indoeuropeiske språk – Store norske leksikon

Faktaboks

Etymologi: første ledd indo- (India); andre ledd europeisk
Uttale: ˈindoeuropeiske språk

Indoeuropeiske språk er ein språkfamilie som tradisjonelt høyrde heime i Europa og det sørlege og sørvestlege Asia. Gjennom europeisk kolonisering sidan 1500-talet har fleire indoeuropeiske språk — først og fremst engelsk, fransk, kastiljansk/spansk, portugisisk og russisk — spreidd seg til alle verdsdelar.

Indoeuropeiske språk blir snakka av om lag 3,3 milliardar menneske – over 40 prosent av alle menneske i verda – som er fleire enn nokon annan språkfamilie. Det finst om lag 450 indoeuropeiske språk, og berre fire språkfamiliar har fleire språk.

Norsk er eit indoeuropeisk språk.

Indoeuropeiske talord

Det er stort sett enkelt å identifisere eit indoeuropeisk språk ved å sjå på talorda frå éin til ti, som vist i tabellen nedanfor, alle skrivne i IPA. Genusbøying er utelaten, av plassomsyn. Hindustani er brukt som ei samnemning på hindi og urdu.

	norsk	irsk	italiensk	russisk	gresk	persisk	hindustani
1	æin	eːn	ˈuno	aˈdʲin	ˈena	jek	ek
2	tuː	doː	ˈdue	dva	ˈðio	do	do
3	treː	trʲiː	ˈtre	trʲi	ˈtria	se	tin
4	fîːre	ˈkʲahǝrʲ	ˈkwattro	ʧiˈtirʲi	ˈtesera	ʧæˈhar	ʧar
5	fem	kuːɡʲ	ˈʧiŋkwe	pʲatʲ	ˈpende	pænʤ	panʧ
6	seks	ʃeː	ˈsei	ʃestʲ	ˈeksi	ʃeʃ	ʧʰǝh
7	ʃʉː	ʃaxt	ˈsette	sʲemʲ	eˈpta	hæft	sat
8	ôte	oxt	ˈotto	ˈvosʲimʲ	oˈkto	hæʃt	aʈʰ
9	niː	niː	ˈnove	ˈdʲevʲitʲ	eˈnea	noh	nǝʊ
10	tiː	dʲeh	ˈdieʧi	ˈdʲesʲitʲ	ˈðeka	dæh	das

Nokre grunnleggjande fakta om indoeuropeiske språk

Vi kan oppsummere nokre grunnleggjande og typiske drag ved dei indoeuropeiske språka i desse fire punkta:

Dei indoeuropeiske språka stammar frå urindoeuropeisk, som truleg blei tala for mellom 4500 og 2500 år før vår tidsrekning, mest sannsynleg i elvedalane i det noverande Ukraina.
Indoeuropeiske språk er vanlege over store delar av verda, bortsett frå i Afrika og Aust-Asia.
Den indoeuropeiske språkfamilien har 9 levande greiner – keltisk, italisk, germansk, baltisk, slavisk, albansk, grensk, armensk og indoiransk – mens vi kjenner til 2 utdøydde greiner – tokarisk og anatolisk.
Nokre typiske strukturelle drag:
- Ord kan begynne med fleire konsonantar, til dømes br- i norsk bror, som svarer til fransk frère og russisk brat брат.
- Substantivet blir bøygt i numerus (tal) og kasus, og har to eller tre genus.
- Verbet blir bøygt i modus og tempus (tid), og som regel i person og numerus (tal).

