Shihni burimin për Evropa

{{Kontinent
| EMRI                  = Evropa/Evropë
| HARTA                 = Europe (orthographic projection).svg
| SHPJEGIMI I HARTËS    = Shtrirja gjeografike e Evropës në hemisferën veriore
| SIPËRFAQJA            = 10,180,000 km<sup>2</sup>
| POPULLSIA             = 746,419,440
| POPULLSIA – DENDËSIA  = 72.9
| POPULLSIA – VITI      = 2018
| SHTETE                = [[Lista e shteteve sovrane|Sovrane]] ([[Lista e shteteve sovrane#Shtetet anëtare të OKB-së dhe shteti vëzhgues|44-50]]) <br/> [[Lista e shteteve me njohje të kufizuar|De fakto]] ([[Lista e shteteve sovrane#Shtetet de fakto|4-8]])
| DENONIMI              = [[Grupet etnike në Evropë|Evropian/e]]
| FAMILIET              = &nbsp;
* [[Gjuhët indo-evropiane|Indo-Evropiane]]
* [[Gjuhët uralike|Urale]]
* [[Gjuhët turkike|Turke]]
* [[Gjuhët semitike|Semite]]
* [[Gjuhët mongolike|Mongole]]
* [[Gjuha baske|Baske]]
* [[Gjuhët e Kaukazit Veriperëndimorë|Kaukazit Veriperëndimorë]]
* [[Gjuhët e Kaukazit Verilindorë|Kaukazit Verilindorë]]
| QYTETE                = &nbsp;
* [[Moska]]
* [[Parisi]]
* [[Londra]]
* [[Stambolli]]{{efn|Vetëm në anën evropiane. Stambolli është një qytet transkontinental që shtrihet në Evropë dhe Azi.}}
* [[Madridi]]
* [[Shën Petersburgu]]
* [[Milan]]
* [[Barcelona]]
* [[Berlini]]
* [[Roma]]
| ZONAT KOHORE          = Nga [[UTC−01:00|UTC-1]] tek [[UTC+05:00|UTC+5]]
| HARTA2                = Europe countries map sq.png
| SHPJEGIMI I HARTËS2   = Harta politike e Evropës 
}}
'''Evropa''' ({{Gr.:|''Eurṓpē'' Εὐρώπη}}) është një nga shtatë [[kontinent]]et tradicionale [[Politika|politike]], dhe një pjesë e kontinentit [[Gjeografia|gjeografik]] të [[Evroazia|Euroazisë]]. Evropa rrethohet në veri nga [[Oqeani i Ngrirë i Veriut]], në perëndim nga [[Oqeani Atlantik]], në jug nga [[Deti Mesdhe]], dhe në juglindje nga [[Kaukazi|Malet Kaukaz]], [[Deti i Zi]] dhe ngushticat që e lidhin atë me Detin Mesdhe. Në lindje, Evropa kryesisht ndahet nga [[Azia]] nga [[ndarja ujore]] e [[Malet Urale|Maleve Urale]], [[Lumi Ural]], dhe [[Deti Kaspik]].<ref name="Encarta">{{cite web|last=Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2007|title="Europe"|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761570768/Europe.html|accessdate=2007-12-27|archive-date=14 dhjetor 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071214005710/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761570768/Europe.html|url-status=dead}}</ref>

Evropa mbulon rreth 10.18 milionë km<sup>2</sup>, ose 2% të sipërfaqes së Tokës (6.8% e sipërfaqes së tokës), duke e bërë atë kontinentin e dytë më të vogël (duke përdorur modelin me shtatë kontinent). Politikisht, Evropa është e ndarë në rreth [[Lista e shteteve sovrane|pesëdhjetë shtete sovrane]], nga të cilat [[Rusia]] është [[Lista e vendeve evropiane sipas sipërfaqes|më e madhja]] dhe [[Lista e vendeve evropiane sipas popullsisë|më e populluara]], që përfshin 39% të kontinentit dhe përfshin 15% të popullsisë së saj. Evropa kishte një popullsi gjithsej prej rreth 746 milionë (rreth 10% e [[Popullsia në Botë|popullsisë së botës]]) në vitin 2018. [[Klima e Evropës|Klima evropiane]] ndikohet kryesisht nga rrymat e ngrohta të Atlantikut që zbutin dimrin dhe verën në pjesën më të madhe të kontinentit, madje edhe në [[Gjerësia gjeografike|gjerësi gjeografike]] përgjatë të cilave klima në [[Azia|Azi]] dhe [[Amerika Veriore|Amerikën e Veriut]] është e rëndë. Më tej nga deti, dallimet sezonale janë më të dukshme se sa afër bregdetit.

== Kuptimi ==
Fjala "Evropë" ka përdorime të shumta. Kryesoret janë [[gjeografia|gjeografike]] dhe [[politika|politike]].

* Nga ana gjeografike, Evropa është si ujdhesa më perëndimore e [[kontinent]]it të [[Evroazia|Euroazisë]] ; limitet e saj janë të përfunduara qartë nga [[deti]] në Veri, Jug dhe Perëndim. [[Malet Urale]] zakonisht merren si kufiri lindor i Evropës, së bashku me [[Lumi Ural|Lumin Ural]], dhe [[Deti Kaspik|Detin Kaspik]]. Mund të merret parasysh që Evropa kufizohet në juglindje nga [[Kaukazi|Malet Kaukaze]], [[Deti i Zi]] dhe ngushticat ujore që e lidhin atë me Mesdheun.<ref name=gjeneruar_automatikisht1>{{cite web|last=Microsoft® Encarta® Online Encyclopedia 2007|title="Europe"|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761570768/Europe.html|accessdate=2007-12-27|archive-date=14 dhjetor 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071214005710/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761570768/Europe.html|url-status=dead}}</ref>
* Nga ana politike, Evropa përbëhet nga vendet e [[Bashkimi Evropian|Bashkimit Evropian]]{{cito}}, por mund të ndodhi që t'i drejtohet vendeve që janë anëtare të [[Këshilli i Evropës|Këshillit të Evropës]], i cili ka 47 anëtarë ku përfshihen edhe 27 shtetet e Bashkimit Evropian.<ref>{{cite web|url=http://www.coe.int/T/e/Com/about_coe/|title=About the Council of Europe|publisher=Council of Europe|accessdate=2008-06-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20031124043105/http://www.coe.int/T/e/Com/about_coe/|archivedate=24 nëntor 2003|url-status=live}}</ref>
* Përveç kësaj, njerëzit në [[Irlanda|Irlandë]], [[Britania e Madhe|Britaninë e Madhe]], [[Skandinavia|Skandinavi]] dhe në ishujt e [[Atlantiku Verior|Atlantikut Verior]] dhe [[Mediterani]]t, mund t'i drejtohen [[Evropa Kontinentale|pjesës kontinentale]] thjesht si "Evropa" ose si "Kontinenti".<ref>{{cite web|url=http://wordnet.princeton.edu/perl/webwn?s=Europe|title=Europe – Noun|publisher=Princeton University|accessdate=2008-06-09}}{{Lidhje e vdekur}}</ref>

== Prejardhja e emrit te evropes ==
Në [[Mitologjia Greke|Mitologjinë antike greke]], [[Evropa (mitologji)|Evropa]] ishte një princeshë  shume e bukur greke e cila ishte e mahnitshme
[[Fonenika]] në të cilën [[Zeusi]] e rrëmbeu pasi mori formën e një demi të bardhë. Ai e dërgoi atë në ishullin e [[Kreta|Kretës]] ku ajo lindi [[Monosi]]n, [[Radamantusi]]n dhe [[Sarpedoni]]n. Për [[Homeri]]n, Evropa ([[Gjuha greke|Greqisht]] : Εὐρώπη ose Eurṓpē'') ishte një mbretëreshë mitologjike e [[Kreta|Kretës]], dhe jo një figurë gjeografike. Më vonë ''Evropa'' u përdor për [[Gjeografia e Greqisë|Greqinë kontinentale]], dhe 500 Par.e.s. ky term përdorej edhe për pjesët më në veri.

Për origjinën e fjalës evropa ka shumë teori, ndër të cilat është dhe teoria e origjinës [[Pellazgët|pellazgo]] - [[Ilirët|ilire]], pra origjin nga paraardhësit e shqipëtarëve. Sipas legjendës, evropa u rrembye nga Zeusi, i cili kishte marrë formën e një demi, i cili e mori atë dhe e vendosi mbi kurrizin e tij. Në gjuhën e sotme shqipe, fjala evropa kuptohet si vijon: '''evropa = e vër opa'''. Në gjuhen shqipe, kur dikush merret në krahë, në kurriz apo në supe, thuhet që, e mer opa, pra ai e mori atë dhe e vuri opa, ndaj dhe emri e vër opa. Pra evropa, kuptimi i të cilës në shqip është e vër opa, i përshtatet më së miri legjendes antike.

