth; Philip Mwakio (14 February 2014). "Standard Digital News : : Business – Kenya joins mineral exporters as first titanium cargo leaves port". Standard Digital News. 28 January 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2015.
^ Shem Oirere (23 October 2014). "Construction of Kenyan standard-gauge line suspended". 29 January 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2015.
^ NEWS: Kenya's National Climate Change Action Plan is officially launched සංරක්ෂණය කළ පිටපත 14 මැයි 2013 at the Wayback Machine, Climate & Development Knowledge Network, 28 March 2013
^ "Kenya Climate Change Country Profile". climatelinks.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-04-14.
^ Central Intelligence Agency (2012). "Kenya". The World Factbook. 24 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 May 2013.
^ BBC News – Kenya oil discovery after Tullow Oil drilling සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 මාර්තු 2018 at the Wayback Machine. BBC. 26 March 2012.
^ Barber, Lionel; England, Andrew (10 August 2006). "China's scramble for Africa finds a welcome in Kenya". Financial Times. 13 May 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 June 2008.
^ ^a ^b Kimeu, Caroline (2023-05-30). "After a plastic bag ban, Kenya takes another shot at its pollution problem". The Guardian (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0261-3077. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-06.
^ ^a ^b ^c ^d "Country profile report – Kenya" (PDF). United Nations. 2009. 6 July 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 13 November 2012.
^ Suda, Collette (2001). "The Invisible Child Worker in Kenya: The Intersection of Poverty, Legislation and Culture" (PDF). Nordic Journal of African Studies. 10 (2): 163–175. 15 February 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 13 November 2012.
^ "Kenya". MFI Upgrading and Rating Initiative of the Development Bank of Austria. 3 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2015.
^ Saylor, Michael (2012). The Mobile Wave: How Mobile Intelligence Will Change Everything. Perseus Books/Vanguard Press. p. 202; 304. ISBN 978-1593157203.
^ Tavneet Suri, and, William Jack (2016). "The Long-run Poverty and Gender Impacts of Mobile Money". Science. 354 (6317): 1288–1292. Bibcode:2016Sci...354.1288S. doi:10.1126/science.aah5309. PMID 27940873. S2CID 42992837.
^ "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
^ "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
^ Central Intelligence Agency (2012). "Kenya". The World Factbook. 24 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 May 2013.
^ "Why a new president may slow population growth සංරක්ෂණය කළ පිටපත 15 පෙබරවාරි 2009 at the Wayback Machine". The Christian Science Monitor. 14 January 2008.
^ Zinkina J.; Korotayev A. (2014). "Explosive Population Growth in Tropical Africa: Crucial Omission in Development Forecasts (Emerging Risks and Way Out)". World Futures. 70 (2): 120–139. CiteSeerX 10.1.1.691.8612. doi:10.1080/02604027.2014.894868. S2CID 53051943. 9 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 January 2020.
^ "Exploding population සංරක්ෂණය කළ පිටපත 15 ජූලි 2014 at the Wayback Machine". The New York Times. 7 January 2008.
^ Karanja, Muchiri (3 September 2010). "Myth shattered: Kibera numbers fail to add up". Daily Nation. 6 December 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 September 2010.
^ "World Water Day Focus on Global Sewage Flood". National Geographic. 22 March 2010. 15 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 February 2012.
^ The UN Refugee Agency සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 දෙසැම්බර් 2011 at the Wayback Machine. Unhcr.org.
^ Balaton-Chrimes, Samantha (2020). "Who are Kenya's 42(+) tribes? The census and the political utility of magical uncertainty". Journal of Eastern African Studies. 15: 43–62. doi:10.1080/17531055.2020.1863642. ISSN 1753-1055. S2CID 231681524.
^ ^a ^b Asongu, J. J.; Marr, Marvee (2007). Doing Business Abroad: A Handbook for Expatriates. Greenview Publishing Co. pp. 12 & 112. ISBN 978-0-9797976-3-7.
^ Peak Revision K.C.P.E. Social Studies (ඉංග්‍රීසි බසින්). East African Publishers. ISBN 9789966254504.
^ Proquest Info & Learning (COR) (2009). Culturegrams: World Edition. p. 98. ISBN 978-0-9778091-6-5.
^ Brown, E. K.; Asher, R. E.; Simpson, J. M. Y. (2006). Encyclopedia of language & linguistics, Volume 1, Edition 2. Elsevier. p. 181. ISBN 978-0-08-044299-0.
^ Nyaggah, Lynette Behm. "Cross-linguistic influence in Kenyan English: The impact of Swahili and Kikuyu on syntax". University of California. 26 December 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 August 2014.
^ Derek Nurse, Gérard Philippson (2006). Bantu Languages. Routledge. p. 197. ISBN 978-1-135-79683-9. සම්ප්‍රවේශය 20 October 2014.
^ Languages of Kenya සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 නොවැම්බර් 2012 at the Wayback Machine. Ethnologue.com.
^ "2019 Kenya Population and Housing Census Volume III: Distribution of Population by Age and Sex". Kenya National Bureau of Statistics. 2 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 April 2020.
^ Address data base of Reformed churches and institutions සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 අප්‍රේල් 2013 at the Wayback Machine. Reformiert-online.net. Retrieved 16 April 2013.
^ The World Reformed Fellowship – Promoting Reformed Partnerships Worldwide – News. Wrfnet.org. Retrieved 16 April 2013.
^ "Kenya". Oikoumene.org. 3 February 2008. 11 March 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2013.
^ Samuel, Bill. "World Distribution of Quakers, 2012 - QuakerInfo.com". quakerinfo.com. 17 January 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2018.
^ "Kenya: International Religious Freedom Report 2008". U.S. Department of State. 2008. 19 April 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 April 2010.
^ "AIC Mission Hospital Kapsowar Official Website". 28 June 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
^ Sectoral Perspectives on Corruption in Kenya: The Case of Public Health Care Delivery, Kenya Anti-Corruption Commission, February 2010, https://eacc.go.ke/default/wp-content/uploads/2018/09/health-report.pdf, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 16 February 2023
^ UNICEF Statistics: Kenya සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 ජූනි 2019 at the Wayback Machine. Unicef.org.
^ Infant Mortality ranks සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2 අගෝස්තු 2020 at the Wayback Machine. The World Factbook
^ "WHO Health-Related Millennium Development Goals Report 2011" (PDF). 17 June 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
^ Poverty Incidence in Kenya Declined Significantly, but Unlikely to be Eradicated by 2030 (ඉංග්‍රීසි බසින්).
^ CIA World Factbook: HIV/AIDS – Adult Prevalence Rate Rankings සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 මාර්තු 2019 at the Wayback Machine. Cia.gov. Retrieved 23 April 2012.
^ World AIDS Day Report 2011 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 1 ජූනි 2013 at the Wayback Machine. UNAIDS
^ "Kenya" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 පෙබරවාරි 2021 at the Wayback Machine, pp. 111–113 in World Malaria report 2009. WHO.
^ "IFs Forecast – Version 7.00 – Google Public Data Explorer". 7 April 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2015.
^ Kenya – Kenya Demographic and Health Survey 2008–09 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2 ජනවාරි 2019 at the Wayback Machine. Kenya National Data Archive (KeNADA)
^ "Country Profile: Kenya" (PDF). Federal Research Division. Library of Congress. June 2007. 5 May 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 23 April 2011.
^ "WHO – Female genital mutilation and other harmful practices". 29 October 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2015.
^ Boseley, Sarah (8 September 2011). "FGM: Kenya acts against unkindest cut". The Guardian. London. 17 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 January 2012.
^ ^a ^b ^c "Women's participation in the kenyan society" (PDF). Center for International Private Enterprise. 11 January 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 February 2018.
^ "Demographic and Health Survey 2014" (PDF). Kenya National Bureau of Statistics. 3 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2 February 2018.
^ ^a ^b "MAKING JUSTICE WORK FOR WOMEN Kenya Country Report" (PDF). Sydney eScholarship Repository. 3 February 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2 February 2018.
^ "Const2010". kenyalaw.org. සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.
^ "Out of 47.6 million Kenyans, 35.7 million are under the age of 35". Citizen Digital (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2020-02-21. සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.
^ ^a ^b D.G, Kabata. "Why youth unemployment problem require more than a strait jacket solution". The Standard (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.
^ "Youth Enterprise Development Fund" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.
^ "Women Enterprise Fund – Kenya – 50 Million African Women Speak". womenconnect.org. සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.
^ "Kikao Mtaani". youth.go.ke (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.
^ "The Uwezo Fund – A flagship programme for vision 2030" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.
^ "Home | Future Bora Innovation Challenge". Future Bora (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.
^ PLC, Standard Group. "studio mashinani". The Standard (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.
^ "Kenya Youth Empowerment Programmes (Full List)". Latest Global Opportunities (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2021-08-03. 25 February 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.
^ Reporter, Standard. "Government to review Early Childhood Development policy". Standard Digital News. 22 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 June 2016.
^ ^a ^b "Primary School Education in Kenya". kenyapage.net. 12 April 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.
^ "Literacy rate, adult total (% of people ages 15 and above) – Kenya | Data". data.worldbank.org. 28 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-01-22.
^ "Literacy rate, adult total (% of people ages 15 and above) – Sub-Saharan Africa | Data". data.worldbank.org. 16 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-01-22.
^ WIPO. "Global Innovation Index 2023, 15th Edition". www.wipo.int (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-30.
^ Africa in China's 21st Century: In Search of a Strategy. Independently published. 3 December 2017. ISBN 978-1973456803.
^ On the Beat – Tapping the Potential of Kenya's Music Industry සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 නොවැම්බර් 2011 at the Wayback Machine, WIPO Magazine (July 2007).
^ ^a ^b IAAF: Changes of Allegiance 1998 to 2005 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 9 මැයි 2013 at the Wayback Machine
^ Mynott, Adam (20 May 2005). "Kenya examines track star defections". BBC News. 17 April 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.
^ "Furious Kenyans threaten to defect over taxes". Reuters. 22 January 2014. 5 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.
^ "Why the defections?". mobile.nation.co.ke. 18 August 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.
^ "Kenya women's volleyball caps three decades of excellence | Kenya Page Blog". kenyapage.net. 20 June 2015. 12 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.
^ "Volleyball: Champions Kenya Scoop Major Continental Awards |". chimpreports.com. 21 June 2015. 3 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.
^ ":: Cricket Kenya". cricketkenya.co.ke. 28 March 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.
^ "Kenya win Singapore Sevens title". SuperSport. 17 April 2016. 21 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.
^ "Kenya beat Fiji to win their first Sevens World Series title". BBC Sport. 20 April 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.
^ Sport, Telegraph (17 April 2016). "HSBC World Rugby Sevens Series: Kenya shock Fiji and win maiden title in Singapore". The Telegraph. 19 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.
^ New Vision, 3 June 2004: Wrangles land Kenya indefinite FIFA ban සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 ජනවාරි 2008 at the Wayback Machine
^ The Auto Channel, 21 July 2001: FIA RALLY: Delecour takes points finish on Safari Rally debut සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 දෙසැම්බර් 2007 at the Wayback Machine
^ 1993 FIBA Africa Championship for Men සංරක්ෂණය කළ පිටපත 8 ඔක්තෝබර් 2017 at the Wayback Machine, ARCHIVE.FIBA.COM. Retrieved 24 January 2016.
^ Color of Hockey: Kenya Ice Lions ready to roar – NHL
^ Hockey visit to Kenya – IIHF
^ Solar Ice Rink – The Panari Hotel
^ "Kenyan skaters flock to East Africa's first ice rink". The Mail & Guardian. 25 December 2005.
^ "Fast food finds fans in sub-Sahara Africa, where obesity problem is growing". NBC News. 24 October 2012. 16 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2013.
^ US fast food chain to open first Kenya outlet in August – Money Markets සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 ඔක්තෝබර් 2018 at the Wayback Machine. businessdailyafrica.com. Retrieved 9 August 2013.
^ "Restaurants in Nairobi, Kenya - Yellow Pages Online Directory". yellowpageskenya.com.
^ Kenyans are gradually loving cheese සංරක්ෂණය කළ පිටපත 14 නොවැම්බර් 2017 at the Wayback Machine, africanews.com, September 4, 2016.
^ Entrepreneur grows her hobby into a successful cheese making business සංරක්ෂණය කළ පිටපත 14 නොවැම්බර් 2017 at the Wayback Machine, howwemadeitinafrica.com, August 23, 2013.

