Jump to content

Rosalind Franklin: Dallime mes rishikimesh

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Browse history interactively
[Redaktim i kontrolluar][pending revision]
← Redaktim më i vjetër
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
Lidhje të jashtme të shpëtuara: 1 Lidhje të jashtme të etiketuara si të vdekura: 0) #IABot (v2.0.9.5
 
(5 rishikime të ndërmjetme të pashfaqur nga 3 përdorues)
Rreshti 9: Rreshti 9:
}}
}}


'''Rosalind Elsie Franklin''' (25 korrik 1920 - 16 prill 1958)<ref name="nlm-bio">{{cite web |url=https://profiles.nlm.nih.gov/ps/retrieve/Narrative/KR/p-nid/183 |title=The Rosalind Franklin Papers, Biographical Information |work=profiles.nlm.nih.gov |accessdate=13 November 2011}}</ref> ishte një kimiste angleze dhe kristalografe X-ray që kontribuoi në të kuptuarit e strukturave molekulare të ADN-së (acid deoksiribonukleik), RNA (acid ribonukleik), viruset, qymyr , dhe grafit. Megjithëse veprat e saj mbi thëngjillin dhe viruset u vlerësuan gjatë jetës së saj, kontributet e saj në zbulimin e strukturës së ADN-së u njohën kryesisht pas vdekjes.
'''Rosalind Elsie Franklin''' (25 korrik 1920 - 16 prill 1958)<ref name="nlm-bio">{{cite web |url=https://profiles.nlm.nih.gov/ps/retrieve/Narrative/KR/p-nid/183 |title=The Rosalind Franklin Papers, Biographical Information |work=profiles.nlm.nih.gov |accessdate=13 nëntor 2011}}</ref> ishte një kimiste Angleze dhe kristalografe X-ray që kontribuoi në të kuptuarit e strukturave molekulare të ADN-së (acid deoksiribonukleik), RNA (acid ribonukleik), viruset, qymyr , dhe grafit. Megjithëse veprat e saj mbi thëngjillin dhe viruset u vlerësuan gjatë jetës së saj, kontributet e saj në zbulimin e strukturës së ADN-së u njohën kryesisht pas vdekjes.


E lindur në një familje hebraike të shquar britanike, Franklin u arsimua në një shkollë private në Norland Place në West London, në Sussex dhe Shkolla e Vajzave të Shën Palit në Londër. Pastaj studioi Shkenca Natyrore në Newnham College, Cambridge, nga e cila u diplomua në vitin 1941. Duke fituar një bursë kërkimore, ajo u bashkua me laboratorin e kimisë fizike të Universitetit të Kembrixhit nën udhëheqjen e Ronald George Wreyford Norrish, i cili e zhgënjeu për mungesën e entuziazmit.<ref>Glynn, p. 60</ref> Për fat të mirë, Shoqata Britanike e Hulumtimit të Shfrytëzimit të Qymyrit (BCURA) i ofroi asaj një pozicion kërkimor në vitin 1942 dhe filloi punë në qymyr. Kjo e ndihmoi atë që të fitonte një Ph.D. në vitin 1945. Ajo shkoi në Paris në vitin 1947 si një ''chercheur'' (studiuese e pas-doktoraturë) nën udhëheqjen e Jacques Mering në Laboratorin Qendror të Shërbimeve Kimike de l'Etat, ku ajo u bë një kristalografe X-ray. Ajo u bë bashkëpunëtore kërkimi në King's College në Londër në vitin 1951 dhe punoi në studimet e shpërndarjes me rreze X, të cilat përfundimisht do të lehtësonin teorinë e dyfishtë spirale të ADN-së.<ref name="biomath.nyu.edu">{{Cite web |url=http://www.biomath.nyu.edu/index/course/hw_articles/nature4.pdf |title=Kopje e arkivuar |access-date=4 tetor 2017 |archive-date=17 tetor 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161017011403/http://www.biomath.nyu.edu/index/course/hw_articles/nature4.pdf |url-status=dead }}</ref> Në vitin 1953, pas dy vjetësh, për shkak të mosmarrëveshjes me drejtorin, John Randall dhe më shumë me kolegun Maurice Wilkins, ajo u detyrua të shkonte në Kolegjin Birkbeck. Në Birkbeck, J. D. Bernal, kryetar i departamentit të fizikës, i ofroi asaj një ekip të veçantë kërkimi. Ajo vdiq në vitin 1958 në moshën 37 vjeç për shkak të kancerit të vezoreve.
E lindur në një familje hebraike të shquar britanike, Franklin u arsimua në një shkollë private në Norland Place në West London, në Sussex dhe Shkolla e Vajzave të Shën Palit në Londër. Pastaj studioi Shkenca Natyrore në Newnham College, Cambridge, nga e cila u diplomua në vitin 1941. Duke fituar një bursë kërkimore, ajo u bashkua me laboratorin e kimisë fizike të Universitetit të Kembrixhit nën udhëheqjen e Ronald George Wreyford Norrish, i cili e zhgënjeu për mungesën e entuziazmit.<ref>Glynn, p. 60</ref> Për fat të mirë, Shoqata Britanike e Hulumtimit të Shfrytëzimit të Qymyrit (BCURA) i ofroi asaj një pozicion kërkimor në vitin 1942 dhe filloi punë në qymyr. Kjo e ndihmoi atë që të fitonte një Ph.D. në vitin 1945. Ajo shkoi në Paris në vitin 1947 si një ''chercheur'' (studiuese e pas-doktoraturë) nën udhëheqjen e Jacques Mering në Laboratorin Qendror të Shërbimeve Kimike de l'Etat, ku ajo u bë një kristalografe X-ray. Ajo u bë bashkëpunëtore kërkimi në King's College në Londër në vitin 1951 dhe punoi në studimet e shpërndarjes me rreze X, të cilat përfundimisht do të lehtësonin teorinë e dyfishtë spirale të ADN-së.<ref name="biomath.nyu.edu">{{Cite web |url=http://www.biomath.nyu.edu/index/course/hw_articles/nature4.pdf |title=Kopje e arkivuar |access-date=4 tetor 2017 |archive-date=17 tetor 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161017011403/http://www.biomath.nyu.edu/index/course/hw_articles/nature4.pdf |url-status=dead }}</ref> Në vitin 1953, pas dy vjetësh, për shkak të mosmarrëveshjes me drejtorin, John Randall dhe më shumë me kolegun Maurice Wilkins, ajo u detyrua të shkonte në Kolegjin Birkbeck. Në Birkbeck, J. D. Bernal, kryetar i departamentit të fizikës, i ofroi asaj një ekip të veçantë kërkimi. Ajo vdiq në vitin 1958 në moshën 37 vjeç për shkak të kancerit të vezoreve.