Etimologjikisht, teoria dominuese sugjeron se termi ''Evropë'' rrjedh nga [[gjuha Greke|rrënjët greke]] dhe do të thotë: '''eur'''- gjërë dhe '''op'''- syri, pra ''Eurṓpē'' do të thotë "pamje e gjërë" (krahasoni me ''glauk'''ōp'''is'' (pamje e hirtë) [[Athina]] dhe ''bo'''ōp'''is'' (pamje demi) Hera). ''Gjërë'' ka qenë një [[epitet]] për vetë [[Toka|Tokën]] në [[Feja Proto-Indo-Evropiane|Fenë Proto-Indo-Evropiane]]. Një minoritet, sidoqoftë, sugjeron se në fakt fjala "Evropë" bazohet në një fjalë [[Semitik]]e si p.sh. fjala [[Gjuha Akade|Akade]] ''erebu'' që do të thotë "të biesh poshtë",<ref name="Etymonline: European">{{cite web| url=http://www.etymonline.com/index.php?term=European| title=Etymonline: European| accessdate=2006-09-10}}</ref> ose fjala Fonenikane '''ereb''' që do të thotë "mbrëmje; perëndim" dhe [[Gjuha arabe|Arabe]] [[Magreb]], Hebreje ''ma'ariv''.

Në Historinë e Lindjes se Afërt ajo Quhej edhe (EREB-Shq.-Perendim)

== Historia ==
{{Artikulli kryesor|Historia e Evropës}}

=== Parahistoria ===
[[Skeda:Stonehenge back wide.jpg|parapamje|180px|Stonehenge]]
''[[Homo georgicus]]'', i cili jetoi rreth 1,8 milion vjet më parë në [[Gjeorgjia (shtet)|Gjeorgji]], është [[hominid]]i i parë i zbuluar në Evropë.<ref>{{cite journal | author1 = A. Vekua | author2 = D. Lordkipanidze | author3 = G. P. Rightmire | author4 = J. Agusti | author5 = R. Ferring | author6 =  G. Maisuradze | display-authors=etal | year = 2002 | title = A new skull of early ''Homo'' from Dmanisi, Georgia | journal = Science | volume = 297 | pages = 85–9 | doi = 10.1126/science.1072953 | pmid = 12098694}}</ref> Mbetje të tjera hominide, që datojnë rreth 1 milion vjet, janë zbuluar në [[Atapuerka]], [[Spanjë]].<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/6256356.stm The million year old tooth from ][[Atapuerca]]<span> , </span>[[Spain]]<span>, found in June 2007</span></ref> [[Njeriu Neanderthal]] (i cili e ka marrë emrin nga [[Neander Valley]] në [[Gjermani]]) së pari migroi në Evropë 150,000 vjet më parë dhe u zhduk nga fosilet rreth 30,000 vjet më parë. Neanderthalët ishin zëvendësuar nga njerëzit modern ([[Cro-Magnons]]), të cilët u paraqitën rreth 40,000 vjet më parë.<ref name="natgeo 21">National Geographic, 21.</ref>
Më vonë gjatë kësaj ere, një periudhë e konstruktimeve [[megalith]] zuri vend, ku u ndërtuan shumë monumente [[megalith]]e si ''[[Stonehenge]]'' në të gjithë Evropën.<ref>[[Richard J. C. Atkinson|Atkinson]], R J C, ''Stonehenge'' (Penguin Books, 1956)</ref>

=== Antikiteti Klasik ===
[[Greqia Antike]] kishte ndikim të thellë në qytetërimin perëndimor. Kulturat [[demokracia|demokratike]] dhe [[individualizmi|individualiste]] perëndimore janë shpesh të lidhura me Greqinë Antike.<ref name="natgeo 76">National Geographic, 76.</ref> Grekët zbuluan "[[polis]]in", ose [[shtet-qytetin]], që luajti një rol themelor në personalitetin e tyre.<ref name="natgeo 82">National Geographic, 82.</ref> Këto ideale politike greke ishin ri-zbuluar në shek. XVIII nga filozofët dhe idealistët Evropianë. Greqia gjithashtu dha ndihma të mëdha kulturore: në [[filozofi]], [[Humanizmi|humanizëm]] dhe [[drejtësi]] nga [[Aristoteli]], [[Sokrati]], dhe [[Plato]] ; në [[historiografia|histori]] me [[Herodoti|Herodotusin]] dhe [[Thukididi|Thucydidesin]] ; në letërsinë dramatike dhe narrative me poezitë e [[Homeri]]t ;<ref name="natgeo 76" /> dhe në [[shkencë]] me [[Pitagora|Pythagorasin]], [[Euklidi]]n, dhe [[Arkimedi|Archimedesin]].<ref>{{Harvard reference| first=Thomas Little | last=Heath| authorlink= T. L. Heath| title=A History of Greek Mathematics, Volume I| publisher=Dover publications| year=1981| isbn=0-486-24073-8}}</ref><ref>{{Harvard reference| first=Thomas Little| last=Heath| authorlink= T. L. Heath| title=A History of Greek Mathematics, Volume II| publisher=Dover publications| year=1981| isbn=0-486-24074-6}}</ref><ref>Pedersen, Olaf. ''Early Physics and Astronomy: A Historical Introduction''. 2nd edition. Cambridge: Cambridge University Press, 1993.</ref>

[[Skeda:Roman Empire map.svg|parapamje|[[Perandoria Romake]] në shtrirjen e saj më të madhe]]
Një ndikim tjetër i madh në Evropë erdhi nga [[Perandoria Romake]] që la gjurmët e saj në [[Ligji Romak|ligj]], [[Latinishtja|gjuhë]], [[Inxhinieria Romake|inxhinieri]], [[Arkitektura Romake|arkitekturë]], dhe [[qeverisje e centralizuar|qeveri]].<ref name="natgeo 77">National Geographic, 76-77.</ref> Gjatë ''[[pax romana|pax romanës]]'', Perandoria Romake u zgjerua dhe përfshiu, përveç Mediteranit, edhe një pjesë tjetër të Evropës.<ref name="mieawl">{{citation|last=McEvedy|first=Colin|title=The Penguin Atlas of Medieval History|publisher=Penguin Books|year=1961}}</ref> [[Stoicizmi]] ndikoi perandorët si [[Hadriani]], [[Antoninus Pius]], dhe [[Marcus Aureliusi]]n , të cilët kishin shpenzuar shumë kohë në kufijtë veriorë të Perandorisë duke luftuar me [[Njerëzit Gjermanik|Gjermanikët]], [[Piktët]] dhe [[Njerëzit Skocez|Skocezët]].<ref name="natgeo 123">National Geographic, 123.</ref><ref>Foster, Sally M., ''Picts, Gaels, and Scots: Early Historic Scotland.'' Batsford, London, 2004. ISBN 0-7134-8874-3</ref> [[Krishterimi]] u [[Konstandini I dhe Krishterimi|legjitimizua]] eventualisht nga [[Kostadini I]] pas tre shekujsh [[Persekutimi i Krishterëve të parë në Perandorinë Romake|persekutimi imperial]].