Utbreiing

Indoeuropeiske språk blir brukt over store delar av verda:

Europa: Bortsett frå Aserbajdsjan, Estland, Finland, Georgia, Kasakhstan, Malta, Tyrkia og Ungarn har alle land indoeuropeiske fleirtalsspråk.
Asia: I Armenia, Iran, Afghanistan, Tadsjikistan, Pakistan, India, Nepal, Bangladesh og Sri Lanka snakkar eit fleirtal indoeuropeiske språk. I tillegg finst det store indoeuropeisktalande grupper i Tyrkia, Israel, Syria og Irak.
Amerika: Med eit mogeleg unnatak for Paraguay har alle land eit indoeuropeisk fleirtalsspråk.
Afrika: Sønnanfor Sahara er eitt eller fleire indoeuropeiske språk er offisielle språk og administrasjonsspråk, som ein arv frå kolonitida. Det fins store grupper indoeuropeisktalande i Sør-Afrika og Namibia.
Oseania: Eitt eller fleire indoeuropeiske språk er offisielle språk og administrasjonsspråk i dei fleste landa, som ein arv frå kolonitida.
Australia og New Zealand har eit indoeuropeisk fleirtalsspråk.

Greiner av indoeuropeisk

Dei indoeuropeiske språka blir delte i ni levande greiner (1–9 på lista nedanfor) og to utdøydde greiner (10–11 på lista nedanfor):

keltisk, med språk som irsk, skotsk-gælisk, walisisk og bretonsk. Dei eldste keltiske minnesmerka er lepontiske innskrifter frå 500-talet fvt. i Alpane.
italisk, med dei romanske språka (mellom anna fransk, portugisisk, kastiljansk/spansk, katalansk, italiensk og rumensk) og fleire utdøydde språk. Italisk er først belagt i innskrifter på latin og messapisk frå 500-talet fvt. i Italia.
germansk, med dei nordiske språka pluss mellom anna gotisk (utdøytt), tysk, jiddisk, nederlandsk og engelsk. Germansk er kjent sidan dei urnordiske Vimose-innskriftene i Danmark frå kring 150–160 evt.
baltisk, med latvisk og litauisk. Ei innskrift på det utdøydde språket gamalprøyssisk frå cirka 1369 er den eldste kjende teksten på eit baltisk språk.
slavisk, med mellom anna russisk, ukrainsk, polsk, tsjekkisk, slovakisk, bulgarsk, slovensk, bosnisk, kroatisk og serbisk. Den første samanhengande teksten på eit slavisk språk blei skriven seint på 800-talet på gamalkyrkjeslavisk.
albansk. Det eldste kjende dokumentet på albansk skriv seg frå 1462.
gresk. Dei eldste belagde tekstane på gresk er på mykensk gresk, frå 1500-talet fvt.
armensk. Armensk er kjent sidan ei bibelomsetjing frå 400-talet.
indoiransk, med tre undergrupper: indoarisk (med mellom anna hindi/urdu, gujarati, bengali og singhalesisk), iransk (med mellom anna persisk og dei kurdiske språka) og nuristansk (nokre språk i det austlege Afghanistan og det nordlege Pakistan). Dei eldste kjende samanhengande tekstane på eit indoarisk språk er Ashoka-edikta frå kring 250 fvt., skrivne på prakrit.
tokarisk (utdøytt), med to dialektar, austtokarisk (tokarisk A) og vesttokarisk (tokarisk B), som er kjende frå handskrift fra 500-talet til 700-talet evt. frå Tarimbekkenet i Xinjiang.
anatolisk (utdøydd), med fleire språk som blei snakka i Anatolia (Vesleasia) i det 2. tusenåret fvt., mellom anna hettittisk og luvisk.

Det er vanleg å rekne med ein meir detaljert struktur i denne språkfamilien:

Indoeuropeisk kan delast i anatolisk (11) pluss nord-indoeuropeisk (1–10).
Nord-indoeuropeisk (1–10) kan delast i tokarisk (10) pluss vest-indoeuropeisk (1–9).
Vest-indoeuropeisk (1–9) kan delast i italo-keltisk (1–2) pluss sentral-indoeuropeisk (3–9).

Nokre forskarar kallar 1–11 over for indo-hettittisk (eller indo-anatolisk), mens dei kallar 1–10 for indoeuropeisk. Dette inneber at dei ikkje reknar dei anatoliske språka som indoeuropeiske, men i staden som systerspråk til indoeuropeisk.