Franklin është më e njohur për punën e saj në imazhet e difraktimit të X-ray të ADN-së, ndërsa në King's College në Londër, që çoi në zbulimin e spirales së dyfishtë të ADN-së, për të cilën James Watson, Francis Crick dhe Maurice Wilkins ndanë Çmimin Nobel në Fiziologji ose Mjekësi në vitin 1962. Watson sugjeroi që Franklin do të ishte dhënë në mënyrë ideale një Çmim Nobel në Kimi, së bashku me Wilkins, por Komiteti Nobel nuk bën nominime pas vdekjes.<ref name="nobelprize.org">{{cite web |work=Official Website of the Nobel Prizes |title=The Discovery of the Molecular Structure of DNA – The Double Helix |url=https://www.nobelprize.org/educational/medicine/dna_double_helix/readmore.html |accessdate=4 February 2014}}</ref><ref name="nobelprize_posthumous">{{cite web |work=Official Website of the Nobel Prizes |title=Nobel Prize Facts |url=https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/facts/ |accessdate=24 January 2016}}</ref>
Franklin është më e njohur për punën e saj në imazhet e difraktimit të X-ray të ADN-së, ndërsa në King's College në Londër, që çoi në zbulimin e spirales së dyfishtë të ADN-së, për të cilën James Watson, Francis Crick dhe Maurice Wilkins ndanë Çmimin Nobel në Fiziologji ose Mjekësi në vitin 1962. Watson sugjeroi që Franklin do të ishte dhënë në mënyrë ideale një Çmim Nobel në Kimi, së bashku me Wilkins, por Komiteti Nobel nuk bën nominime pas vdekjes.<ref name="nobelprize.org">{{cite web |work=Official Website of the Nobel Prizes |title=The Discovery of the Molecular Structure of DNA – The Double Helix |url=https://www.nobelprize.org/educational/medicine/dna_double_helix/readmore.html |accessdate=4 shkurt 2014}}</ref><ref name="nobelprize_posthumous">{{cite web |work=Official Website of the Nobel Prizes |title=Nobel Prize Facts |url=https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/facts/ |accessdate=24 janar 2016}}</ref>


Pas përfundimit të punës së saj në ADN, Franklin udhëhoqi punën fillestare në Birkbeck në strukturat molekulare të viruseve. Anëtarja e saj e ekipit ''Aaron Klug'' vazhdoi kërkimet e saj, duke fituar Çmimin Nobel në Kimi në vitin 1982.
Pas përfundimit të punës së saj në ADN, Franklin udhëhoqi punën fillestare në Birkbeck në strukturat molekulare të viruseve. Anëtarja e saj e ekipit ''Aaron Klug'' vazhdoi kërkimet e saj, duke fituar Çmimin Nobel në Kimi në vitin 1982.