=== Terri Evropian ===
[[Skeda:Rolandfealty.jpg|parapamje|Një pikturë romake]]
Gjatë rrëzimit të perandorisë Romake, Evropa hyri në një periudhë të gjatë të ndryshimeve që historianët e quajnë "[[Koha e Migrimeve]]". Gjatë kësaj periudhe ka pasur një numër pushtimesh dhe migrimesh mes [[Ostrogothët|Ostrogothëve]], [[Visigothët|Visigothëve]], [[Gotët|Gotëve]], [[Vandalët|Vandalëve]], [[Hunët|Hunëve]], [[Frankët|Frankëve]], [[Anglët|Anglëve]], [[Saksonët|Saksonëve]], dhe, edhe më vonë, [[Vikingët|Vikingëve]] dhe [[Normanët|Normanëve]]. Mendimtarët e Rilindjes si [[Petrarku]] iu referuan kësaj periudhe si "[[Kohët e Errëta]]".<ref>, ''Journal of the History of Ideas'', Vol. 4, No. 1. (Jan., 1943), pp. 69-74.</ref> Komunitetet e izoluara monastike ishin vendet e vetme për të ruajtur dhe përpiluar dituri të fituar më parë; përveç kësaj, shumë pak shkrime kanë mbijetuar ndërsa shumë literaturë, filozofi, matematikë, dhe mendimtari të tjera nga periudha klasike u zhdukën nga Evropa.<ref>[[Norman Cantor|Norman F. Cantor]], ''The Medieval World 300 to 1300''.</ref>

Gjatë kohëve të errëta, [[Perandoria Perëndimore Romake]] ra nën kontrollin e klaneve Kelte, Sllave dhe Gjermanike. Klanet Kelte themeluan mbretëritë e tyre në [[Gaul]], paraprirësit e mbretërive Franke që eventualisht themeluan [[Francë]]n.<ref name="natgeo 140">National Geographic, 140</ref> Klanet Gjermanike dhe Sllave themeluan domenet e tyre respektivisht në Evropë e Mesme dhe Lindore.<ref name="natgeo 143">National Geographic, 143-145.</ref> Eventualisht [[Frankët|Klanet Franke]] u bashkuan nën [[Klovis I]].<ref name="natgeo 162">National Geographic, 162.</ref> [[Charlemagne]], një mbret Frank i dinastisë [[Karolingian]]e që kishte pushtuar shumicën e Evropës Perëndimore, u emërua "Perandor i Shenjtë Romak" nga Papa më 800. Kjo çoi tek themelimi i [[Perandoria e Shenjtë Romake|Perandorisë së Shenjtë Romake]], e cila eventualisht u koncentrua në principet Gjermane të Evropës Qendrore.<ref name="natgeo 166">National Geographic, 166.</ref>

[[Perandoria Lindore Romake]] u bë e njohur në perëndim si [[Perandoria Bizantine]]. E bazuar në [[Kostandinopoja|Kostandinopojë]], ata e shihnin vehten si trashëgues natyral të Perandorisë Romake.<ref name="natgeo 210">National Geographic, 210.</ref> Perandori [[Justinian I]] udhëhoqi gjatë "Kohës së parë të artë të Konstandinopojës": ai themeloi një [[Kodi i Justinianit|kod ligjor]].

=== Mesjeta ===
[[Skeda:Richard3.jpg|parapamje|majtas|[[Richard I]] dhe [[Philip II i Francës|Philip II]], gjatë [[Krusada e Tretë|Krusadës së tretë]]]]
Mesjeta ishte e dominuar nga dy "ekelonë" të strukturës sociale: fisnikëria dhe kleri. Feudalizmi u zhvillua në [[Francë]] në [[Mesjeta e hershme|Mesjetën e hershme]] dhe u përhap në të gjithë Evropën.<ref name="natgeo 158">National Geographic, 158.</ref> Përleshja mes fisnikërisë dhe monarkisë në [[Angli]] çoi tek shkrimi i [[Magna Carta]] dhe themelimi i një [[parlamenti]].<ref name="natgeo 186">National Geographic, 186.</ref> Burimi primar i kulturës në këtë periudhë erdhi nga [[Kisha Katolike Romake]]. Nëpërmes manastireve dhe shkollave katedrale, Kisha ishte përgjegjëse për edukimin në pjesën më të madhe të Evropës.<ref name="natgeo 158" />

[[Papa]] arriti kulmin e fuqië së tij gjatë [[Mesjeta e vonshme|Mesjetës së vonshme]]. [[Shizmi Lindje-Perëndim]] më 1054 ndau ish-Perandorinë Romake nga ana fetare, ndërsa [[Kisha Ortodokse Lindore]] në [[Perandoria Bizantine|Perandorinë Bizantine]] dhe [[Kisha Katolike Romake]] në Perandorinë Perëndimore Romake. Më 1095 Papa [[Urbani II]] bëri thirrje për [[Kryqëzatat|krusadë]] ndaj [[Myslimanët|Myslimanëve]] që po okuponin [[Jeruzalemi]]n dhe [[Toka e Shenjtë|Tokën e Shenjtë]].<ref name="natgeo 192">National Geographic, 192.</ref> Në Evropë, Kisha organizoi [[Inkuizicioni|Inkuizicion]] ndaj heretikëve. Në [[Spanjë]], [[Reconquista]] konkludoi me rënien e [[Granada|Granadës]] më 1492, duke i dhënë fund mbi shtatë shekujsh sundimi [[Myslyman]] në [[Gadishulli Iberik|Gadishullin Iberik]].<ref name="natgeo 199">National Geographic, 199.</ref>

Gjatë shekujve XI dhe XII, ndërhyrje konstante nga klanet nomade [[Populli Turkik|Turkike]], si [[Kipçakët]] dhe [[Peçenegët]], shkaktuan një migrim masiv të [[Populli Sllavik|Popullit Sllavik]] në regjionet më të sigurta dhe pyjore në veri.<ref name="Klyuch1">{{cite book|last=Klyuchevsky|first=Vasily|title=The course of the Russian history|location=v.1|url=http://www.kulichki.com/inkwell/text/special/history/kluch/kluch16.htm|isbn=5-244-00072-1}}</ref> Ashtu si shumë pjesë tjera të [[Evroazia|Evroazisë]], këto territore ishin pushtuar nga [[Perandoria Mongole|Mongolët]].<ref>{{citeweb|url=https://tspace.library.utoronto.ca/citd/RussianHeritage/4.PEAS/4.L/12.III.5.html |title=The Destruction of Kiev|publisher=University of Toronto|accessdate=2008-06-10}}</ref> Pushtuesit, më vonë të njohur si [[Tartarët]], formuan shtetin [[Hordaa Artë]], që sundoi zgjerimet jugore dhe qendrore të [[Rusia|Rusisë]] për më shumë se tre shekuj.<ref>{{cite web|url=http://www.accd.edu/sac/history/keller/Mongols/states3.html|title=Khanate of the Golden Horde (Kipchak)|publisher=Alamo Community Colleges|accessdate=2008-06-10|archive-date=7 qershor 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080607055652/http://www.accd.edu/sac/history/keller/Mongols/states3.html|url-status=dead}}</ref>

Evropa u devastua nga [[Vdekja e zezë]], një nga pandemikët më të rrezikshëm në historinë e njerëzimit që vrau rreth 50 milion njerëz vetëm në Evropë – në atë kohë një e treta e popullsisë së saj.<ref>{{cite web|url=http://www.dnms.no/index.php?kat_id=16&art_id=87|title=Black Death and hard facts}}</ref> Kjo kishte një efekt shkatërrues në strukturën sociale Evropiane; ajo nxiti njerëzit të jetonin për momentin siç ilustrohet nga [[Giovanni Boccaccio]] në ''[[Decameroni]]n'' (1353). Ajo ishte një goditje e rëndë ndaj [[Kisha Katolike Romake|Kishës Katolike Romake]] dhe shpuri tek një rritje e [[Persekutimi i hebrenjve|persekutimit të hebrenjve]], të të huajve dhe [[Lypës|Lypsëve]].<ref name="natgeo 223">National Geographic, 223.</ref>

=== Modernizmi i hershëm ===
[[Skeda:Raffael 058.jpg|parapamje|250px|[[Shkolla e Athinës]] nga [[Raphael]]i]]
[[Reneseanca]] ose [[Rilindja]] ishte një periudhë e ndryshimeve kulturore me origjinë në [[Itali]] në shekullin XIV. Ngritje e [[Humanizmi i Rilindjes|një humanizmi të ri]] u shoqërua me ringjalljen e diturisë klasike dhe [[Arabët|arabe]] nga libraritë monastike dhe [[Botabota [[Islam]]e.<ref name="natgeo 159">National Geographic, 159.</ref><ref>[[Roberto Weiss|Weiss, Roberto]] (1969) ''The Renaissance Discovery of Classical Antiquity'', ISBN 1-59740-150-1</ref><ref>{{cite book|author=[[Jacob Burckhardt]]|origyear=1878|url=http://www.boisestate.edu/courses/hy309/docs/burckhardt/burckhardt.html|title=The Civilization of the Renaissance in Italy|edition=translation by S.G.C Middlemore|year=1990|isbn=0-14-044534-X|accessdate=23 gusht 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090218235239/http://boisestate.edu/courses/hy309/docs/burckhardt/burckhardt.html|archivedate=18 shkurt 2009|url-status=dead}}</ref> Reneseanca u përhap në Evropë mes shekujve XIV dhe XVII: në këtë kohë lulëzoi arti, filozofia, muzika, dhe shkencat, nën patronazhin e bashkuar mbretëror dhe të fisnikërisë, Kisha Katolike Romake.<ref name="natgeo 254">National Geographic, 254.</ref><ref>Jensen, De Lamar (1992), ''Renaissance Europe'', ISBN 0-395-88947-2</ref><ref>{{citation|last=Levey|first=Michael|title=Early Renaissance|publisher=Penguin Books|year=1967}}</ref>

