Vidunderlige nye verden er ein dystopisk klassikar
.
I 2017 kom romanen i ny norsk omsetjing med tittelen Fagre nye verden
.

Vidunderlige nye verden er ein dystopisk og satirisk framtidsroman av Aldous Huxley frå 1932. Originaltittelen er Brave New World.

Faktaboks

Originaltittel

Brave New World

Norsk tittel
Vidunderlige nye verden
Også kjend som

Fagre nye verden (2017)

Uttale
breiv nju: wə:ld
Forfattar

Aldous Huxley

Utgjevingsår
1932
Omsetjing
1948
Omsetjar

Georg Brockmann; Bjørn Alex Herrman

Romanen, som er blant dei mest kjende i engelsk litteratur, blir ofte samanlikna med George Orwells Nittenåttifire (1949). Vidunderlige nye verden er eit skrekkbilde av eit samfunn der ukritisk bruk av teknologi har fått uhyggelege konsekvensar.

Bakgrunn og historisk kontekst

Huxley var interessert i vitskap og teknologi, men første verdskrigen gjorde han usikker på om mennesket ville vere i stand til å bruke teknologien til å utvikle betre samfunn. For Huxley var trua på at teknologi kan løyse alle samfunnsutfordringane naiv. I romanen brukte han ein kombinasjon av satire og narrativ fiksjon.

Forteljemåte og personskildring

Samfunnet

Handlinga utspelar seg i år 2540 e.Kr., som romanen identifiserer som år 632 e.F. «e.F.» viser til «etter Ford», sidan Henry Ford, som sette i gang masseproduksjon av bilar i USA tidleg på 1900-talet, blir sett opp til som ein gud. Stikkord for dette framtidssamfunnet er «Fellesskap. Identitet. Stabilitet». I denne «Verdensstaten» blir teknologi systematisk brukt til å «kondisjonere» bort barnas kjensler og individuelle trekk. Blant dei vaksne er det ingen stabile parforhold, sidan alle tilhøyrer alle. Dei kunstig befrukta barna blir utvikla utan mor og kondisjonerte til fem ulike klasser eller «kaster». Alfa-kasten er den øvste kasten, medan epsilon-kasten i praksis arbeider som slavar.

Handling

Huxley skaper spenning i handlinga ved å la Bernhard Marx, som tilhøyrer alfa-kasten, reise saman med kjærasten Lenina Crowne frå London til eit reservat i New Mexico, der det framleis bur folk med tilknyting til samfunn før Verdensstaten blei etablert. Bernhard tar to av dei som bur i reservatet, Linda og son hennar John, med tilbake til London. John blir kalla ein «villmann», både fordi han har foreldre og fordi han er sjølvstendig og har individuelle trekk.

Når Bernard presenterer John for sjefen sin, som er direktøren for «utklekning og kondisjonering», viser det seg at «villmannen» John er direktørens son. Sidan ein slik familierelasjon er uhøyrt i Verdensstaten, må direktøren gå av. Linda og John blir haldne i London som eit eksperiment. Medan Linda blir neddopa av det narkotiske stoffet soma, vert John stadig sintare på Verdensstaten.

John framstår som hovudpersonen i romanen. Han er skildra meir nyansert enn dei kasteinndelte innbyggarane i Verdensstaten, som er meir eindimensjonale. John utviklar seg til ein kompleks person som kan overraske lesaren. Verdiane hans er baserte på etikken han les ut av Shakespeares drama, som han stadig siterer.

Johns mange Shakespeare-sitat dannar ei etisk motvekt mot verdisystemet i Verdensstaten, som har eliminert ikkje berre aldring og smerte, men også individuell fridom og personlege kvalitetar. Huxley kontrasterer dei ulike verdiane i romanen gjennom samtalar John har med Verdenslederen, Mustapha Mond, som er den mest intelligente maktpersonen i romanen. Mond forsvarer etikken som Verdensstaten er basert på: Kastesystemet, kondisjonering og fråver av personleg fridom er ein pris som er verd å betale for samfunnsstabilitet og menneskets varige lykke gjennom fråver av smerte. John godtar ikkje argumentasjonen til Mond, og samtalen konkluderer med at John krev retten til å vere ulykkeleg. Når Johns liv får ein dramatisk slutt, får Mond ut frå sine verdiar rett. Men protesten som ligg i at John tar livet sitt, utgjer samtidig eit glimt av håp som reflekterer Huxleys verdiar som forfattar.