==Jeta e hershme==
==Jeta e hershme==
Franklin ka lindur më 25 korrik 1920 në '''50 Chepstow Villas''',<ref>{{cite web |title=Name of Firm: A. Keyser & Co. |url=https://www.thegazette.co.uk/London/issue/32622/supplement/1702/data.pdf |date=22 February 1922 |website=The Gazette |accessdate=21 November 2014}}</ref> Notting Hill, Londër në një familje Britanke [[Hebrenjtë|Hebrenjsh]] të pasur dhe me ndikim.<ref>{{cite web |title=Rosalind Franklin |url=http://www.londonremembers.com/subjects/rosalind-franklin |publisher=London Remembers |accessdate=21 November 2014}}</ref><ref>GRO Register of Births: SEP 1920 1a 250 KENSINGTON – Rosalind E. Franklin, mmn = Waley</ref>
Franklin ka lindur më 25 korrik 1920 në '''50 Chepstow Villas''',<ref>{{cite web |title=Name of Firm: A. Keyser & Co. |url=https://www.thegazette.co.uk/London/issue/32622/supplement/1702/data.pdf |date=22 shkurt 1922 |website=The Gazette |accessdate=21 nëntor 2014}}</ref> Notting Hill, Londër në një familje Britanke [[Hebrenjtë|Hebrenjsh]] të pasur dhe me ndikim.<ref>{{cite web |title=Rosalind Franklin |url=http://www.londonremembers.com/subjects/rosalind-franklin |publisher=London Remembers |accessdate=21 nëntor 2014}}</ref><ref>GRO Register of Births: SEP 1920 1a 250 KENSINGTON – Rosalind E. Franklin, mmn = Waley</ref>


'''Familja'''
'''Familja'''
Rreshti 24: Rreshti 24:
Babai i saj ishte Ellis Arthur Franklin (1894-1964), një bankier tregtar, liberal i Londrës, i cili u edukua në Kolegjin e Punës të Qytetit ([https://www.wmcollege.ac.uk/ Working Men's College]) dhe nëna e saj ishte Muriel Frances Waley (1894-1976). Rosalind ishte vajza e madhe dhe fëmija i dytë në familjen e pesë fëmijëve. Davidi (i lindur në vitin 1919) ishte vëllai më i madh; Colin (i lindur në vitin 1923), Roland (i lindur në vitin 1926) dhe Jenifer (e lindur në vitin 1929) ishin vëllezërit e motrat e saj më të vegjël.
Babai i saj ishte Ellis Arthur Franklin (1894-1964), një bankier tregtar, liberal i Londrës, i cili u edukua në Kolegjin e Punës të Qytetit ([https://www.wmcollege.ac.uk/ Working Men's College]) dhe nëna e saj ishte Muriel Frances Waley (1894-1976). Rosalind ishte vajza e madhe dhe fëmija i dytë në familjen e pesë fëmijëve. Davidi (i lindur në vitin 1919) ishte vëllai më i madh; Colin (i lindur në vitin 1923), Roland (i lindur në vitin 1926) dhe Jenifer (e lindur në vitin 1929) ishin vëllezërit e motrat e saj më të vegjël.