Intriga politike brenda Kishës në shekullin XIV shkaktoi [[Shismi Perëndimor|Shismin e madh]]. Gjatë kësaj periudhe 40-vjeçare, dy papa, një në [[Avignon]] dhe një në [[Romë]]—pretenduan sundimëri mbi Kishën. Megjithëse Shismi eventualisht u ndal më 1417, autoriteti shpirtëror i papës kishte pësuar shumë.<ref name="natgeo 193">National Geographic, 193.</ref> Pushteti i Kishës u dobësua edhe më tej nga [[Reformat Protestante]] nga [[Martin Luther]], një rezultat i mungesës së reformave brenda Kishës. Reformat gjithashtu lënduan fuqinë e Perandorisë së Shenjtë Romake, ndërsa princët Gjermanë u ndanë mes besimeve Protestante dhe Katolike.<ref name="natgeo 256">National Geographic, 256-257.</ref> Kjo eventualisht çoi tek [[Lufta tridhjetë vjeçare]] (1618–1648), që e rrëzoi Perandorinë e Shenjtë Romake dhe shkatërroi pjesën më të madhe të [[Gjermania|Gjermanisë]]. Pas [[Paqja e Westphalias|Paqes së Westphalias]], [[Franca]] u bë predominuese në Evropë.<ref name="natgeo 269">National Geographic, 269.</ref>

[[Skeda:Vienna Battle 1683.jpg|parapamje|left|[[Beteja e Vjenës]] më 12 shtator, 1683, theu hyrjen e [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]] në Evropë.<ref>[http://www.zum.de/whkmla/military/17cen/habsbott16831699.html Habsburg-Ottoman War, 1683–1699]</ref>]]

Renesanca dhe [[Monarkët e ri]] shënuan fillimin e [[Koha e Zbulimeve|Kohës së zbulimeve]], një periudhë eksplorimi, zbulimi, dhe zhvillimi shkencor. Në shekullin XV, [[Portugalia]] dhe [[Spanja]], dy nga fuqitë më të mëdha detare të kohës, morën rolin kryesor në eksplorimin e botës.<ref>{{citation|last=John Morris Roberts|title=Penguin History of Europe|year=1997|publisher=Penguin Books|id=ISBN 0-14-026561-9}}</ref><ref name="natgeo 296">National Geographic, 296.</ref> [[Kristofer Kolombo]] e arriti [[Bota e re|Botën e re]] më [[1492]], pak pasi që Spanjollët dhe Portugezët filluan të themelonin perandori koloniale në Amerikat.<ref name="natgeo 338">National Geographic, 338.</ref> [[Franca]], [[Holanda]] dha [[Anglia]] shpejt ndoqën në krijimin e perandorive të mëdha koloniale me zotërime të mëdha në [[Afrikë]], [[Amerikat|Amerika]] dhe [[Azi]].

=== Shekulli XIX ===
[[Koha e Ndriçimit]] ishte një lëvizje e fuqishme intelektuale në shekullin XIX në të cilin mendimet shkencore të bazuara në fakte dhe arsye dominuan.<ref>{{citation|last=Goldie|first=Mark|last2= Wokler|first2=Robert |title=The Cambridge History of Eighteenth-Century Political Thought|publisher=Cambridge University Press|year=2006|id=ISBN 0-521-37422-7}}</ref><ref>{{citation|last=Cassirer|first=Ernst |title=The Philosophy of the Enlightenment|publisher=Princeton University Press|year=1979|id=ISBN 0-691-01963-0}}</ref><ref name="natgeo 255">National Geographic, 255.</ref> Pakënaqësia me monopolin e klerit dhe aristokracisë mbi forcën politike në [[Francë]] rezultoi në [[Revolucioni Francez|Revolucionin Francez]] që çoi tek [[Republika e parë Franceze|Republikën e Parë]]: fisnikëria dhe monarkia u rrëzuan gjatë [[regjimi i terrorit|regjimin e terrorit]].<ref>{{citation|last=Schama|first=Simon|publisher=Knopf|title=Citizens: a chronicle of the French revolution|year=1989|id=ISBN 0-394-55948-7}}</ref> [[Napoleon I i Francës|Napoleon Bonaparte]] u forcua pas Revolucionit Francez dhe themeloi [[Perandoria e parë Franceze|Perandorinë e parë Franceze]] që, gjatë [[Luftërat Napoleonike|Luftërave Napoleonike]], u rrit për të përfshirë pjesë të mëdha të Evropës para rrëzimit më [[1815]] në [[Beteja e Waterloosë|Betejën e Waterloosë]].<ref name="natgeo 360">National Geographic, 360.</ref><ref>{{citation|last=McEvedy|first=Colin|title=The Penguin Atlas of Modern History|publisher=Penguin Books|year=1972|id=ISBN 0-14-051153-9}}</ref>
[[Skeda:Carte Europe 1843.jpg|parapamje|Harta e Evropa më [[1843]] duke treguar shtetet e themeluara në [[Kongresi i Vjenës|Kongresin e Vjenës]]]]

[[Perandoria Nepoleonike|Sundimi i Napoleonit]] rezultoi në përhapjen e idealeve të Revolucionit Francez, përfshirë idealin "[[komb-shtet]]", si dhe adoptimin e modelit Francez [[qeveri e centralizuar|të administrimit]], [[Kodi Napoleonik|ligji]] dhe [[Edukimi në Francë|edukimi]].<ref>{{citation|last=Lyons|first=Martyn|publisher= St. Martin's Press|year= 1994 |title=Napoleon Bonaparte and the Legacy of the French Revolution|ISBN=0-312-12123-7}}</ref><ref>{{citation|last=Grab|first=Alexander|title=Napoleon and the Transformation of Europe (European History in Perspective) |publisher=Palgrave MacMillan|year=2003|id=ISBN 0-33-68275-0}}</ref><ref name="natgeo 350">National Geographic, 350.</ref> The [[Kongresi i Vjenës]] u mblodh pas rënies së Napoleonit. Kongresi themeloi një barazpeshë të re të fuqisë në Evropë të përqendruar në "[[pesë fuqitë e mëdha]]": [[Britania e Madhe]], [[Franca]], [[Prusia]], [[Perandoria Austriake|Habsburg Austria]] dhe [[Rusia]].<ref name="natgeo 367">National Geographic, 367.</ref> Kjo barazpeshë do të mbetej në fuqi deri në [[Revolucionet më 1848]], gjatë të cilave kryengritjet liberale e ndikuan të gjithë Evropën përveç [[Rusia|Rusisë]] dhe [[Britania e Madhe|Britanisë së Madhe]]. Revolucionet eventualisht u ndaluan nga elemente më konservative dhe pak reforma rezultuan.<ref name="natgeo 371">National Geographic, 371-373.</ref> Më [[1867]] [[Perandoria Austro-Hungareze]] [[Ausgleich|u formua]]; dhe më [[1871]] u bashkuan si [[Bashkimi i Italisë|Italia]] ashtu edhe [[Bashkimi i Gjermanisë|Gjermania]] si [[shtete-komb]] nga principata më të vogla.<ref>{{citation|last=Davies|first=Norman|title=Europe: A History|publisher=Oxford University Press| year=1996|id=ISBN 0-19-820171-0}}</ref>

[[Revolucioni Industrial]] filloi në [[Mbretëria e Britanisë së Madhe|Britani të Madhe]] në pjesën e fundit të shekulli të 19-të (XIX) dhe u përhap në gjithë Evropën. Zbulimi dhe implementimi i teknologjisë së re rezultoi me rritje të madhe urbane, punësim masiv dhe ngritjen e një klase të re punëtorësh.<ref>{{citation|first=George Macaulay|last=Trevelyan|title=A shortened history of Engand|publisher=Penguin Books|year=1988|id=ISBN 0-14-010241-8}}</ref> Reformat në sferat sociale dhe ekonomike pasuan, përfshirë [[Aktet e Faktorisë|ligjet e para]] në [[puna e fëmijëve|punën e fëmijëve]], legalizimin e ''Unioneve tregtare''<ref>{{citation|last= Beatrice|first= Webb | title=History of Trade Unionism | publisher= AMS Press | year=1976 | id=ISBN 0-404-06885-5}}</ref> dhe [[ndalimi i skllavërisë|ndalimin e skllavërisë]]. Në [[Britania e Madhe|Britani]], [[Akti i Shëndetësisë Publike 1875]] u miratua, i cili përmirësoi kushtet e jetesës në shumë qytete Britanike.<ref>{{citation|first=George Macaulay|last=Trevelyan|title=English Social History|publisher=Longmans, Green|year=1942}}</ref>

== Gjeografia ==
{{Artikulli kryesor|Gjeografia e Evropës}}
[[Skeda:Kaukasus.jpg|parapamje|left|Fotografi Satelitore e Maleve Kaukaze, Detit të zi (l.) dhe Detit Kaspik (r.)]]