අප්‍රිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍ය සහ යැපෙන භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව

[1] Novak, Andrew. "The Criminal Justice System and Eroding Democracy After Independence – Page 12". racism.org. 3 June 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.

[2] "Corruption Perceptions Index 2019". transparency.org. Transparency International. 12 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 February 2020.

[3] "Business Corruption in Kenya". Business Anti-Corruption Portal. 6 April 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 April 2014.

[4] A short history of the 2010 Kenya constitution සංරක්ෂණය කළ පිටපත 30 ඔක්තෝබර් 2012 at the Wayback Machine. kenyaconstitution.org

[5] "International observers declare Kenyan elections fair". cbc.ca. 30 May 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.

[6] "The Turning Point: Free Primary Education in Kenya – NORRAG". norrag.org. 4 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2020.

[7] "Africa | Free secondary schools for Kenya". BBC News. 11 February 2008. 3 December 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2013.

[8] "Kenya president signs tough 'anti-terror' law". Al Jazeera. 19 December 2014. 22 December 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 December 2014.

[upenn-9] Kenya – Foreign Relations සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 අප්‍රේල් 2016 at the Wayback Machine. Retrieved on 16 January 2015.

[10] "Opinion of the United States". Pewglobal.org. 5 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2016.

[11] Epatko, Larisa, "Why Obama Is Visiting Senegal, South Africa and Tanzania But Not Kenya" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 21 ජනවාරි 2014 at the Wayback Machine, PBS NewsHour, 25 June 2013. Retrieved 18 August 2013.

[wp012-12] Raghavan, Sudarsan, "In snub to Washington, Kenyan president visits China, Russia first" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 නොවැම්බර් 2014 at the Wayback Machine, Washington Post, 17 August 2013. Ambassador Liu's comments at capitalfm.co.ke linked to capitalfm.co.ke සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 අගෝස්තු 2013 at the Wayback Machine. Retrieved 18 August 2013.