Xhaxhai i babait të saj ishte Herbert Samuel (më vonë Viscount Samuel), i cili ishte Minister në vitin 1916 dhe i pari çifut i ushtruar për të shërbyer në Kabinetin Britanik. Halla e saj, Helena Caroline Franklin, e njohur në familje si Mamie, ishte e martuar me Norman de Mattos Bentwich, i cili ishte Prokurori i Përgjithshëm në Mandatin Britanik të Palestinës. Helen Caroline Franklin ishte aktive në organizimin e sindikatave dhe lëvizjen e votimit të grave dhe më vonë ishte anëtare e Këshillit të Qarkut në Londër.<ref name="p31">{{cite book |last=Sayre |first=A. |title=Rosalind Franklin and DNA |year=1975 |publisher=Norton |location=New York |isbn=0-393-07493-5 |page=31}}</ref><ref name="p40">Maddox p. 40</ref> Xhaxhai i saj, Hugh Franklin, ishte një tjetër figurë e shquar në lëvizjen e të drejtës së votimit, edhe pse veprimet e tij, ngatërruan familjen Franklin. Emri i mesit Rosalind, "Elsie", ishte në kujtim të gruas së parë të Hugut, e cila vdiq në pandeminë e [[Gripi spanjoll|gripit spanjoll]] të vitit 1918. Familja e saj ishte e përfshirë në mënyrë aktive në Kolegjin e Punës të Qytetit, ku babai i saj mësoi lëndët e [[Elektriciteti|elektricitetit]], [[Magnetizmi|magnetizmin]] dhe historinë e [[Lufta e Parë Botërore|Luftës së Parë Botërore]] gjatë mbrëmjeve, duke u bërë më vonë zëvendës-drejtor.<ref>Maddox, p. 20</ref><ref>Sayre, p. 35</ref>
Xhaxhai i babait të saj ishte Herbert Samuel (më vonë Viscount Samuel), i cili ishte Minister në vitin 1916 dhe i pari çifut i ushtruar për të shërbyer në Kabinetin Britanik. Halla e saj, Helena Caroline Franklin, e njohur në familje si Mamie, ishte e martuar me Norman de Mattos Bentwich, i cili ishte Prokurori i Përgjithshëm në Mandatin Britanik të Palestinës. Helen Caroline Franklin ishte aktive në organizimin e sindikatave dhe lëvizjen e votimit të grave dhe më vonë ishte anëtare e Këshillit të Qarkut në Londër.<ref name="p31">{{cite book |last=Sayre |first=A. |title=Rosalind Franklin and DNA |url=https://archive.org/details/rosalindfranklin00sayr |year=1975 |publisher=Norton |location=New York |isbn=0-393-07493-5 |page=[https://archive.org/details/rosalindfranklin00sayr/page/31 31]}}</ref><ref name="p40">Maddox p. 40</ref> Xhaxhai i saj, Hugh Franklin, ishte një tjetër figurë e shquar në lëvizjen e të drejtës së votimit, edhe pse veprimet e tij, ngatërruan familjen Franklin. Emri i mesit Rosalind, "Elsie", ishte në kujtim të gruas së parë të Hugut, e cila vdiq në pandeminë e [[Gripi spanjoll|gripit spanjoll]] të vitit 1918. Familja e saj ishte e përfshirë në mënyrë aktive në Kolegjin e Punës të Qytetit, ku babai i saj mësoi lëndët e [[Elektriciteti|elektricitetit]], [[Magnetizmi|magnetizmin]] dhe historinë e [[Lufta e Parë Botërore|Luftës së Parë Botërore]] gjatë mbrëmjeve, duke u bërë më vonë zëvendës-drejtor.<ref>Maddox, p. 20</ref><ref>Sayre, p. 35</ref>


Prindërit e Franklin ndihmuan në vendosjen e refugjatëve hebrenj nga Evropa, të cilët i kishin shpëtuar nazistëve. Ata morën dy fëmijë hebrenj në shtëpinë e tyre dhe njëri prej tyre, një austriak nëntë vjeçar, Evi Eisenstädter, ndau dhomën me Jeniferin<ref>{{cite web |last1=Simkin |first1=John |title=Rosalind Franklin |url=http://spartacus-educational.com/SCfranklinR.htm |website=Spartacus Educational |accessdate=13 February 2015 |date=1997}}</ref>. (Babai i Evit Hans Mathias Eisenstädter ishte burgosur në Buchenwald, dhe pas çlirimit, familja pranoi mbiemrin "Ellis".)<ref>{{cite web |title=Hans (John) Mathias Eisenstadter Ellis |url=http://www.geni.com/people/Hans-John-Eisenstadter-Ellis/6000000004979539587 |website=Geni |accessdate=13 February 2015}}</ref><ref name="genealogy">{{cite web |title=Evi Ellis |url=http://familytreemaker.genealogy.com/users/s/c/h/Ella-Elisabeth-Schiller-Victoria/WEBSITE-0001/UHP-0252.html |website=Ancestry.com |accessdate=13 February 2015}}</ref>
Prindërit e Franklin ndihmuan në vendosjen e refugjatëve hebrenj nga Evropa, të cilët i kishin shpëtuar nazistëve. Ata morën dy fëmijë hebrenj në shtëpinë e tyre dhe njëri prej tyre, një austriak nëntë vjeçar, Evi Eisenstädter, ndau dhomën me Jeniferin<ref>{{cite web |last1=Simkin |first1=John |title=Rosalind Franklin |url=http://spartacus-educational.com/SCfranklinR.htm |website=Spartacus Educational |accessdate=13 shkurt 2015 |date=1997}}</ref>. (Babai i Evit Hans Mathias Eisenstädter ishte burgosur në Buchenwald, dhe pas çlirimit, familja pranoi mbiemrin "Ellis".)<ref>{{cite web |title=Hans (John) Mathias Eisenstadter Ellis |url=http://www.geni.com/people/Hans-John-Eisenstadter-Ellis/6000000004979539587 |website=Geni |accessdate=13 shkurt 2015}}</ref><ref name="genealogy">{{cite web |title=Evi Ellis |url=http://familytreemaker.genealogy.com/users/s/c/h/Ella-Elisabeth-Schiller-Victoria/WEBSITE-0001/UHP-0252.html |website=Ancestry.com |accessdate=13 shkurt 2015 |archive-date=13 shkurt 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150213123016/http://familytreemaker.genealogy.com/users/s/c/h/Ella-Elisabeth-Schiller-Victoria/WEBSITE-0001/UHP-0252.html |url-status=dead }}</ref>