Në aspektin [[Gjeografia fizike|fiziko-gjeografik]], Evropa është pjesë veriperëndimore e regjionit më të madh të njohur si [[Evroazia]], ose [[Afro-Evroazia]]: [[Azia]] shtrihet në pjesën lindore të këtij regjioni. Kufiri lindor i Evropës shpesh përcaktohet nga [[Malet Urale]] në [[Rusi]]. Gjeografi i shekullit të parë AD [[Strabo]], mori [[Lumi Tanais|Lumin Tanais]] si kufi,<ref>Strabo ''Geography 11.1''</ref> siç bëne edhe burimet e hershme [[Judeja|Judaike]]. Kufiri Juglindor me Azinë nuk ka përcaktim të zakonshëm. Shumica përdorin [[Lumi Ural|Lumin Ural]] ose, [[Lumi Emba]] shërben si kufi i mundshëm. Ky kufi vazhdon në [[Deti Kaspik|Detin Kaspik]], kreshtën e [[Malet Kaukaz|Maleve kaukaze]] ose, si alternativë, [[Lumi Kura]] në [[Kaukaz]], dhe vazhdon në [[Deti i zi|Detin e zi]]; [[Bosforin]], [[Deti Marmara]], dhe [[Dardanelet]] përmbyllin kufirin me Azinë. [[Deti Mesdhe]] në jug e ndan Evropën nga [[Afrika]]. Kufiri perëndimor është [[Oqeani Atlantik]]; [[Islanda]], megjithëse është më afër [[Grenlandë]]s se Evropës ([[Amerikë Veriore]]), normalisht përfshihet në Evropë. Ka debat të vazhdueshëm se ku ndodhet [[qendra gjeografike e Evropës]].

Për shkak të dallimeve social-politike dhe kulturore, ka përshkrime të ndryshme për kufijtë e Evropës; në disa burime, disa territore nuk përfshihen në Evropë, derisa në burime tjera përfshihen. Për shembull, gjeografët nga [[Shtetet Post-Sovjetike]] dhe [[Rusia]] përfshijnë Uralet në Evropë kurse [[Kaukazi]]n e përfshijnë në [[Azi]]. Ngjajshmërisht, shumë gjeografë konsiderojnë kufijtë jugor të [[Azerbajxhan]]it dhe [[Armenia|Armenisë]] me [[Iran]]in dhe kufijtë jugor dhe lindor të [[Turqia|Turqisë]] me [[Siria|Sirinë]], [[Iraku]]n dhe [[Irani]]n si kufiri mes Azisë dhe Evropës për arsye kulturore dhe politike. Në këtë mënyrë, megjithëse janë më afër [[Afrikë]]s dhe [[Azia|Azisë]], ishujt Mesdhetar të [[Qipro]]s dhe [[Malta|Maltës]] gjeneralisht konsiderohen pjesë e Evropës.

Për kah përthyeshmëria e vijës bregdetare Evropa zë vendin parë midis kontinenteve në botë. Sipërfaqja e ishujve dhe gadishujve përbën 1/3 e sipërfaqes së saj, ndërsa vija bregdetare është e gjatë 38 000&nbsp;km. Në disa pjesë bregu i detit është i ulët dhe i butë, në pjesët e tjera lartë dhe i rrëpinjtë.

Gadishujt e Evropës: [[Ballkani|Gadishulli Ballkanik]], [[Gadishulli Apenin]], [[Gadishulli Iberik]] (Pirinej), [[Gadishulli Skandinav]] etj.

Ishujt më të mëdhenj: [[Britania e Madhe (ishull)|Britania e Madhe]], [[Islanda]], [[Irlanda (ishull)|Irlanda]], [[Sicilia]], [[Sardenja]], [[Korsika]], [[Qipro]], [[Kreta]] etj.

=== Relievi ===
{{Artikulli kryesor|Relievi i  Evropës}}
[[Skeda:Europe topography map en.png|parapamje|Harta e Relievit të Evropës]]
Relievi në Evropë ka dallime të mëdha brendave zonave mjaft të vogla. Regjionet jugore, janë më shumë malore, derisa duke shkuar në veri terreni ulet nga [[Alpet]], dhe [[Malet Karpate]], mes rrafshnaltave, në fushat e gjëra të veriut, që janë më shumë në lindje. Kjo fushë e madhe njihet si [[Ultësira e Madhe Evropiane]], dhe në zemër të saj ndodhet [[Ultësira Veriore Gjermane]]. Një hark rrafshnaltash gjithashtu ekziston përgjatë bregdetit veriperëndimor, që fillon në pjesët perëndimore të ishujve të [[Britania e Madhe|Britanisë]] dhe [[Irlandë]]s, dhe pastaj vazhdon përgjatë maleve, [[fjord]]-cut, spira e [[Norvegjia|Norvegjisë]].
[[Subregjion]]et si [[Gadishulli Iberik]] dhe [[Gadishulli Italian]] përmbajnë veçoritë e tyre komplekse, si edhe vet Evropa kontinentale, ku relievi përmban shumë male, lumenj dhe fusha që komplikojnë trendin gjeneral. [[Subregjion]]et si [[Islanda]], [[Britania]] dhe [[Irlanda]] janë raste të veçanta. E para është tokë në vetvete në oqeanet veriore por prapë konsiderohet pjesë e Evropës, derisa dy të tjerat janë rrafshnalta që dikur ishin të bashkuara me pjesën kontinentale deri kur ngitaj e nivelit të detit i ndau.

=== Klima ===
{{Artikulli kryesor|Klima e Evropës}}
[[Skeda:Vegetation Europe.png|parapamje|180px|[[Biome]]t e Evropës]]
[[Skeda:Gulf Stream water temperature.jpg|parapamje|[[Rryma e Golfit]] është portokalli dhe verdhë në këtë figurë termale të [[Atlantiku]]t]]
Evropa shtrihet kryesisht në zonat klimatike mesatare.

Klima është : Kontinentale, Mesdhetare (rreth Detit Mesdhe) Oqeanike (Rrethohet me Oqean), Malore (Pasi Ka Male), Polare ne Veri. Klima është e butë në krahasim me zonat tjera me gjatësi gjeografike të ngjajshme në botë për shkak të [[Rryma e Golfit|Rrymës së Golfit]].<ref name=climate>{{citeweb|title=European Climate|work=World Book|accessdate=2008-06-16|publisher=World Book, Inc}}</ref> Rryma e Golfit njihet me emrin përkëdhelës "Nxemja Qendrore e Evropës", sepse e bën klimën e Evropës më të ngrohtë se që do të ishte pa të. [[Rryma e Golfit]] jo vetëm që dërgon ujë të ngrohtë në bregdetet Evropiane por gjithashtu i zbut erërat që vijë nga [[Oqeani Atlantik]].

Kështu që temperaturat mesatare gjatë vitit në [[Napoli]] janë 16&nbsp;°C, derisa janë vetëm 12&nbsp;°C në [[New York City]] që është pothuajse në të njëjtën gjatësi gjeografike. [[Berlini]], [[Gjermani]]; [[Calgary]], [[Kanada]]; dhe [[Irkutsk]], në pjesën aziatike të [[Rusia|Rusisë]], shtrihen në gjatësinë e njëjtë ; temperaturat në janar në [[Berlin]] arrijë një mesatare prej 8&nbsp;°C që është më shumë se ato në [[Calgary]], të cilat janë për 22&nbsp;°C më të larta qe ato në [[Irkutsk]].<ref name=climate />

== Hidrografia ==
{{Artikulli kryesor|Hidrografia e Evropës}}

Evropa në krahasim me kontinentet tjera ka lumenj të vegjël dhe të shkurtër. [[Relievi]] dhe [[klima]] kanë ndikuar që në Evropë të ketë ndryshime sa i përket pasurisë me lumenj, gjatësisë së tyre, dendësisë dhe sasisë së ujit. Rrjeti më i dendur i lumenjve është në Evropën [[Evropa veriore|Veri]]-[[Evropa perëndimore|perëndimore]], ndërsa lumenjtë më të gjatë dhe me pellgje më të mëdha janë në [[Evropa e mesme|Evropën e Mesme]] dhe atë [[Evropa lindore|Lindore]].