Vi har òg fragmentarisk kunnskap om tre andre indoeuropeiske språk – frygisk, trakisk og illyrisk – som alle døydde ut før vår tidsrekning.

Typiske drag ved indoeuropeiske språk

Det finst fleire fonologiske og grammatiske drag som går att dei fleste greinene av den indoeuropeiske språkfamilien og som er ein arv frå urindoeuropeisk.

Fonologi

I alle greiner av indoeuropeisk finst det språk med konsonantgrupper fremst i ord, som norsk bror og stor. Ordet for 'bror' i nokre andre greiner av språkfamilien kan illustrere dette: walisisk (keltisk) brawd, fransk (italisk) frère, litauisk (baltisk) brolis, russisk (slavisk) brat брат,kurmandsji (iransk) brak 'bror', romanes (indoarisk) phral og austtokarisk (tokarisk) pracar. Gresk kan illustrerast med profítis προφήτης 'profet' og ptósi πτώση 'fall, kasus'. Slavisk kan òg illusterast med russisk lgat' лгать 'ljuge' og polsk wzgórze [vzguʒe] 'ås, høyde'. Mange indoiranske språk har mista konsonantgrupper fremst i ord – til dømes kjem hindi bhāī भाई 'bror' av ei eldre form som låg nær sanskrit bhrātā भ्राता 'bror'.

Konsonantgrupper fremst i ord er påfallande uvanlege utanfor indoeuropeisk. I ikkje-indoeuropeiske språk i Asia finst dei nesten ikkje, med nokre få unnatak, som khmer (kambodsjansk) og ein del språk i Kaukasus, som georgisk. I afroasiatiske språk finst dei stort sett berre i berberske språk og moderne hebraisk. I andre afrikanske språk er dei nesten ikkje-eksisterande, og det same gjeld språk i Australia og Oseania. Dei aller fleste amerikanske urfolkspråka har ikkje konsonantgrupper fremst i ord, med nokre unnatak i Amazonas og på vestkysten av Nord-Amerika.

Morfologi

Substantiv

Det indoeuropeiske substantivet har frå gamalt av bøying i numerus (tal) og kasus. Dette har overlevd i språk i alle greinene av familien. Bortfall av kasus er vanlegast i romanske (italiske) og germanske språk.

I tillegg har substantivet genus, frå gamalt av tre (femininum, maskulinum, nøytrum), men i ein del språk har det blitt forenkla til to (femininum og maskulinum eller utrum (felleskjønn) og nøytrum). Nokre få språk, som engelsk, afrikaans, armensk og persisk, har ikkje lenger genus ved substantivet. Anatolisk hadde to genus, animat og nøytrum; animat blei splitta i femininum og nøytrum i ikkje-anatolisk indoeuropeisk.

Bøying i numerus og kasus er òg vanleg mellom anna i fleire av dei store grannefamiliane, som baskisk, uralsk, tyrkisk, mongolsk, tungusisk og afroasiatisk. I Afrika elles er kasusbøying relativt uvanleg utanfor dei sahariske språka (som kanuri), mens numerusbøying truleg finst i alle afrikanske språk. I Amerika har dei eskimoisk-aleutiske språka kasus, men elles er fenomenet mindre vanleg.

Genus finst i afroasiatisk (med to genus, femininum og maskulinum), men ikkje i uralsk, tyrkisk, mongolsk, tungusisk. Det nordkaukasiske språket tsjetsjensk har seks genus. I Afrika er genus svært utbreitt, med store genussystem. Sjå artikkelen genus – grammatikk.

Adjektiv

Adjektiv finst truleg i alle indoeuropeiske språk, og det er ein sterk tendens til at dei kongruerer med substantivet i numerus, kasus og genus. Indoeuropeiske språk har mange adjektiv – det er ein open ordklasse, det vil seie ein ordklasse som stadig får nye medlemer, i motsetnad til lukka ordklassar, som sjeldan tek opp nye medlemer (som preposisjonar, pronomen og talord).