'''Edukimi'''
'''Edukimi'''


Që nga fëmijëria e hershme, Franklin tregoi aftësi të jashtëzakonshme skolastike. Në moshën gjashtë vjeçare, ajo u bashkua me vëllain e saj Roland në Norland Place School, një shkollë private në West London. Në atë kohë, tezja e saj Mamie (Helen Bentwich) e përshkroi atë te burri i saj: "Rosalind është jashtëzakonisht e zgjuar - shpenzon tërë kohën duke bërë aritmetikë për kënaqësi dhe pa dyshim i merr shumat e saj të drejta." Ajo gjithashtu shfaqi interes në kriket dhe [[Hokej mbi dysheme|hokej.]] Në moshën nëntë vjeçare, ajo hyri në një shkollë me konvikt, Shkolla Lindores për të Rinj Zonja në Sussex.<ref name="berger">{{cite web |last1=Berger |first1=Doreen |title=A Biography of The Dark Lady Of Notting Hill |url=http://www.theus.org.uk/article/biography-dark-lady-notting-hill |publisher=United Synagogue Women |accessdate=7 February 2015 |date=3 December 2014}}</ref> Shkolla ishte pranë bregdetit, dhe familja donte një mjedis të mirë për shëndetin e saj delikat. Ajo ishte njëmbëdhjetë vjeç kur shkoi në Shkollën e Vajzave të Shën Palit, West London, një nga shkollat ​​e pakta të vajzave në Londër që mësonin fizikë dhe kimi.<ref name="berger" /><ref>Glynn, p. 25</ref><ref>Sayre p. 41</ref> Në Shën Pal ajo shkëlqeu në [[Shkencë, teknologji, inxhinieri dhe matematikë|shkencë]], në [[latinisht]] dhe në sport <ref>Maddox, p. 26</ref> Ajo gjithashtu mësoi [[Gjuha gjermane|gjermanishten]] dhe u bë e rrjedhshme në [[Gjuha frënge|frëngjisht]], një gjuhë që më vonë do ta gjente të dobishme. Ajo kryesonte klasat e saj dhe fitoi çmime vjetore. Dobësia e saj e vetme edukative ishte në muzikë, për të cilën drejtori i shkollës muzikore, kompozitori Gustav Holst, njëherë i bëri thirrje nënës së saj për të pyetur nëse ajo mund të ketë vuajtur nga problemi i dëgjimit. Me gjashtë nderime, ajo kaloi matrikulacionin saj në vitin 1938, duke fituar një bursë për në universitet.<ref>Glynn, p. 30</ref> Babai i saj i kërkoi t'ia jepte bursën një studenti të merituar refugjatësh.<ref name="berger" />
Që nga fëmijëria e hershme, Franklin tregoi aftësi të jashtëzakonshme skolastike. Në moshën gjashtë vjeçare, ajo u bashkua me vëllain e saj Roland në Norland Place School, një shkollë private në West London. Në atë kohë, tezja e saj Mamie (Helen Bentwich) e përshkroi atë te burri i saj: "Rosalind është jashtëzakonisht e zgjuar - shpenzon tërë kohën duke bërë aritmetikë për kënaqësi dhe pa dyshim i merr shumat e saj të drejta." Ajo gjithashtu shfaqi interes në kriket dhe [[Hokej mbi dysheme|hokej.]] Në moshën nëntë vjeçare, ajo hyri në një shkollë me konvikt, Shkolla Lindores për të Rinj Zonja në Sussex.<ref name="berger">{{cite web |last1=Berger |first1=Doreen |title=A Biography of The Dark Lady Of Notting Hill |url=http://www.theus.org.uk/article/biography-dark-lady-notting-hill |publisher=United Synagogue Women |accessdate=7 shkurt 2015 |date=3 dhjetor 2014 |archive-date=4 qershor 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160604135134/http://www.theus.org.uk/article/biography-dark-lady-notting-hill |url-status=dead }}</ref> Shkolla ishte pranë bregdetit, dhe familja donte një mjedis të mirë për shëndetin e saj delikat. Ajo ishte njëmbëdhjetë vjeç kur shkoi në Shkollën e Vajzave të Shën Palit, West London, një nga shkollat ​​e pakta të vajzave në Londër që mësonin fizikë dhe kimi.<ref name="berger" /><ref>Glynn, p. 25</ref><ref>Sayre p. 41</ref> Në Shën Pal ajo shkëlqeu në [[Shkencë, teknologji, inxhinieri dhe matematikë|shkencë]], në [[latinisht]] dhe në sport <ref>Maddox, p. 26</ref> Ajo gjithashtu mësoi [[Gjuha gjermane|gjermanishten]] dhe u bë e rrjedhshme në [[Gjuha frënge|frëngjisht]], një gjuhë që më vonë do ta gjente të dobishme. Ajo kryesonte klasat e saj dhe fitoi çmime vjetore. Dobësia e saj e vetme edukative ishte në muzikë, për të cilën drejtori i shkollës muzikore, kompozitori Gustav Holst, njëherë i bëri thirrje nënës së saj për të pyetur nëse ajo mund të ketë vuajtur nga problemi i dëgjimit. Me gjashtë nderime, ajo kaloi matrikulacionin saj në vitin 1938, duke fituar një bursë për në universitet.<ref>Glynn, p. 30</ref> Babai i saj i kërkoi t'ia jepte bursën një studenti të merituar refugjatësh.<ref name="berger" />