Të gjithë lumenjtë e Evropës u takojnë gjashtë ujëmbledhësve: [[Ujëmbledhësi i Oqeanit Atlantik]], Oqeanit të Ngrirë, i Detit të Veriut, Detit Baltik, Detit të Zi dhe Detit Mesdhe.

Kontinenti i Evropës është i pasur me liqene. Pjesa më e pasur me liqene është ajo e Evropës Veriore. Liqene më së shumti ka në Evropën veriore-Finlanda vend i liqeneve, në Alpe dhe në Gadishullin Ballkanik. Liqenet e Evropës janë formuar me veprimin e akullnajave, me lëvizje tektonike dhe me procese karstike. Disa liqene janë poligjnetië, të tjerët lumorë, pastaj mbeturinash detesh të dikurshme etj.

Liqenet më të mëdhenj dhe më të njohur të Evropës janë: Liqeni Kaspik, Lagoda, Onjega, Venern, Liqeni i Zhenevës, Liqeni Bodense, Liqeni i Zyrihut, liqeni Garda, liqeni Komo, Lago Di Magjore, liqeni Him, liqeni Ballaton, liqeni i Shkodrës, liqeni i Ohrit, liqeni i Prespës etj.

Lumenjët kryesor janë:Volga,Danubi,Urali,etj.

Ndërsa prej lumenjëve më i gjati është volga prej 3688&nbsp;km.

== Tokat, bota bimore dhe shtazore ==
{{Artikulli kryesor|Tokat, bota bimore dhe shtazore}}

Bimësia e [[Evropë]]s është ngushtë e lidhur me klimën, relievin dhe tokat.
[[Skeda:Image-Languages-Europe.png|parapamje|250px|Gjuhët në Evropë]]
[[Skeda:Grossgliederung Europas.png|parapamje|300px|Rajonet në Evropë]]
[[Skeda:First.Crusade.Map.jpg|parapamje|Evropa në vitin [[1000]].]]

* '''Zona e bimësisë së [[tundra]]ve''' përfshinë zonat polare dhe shtrihet në viset veriore të [[Finlandë]]s dhe [[Rusi]]së. Kjo zonë përfshinë rreth 350 km2. Gjatë pjesës më të madhe të vitit, tokat janë të ngrira, janë shterpë dhe pa materie ushqyese. Prej bimëve rriten myshqet, likenet dhe drunj të shkurtër të mështeknës e të dëllinjës. Gjatë verës së shkurtër – tre muaj, kur temperatura arrin 10&nbsp;°C ato zhvillohen, lulojnë dhe japin fryte, kurse shpezët dhe kafshët e zonës pyjore vendosen këtu, për të gjetur ushqim.
* Në jug të [[Tundra|tundrës]] shtrihet''' zona e''' [[tajga|'''tajgës''']] e cila e zënë pjesën e madhe të [[Suedi]]së, të [[Finlandë]]s dhe të [[Rusi]]së mes gjerësive gjeografike 55 – 79°. Shtrihet zona e tajgës e cila e zënë pjesën e madhe të Suedisë, të Finlandës dhe të Rusisë mes gjerësive gjeografike 55 – 79 shkallë. Mbizotërojnë tokat e murme, me pak minerale, diçka më shumë humus. Zona shtrihet në rreth 2 milion km2 dhe rreth 2/3 e saj janë të mbuluara me pyje gjethembajtës – pishat, bredhi, mështekna etj. Prej faunës dallojmë lepurin e bardhë, lemingun, derrin e egër, ujkun, ariun e murëm, dhelpëren, sqarthin etj.
* '''Zona e pyjeve të përziera''' shtrihet nën zonën e tajgave.. Në këtë zonë përzihen drunjët gjethëmbajtës dhe gjetherënës, përveç pisha e breut, ahu, bungu frashëri, bliri ëtj. Kjo zonë shtrihet në : Britaninë e Madhe, Francë, Gjermani, Suedinë Jugore, Poloni, Rusi Qendrore, Alpe, Karpate etj. Kjo zonë shtrihet në gjerësitë gjeografike 45-55°. Në këtë zonë pyjet janë prerë shumë dhe ato zën tash sipërfaqe të vogël mes 5 dhe 10 %. Ndër tipat e tokave hasen tokat e murme me 5-6 % humus. Prej kafshëve rriten ariu i murëmë, kaprolli evropian, ujku, dhelpra, lepuri i murmë dhe i bardhë.
* '''Zona stepopyjore dhe stepore''' ka shtrirje më të madhe në Evropën Lindore, sidomos në Ukrainë dhe pjesën jugore të Rusisë. Në jug shtrihet edhe në Ultësirëne Panonisë, të Vllahisë e deri në Rrafshin e Kosovës. Dominojnë formacionit e barit të ulët, ndësa prej tokash ka më shumë çernozjomi, smonica, toka kafe etj. Të cilat janë të thella, kanë më shumë hums dhe janë të përshtatshme për drithëra e bimë industriale.
* '''Zona mesdhetare''' dallon dukshëm nga zonat tjera nga se këtu dominon klima mesdhetare me verëra të nxehta e pa reshje dhe dimrat butë dhe me reshje. Këtu gjenden formacionet bimore me gjelbrim të përhershëm, gjethe të trasha në formë kaqubash, i quajtur formacioni iI makjeve. Pyjet e dikurshme janë prerë, tash kanë mbeturbimë kaçuba me pak pyje. Në përbërjen e tokave më shmë janë të paranishme tokat ngjyrë kafe, të murme, të kuqe dhe toka aluviale përgjatë luginave të lumenjve. Prej faunës ka hardhuca, gjarpërinj, bredhka, skofterë, flaminga etj. Flora dhe fauna e Evropës ka pasur mjaft ndryshime nën ndikimin e njeriut dhe civilizimit të gjatë, sidomos në zonën e Mesdheut, Evropës së Mesme dhe Perëndimore.

== Gjeografia Politike ==
[[Skeda:Europe-Asia border (geographic).png|parapamje|250px|Evropa sipas një teorie të paranuar gjerësisht: Evropa gjeografike në të gjelbërt, dhe Evropa kulturore në të kaltër të mbyllur (pjesët aziatike të vendeve Evropiane në të kaltër të hapët).]]
[[Skeda:Europe countries map sq.png|parapamje|250px|[[Harta politike]] moderne]]
[[Skeda:Europe subregion map world factbook.svg|parapamje|250px|Grupet regjionale sipas ''The World Factbook'']]
[[Skeda:Europe subregion map UN geoscheme.svg|parapamje|250px|Grupimet regjionale sipas OKB-së]]
[[Skeda:European Union as a single entity.svg|parapamje|250px|Bashkimi Evropian]]

Sipas definimeve të ndryshme, këto territore mund të jenë subjekt i kategorizimeve të ndryshme. Tabela më poshtë tregon skemën e përdorur nga [[Kombet e Bashkuara]],<ref>{{Cite web |url=http://millenniumindicators.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#Europe |title=United Nations Statistics Division – Countries of Europe |access-date=12 maj 2013 |archive-date=13 korrik 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110713041240/http://millenniumindicators.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#Europe |url-status=dead }}</ref> përballë grupimeve regjionale të publikuara nga CIA factbook.

27 anëtarët e Bashkimit Evropian janë të integruar politikisht dhe ekonomikisht, vet [[Bashkimi Evropian]] formon një pjesë të gjeografisë politike të Evropës.