[13] George Kegoro. "Circumstances created need that made visit possible". Nation.co.ke. 28 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2016.

[14] "Britain's secret killing fields සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 අගෝස්තු 2019 at the Wayback Machine". The Guardian. 1 July 2001

[15] "The British Army in Africa". army.mod.uk/. Ministry of Defence. 30 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2016.

[16] Ministry of Defence. "Kenya Defence Forces Act – No. 25 of 2012". National Council for Law Reporting. 3 October 2018 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 May 2014.

[17] "Commission of Inquiry into the Post Election Violence" (PDF). 20 December 2008 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.

[18] "Kenya National Commission on Human Rights" (PDF). 14 February 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.

[19] Security men accused of torture and rape සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 ජූලි 2017 at the Wayback Machine Daily Nation. 11 January 2008.

[20] The Standard 31 October 2010 Activists give military 5 days to re-admit recruit INTERNET standardmedia.co.ke ^{[permanent dead link]} Cited on 3 January 2011

[21] The Standard Sh 1.6 billion tender rocks the DoD INTERNET standardmedia.co.ke ^{[permanent dead link]} Cited on 3 January 2011

[22] For example the decision to acquire ex-Jordanian F5 fighter aircraft. See The Standard Kenya's 'new' fighter jets cannot take off INTERNET standardmedia.co.ke ^{[permanent dead link]} Cited on 3 January 2011

[23] Kenya Roads Board Constituency funding under the RMLF

[24] "Laws on Homosexuality in African Nations". Library of Congress. 2015. 19 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 June 2017.

[pewresearch.org-25] Poushter, Jacob; Kent, Nicholas (25 June 2020). "The Global Divide on Homosexuality Persists". Pew Research Center. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2022.

[26] Scott, Holmes, Eugene, Kristen (25 July 2017). "Obama lectures Kenyan president on gay rights". CNN. 15 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 April 2020.{{cite news}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[27] "'The Cry of Blood' — Report on Extra-Judicial Killings and Disappearances" (PDF). Kenya National Commission on Human Rights/Enforced Disappearances Information Exchange Center. 25 September 2008. 14 December 2010 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 December 2010.

[28] "Was extra-judicial killing of Eastleigh 'thugs' justified? Kenyans divided » Capital News". 1 April 2017. 19 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2017.

[29] "Yatani dismisses report on Kenya being 'broke'". The Star.

[30] "Workers face tough times as pay delays hit counties | Kenya". nation.africa. 27 April 2021.

[31] January 31, 2022, Monday (30 January 2022). "Central Bank faults KNBS on agriculture growth numbers". Business Daily.{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)

[32] "Kenyan food prices: Why have they gone up so much?". BBC News. 22 February 2022 – via bbc.com.

[FOOTNOTELudeki_ChweyaJohn_Kithome_TutaS._Kichamu_Akivaga2005-33] Ludeki Chweya, John Kithome Tuta & S. Kichamu Akivaga 2005.

[34] "Doing Business in Kenya – World Bank Group". doingbusiness.org. 10 September 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 January 2017.

[lcweb2.loc.gov2-35] "Country Profile: Kenya" (PDF). Federal Research Division. Library of Congress. June 2007. 5 May 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 23 April 2011.

[:1-36] "Food Assistance Fact Sheet – Kenya". usaid.gov. 10 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.

[WorldBanki-37] Fengler, Wolfgang (5 December 2012). "Kenya Economic Update". The World Bank. 9 March 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 May 2013.

[38] Blij, Harm. The World Today: Concepts and Regions in Geography 4th edition. Wiley Publishing: Hoboken, NJ

[39] "Kenya Tourism Board". KTB.go.ke. 19 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 March 2017.

[40] "Kenya Law: January 2017". KenyaLaw.org. 5 August 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 March 2017.

[41] "Drought leaves two million Kenyans in need of food aid". United Nations World Food Programme. 26 April 2005. 14 August 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2016.

[42] Pigeonpea in Eastern and Southern Africa සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 ජූලි 2014 at the Wayback Machine. ICRISAT Posted 10 October 2012. Downloaded 26 January 2014.

[:0-43] CIA (2010). The World Factbook. Potomac Books, Inc. p. 336. ISBN 978-1-59797-541-4.

[44] Towards Achieving Food Security in Kenya සංරක්ෂණය කළ පිටපත 26 ජනවාරි 2012 at the Wayback Machine. Joseph Kinyua, Permanent Secretary, Ministry of Agriculture, Kenya; 1 April 2004, Kampala, Uganda

[45] Republic of Kenya, Ministry of Water and Irrigation (2009) National Irrigation and Drainage Policy:3–4.

[kenya-flower-industry-46] Veselinovic, Milena (16 March 2015). "Got roses this Valentine's Day? They probably came from Kenya". Edition.cnn.com. 14 July 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2016.

[47] "Cement production keeps pace with growing demand". Construction Business Review. 5 September 2015. 13 May 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.

[48] "Kenya: Employers' organizations taking the lead on linking the informal sector to formal Kenyan enterprises". ilo.org. 2 August 2005. 5 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.

[49] "Jua Kali sector plays key role in economic development and job creation". MyGov. 13 November 2015. 10 June 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.

[50] Kamau, Pithon. "Industry". Brand Kenya Board. 4 June 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2016.

[51] "Kenya". 3 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.

[52] Electricity in Kenya සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2018-08-11 at the Wayback Machine. IEA 2014

[53] "Peak Demands – Summary of Electricity Sub Sector Statistics". Kenya Ministry of Energy. 7 December 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 November 2019.

[54] "Kenya plans nuclear plant by 2027". The East African (ඉංග්‍රීසි බසින්). 5 December 2017. 27 December 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 December 2017.

[55] McGregor, Sarah (20 September 2010) Kenya Aims to Build a Nuclear Power Plant by 2017 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 15 නොවැම්බර් 2013 at the Wayback Machine. Bloomberg L.P.

[56] Kenya From Nowhere Plans East Africa's First Oil Exports: Energy සංරක්ෂණය කළ පිටපත 25 ජූලි 2014 at the Wayback Machine. Bloomberg L.P.

[57] Kenya plans strategic oil reserve. Reuters (10 November 2011).

[wp01-58] Raghavan, Sudarsan, "In snub to Washington, Kenyan president visits China, Russia first" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 නොවැම්බර් 2014 at the Wayback Machine, Washington Post, 17 August 2013. Ambassador Liu's comments at capitalfm.co.ke linked to capitalfm.co.ke සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 අගෝස්තු 2013 at the Wayback Machine. Retrieved 18 August 2013.

[59] Jackson Okoth; Philip Mwakio (14 February 2014). "Standard Digital News : : Business – Kenya joins mineral exporters as first titanium cargo leaves port". Standard Digital News. 28 January 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2015.

[60] Shem Oirere (23 October 2014). "Construction of Kenyan standard-gauge line suspended". 29 January 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2015.

[61] NEWS: Kenya's National Climate Change Action Plan is officially launched සංරක්ෂණය කළ පිටපත 14 මැයි 2013 at the Wayback Machine, Climate & Development Knowledge Network, 28 March 2013

[62] "Kenya Climate Change Country Profile". climatelinks.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-04-14.