'''Cambridge dhe Lufta e II-të Botërore'''
'''Cambridge dhe Lufta e II-të Botërore'''
Rreshti 43: Rreshti 43:
'''Paris'''
'''Paris'''


Me përfundimin e Luftës së Dytë Botërore në vitin 1945, Franklin kërkoi ndihmë nga Adrienne Weill për të njoftuar hapjen e vendeve të punës për një "kimist-fizik që di shumë pak kimi fizike, por shumë për vrimat në qymyr". Në një konferencë në vjeshtën e vitit 1946, Weill e prezantoi atë te Marcel Mathieu, drejtor i Qendrës Kombëtare të Kërkimit Shkencor (CNRS), rrjeti i instituteve që përbëjnë pjesën më të madhe të laboratorëve të kërkimit shkencor të mbështetur nga qeveria franceze. Kjo çoi në emërimin e saj me Jacques Mering në Laboratorin Qendror të Shërbimeve Kimike de l'État në [[Parisi|Paris]]. Ajo u bashkua me laboratorin (siç u tha nga stafi) i Mering më 14 shkurt të vitit 1947 si një nga 15 kërkuesit<ref>{{cite web |title=Rosalind Franklin |url=http://www.timetoast.com/timelines/rosalind-franklin-8b1475bf-3c20-4e45-8b71-e0fb9a014e5c |work=Timetoast |accessdate=28 August 2014}}</ref><ref>{{cite web |title=Rosalind Franklin (1920–1958) |url=http://www.dnaftb.org/19/bio-3.html |publisher=DNA Learning Center, Cold Spring Harbor Laboratory |accessdate=28 August 2014}}</ref>
Me përfundimin e Luftës së Dytë Botërore në vitin 1945, Franklin kërkoi ndihmë nga Adrienne Weill për të njoftuar hapjen e vendeve të punës për një "kimist-fizik që di shumë pak kimi fizike, por shumë për vrimat në qymyr". Në një konferencë në vjeshtën e vitit 1946, Weill e prezantoi atë te Marcel Mathieu, drejtor i Qendrës Kombëtare të Kërkimit Shkencor (CNRS), rrjeti i instituteve që përbëjnë pjesën më të madhe të laboratorëve të kërkimit shkencor të mbështetur nga qeveria franceze. Kjo çoi në emërimin e saj me Jacques Mering në Laboratorin Qendror të Shërbimeve Kimike de l'État në [[Parisi|Paris]]. Ajo u bashkua me laboratorin (siç u tha nga stafi) i Mering më 14 shkurt të vitit 1947 si një nga 15 kërkuesit<ref>{{cite web |title=Rosalind Franklin |url=http://www.timetoast.com/timelines/rosalind-franklin-8b1475bf-3c20-4e45-8b71-e0fb9a014e5c |work=Timetoast |accessdate=28 gusht 2014}}</ref><ref>{{cite web |title=Rosalind Franklin (1920–1958) |url=http://www.dnaftb.org/19/bio-3.html |publisher=DNA Learning Center, Cold Spring Harbor Laboratory |accessdate=28 gusht 2014}}</ref>