Adjektiv som kongruerer med substantivet i numerus, kasus og genus finn vi òg i afroasiatisk, mens uralsk (som manglar genus) har kongruens i numerus og kasus. Niger-kongo-språka har ikkje kasus, og adjektivet kongruerer med substantivet i numerus og genus.

Det indoeuropeiske adjektivet har frå gamalt av gradbøying (i positiv, komparativ og superlativ), men dette har ikkje overlevd i alle greinene. Gradbøying finst òg i uralsk og afroasiatisk, men er relativt uvanleg elles i verda.

I fleire andre språkfamiliar finst det ikkje adjektiv i det heile, og tydingane som adjektiv uttrykkjer, blir uttrykte med ein eigen type verb som ofte blir kalla statiske verb. Slik er det til dømes i dei kinesiske språka. Det finst ikkje-indoeuropeiske språk der adjektiva er ein lukka ordklasse, med ein handfull medlemer.

Pronomen

Frå gamalt av kongruerer pronomena i 3. person med substantivet i numerus, kasus og genus.

Det genussystemet vi finn i nynorsk og tradisjonelt i dei fleste norske dialektar, med ho, han og det brukte etter genuset til substantivet, er det gamle indoeuropeiske:

ho: jenta, kua, boka
han: guten, oksen, bilen
det: barnet, dyret, huset

Pronomena for dei tre genusa har overlevd i engelsk (she, he, it) og afrikaans (sy, hy, dit), sjølv om genus elles er borte. Det einaste indoeuropeiske språket som heilt har mista dette skiljet ved pronomena, er truleg persisk, der u او er det einaste pronomenet i 3. person eintal; det må setjast om til norsk (nynorsk) med både ho, han og det – bokmål hun, han, den og det – etter samanhengen.

Genus ved pronomen finst i indoeuropeisk berre i 3. person, mens mange afroasiatiske språk også har det i 2. person.

Truleg har alle språk pronomen, og skil mellom pronomen for 'talar' (1. person), 'adressat' (2. person) og 'omtala' (3. person), men elles er det stor variasjon. Nokre språk har til dømes to ord for 'vi', eitt der adressaten er inkludert og eitt der adressaten er ekskludert – jamfør fulfulde en 'vi (1. person + 2. person og evt. 3. person)' og min 'vi (1. person + 3. person) – eit skilje som ser ut til å mangle i alle indoeuropeiske språk.

Verb

I alle indoeuropeiske språk blir verbet bøygt i modus og tempus (tid). Det er alltid eit skilje mellom presens og preteritum; nokre språk har i tillegg futurum. I ein god del språk blir verbet dessutan bøygt i aspekt.

Det er svært vanleg at verbet kongruerer med subjekt i person og tal, mens kongruens med objektet truleg ikkje førekjem.

Indoeuropeisk verbbøying liknar den vi finn i uralske, afroasiatiske og tyrkiske språk. Nokre uralske språk har objektkongruens.

Syntaks

Det er stor variasjon mellom dei indoeuropeiske språka på det syntaktiske området, og det er vanskeleg å finne sams drag som ein ikkje finn i dei fleste språk i verda.

Leddstilling

Dei keltiske språka har leddstillinga VSO (verbal–subjekt–objekt), mens dei indoiranske (bortsett frå romanispråka) har leddstillinga SOV. I dei andre greinene dominerer ulike variantar av SVO.

Kasussystem

I dei fleste indoeuropeiske språk med kasus har subjektet kasusen nominativ og det direkte objektet kasusen akkusativ, og det er truleg det gamle indoeuropeiske systemet. Mellom dei indoiranske språka finst det òg dei som i staden eller i tillegg har utvikla eit skilje mellom kasusa ergativ (for subjektet til eit transitivt verb) og absolutiv (subjektet til eit intransitivt verb eller direkte objekt). Det gjeld mellom anna kurdiske og indoariske språk.