{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="references-small sortable" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse"
|- bgcolor="#ECECEC"
! Emri i regjionit dhe<br />territorit
! Sipërfaqja<br />(km²)
! Popullsia<br />(1 July 2002 est.)
! Dendësia<br />(per km²)
! [[Kryeqyteti]]
|-
| [[Åland]] ([[Finlandë]])
| align="right" | 1,552
| align="right" | 26,008
| align="right" | 16.8
| [[Mariehamn]]
|-
| {{flagicon|Andorra}} [[Andorra]]
| align="right" | 468
| align="right" | 68,403
| align="right" | 146.2
| [[Andorra la Vella]]
|-|
|{{flagicon|Austria}} [[Austria]]
| align="right" | 83,858
| align="right" | 8,169,929
| align="right" | 97.4
| [[Vjena]]
|-|
|{{flagicon|Armenia}} [[Armenia]]
| align="right" | 29,800
| align="right" | 3,229,900
| align="right" | 101
| [[Yerevan]]
|-
|{{flagicon|Azerbaijan}} [[Azerbaixhani]]
| align="right" | 86,600
| align="right" | 8,621,000
| align="right" | 97
| [[Baku]]
|-
| {{flagicon|Belarus}} [[Bjellorusia]]
| align="right" | 207,600
| align="right" | 10,335,382
| align="right" | 49.8
| [[Minsk]]
|-
| {{flagicon|Belgium}} [[Belgjika]]
| align="right" | 30,510
| align="right" | 10,274,595
| align="right" | 336.8
| [[Bruksel]]
|-
| {{flagicon|Bosnia and Herzegovina}} [[Bosnja dhe Hercegovina]]
| align="right" | 51,129
| align="right" | 4,448,500
| align="right" | 77.5
| [[Sarajeva]]
|-
| {{flagicon|the United Kingdom}} [[Britania e Madhe]]
| align="right" | 244,820
| align="right" | 61,100,835
| align="right" | 244.2
| [[Londra]]
|-
| {{flagicon|Bulgaria}} [[Bullgaria]]
| align="right" | 110,910
| align="right" | 7,621,337
| align="right" | 68.7
| [[Sofja]]
|-
| {{flagicon|Croatia}} [[Kroacia]]
| align="right" | 56,542
| align="right" | 4,437,460
| align="right" | 77.7
| [[Zagrebi]]
|-
| {{flagicon|Cyprus}} [[Qipro]]
| align="right" | 9,251
| align="right" | 788,457
| align="right" | 85
| [[Nikozia]]
|-
| {{flagicon|the Czech Republic}} [[Republika Çeke]]
| align="right" | 78,866
| align="right" | 10,256,760
| align="right" | 130.1
| [[Praga]]
|-
| {{flagicon|Denmark}} [[Danimarka]]
| align="right" | 43,094
| align="right" | 5,368,854
| align="right" | 124.6
| [[Kopenhaga]]
|-
| {{flagicon|Estonia}} [[Estonia]]
| align="right" | 45,226
| align="right" | 1,415,681
| align="right" | 31.3
| [[Talini]]
|-
| {{flagicon|the Faroe Islands}} [[Ishujt Faroe]] ([[Danimarkë]])
| align="right" | 1,399
| align="right" | 46,011
| align="right" | 32.9
| [[Tórshavn]]
|-
| {{flagicon|Finland}} [[Finlanda]]
| align="right" | 336,593
| align="right" | 5,157,537
| align="right" | 15.3
| [[Helsinki]]
|-
| {{flagicon|France}} [[Franca]]
| align="right" | 547,030
| align="right" | 59,765,983
| align="right" | 109.3
| [[Parisi]]
|-
| {{flagicon|Georgia}} [[Gjeorgjia]]
| align="right" | 69,700
| align="right" | 4,661,473
| align="right" | 64
| [[Tbilisi]]
|-
| {{flagicon|Germany}} [[Gjermania]]
| align="right" | 357,021
| align="right" | 83,251,851
| align="right" | 233.2
| [[Berlini]]
|-
| {{flagicon|Gibraltar}} [[Gjibraltari]] ([[Britania e Madhe|BM]])
| align="right" | 5.9
| align="right" | 27,714
| align="right" | 4,697.3
| [[Gibraltar]]
|-
| {{flagicon|Greece}} [[Greqia]]
| align="right" | 131,940
| align="right" | 10,645,343
| align="right" | 80.7
| [[Athina]]
|-
| {{flagicon|Guernsey}} [[Guernsey]]
| align="right" | 78
| align="right" | 64,587
| align="right" | 828.0
| [[St. Peter Port]]
|-
| {{flagicon|the Netherlands}} [[Holanda]]
| align="right" | 41,526
| align="right" | 16,318,199
| align="right" | 393.0
| [[Amsterdam]]
|-
| {{flagicon|Hungary}} [[Hungaria]]
| align="right" | 93,030
| align="right" | 10,075,034
| align="right" | 108.3
| [[Budapesti]]
|-
| {{flagicon|Iceland}} [[Islanda]]
| align="right" | 103,000
| align="right" | 307,261
| align="right" | 2.7
| [[Rejkjaviku]]
|-
| {{flagicon|Ireland}} [[Republika e Irlandës|Irlanda]]
| align="right" | 70,280
| align="right" | 4,234,925
| align="right" | 60.3
| [[Dublini]]
|-|-
| {{flagicon|the Isle of Man}} [[Ishulli i Njeriut]]
| align="right" | 572
| align="right" | 73,873
| align="right" | 129.1
| [[Douglas, Isle of Man|Douglas]]
|-
| {{flagicon|Italy}} [[Italia]]
| align="right" | 301,230
| align="right" | 58,751,711
| align="right" | 191.6
| [[Roma]]
|-
| {{flagicon|Jersey}} [[Jersey]]
| align="right" | 116
| align="right" | 89,775
| align="right" | 773.9
| [[Saint Helier]]
|-
| {{flagicon|Kazakhstan}} [[Kazakistan]]
| align="right" | 2,724,900
| align="right" | 15,217,711
| align="right" | 5.6
| [[Astana]]
|-
| {{flagicon|Kosovo}} [[Kosova]]
| align="right" | 10,887
| align="right" | 2,476,708
| align="right" | 225
| [[Prishtina]]
|-
| {{flagicon|Latvia}} [[Letonia]]
| align="right" | 64,589
| align="right" | 2,366,515
| align="right" | 36.6
| [[Riga]]
|-
| {{flagicon|Liechtenstein}} [[Lihtenshtajni]]
| align="right" | 160
| align="right" | 32,842
| align="right" | 205.3
| [[Vaduz]]
|-
| {{flagicon|Lithuania}} [[Lituania]]
| align="right" | 65,200
| align="right" | 3,601,138
| align="right" | 55.2
| [[Vilnius]]
|-
| {{flagicon|Luxembourg}} [[Luksemburgu]]
| align="right" | 2,586
| align="right" | 448,569
| align="right" | 173.5
| [[Luxembourg (qytet)|Luxembourg]]
|-
| {{flagicon|Montenegro}} [[Mali i zi]]
| align="right" | 13,812
| align="right" | 616,258
| align="right" | 44.6
| [[Podgorica]]
|-
| {{flagicon|Macedonia}} [[Maqedonia e Veriut|Maqedonia]]
| align="right" | 25,333
| align="right" | 2,254,800
| align="right" | 86.1
| [[Shkupi]]
|-
| {{flagicon|Malta}} [[Malta]]
| align="right" | 316
| align="right" | 397,499
| align="right" | 1,257.9
| [[Valleta]]
|-
| {{flagicon|Moldova}} [[Moldova]]
| align="right" | 33,843
| align="right" | 4,434,547
| align="right" | 131.0
| [[Kisinau]]
|-
| {{flagicon|Monaco}} [[Monako]]
| align="right" | 1.95
| align="right" | 31,987
| align="right" | 16,403.6
| [[Monako]]
|-
|{{flagicon|Norway}} [[Norvegjia]]
| align="right" | 324,220
| align="right" | 4,525,116
| align="right" | 14.0
| [[Oslo]]
|-
| {{flagicon|Poland}} [[Polonia]]
| align="right" | 312,685
| align="right" | 38,625,478
| align="right" | 123.5
| [[Varshava]]
|-
| {{flagicon|Portugal}} [[Portugalia]]
| align="right" | 91,568
| align="right" | 10,409,995
| align="right" | 110.1
| [[Lisbona]]
|-
| {{flagicon|Romania}} [[Rumania]]
| align="right" | 238,391
| align="right" | 21,698,181
| align="right" | 91.0
| [[Bukureshti]]
|-
| {{flagicon|Russia}} [[Russia]]
| align="right" | 17,075,400
| align="right" | 142,200,000
| align="right" | 26.8
| [[Moska]]
|-
| {{flagicon|San Marino}} [[San Marino]]
| align="right" | 61
| align="right" | 27,730
| align="right" | 454.6
| [[San Marino, San Marino|San Marino]]
|-
| {{flagicon|Serbia}} [[Serbia]]
| align="right" | 77,474
| align="right" | 7,537,034
| align="right" | 109.4
| [[Beogradi]]
|-
| {{flagicon|Slovakia}} [[Sllovakia]]
| align="right" | 48,845
| align="right" | 5,422,366
| align="right" | 111.0
| [[Bratislava]]
|-
| {{flagicon|Slovenia}} [[Sllovenia]]
| align="right" | 20,273
| align="right" | 1,932,917
| align="right" | 95.3
| [[Lublana]]
|-
| {{flagicon|Spain}} [[Spanja]]
| align="right" | 504,851
| align="right" | 45,061,274
| align="right" | 89.3
| [[Madrid]]
|-
| {{flagicon|Norway}} [[Svalbard dhe Jan Mayen|Svalbard dhe Jan<br />Mayen]] ([[Norvegji]])
| align="right" | 62,049
| align="right" | 2,868
| align="right" | 0.046
| [[Longyearbyen]]
|-
| {{flagicon|Sweden}} [[Suedia]]
| align="right" | 449,964
| align="right" | 9,090,113
| align="right" | 19.7
| [[Stokholmi]]
|-
| {{flagicon|Albania}} [[Shqipëria]]
| align="right" | 28,748
| align="right" | 4,310,273
| align="right" | 132.2
| [[Tirana]]
|-|
| {{flagicon|Turkey}} [[Turqia]]
| align="right" | 783,562
| align="right" | 81,576,256
| align="right" | 98
| [[Ankara]]
|-
| {{flagicon|Ukraine}} [[Ukraina]]
| align="right" | 603,700
| align="right" | 48,396,470
| align="right" | 80.2
| [[Kiev]]
|-
| {{flagicon|the Vatican City}} [[Vatikani]]
| align="right" | 0.44
| align="right" | 900
| align="right" | 2,045.5
| [[Vatikan]]
|-
| {{flagicon|Switzerland}} [[Zvicra]]
| align="right" | 41,290
| align="right" | 7,507,000
| align="right" | 176.8
| [[Berna]]
|-
|- style=" font-weight:bold; "
| Total
| align="right" | 10,180,000
| align="right" | 731,000,000
| align="right" | 70
|-
|-algin="right" |20.100.000
|}