Mering ishte një kristalograf X-ray i cili aplikoi difraktimin e rrezeve të X-ray në studimin për pëlhurën me fije artificiale dhe substancave të tjera amorf, në dallim nga mijëra kristale të rregullta që ishin studiuar me këtë metodë për shumë vite. Ai i mësoi asaj aspektet praktike të aplikimit të kristalografisë me rreze X në substanca amorfike. Kjo paraqiti sfida të reja në kryerjen e eksperimenteve dhe interpretimin e rezultateve. Franklin i zbatoi ato për problemet e mëtejshme që lidhen me qymyrin, në veçanti ndryshimet në rregullimin e atomeve kur ajo konvertohet në grafit. Ajo botoi disa dokumente të mëtejshme mbi këtë punë e cila është bërë pjesë e rrjedhës së fizikës dhe kimisë së thëngjillit. Kjo vepër u mbulua në një monografi të vitit 1993,<ref>D. W. van Krevelen, ''Coal, Third Edition: Typology – Physics – Chemistry – Constitution'', Elsevier, New York, 1993.</ref> dhe në manualin e botuar rregullisht Kimia dhe Fizika e Karbonit.<ref>''Chemistry and Physics of Carbon'', vol 1–, 1968–, Elsevier, New York.</ref> Mering vazhdoi studimin e karbonit në forma të ndryshme, duke përdorur difraksionin me rreze X dhe metoda të tjera.<ref>G. Terriere, A. Oberlin, J. Mering, ''Oxidation of graphite in liquid medium – observations by means of microscopy and electron diffraction'', Carbon, 5, 431--, 1967.</ref>
Mering ishte një kristalograf X-ray i cili aplikoi difraktimin e rrezeve të X-ray në studimin për pëlhurën me fije artificiale dhe substancave të tjera amorf, në dallim nga mijëra kristale të rregullta që ishin studiuar me këtë metodë për shumë vite. Ai i mësoi asaj aspektet praktike të aplikimit të kristalografisë me rreze X në substanca amorfike. Kjo paraqiti sfida të reja në kryerjen e eksperimenteve dhe interpretimin e rezultateve. Franklin i zbatoi ato për problemet e mëtejshme që lidhen me qymyrin, në veçanti ndryshimet në rregullimin e atomeve kur ajo konvertohet në grafit. Ajo botoi disa dokumente të mëtejshme mbi këtë punë e cila është bërë pjesë e rrjedhës së fizikës dhe kimisë së thëngjillit. Kjo vepër u mbulua në një monografi të vitit 1993,<ref>D. W. van Krevelen, ''Coal, Third Edition: Typology – Physics – Chemistry – Constitution'', Elsevier, New York, 1993.</ref> dhe në manualin e botuar rregullisht Kimia dhe Fizika e Karbonit.<ref>''Chemistry and Physics of Carbon'', vol 1–, 1968–, Elsevier, New York.</ref> Mering vazhdoi studimin e karbonit në forma të ndryshme, duke përdorur difraksionin me rreze X dhe metoda të tjera.<ref>G. Terriere, A. Oberlin, J. Mering, ''Oxidation of graphite in liquid medium – observations by means of microscopy and electron diffraction'', Carbon, 5, 431--, 1967.</ref>
Rreshti 64: Rreshti 64:
[[Kategoria:Teknologji]]
[[Kategoria:Teknologji]]
[[Kategoria:Vdekje 1958]]
[[Kategoria:Vdekje 1958]]
<references responsive="" />

Versioni aktual i datës 4 janar 2024 08:27

Rosalind Franklin

Rosalind Elsie Franklin (25 korrik 1920 - 16 prill 1958)[1] ishte një kimiste Angleze dhe kristalografe X-ray që kontribuoi në të kuptuarit e strukturave molekulare të ADN-së (acid deoksiribonukleik), RNA (acid ribonukleik), viruset, qymyr , dhe grafit. Megjithëse veprat e saj mbi thëngjillin dhe viruset u vlerësuan gjatë jetës së saj, kontributet e saj në zbulimin e strukturës së ADN-së u njohën kryesisht pas vdekjes.

E lindur në një familje hebraike të shquar britanike, Franklin u arsimua në një shkollë private në Norland Place në West London, në Sussex dhe Shkolla e Vajzave të Shën Palit në Londër. Pastaj studioi Shkenca Natyrore në Newnham College, Cambridge, nga e cila u diplomua në vitin 1941. Duke fituar një bursë kërkimore, ajo u bashkua me laboratorin e kimisë fizike të Universitetit të Kembrixhit nën udhëheqjen e Ronald George Wreyford Norrish, i cili e zhgënjeu për mungesën e entuziazmit.[2] Për fat të mirë, Shoqata Britanike e Hulumtimit të Shfrytëzimit të Qymyrit (BCURA) i ofroi asaj një pozicion kërkimor në vitin 1942 dhe filloi punë në qymyr. Kjo e ndihmoi atë që të fitonte një Ph.D. në vitin 1945. Ajo shkoi në Paris në vitin 1947 si një chercheur (studiuese e pas-doktoraturë) nën udhëheqjen e Jacques Mering në Laboratorin Qendror të Shërbimeve Kimike de l'Etat, ku ajo u bë një kristalografe X-ray. Ajo u bë bashkëpunëtore kërkimi në King's College në Londër në vitin 1951 dhe punoi në studimet e shpërndarjes me rreze X, të cilat përfundimisht do të lehtësonin teorinë e dyfishtë spirale të ADN-së.[3] Në vitin 1953, pas dy vjetësh, për shkak të mosmarrëveshjes me drejtorin, John Randall dhe më shumë me kolegun Maurice Wilkins, ajo u detyrua të shkonte në Kolegjin Birkbeck. Në Birkbeck, J. D. Bernal, kryetar i departamentit të fizikës, i ofroi asaj një ekip të veçantë kërkimi. Ajo vdiq në vitin 1958 në moshën 37 vjeç për shkak të kancerit të vezoreve.