Språkleg slektskap

At to menneske er i slekt med kvarandre, tyder at dei nedstammar frå dei same foreldra, besteforeldra, oldeforeldra eller lenger tilbake. På same måten er det med språk. Vi seier at norsk og engelsk er i slekt fordi dei begge nedstammar frå urgermansk.

Det er vanleg å seie at studiet av den indoeuropeiske språkfamilien tok til med Sir William Jones (1746–1794), ein britisk domar som arbeidde i India frå 1783 og til han døydde. For å setje seg inn i tradisjonelt indisk lovverk lærte han seg sanskrit. Frå før hadde han solide kunnskapar i latin, gresk, gotisk, persisk og dei to språka han voks opp med, engelsk og walisisk. I 1786 sa han dette i ein tale til Asiatic Society of Bengal i Kolkota (Calcutta):

Språket sanskrit, kor gamalt det enn måtte vere, har ein vedunderleg struktur: meir perfekt enn gresk, meir ordrikt enn latin, og meir utsøkt raffinert enn nokon av dei; likevel liknar det sterkare på begge – i både verbrøter og bøyingsformer – enn at det kan vere tilfeldig; verkeleg så sterkt at ingen filolog kunne granske alle tre utan å tru at dei må ha sprunge ut frå same kjelda, som kanskje, ikkje lenger eksisterer.

Den «kjelda» Jones nemnde, er det vi i dag kallar eit grunnspråk, og på 1800-talet byrja rekonstruksjonen av grunnspråket urindoeuropeisk. Til dømes kom ein fram til at det urindoeuropeiske ordet for 'fem' må ha vore *pénkʷe. Dei viste korleis formene i dei ulike greinene av indoeuropeiske hadde utvikla seg frå *pénkʷe gjennom lydendringar som i hovudsak er regelrette: Ein lyd endra seg på den same måten i den same posisjonen i alle ord.

I italisk og keltisk blei *pénkʷe til *kʷénkʷe, gjennom ein assimilasjon. Difor heiter 'fem' quinque på latin, i staden for «pinque». Irsk cúig 'fem' kjem av urkeltisk *kʷénkʷe.

Det er først og fremst gjennom ei samanlikning av ord i dei ulike greinene at vi kan slå fast om språk er i slekt med kvarandre. Det er i mange tilfelle lett å sjå ein likskap mellom ord i dei ulike greinene av indoeuropeisk. Tabellen under viser fire ord frå eit språk i kvar av dei elleve greinene. Når eit språk manglar ordet som er etymologisk i slekt med det germanske ordet, står det ein strek i tabellen.

Grein	Språk	'far'	'fot'	'fem'	'fjert(e)'
keltisk	irsk	athair	–	cúig	–
italisk	fransk	père	pied	cinq	–
germansk	norsk	far	fot	fem	fjert
baltisk	litauisk	–	pėda	penki	pirdis
slavisk	russisk	–	–	pjat'	perdet' v.
albansk	albansk	–	–	pesë	pordhë
gresk	nygresk	patéras	póði	pénde	–
armensk	armensk	hajr	otn, het-	hing	–
indoiransk	persisk	pedær	pa	pænʤ	–
tokarisk	austtokarisk	pācar	pe	päñ	–
hettittisk	hettittisk	–	pat(a)-	–	–

Men beviset på at dei elleve greinene av indoeuropeisk er i slekt med kvarandre, byggjer likevel ikkje på ein subjektiv likskap mellom ord i dei ulike greinene, men på regelrette lydlege samsvar mellom ord. Tabellen over viser mellom anna at når eit germansk ord tek til med f, begynner dei tilsvarande orda i dei fleste andre greinene på p. Det er ikkje alltid nokon påfallande likskap mellom ord i dei ulike greinene, men i staden systematiske skilnader, som når germansk f svarer til armensk h i ord med felles opphav.