== Demografia ==

{{Artikulli kryesor|Demografia e Evropës}}

Kontinenti i Evropës ka qenë i banuar qyshë në kohën e paleolitit dhe neolitit pra para 20 000 e 10 000 vjetësh. Viset e banuara shtriheshin pothuajse në tërë territorin e Evropës, por viset më të dendura ishin ato të Mesdheut dhe ludinat e lumenjve, arty ku tokat ishin më të përshtatshme për t’u punuar. Në kohën e Bronzit u shënuan dyndje të popullsisë në gadishujt e evropës jugore: iberët në gadishullin Iberik, ligurët në gjirine Ligurisë (Itali), etrurët të ardhur prej viseve të Egjeut, Ilirët në gadishullin Ilirik (Ballkanik) etj.

Ndryshime më të mëdha ndodhën me rastin e lëvizjes së popujve indoevropian nga Azia, e edhe nga Afrika veriore. Në këtë kohë në Evropë vendosen keltët, italët, grekët, ilirët thrakët, gjermanët. Djep i kulturës së vjetër në Evropë ishte Mesdheu. Fenikasit dhe kretasët e bartën kulturën e Lindjes, ndërsa grekët e zhvilluan dhe e përhapën më tutje kah Perëndimi e pas tyre Romakët i dhanë dimensione edhe më të mëdha.
Eshte popullsi kryesisht e vjeter. E banuar nga moshat prej 63 vjeq e deri ne 70 vjeq, por vende-vende ndryshojn. Nese e marrim shembull Kosoven, ateher kemi te bejme me nje popullsi te re pasi qe ne Kosovo dominon rinia me shum.

== Ekonomia ==

{{Artikulli kryesor|Ekonomia  e Evropës}}
Evropa duke pasur industri të zhvilluar arriti të zhvilloj edhe bujqësinë. Bujqësia e Evropës është e llojllojshme, ngase këtë e bëjnë të mundshme edhe kushtet natyrore dhe niveli i zhvillimit. Bujqësia e Evropës dallohet me shkallë të lartë të mekanizimit, kimizmit, numër të madh ekspertësh bujqësorë, me popullsi të arsimuar bujqësore, me rendimente të larta në bujqësi dhe në blegtori. Dikur Evropa importonte shumë prodhime bujqësore, ndërsa tash vendet e zhvilluara të Evropës janë eksportuar të shumë prodhimeve bujqësore, sidomos blegtorale.

== Gjeologjia ==
:'''''Artikulli kryesorë : [[Gjeologjia e Evropës]]'''''

=== Historia Gjeologjike ===
Në kohën e lindjes së saj para 500 milionë vjetësh Evropa nuk është akoma e plotë. Pjesët e saj janë të hapërdara mbi të gjithë rruzullin tokësor: Skandinavia tej më në jug të ekuatorit, Anglia dhe Vendet e Ulëta në rrethin polar të jugut si dhe pothuajse të gjithë pjesët e tjera përreth polit të jugut. Të gjithë këto pjesë koreje kontinentale janë në lëvizje. Ato merrem me vete nga rryma të fuqishme magme, të cilat vlojnë 80 kilometra nën sipërfaqen e tokës.

Të shtyra nga shtjella nxehtësie në brendësi të tokës pllakat lëvizin me ngadalë, çdo vit nga vetëm disa centimetra. Por me kalimin e miliona vjetësh kemi pastaj të bëjmë me distanca të konsiderueshme. Në rastin e përplasjeve shpërthejnë forcat primare. Si një rebus gjigant vë Evropa pjesët e saj së bashku. Togje shkrepash kilometra të gjëra çajnë lart, përkulen dhe marrin formë kubeje. Çdo përplasje e re krijon një masiv malor. Kështu lind së pari shtylla kurrizore e Evropës, vargmali kaledonian, me lartësira si ato të Himalajës. Ky është bërthama e një bashkëshkrirjeje të parë evropiane.

Më pas kontinenti i ri bredh gjysmën e rruzullit tokësor. Para 300 milionë vjetësh ai kapërcen ekuatorin. Stereja është tashmë e mbuluar nga gjelbërimi. Bimët kanë pushtuar kontinentin që deri pak më parë kishte qenë i shkretë. Atje ku sot janë të ngritura metropolet krenare evropiane u shtri sa gjatë e gjerë një xhungël e harlisur tropikale: Parisi ndodhej në një klimë tropikale të ngrohtë e me lagështi. Berlini, në një det të gjelbër i cili zgjatej deri në Azi.

Është një pyll tepër i jashtëzakonshëm. Ai përbëhet nga fiere, likopode (shk. lycopodium) dhe bishtkuaj. Mbeturina të tyre të ngurtësuara në Skoci të bëjnë ta marrësh me mend përhapjen e tyre. Cungje që qëndrojnë pothuajse ngjitur njëri-tjetrit të japin edhe sot e kësaj dite një përshtypje mbi bollëkun e atëhershëm të bimëve. Këta gjigantë lartësoheshin deri në 30 metra drejt qiellit.<ref>[[Revista Rruzull.net]] në [http://www.rruzull.net/ internet] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031126174045/http://www.rruzull.net/|date=26 nëntor 2003}}</ref>

== Evro-Azia ==
Ajo pjesë e Evropës dhe Azisë që për nga kultura dhe historia e tyre janë të ndërlidhura ngushtë midis tyre.

Shtetet, territori i të cilave janë të shpërndara në dy kontinente janë:
* '''Rusia''': 23 % e territorit të [[Rusia|Rusisë]] është në Evropë.
* '''Turqia''': 3 % e territorit të [[Turqia|Turqisë]] është në Evropë.

== Qytete ==
{{Kryesor|Lista e qyteteve të Evropës}}
Qytete Evropiane kanë disa karakteristika të përbashkëta. Kështu p.sh për dallim nga qytete e kontinenteve tjera qytete metropole Evropiane nuk janë të orientuara në ndërtesa të larta. Ato më tepër shtrihen duke zënë sipërfaqe të mëdha dhe dke futur në gjirin e tyre edhe qytete që gjenden për rreth tyre. Për këtë shkakë edhe madhësia e qyteteve ndryshonë dukshëm nga rrethi i qytetit. Si do që të jetë si qytete më të mëdha të Evropës llogaritet të jenë [[Moska]], [[Stambolli]] dhe [[Londra]].

== Shiko edhe ==
* [[Flamuri i Evropës]]
* [[Bashkimi Evropian]]

== Shënime ==
{{notelist}}

== Burim i të dhënave ==
<div style="-moz-column-count:2; column-count:3;">
{{reflist}}
</div>

{{Kontinentet}}
{{Evropa-regjione}}
{{VendeEvropa}}
{{Artikull i mirë|dita=3|muaj=09|viti=2008}}

[[Kategoria:Evropë| ]]
[[Kategoria:Kontinente]]