[cia2-63] Central Intelligence Agency (2012). "Kenya". The World Factbook. 24 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 May 2013.

[64] BBC News – Kenya oil discovery after Tullow Oil drilling සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 මාර්තු 2018 at the Wayback Machine. BBC. 26 March 2012.

[65] Barber, Lionel; England, Andrew (10 August 2006). "China's scramble for Africa finds a welcome in Kenya". Financial Times. 13 May 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 June 2008.

[:4-66] Kimeu, Caroline (2023-05-30). "After a plastic bag ban, Kenya takes another shot at its pollution problem". The Guardian (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0261-3077. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-06.

[Country_profile_report_–_Kenya-67] "Country profile report – Kenya" (PDF). United Nations. 2009. 6 July 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 13 November 2012.

[68] Suda, Collette (2001). "The Invisible Child Worker in Kenya: The Intersection of Poverty, Legislation and Culture" (PDF). Nordic Journal of African Studies. 10 (2): 163–175. 15 February 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 13 November 2012.

[69] "Kenya". MFI Upgrading and Rating Initiative of the Development Bank of Austria. 3 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2015.

[70] Saylor, Michael (2012). The Mobile Wave: How Mobile Intelligence Will Change Everything. Perseus Books/Vanguard Press. p. 202; 304. ISBN 978-1593157203.

[71] Tavneet Suri, and, William Jack (2016). "The Long-run Poverty and Gender Impacts of Mobile Money". Science. 354 (6317): 1288–1292. Bibcode:2016Sci...354.1288S. doi:10.1126/science.aah5309. PMID 27940873. S2CID 42992837.

[UN_WPP-72] "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.

[UN_WPP_2022-73] "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.

[cia-74] Central Intelligence Agency (2012). "Kenya". The World Factbook. 24 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 May 2013.

[75] "Why a new president may slow population growth සංරක්ෂණය කළ පිටපත 15 පෙබරවාරි 2009 at the Wayback Machine". The Christian Science Monitor. 14 January 2008.

[76] Zinkina J.; Korotayev A. (2014). "Explosive Population Growth in Tropical Africa: Crucial Omission in Development Forecasts (Emerging Risks and Way Out)". World Futures. 70 (2): 120–139. CiteSeerX 10.1.1.691.8612. doi:10.1080/02604027.2014.894868. S2CID 53051943. 9 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 January 2020.

[77] "Exploding population සංරක්ෂණය කළ පිටපත 15 ජූලි 2014 at the Wayback Machine". The New York Times. 7 January 2008.

[nation1-78] Karanja, Muchiri (3 September 2010). "Myth shattered: Kibera numbers fail to add up". Daily Nation. 6 December 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 September 2010.

[79] "World Water Day Focus on Global Sewage Flood". National Geographic. 22 March 2010. 15 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 February 2012.

[DadaabPop-80] The UN Refugee Agency සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 දෙසැම්බර් 2011 at the Wayback Machine. Unhcr.org.

[Balaton-Chrimes2020-81] Balaton-Chrimes, Samantha (2020). "Who are Kenya's 42(+) tribes? The census and the political utility of magical uncertainty". Journal of Eastern African Studies. 15: 43–62. doi:10.1080/17531055.2020.1863642. ISSN 1753-1055. S2CID 231681524.

[Asongumarr-82] Asongu, J. J.; Marr, Marvee (2007). Doing Business Abroad: A Handbook for Expatriates. Greenview Publishing Co. pp. 12 & 112. ISBN 978-0-9797976-3-7.

[Okothndaloh-83] Peak Revision K.C.P.E. Social Studies (ඉංග්‍රීසි බසින්). East African Publishers. ISBN 9789966254504.

[Cugrwed-84] Proquest Info & Learning (COR) (2009). Culturegrams: World Edition. p. 98. ISBN 978-0-9778091-6-5.

[Broassim-85] Brown, E. K.; Asher, R. E.; Simpson, J. M. Y. (2006). Encyclopedia of language & linguistics, Volume 1, Edition 2. Elsevier. p. 181. ISBN 978-0-08-044299-0.

[Cliike-86] Nyaggah, Lynette Behm. "Cross-linguistic influence in Kenyan English: The impact of Swahili and Kikuyu on syntax". University of California. 26 December 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 August 2014.

[Nphil-87] Derek Nurse, Gérard Philippson (2006). Bantu Languages. Routledge. p. 197. ISBN 978-1-135-79683-9. සම්ප්‍රවේශය 20 October 2014.

[Ethnken-88] Languages of Kenya සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 නොවැම්බර් 2012 at the Wayback Machine. Ethnologue.com.

[Census2019-89] "2019 Kenya Population and Housing Census Volume III: Distribution of Population by Age and Sex". Kenya National Bureau of Statistics. 2 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 April 2020.

[90] Address data base of Reformed churches and institutions සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 අප්‍රේල් 2013 at the Wayback Machine. Reformiert-online.net. Retrieved 16 April 2013.

[91] The World Reformed Fellowship – Promoting Reformed Partnerships Worldwide – News. Wrfnet.org. Retrieved 16 April 2013.

[92] "Kenya". Oikoumene.org. 3 February 2008. 11 March 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2013.

[93] Samuel, Bill. "World Distribution of Quakers, 2012 - QuakerInfo.com". quakerinfo.com. 17 January 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2018.

[94] "Kenya: International Religious Freedom Report 2008". U.S. Department of State. 2008. 19 April 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 April 2010.

[95] "AIC Mission Hospital Kapsowar Official Website". 28 June 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.

[96] Sectoral Perspectives on Corruption in Kenya: The Case of Public Health Care Delivery, Kenya Anti-Corruption Commission, February 2010, https://eacc.go.ke/default/wp-content/uploads/2018/09/health-report.pdf, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 16 February 2023

[97] UNICEF Statistics: Kenya සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 ජූනි 2019 at the Wayback Machine. Unicef.org.

[98] Infant Mortality ranks සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2 අගෝස්තු 2020 at the Wayback Machine. The World Factbook

[99] "WHO Health-Related Millennium Development Goals Report 2011" (PDF). 17 June 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.

[Poverty_Incidence_in_Kenya-100] Poverty Incidence in Kenya Declined Significantly, but Unlikely to be Eradicated by 2030 (ඉංග්‍රීසි බසින්).

[101] CIA World Factbook: HIV/AIDS – Adult Prevalence Rate Rankings සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 මාර්තු 2019 at the Wayback Machine. Cia.gov. Retrieved 23 April 2012.

[102] World AIDS Day Report 2011 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 1 ජූනි 2013 at the Wayback Machine. UNAIDS

[103] "Kenya" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 පෙබරවාරි 2021 at the Wayback Machine, pp. 111–113 in World Malaria report 2009. WHO.

[104] "IFs Forecast – Version 7.00 – Google Public Data Explorer". 7 April 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2015.

[105] Kenya – Kenya Demographic and Health Survey 2008–09 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2 ජනවාරි 2019 at the Wayback Machine. Kenya National Data Archive (KeNADA)

[lcweb2.loc.gov-106] "Country Profile: Kenya" (PDF). Federal Research Division. Library of Congress. June 2007. 5 May 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 23 April 2011.

[107] "WHO – Female genital mutilation and other harmful practices". 29 October 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2015.