Urindoeuropeisk

At ei gruppe språk er i slekt med kvarandre – som greinene i den indoeuropeiske språkfamilien – tyder per definisjon at dei har felles historisk opphav, i eit såkalla grunnspråk.

Dei indoeuropeiske språka har alle utvikla seg frå det indoeuropeiske grunnspråket, som vi kallar urindoeuropeisk. Dette språket kjenner vi ikkje frå skriftlege kjelder, men språkforskarane har rekonstruert delar av det på grunnlag av dei eldste bevarte språka, slik at vi på nokre område har relativt klare oppfatningar av korleis det såg ut.

Tidfesting

Vi veit ikkje når urindoeuropeisk blei talt, men det er ei relativt vanleg oppfatning at det var mellom 4500 og 2500 år før vår tidsrekning.

For å kunne tidfeste urindoeuropeisk, må noko ved dette språket kunne koplast til arkeologiske funn. Til dømes ser det ut til at urindoeuropeisk hadde eit ord for 'hjul', rekonstruert som *kʷekʷlós. Dette inneber at dei som snakka urindoeuropeisk, må ha kjent til hjulet. Det er ikkje gjort arkeologiske funn av vogner og hjul før ein gong mellom 4000 og 3500 år før vår tidsrekning. Det er vanleg oppfatning at hjulet blei funne opp i Mesopotamia, men vognteknologien spreidde seg så raskt mellom 3500 og 3000 fvt. over store delar av Midtausten og Europa – frå Tyskland til Kaspihavet – at det er vanskeleg å avgjere kvar det begynte.

Utbreiing

Området der urindoeuropeisk blei snakka, blir kalt den indoeuropeiske «urheimen». Kva denne urheimen låg, veit vi ikkje, men mange språkforskarar meiner ei rimeleg gissing er elvedalane i Ukraina eller ein stad litt lenger aust.

Eit argument for at den indoeuropeiske urheimen låg så langt nord som i det noverande Ukraina eller litt lenger aust, er ein urgamal kontakt med uralsktalande folk. Det er mange svært gamle indoeuropeiske lånord i dei uralske språka. Den uralske urheimen låg truleg nær sørenden av Uralfjella.

Lydsystem (fonologi)

Det urindoeuropeiske konsonantsystemet kan setjast opp slik, i IPA-transkripsjon:

labial	koronal	palatal	velar	labialisert velar
p	t	c	k	kʷ
b	d	ɟ	ɡ	ɡʷ
bʰ	dʰ	ɟʰ	ɡʰ	ɡʰʷ
	s	ç	x	xʷ
		ʝ	ɣ	ɣʷ
m	n
w	l	j
	r

Når sonorantane m, n, w, l, j og r ikkje hadde ein vokal føre eller etter seg, blei dei uttalte syllabisk (stavingsberande). Dette kan illustrerast med *(d)cmtóm 'hundre' (stjerna * viser at det er ein historisk rekonstruksjon utan skriftleg belegg), der den første m-en blei uttalt syllabisk og den andre asyllabisk.

Ein har rekonstruert tre rekkjer med plosivar, (i) ustemde (p t c k kʷ), (ii) stemde uaspirerte (b d ɟ ɡ ɡʷ) og stemde aspirerte (bʰ dʰ ɟʰ ɡʰ ɡʰʷ).

Det er vanleg i indoeuropeisk språkvitskap å skrive y i staden for j. Vidare blir dei palatale plosivane som regel skrivne ḱ, ǵ, ǵʰ.

Dei seks frikativane ç, x, xʷ, ʝ, ɣ, ɣʷ blir i indoeuropeisk språkvitskap noko misvisande omtalte som «laryngalar», på grunn av eldre hypotesar om korleis dei blei uttalte. I faglitteraturen blir dei som regel skrivne med ein stor H med eit senka tal etter, utan skilje mellom dei ustemde og dei stemde:

H₁= ç / ʝ
H₂ = x / ɣ
H₃= xʷ / ɣʷ

Når kvaliteten til «laryngalen» er ukjend, utelèt ein talet, som i substantivet *pHtéːr 'far' (nominativ eintal).