Satire, dystopi og science fiction

I TV-filmen frå 1998 spelte Leonard Nimoy rolla som verdsleiaren Mustapha Mond
.

Vidunderlige nye verden kombinerer på ein verknadsfull måte satire og dystopi. Satiren ligg i at romanen kritiserer samfunnet som Verdensstaten representerer. Satiren blir effektiv gjennom Huxleys forteljemåte, som har ironi som eit viktig verkemiddel. Romantittelen er frå Shakespeares drama Stormen. Tittelen er ironisk fordi den nye verda som John reiser til ikkje er «vidunderlig», men derimot uhyggeleg. Slik blir romanen ein dystopi – ein skremande og åtvarande kontrast til bildet som utopien gir av eit idealsamfunn.

Som dystopi er Vidunderlige nye verden ein undersjanger av science fiction, som er eit samleomgrep for fiksjonslitteratur som bryt med gjeldande forventningar til kva som er sannsynleg. Samtidig må det usannsynlege motiverast ut frå rasjonelle kriterier, og det er nettopp dét Mustapha Mond gjer i samtalane sine med John.

Intertekstualitet

Mange lesarar har høyrt ekko av Jonathan Swifts Gullivers reiser (1726) i romanen til Huxley. Gulliver reiser til samfunn som er svært ulike Storbritannia, og som dermed gir uventa og kritiske perspektiv på både hovudpersonen og det britiske samfunnet på 1700-talet.

Meir direkte er Vidunderlige nye verden knytt til H. G. Wells' Men like Gods (1923). Huxley meinte at Wells' roman, som skildrar eit parallelt univers, er utopisk.

Påverknad og aktualitet

Vidunderlige nye verden har påverka, og påverkar framleis, utviklinga av science fiction-sjangeren. I tillegg har romanen hatt innverknad på ei rekke litterære sjangrar når det gjeld framstilling av framtidige livsvilkår og samfunnsformer. Ein britisk roman som er inspirert av Vidunderlige nye verden, er George Orwells Nittenåttifire (1949).

Den rivande utviklinga innanfor genteknologi gjer romanen påtrengjande aktuell, ikkje minst spørsmålet om i kva grad mennesket skal eller bør endre organismers genetiske samansetjing. To andre aktuelle spørsmål i romanen gjeld faren for, og konsekvensane av, inndeling av menneske i ulike kategoriar og ei udemokratisk politisk styreform.

Kanskje er det underhaldningsaspektet ved Vidunderlige nye verden som er aller mest aktuelt nærare 100 år etter at Huxley skreiv romanen. Menneska i Verdensstaten er hjernevaska til å ønskje seg enkel underhaldning, som dei brukar nesten all tida si på. Slik aktualiserar Huxley den amerikanske medieforskaren Neil Postmans tese i Vi morer oss til døde: Alle er så opptatt av «hjernedaud» underhaldning at dei ikkje er interesserte i eller i stand til å tenkje og reflektere kritisk sjølve. Med framveksten av sosiale media (styrte av algoritmer for effektivt å hekte og nærast hjernevaske brukarar) er denne dimensjonen ved Huxleys roman endå meir relevant i dag enn då Postman utga boka si i 1985.

Det er laga fleire radioversjonar av Vidunderlige nye verden. Det er også produsert fleire TV-filmar: ein i 1980, regissert av Burt Brinckerhoff, og ein i 1998, regissert av Leslie Libman og Larry Williams. I 2020 kom ein TV-serie basert på romanen.

Omsetjingar til norsk

Romanen blei omsett til norsk av Georg Brockmann og utgitt i 1948. I 2017 kom det ei ny norsk omsetjing av Bjørn Alex Herrman med tittelen Fagre nye verden.

Les meir i Store norske leksikon

Litteratur

  • Bowering, Peter. 2013. Aldous Huxley: A Study of the Major Novels. London: Bloomsbury.
  • Bradshaw, David. 2012. «Modern Life: Fiction and Satire». I Laura Marcus og Peter Nicholls (red.), Twentieth-Century English Literature, s. 218-236. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Firshaw, Peter. 1984. The End of Utopia: A Study of Aldous Huxley's «Brave New World». Lewisburg, PA: Bucknell University Press.
  • Poller, Jake. 2021. Aldous Huxley: Critical Lives. Chicago: Reaktion Books.
  • Sawyer, Dana. 2002. Aldous Huxley: A Biography. New York: The Crossroad Publishing Company.

Kommentarar

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må være logga inn for å kommentere.

eller registrer deg