[108] Boseley, Sarah (8 September 2011). "FGM: Kenya acts against unkindest cut". The Guardian. London. 17 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 January 2012.

[autogenerated1-109] "Women's participation in the kenyan society" (PDF). Center for International Private Enterprise. 11 January 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 February 2018.

[110] "Demographic and Health Survey 2014" (PDF). Kenya National Bureau of Statistics. 3 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2 February 2018.

[auto2-111] "MAKING JUSTICE WORK FOR WOMEN Kenya Country Report" (PDF). Sydney eScholarship Repository. 3 February 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2 February 2018.

[112] "Const2010". kenyalaw.org. සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.

[113] "Out of 47.6 million Kenyans, 35.7 million are under the age of 35". Citizen Digital (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2020-02-21. සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.

[auto3-114] D.G, Kabata. "Why youth unemployment problem require more than a strait jacket solution". The Standard (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.

[115] "Youth Enterprise Development Fund" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.

[116] "Women Enterprise Fund – Kenya – 50 Million African Women Speak". womenconnect.org. සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.

[117] "Kikao Mtaani". youth.go.ke (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.

[118] "The Uwezo Fund – A flagship programme for vision 2030" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.

[119] "Home | Future Bora Innovation Challenge". Future Bora (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.

[120] PLC, Standard Group. "studio mashinani". The Standard (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.

[121] "Kenya Youth Empowerment Programmes (Full List)". Latest Global Opportunities (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2021-08-03. 25 February 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2022-02-25.

[122] Reporter, Standard. "Government to review Early Childhood Development policy". Standard Digital News. 22 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 June 2016.

[:2-123] "Primary School Education in Kenya". kenyapage.net. 12 April 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.

[124] "Literacy rate, adult total (% of people ages 15 and above) – Kenya | Data". data.worldbank.org. 28 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-01-22.

[125] "Literacy rate, adult total (% of people ages 15 and above) – Sub-Saharan Africa | Data". data.worldbank.org. 16 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-01-22.

[126] WIPO. "Global Innovation Index 2023, 15th Edition". www.wipo.int (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-30.

[127] Africa in China's 21st Century: In Search of a Strategy. Independently published. 3 December 2017. ISBN 978-1973456803.

[128] On the Beat – Tapping the Potential of Kenya's Music Industry සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 නොවැම්බර් 2011 at the Wayback Machine, WIPO Magazine (July 2007).

[IAAF-129] IAAF: Changes of Allegiance 1998 to 2005 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 9 මැයි 2013 at the Wayback Machine

[130] Mynott, Adam (20 May 2005). "Kenya examines track star defections". BBC News. 17 April 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.

[131] "Furious Kenyans threaten to defect over taxes". Reuters. 22 January 2014. 5 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.

[132] "Why the defections?". mobile.nation.co.ke. 18 August 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.

[133] "Kenya women's volleyball caps three decades of excellence | Kenya Page Blog". kenyapage.net. 20 June 2015. 12 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.

[134] "Volleyball: Champions Kenya Scoop Major Continental Awards |". chimpreports.com. 21 June 2015. 3 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.

[135] ":: Cricket Kenya". cricketkenya.co.ke. 28 March 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.

[136] "Kenya win Singapore Sevens title". SuperSport. 17 April 2016. 21 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.

[137] "Kenya beat Fiji to win their first Sevens World Series title". BBC Sport. 20 April 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.

[138] Sport, Telegraph (17 April 2016). "HSBC World Rugby Sevens Series: Kenya shock Fiji and win maiden title in Singapore". The Telegraph. 19 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2016.

[139] New Vision, 3 June 2004: Wrangles land Kenya indefinite FIFA ban සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 ජනවාරි 2008 at the Wayback Machine

[140] The Auto Channel, 21 July 2001: FIA RALLY: Delecour takes points finish on Safari Rally debut සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 දෙසැම්බර් 2007 at the Wayback Machine

[141] 1993 FIBA Africa Championship for Men සංරක්ෂණය කළ පිටපත 8 ඔක්තෝබර් 2017 at the Wayback Machine, ARCHIVE.FIBA.COM. Retrieved 24 January 2016.

[142] Color of Hockey: Kenya Ice Lions ready to roar – NHL

[143] Hockey visit to Kenya – IIHF

[144] Solar Ice Rink – The Panari Hotel

[145] "Kenyan skaters flock to East Africa's first ice rink". The Mail & Guardian. 25 December 2005.

[146] "Fast food finds fans in sub-Sahara Africa, where obesity problem is growing". NBC News. 24 October 2012. 16 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2013.

[147] US fast food chain to open first Kenya outlet in August – Money Markets සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 ඔක්තෝබර් 2018 at the Wayback Machine. businessdailyafrica.com. Retrieved 9 August 2013.

[148] "Restaurants in Nairobi, Kenya - Yellow Pages Online Directory". yellowpageskenya.com.

[149] Kenyans are gradually loving cheese සංරක්ෂණය කළ පිටපත 14 නොවැම්බර් 2017 at the Wayback Machine, africanews.com, September 4, 2016.

[150] Entrepreneur grows her hobby into a successful cheese making business සංරක්ෂණය කළ පිටපත 14 නොවැම්බර් 2017 at the Wayback Machine, howwemadeitinafrica.com, August 23, 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]