Desse laryngalane fall bort i dei ikkje-anatoliske (= nord-indoeuropeiske) språka, men har etterlate seg ulike «fargingar» (endringar i kvaliteten) til vokalar dei stod ved sida av.

Urindoeuropeisk hadde eit enkelt vokalsystem, med fem korte og fem lange vokalar: i, e, a, o, u, iː, eː, aː, oː, uː. I indoeuropeisk språkvitskap er det vanleg praksis å markere vokallengd med ein strek oppå vokalteiknet: ī, ē, ā, ō, ū.

Urindoeuropeiske ord hadde normalt ei aksentuert staving, det vil seie ei staving med ein høgare tone enn dei andre stavingane. I transkripsjonen er denne høge tonen markert med ein akutt-aksent, som i *(d)cmtóm 'hundre' og *pHtéːr 'far' (nominativ eintal).

Bøyingssystem (morfologi)

Nominale ord som substantiv, adjektiv, pronomen og determinativ blei bøygde i tre tal (eintal, total, fleirtal) og truleg ni kasus (nominativ, akkusativ, dativ, genitiv, instrumental, ablativ, lokativ, allativ, vokativ), men allativ er berre kjend frå det anatoliske språket hettittisk.

Substantiva hadde tre genus (grammatiske kjønn): maskulinum (hankjønn), femininum (hokjønn) og nøytrum (inkjekjønn).

Det er store skilnader på verbbøyinga i anatolisk og ikkje-anatolisk (vest-indoeuropeisk). I urvestindoeuropeisk blei verbet bøygt i person/tal, aspekt (mellom anna imperfektiv og perfektiv), modus (indikativ, imperativ, konjunktiv og optativ) og diatese (aktiv og mediopassiv).

Eit karakteristisk drag ved indoeuropeisk ordbøying er den vokalvekslinga som vi kallar avlyd, som vi framleis har i norske sterke verb som bere – ber – bar – bore og bite – bit – beit – bite. På urindoeuropeisk var det ei veksling mellom *e, *o og *Ø (ingen vokal). Til dømes kjem verbet bere av eit urindoeuropeisk verb med ei stamme som hadde ei veksling mellom *bʰer-, *bʰor- og *bʰr-, som på norsk (nynorsk) har blitt til høvesvis ber-, bar- og bor- (bokmål bær-, bar- og bår-).

Tilknyting til andre språkfamiliar

Det har ikkje blitt påvist nokon slektskap mellom indoeuropeisk og andre språkfamiliar. Vi kan ikkje sjå bort ifrå at alle språk i verda opphavleg er i slekt med kvarandre, men til no har ingen greidd på ein overtydande måte å bevise vitskapleg kva som eventuelt skulle vere dei næraste slektningane til dei indoeuropeiske språka.

Ein velkjend hypotese går ut på at indoeuropeisk høyrer heime i ein såkalla nostratisk språkfamilie, som også skulle omfatte mellom anna afroasiatisk. Nokre forskarar tek òg med til dømes uralsk eller den hypotetiske altaiske språkfamilien.

Les meir i Store norske leksikon

Litteratur

Renfrew, Colin (1992). Den indoeuropeiske gåte: arkeologi og språk. Oslo: Pax. Les boka på nb.no
Wikander, Ola (2017). De indoeuropeiske språkenes historie: et tre med mange grener. Oslo: Pax.

Kommentarar (2)

24. februar 2016 skreiv Simen Olsen

Hva er de opprinnelige prepalatale lukkelyder

25. februar 2016 svarte Pål Johansen

Det er fremre k og g, som i kentumspråkene ble slått sammen med bakre k og g, mens de i satemspråkene ble forskjøvet fremover til de ble til s eller sj.

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må være logga inn for å kommentere.

Fagansvarleg for Indoeuropeiske språk

Rolf Theil

Professor emeritus, Universitetet i Oslo