@@ 6 පේළිය: / 6 පේළිය: @@
 ඊට හේතු වුයේ ඔහුගේ නාමයෙහි දේශිය උච්චාරණය ගැබ්ව තිබු හෙයිනි. දැනට කෙන්යාව යනුවෙන් හඳුන්වනු ලබන ප්‍රදේශය වසර 1920 ට පෙරදී හැඳින්වූයේ 'බ්‍රිතාන්‍යයට අයත් නැගෙනහිර අප්‍රිකා ආරක්ෂිත රාජ්‍යය  වශයෙනි.
+== Government and politics ==
+{{Main|Politics of Kenya}}
+[[File:Mwai_Kibaki,_October_2003.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mwai_Kibaki,_October_2003.jpg|thumb|Kenya's third president, [[:en:Mwai_Kibaki|Mwai Kibaki]]]]
+Kenya is a [[:en:Presidential_system|presidential]] [[:en:Representative_democracy|representative democratic]] republic with a [[:en:Multi-party_system|multi-party system]]. The president is both the [[:en:Head_of_state|head of state]] and [[:en:Head_of_government|head of government]]. [[:en:Executive_power|Executive power]] is exercised by the government. [[:en:Legislative_power|Legislative power]] is vested in both the government and the [[:en:National_Assembly_of_Kenya|National Assembly]] and the [[:en:Senate_of_Kenya|Senate]]. The [[:en:Judiciary|Judiciary]] is independent of the executive and the legislature. There has been growing concern, especially during former president Daniel arap Moi's tenure, that the executive was increasingly meddling with the affairs of the judiciary.<ref>{{Cite web |last=Novak |first=Andrew |title=The Criminal Justice System and Eroding Democracy After Independence – Page 12 |url=http://racism.org/index.php?option=com_content&view=article&id=1448:mandatorydeathpenalty03&catid=140&Itemid=155&showall=&limitstart=11 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160603102544/http://racism.org/index.php?option=com_content&view=article&id=1448:mandatorydeathpenalty03&catid=140&Itemid=155&showall=&limitstart=11 |archive-date=3 June 2016 |access-date=13 May 2016 |website=racism.org}}</ref>
+Kenya has high levels of corruption according to [[:en:Transparency_International|Transparency International]]'s [[:en:Corruption_Perceptions_Index|Corruption Perceptions Index]] (CPI), a metric which attempts to gauge the prevalence of [[:en:Public_sector|public-sector]] corruption in various countries. In 2019, the nation placed 137th out of 180 countries in the index, with a score of 28 out of 100.<ref>{{Cite web |title=Corruption Perceptions Index 2019 |url=https://www.transparency.org/cpi2019?/news/feature/cpi-2019 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200512190641/https://www.transparency.org/cpi2019?%2Fnews%2Ffeature%2Fcpi-2019 |archive-date=12 May 2020 |access-date=20 February 2020 |website=transparency.org |publisher=[[Transparency International]]}}</ref> But there are several rather significant developments with regard to curbing corruption from the Kenyan government, for instance the establishment of a new and independent [[:en:Ethics_and_Anti-Corruption_Commission|Ethics and Anti-Corruption Commission (EACC)]].<ref>{{Cite web |title=Business Corruption in Kenya |url=http://www.business-anti-corruption.com/country-profiles/sub-saharan-africa/kenya/business-corruption-in-kenya.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140406012851/http://www.business-anti-corruption.com/country-profiles/sub-saharan-africa/kenya/business-corruption-in-kenya.aspx |archive-date=6 April 2014 |access-date=4 April 2014 |publisher=Business Anti-Corruption Portal}}</ref>
+[[File:JUDICIARY.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:JUDICIARY.JPG|thumb|The [[:en:Supreme_Court_of_Kenya|Supreme Court of Kenya]] building]]
+Following general elections held in 1997, the Constitution of Kenya Review Act, designed to pave the way for more comprehensive amendments to the Kenyan constitution, was passed by the national parliament.<ref>[http://www.kenyaconstitution.org/history/ A short history of the 2010 Kenya constitution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121030152612/http://www.kenyaconstitution.org/history/|date=30 October 2012}}. kenyaconstitution.org</ref>
+In December 2002, Kenya held democratic and open elections, which were judged free and fair by most international observers.<ref>{{Cite news|url=http://www.cbc.ca/news/world/international-observers-declare-kenyan-elections-fair-1.349882|title=International observers declare Kenyan elections fair|work=cbc.ca|access-date=13 May 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160530210357/http://www.cbc.ca/news/world/international-observers-declare-kenyan-elections-fair-1.349882|archive-date=30 May 2016|url-status=live}}</ref> The 2002 elections marked an important turning point in Kenya's democratic evolution in that power was transferred peacefully from the [[:en:Kenya_African_National_Union|Kenya African National Union]] (KANU), which had ruled the country since independence, to the [[:en:National_Rainbow_Coalition|National Rainbow Coalition]] (NARC), a coalition of political parties.
+Under the presidency of [[:en:Mwai_Kibaki|Mwai Kibaki]], the new ruling coalition promised to focus its efforts on generating economic growth, combating corruption, improving education, and rewriting its constitution. A few of these promises have been met. There is free primary education.<ref>{{Cite web |title=The Turning Point: Free Primary Education in Kenya – NORRAG |url=https://resources.norrag.org/resource/view/40/162 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210204085234/https://resources.norrag.org/resource/view/40/162 |archive-date=4 February 2021 |access-date=21 December 2020 |website=norrag.org}}</ref> In 2007, the government issued a statement declaring that from 2008, secondary education would be heavily subsidised, with the government footing all tuition fees.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7239577.stm|title=Africa &#124; Free secondary schools for Kenya|date=11 February 2008|work=BBC News|access-date=26 February 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20121203081815/http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7239577.stm|archive-date=3 December 2012|url-status=live}}</ref>
+=== 2013 elections and new government ===
+{{Main|Kenyan general election, 2013|Kenyan local elections, 2013}}
+Under the new constitution and with President Kibaki prohibited by term limits from running for a third term, Deputy Prime Minister [[:en:Uhuru_Kenyatta|Uhuru Kenyatta]] ran for office. He won with 50.51% of the vote in March 2013.
+In December 2014, President Kenyatta signed a Security Laws Amendment Bill, which supporters of the law suggested was necessary to guard against armed groups. Opposition politicians, human rights groups, and nine Western countries criticised the security bill, arguing that it infringed on democratic freedoms. The governments of the [[:en:United_States|United States]], the [[:en:United_Kingdom|United Kingdom]], [[:en:Germany|Germany]], and [[:en:France|France]] also collectively issued a press statement cautioning about the law's potential impact. Through the Jubilee Coalition, the Bill was later passed on 19 December in the National Assembly under acrimonious circumstances.<ref>{{Cite news|url=https://en-maktoob.news.yahoo.com/kenya-passes-divisive-anti-terror-law-090047236.html|title=Kenya president signs tough 'anti-terror' law|date=19 December 2014|access-date=22 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141222200412/https://en-maktoob.news.yahoo.com/kenya-passes-divisive-anti-terror-law-090047236.html|archive-date=22 December 2014|publisher=Al Jazeera|url-status=dead}}</ref>
+=== Foreign relations ===
+{{Main|Foreign relations of Kenya}}
+[[File:President_Obama_visits_Nairobi_Kenya_July_2015_(20848405843).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:President_Obama_visits_Nairobi_Kenya_July_2015_(20848405843).jpg|thumb|President [[:en:Barack_Obama|Barack Obama]] in Nairobi, July 2015]]
+Kenya has close ties with its fellow [[:en:Swahili_language|Swahili]]-speaking neighbours in the [[:en:African_Great_Lakes|African Great Lakes]] region. Relations with Uganda and Tanzania are generally strong, as the three nations work toward economic and social integration through common membership in the [[:en:East_African_Community|East African Community]].
+Relations with Somalia have historically been tense, although there has been some military co-ordination against Islamist insurgents. Kenya has good relations with the United Kingdom.<ref name="upenn">[http://www.africa.upenn.edu/NEH/kforeignrelation.htm Kenya – Foreign Relations] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160423011916/http://www.africa.upenn.edu/NEH/kforeignrelation.htm|date=23 April 2016}}. Retrieved on 16 January 2015.</ref> Kenya is one of the most [[:en:Pro-American|pro-American]] nations in Africa, and the wider world.<ref>{{Cite web |title=Opinion of the United States |url=http://www.pewglobal.org/database/indicator/1/country/113/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190405225516/https://www.pewglobal.org/database/indicator/1/country/113/ |archive-date=5 April 2019 |access-date=17 July 2016 |publisher=Pewglobal.org}}</ref>
+With [[:en:International_Criminal_Court|International Criminal Court]] trial dates scheduled in 2013 for both President Kenyatta and Deputy President [[:en:William_Ruto|William Ruto]] related to the 2007 election aftermath, US president [[:en:Barack_Obama|Barack Obama]] chose not to visit the country during his [[:en:United_States_presidential_visits_to_Sub-Saharan_Africa#List_of_trips|mid-2013 African trip]].<ref>Epatko, Larisa, [https://www.pbs.org/newshour/rundown/2013/06/africa-tour.html "Why Obama Is Visiting Senegal, South Africa and Tanzania But Not Kenya"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140121185125/http://www.pbs.org/newshour/rundown/2013/06/africa-tour.html|date=21 January 2014}}, ''[[PBS NewsHour]]'', 25 June 2013. Retrieved 18 August 2013.</ref> Later in the summer, Kenyatta visited China at the invitation of President [[:en:Xi_Jinping|Xi Jinping]] after a stop in Russia and not having visited the United States as president.<ref name="wp012">Raghavan, Sudarsan, [https://www.washingtonpost.com/world/in-snub-to-washington-kenyan-president-visits-china-russia-in-first-official-visit-outside-africa/2013/08/17/baaed162-06a4-11e3-bfc5-406b928603b2_story.html "In snub to Washington, Kenyan president visits China, Russia first"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141129115608/http://www.washingtonpost.com/world/in-snub-to-washington-kenyan-president-visits-china-russia-in-first-official-visit-outside-africa/2013/08/17/baaed162-06a4-11e3-bfc5-406b928603b2_story.html|date=29 November 2014}}, ''Washington Post'', 17 August 2013. Ambassador Liu's comments at capitalfm.co.ke linked to [http://www.capitalfm.co.ke/eblog/2013/08/16/kenya-and-china-achieving-shared-dreams-hand-in-hand/ capitalfm.co.ke] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130818125924/http://www.capitalfm.co.ke/eblog/2013/08/16/kenya-and-china-achieving-shared-dreams-hand-in-hand/|date=18 August 2013}}. Retrieved 18 August 2013.</ref> In July 2015, Obama visited Kenya, the first American president to visit the country while in office.<ref>{{Cite web |last=George Kegoro |title=Circumstances created need that made visit possible |url=http://www.nation.co.ke/oped/Opinion/Barack-Obama-Visit-Uhuru-Kenyatta-William-Ruto-ICC/-/440808/2808378/-/dmt8p2/-/index.html |url-access=subscription |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160828050809/http://www.nation.co.ke/oped/Opinion/Barack-Obama-Visit-Uhuru-Kenyatta-William-Ruto-ICC/-/440808/2808378/-/dmt8p2/-/index.html |archive-date=28 August 2016 |access-date=17 July 2016 |publisher=Nation.co.ke}}</ref>
+The [[:en:British_Army_Training_Unit_Kenya|British Army Training Unit Kenya]] (BATUK) is used for the training of [[:en:British_Army|British]] infantry battalions in the arid and rugged terrain of the [[:en:Great_Rift_Valley|Great Rift Valley]].<ref>"[https://www.theguardian.com/uk/2001/jul/01/politics.world Britain's secret killing fields] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190806113032/https://www.theguardian.com/uk/2001/jul/01/politics.world|date=6 August 2019}}". ''The Guardian''. 1 July 2001</ref><ref>{{Cite web |title=The British Army in Africa |url=http://www.army.mod.uk/operations-deployments/22724.aspx |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160630055845/http://www.army.mod.uk/operations-deployments/22724.aspx |archive-date=30 June 2016 |access-date=20 June 2016 |website=army.mod.uk/ |publisher=Ministry of Defence}}</ref>
+=== Armed forces ===
+{{main|Kenya Defence Forces}}
+[[File:Emblem_of_the_Kenya_Defence_Forces.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Emblem_of_the_Kenya_Defence_Forces.svg|alt=Emblem of the Kenya Defence Forces|වම|thumb|Emblem of the Kenya Defence Forces]]
+The Kenya Defence Forces are the [[:en:Armed_forces|armed forces]] of Kenya. The [[:en:Kenya_Army|Kenya Army]], [[:en:Kenya_Navy|Kenya Navy]], and [[:en:Kenya_Air_Force|Kenya Air Force]] compose the National Defence Forces. The current Kenya Defence Forces were established, and its composition laid out, in Article 241 of the 2010 [[:en:Constitution_of_Kenya|Constitution of Kenya]]; the KDF is governed by the Kenya Defence Forces Act of 2012.<ref>{{Cite web |last=Ministry of Defence |title=Kenya Defence Forces Act – No. 25 of 2012 |url=http://www.mod.go.ke/pubs/kdfAct.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181003132740/http://www.mod.go.ke/pubs/kdfAct.pdf/ |archive-date=3 October 2018 |access-date=6 May 2014 |publisher=National Council for Law Reporting}}</ref> The [[:en:President_of_Kenya|President of Kenya]] is the [[:en:Commander-in-chief|commander-in-chief]] of all the armed forces.
+The armed forces are regularly deployed in peacekeeping missions around the world. Further, in the aftermath of the national elections of December 2007 and the violence that subsequently engulfed the country, a commission of inquiry, the [[:en:Waki_Commission|Waki Commission]], commended its readiness and adjudged it to "have performed its duty well."<ref>{{Cite web |title=Commission of Inquiry into the Post Election Violence |url=http://www.eastandard.net/downloads/Waki_Report.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20081220154028/http://www.eastandard.net/downloads/Waki_Report.pdf |archive-date=20 December 2008}}</ref> Nevertheless, there have been serious allegations of human rights violations, most recently while conducting counter-insurgency operations in the [[:en:Mt_Elgon|Mt Elgon]] area<ref>{{Cite web |title=Kenya National Commission on Human Rights |url=http://www.knchr.org/dmdocuments/Mt%20Elgon%20.PDF |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120214072227/http://www.knchr.org/dmdocuments/Mt%20Elgon%20.PDF |archive-date=14 February 2012}}</ref> and also in the district of [[:en:Mandera|Mandera]] central.<ref>[http://www.nation.co.ke/News/-/1056/486206/-/view/printVersion/-/15cwkg8/-/index.html Security men accused of torture and rape] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170703143833/http://www.nation.co.ke/News/-/1056/486206/-/view/printVersion/-/15cwkg8/-/index.html|date=3 July 2017}} Daily Nation. 11 January 2008.</ref>
+Kenya's armed forces, like many government institutions in the country, have been tainted by [[:en:Corruption_in_Kenya|corruption]] allegations. Because the operations of the armed forces have been traditionally cloaked by the ubiquitous blanket of "state security", the corruption has been hidden from public view, and thus less subject to public scrutiny and notoriety. This has changed recently. In what are by Kenyan standards unprecedented revelations, in 2010, credible claims of corruption were made with regard to recruitment<ref>The Standard 31 October 2010 Activists give military 5 days to re-admit recruit INTERNET [http://www.standardmedia.co.ke/InsidePage.php?id=2000021408&catid=159&a=1 standardmedia.co.ke] {{dead link|date=December 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}} Cited on 3 January 2011</ref> and procurement of armoured personnel carriers.<ref>The Standard Sh 1.6 billion tender rocks the DoD INTERNET [http://www.standardmedia.co.ke/InsidePage.php?id=2000020947&catid=4&a=1 standardmedia.co.ke] {{dead link|date=December 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}} Cited on 3 January 2011</ref> Further, the wisdom and prudence of certain decisions of procurement have been publicly questioned.<ref>For example the decision to acquire ex-Jordanian F5 fighter aircraft. See The Standard Kenya's 'new' fighter jets cannot take off INTERNET [http://www.standardmedia.co.ke/InsidePage.php?id=2000021374&catid=4&a=1 standardmedia.co.ke] {{dead link|date=December 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}} Cited on 3 January 2011</ref>
+=== Administrative divisions ===
+<!--Linked from [[Administrative divisions of Kenya]]--> {{main|Counties of Kenya|Divisions of Kenya}}
+[[File:Map_showing_Counties_underthe_new_kenyan_constitution..gif|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_showing_Counties_underthe_new_kenyan_constitution..gif|thumb|Kenya's 47 counties]]
+Kenya is divided into [[:en:Counties_of_Kenya|47 semi-autonomous counties]] that are headed by governors. These 47 counties form the first-order divisions of Kenya.
+The smallest administrative units in Kenya are called [[:en:Locations_of_Kenya|locations]]. Locations often coincide with electoral wards. Locations are usually named after their central villages/towns. Many larger towns consist of several locations. Each location has a chief, appointed by the state.
+Constituencies are an electoral subdivision, with each county comprising a whole number of constituencies. An interim boundaries commission was formed in 2010 to review the constituencies and in its report, it recommended the creation of an additional 80 constituencies. Previous to the 2013 elections, there were 210 [[:en:Constituencies_of_Kenya|constituencies in Kenya]].<ref>Kenya Roads Board [https://web.archive.org/web/20080113052023/http://www.krb.go.ke/constituency.php Constituency funding under the RMLF]</ref>
+=== Human rights ===
+{{See also|Human rights in Kenya|LGBT rights in Kenya|Human trafficking in Kenya}}
+[[:en:Homosexuality|Homosexual acts]] are illegal in Kenya and punishable by up to 14 years in prison,<ref>{{Cite web |date=2015 |title=Laws on Homosexuality in African Nations |url=https://www.loc.gov/law/help/criminal-laws-on-homosexuality/african-nations-laws.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170619211045/http://www.loc.gov/law/help/criminal-laws-on-homosexuality/african-nations-laws.php |archive-date=19 June 2017 |access-date=3 June 2017 |website=Library of Congress}}</ref> though the state often turns a blind eye and avoids prosecuting gay people{{citation needed|date=November 2023}}. According to a 2020 survey by the [[:en:Pew_Research_Center|Pew Research Center]], 83% of Kenyans believe that homosexuality should not be accepted by society.<ref name="pewresearch.org">{{Cite web |last1=Poushter |first1=Jacob |last2=Kent |first2=Nicholas |date=25 June 2020 |title=The Global Divide on Homosexuality Persists |url=https://www.pewresearch.org/global/2020/06/25/global-divide-on-homosexuality-persists/ |access-date=6 August 2022 |publisher=Pew Research Center}}</ref> While addressing a joint press conference together with President [[:en:Barack_Obama|Barack Obama]] in 2015, President Kenyatta declined to assure Kenya's commitment to gay rights, saying that "the issue of gay rights is really a non-issue... But there are some things that we must admit we don't share. Our culture, our societies don't accept."<ref>{{Cite news|url=https://www.cnn.com/2015/07/25/politics/obama-kenya-kenyatta/index.html|title=Obama lectures Kenyan president on gay rights|last=Scott, Holmes|first=Eugene, Kristen|date=25 July 2017|access-date=24 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200515205038/https://www.cnn.com/2015/07/25/politics/obama-kenya-kenyatta/index.html|archive-date=15 May 2020|publisher=CNN|url-status=live}}</ref>
+In November 2008, [[:en:WikiLeaks|WikiLeaks]] brought wide international attention to ''The Cry of Blood'' report, which documents the extrajudicial killing of gangsters by the Kenyan police. In the report, the [[:en:Kenya_National_Commission_on_Human_Rights|Kenya National Commission on Human Rights]] (KNCHR) reported these in their key finding "e)", stating that the [[:en:Forced_disappearance|forced disappearances]] and [[:en:Extrajudicial_killing|extrajudicial killings]] appeared to be official policy sanctioned by the political leadership and the police.<ref>{{Cite web |date=25 September 2008 |title='The Cry of Blood' — Report on Extra-Judicial Killings and Disappearances |url=http://www.ediec.org/fileadmin/user_upload/Kenia/KNCHR_REPORT_ON_POLICE.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20101214044349/http://www.ediec.org/fileadmin/user_upload/Kenia/KNCHR_REPORT_ON_POLICE.pdf |archive-date=14 December 2010 |access-date=29 December 2010 |publisher=[[Kenya National Commission on Human Rights]]/Enforced Disappearances Information Exchange Center}}</ref><ref>{{Cite web |date=1 April 2017 |title=Was extra-judicial killing of Eastleigh 'thugs' justified? Kenyans divided » Capital News |url=http://www.capitalfm.co.ke/news/2017/04/was-extra-judicial-killing-of-eastleigh-thugs-justified-kenyans-divided/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170619115319/http://www.capitalfm.co.ke/news/2017/04/was-extra-judicial-killing-of-eastleigh-thugs-justified-kenyans-divided/ |archive-date=19 June 2017 |access-date=29 June 2017}}</ref>
 == ආර්ථිකය ==

පිළිගත් ස්වෛරී රාජ්‍යයන්
ඇල්ජීරියාව * ඇන්ගෝලාව * බෙනින් * බොට්ස්වානාව * බුර්කිනා ෆාසෝ * බුරුන්ඩි * කැමරූන් * කේප් වර්ඩ් * මධ්‍යම අප්‍රිකාව * චෑඩ් * කොමරොස් * කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය * කොංගෝ ජනරජය * ජිබුටි * ඊජිප්තුව * සමක ගිනියාව * එරිත්‍රියාව * එස්වාටිනි * ඉතියෝපියාව * ගැබොන් * ගැම්බියාව * ඝානාව * ගිනියාව * ගිනි බිසවු * අයිවරි කෝස්ට් * කෙන්යාව * ලෙසොතෝව * ලයිබීරියාව * ලිබියාව * මැඩගස්කරය * මලාවි * මාලි * මොරිටේනියාව * මුරුසිය * මොරොක්කෝව * මොසැම්බික් * නැමීබියාව * නයිජර් * නයිජීරියාව * රුවන්ඩාව * සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ * සෙනගාලය * සීෂෙල්ස් * සියෙරා ලියෝන් * සෝමාලියාව * දකුණු අප්‍රිකාව * දකුණු සුඩානය * සුඩානය * ටැන්සානියාව * ටෝගෝ * ටියුනීසියාව * උගන්ඩාව * සැම්බියාව * සිම්බාබ්වේ
සීමිත හෝ පිළිගැනීමක් නොමැති රාජ්‍යයන්
සහරාවි අරාබි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය * සෝමාලිලන්තය
අප්‍රිකානු නොවන රාජ්‍යවල සංඝටක කොටස්
දකුණු සහ ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රංශ භූමිය * කැනරි දූපත් * සියුටා * මැඩෙයිරා * මයෝට් * මෙලිලා * පෙලගී දූපත් * ප්ලාසාස් ඩි සොබෙරානියා * රීයූනියන් * සොකොත්‍රා දූපත් සමූහය
ස්වෛරී රාජ්‍යයක යැපෙන භූමි
ශාන්ත හෙලේනා, ඇසෙන්ෂන් සහ ට්‍රිස්ටන් ඩා කුන්හා