Franklin është më e njohur për punën e saj në imazhet e difraktimit të X-ray të ADN-së, ndërsa në King's College në Londër, që çoi në zbulimin e spirales së dyfishtë të ADN-së, për të cilën James Watson, Francis Crick dhe Maurice Wilkins ndanë Çmimin Nobel në Fiziologji ose Mjekësi në vitin 1962. Watson sugjeroi që Franklin do të ishte dhënë në mënyrë ideale një Çmim Nobel në Kimi, së bashku me Wilkins, por Komiteti Nobel nuk bën nominime pas vdekjes.[4][5]

Pas përfundimit të punës së saj në ADN, Franklin udhëhoqi punën fillestare në Birkbeck në strukturat molekulare të viruseve. Anëtarja e saj e ekipit Aaron Klug vazhdoi kërkimet e saj, duke fituar Çmimin Nobel në Kimi në vitin 1982.

Jeta e hershme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Franklin ka lindur më 25 korrik 1920 në 50 Chepstow Villas,[6] Notting Hill, Londër në një familje Britanke Hebrenjsh të pasur dhe me ndikim.[7][8]

Familja

Babai i saj ishte Ellis Arthur Franklin (1894-1964), një bankier tregtar, liberal i Londrës, i cili u edukua në Kolegjin e Punës të Qytetit (Working Men's College) dhe nëna e saj ishte Muriel Frances Waley (1894-1976). Rosalind ishte vajza e madhe dhe fëmija i dytë në familjen e pesë fëmijëve. Davidi (i lindur në vitin 1919) ishte vëllai më i madh; Colin (i lindur në vitin 1923), Roland (i lindur në vitin 1926) dhe Jenifer (e lindur në vitin 1929) ishin vëllezërit e motrat e saj më të vegjël.

Xhaxhai i babait të saj ishte Herbert Samuel (më vonë Viscount Samuel), i cili ishte Minister në vitin 1916 dhe i pari çifut i ushtruar për të shërbyer në Kabinetin Britanik. Halla e saj, Helena Caroline Franklin, e njohur në familje si Mamie, ishte e martuar me Norman de Mattos Bentwich, i cili ishte Prokurori i Përgjithshëm në Mandatin Britanik të Palestinës. Helen Caroline Franklin ishte aktive në organizimin e sindikatave dhe lëvizjen e votimit të grave dhe më vonë ishte anëtare e Këshillit të Qarkut në Londër.[9][10] Xhaxhai i saj, Hugh Franklin, ishte një tjetër figurë e shquar në lëvizjen e të drejtës së votimit, edhe pse veprimet e tij, ngatërruan familjen Franklin. Emri i mesit Rosalind, "Elsie", ishte në kujtim të gruas së parë të Hugut, e cila vdiq në pandeminë e gripit spanjoll të vitit 1918. Familja e saj ishte e përfshirë në mënyrë aktive në Kolegjin e Punës të Qytetit, ku babai i saj mësoi lëndët e elektricitetit, magnetizmin dhe historinë e Luftës së Parë Botërore gjatë mbrëmjeve, duke u bërë më vonë zëvendës-drejtor.[11][12]

Prindërit e Franklin ndihmuan në vendosjen e refugjatëve hebrenj nga Evropa, të cilët i kishin shpëtuar nazistëve. Ata morën dy fëmijë hebrenj në shtëpinë e tyre dhe njëri prej tyre, një austriak nëntë vjeçar, Evi Eisenstädter, ndau dhomën me Jeniferin[13]. (Babai i Evit Hans Mathias Eisenstädter ishte burgosur në Buchenwald, dhe pas çlirimit, familja pranoi mbiemrin "Ellis".)[14][15]

Edukimi

Që nga fëmijëria e hershme, Franklin tregoi aftësi të jashtëzakonshme skolastike. Në moshën gjashtë vjeçare, ajo u bashkua me vëllain e saj Roland në Norland Place School, një shkollë private në West London. Në atë kohë, tezja e saj Mamie (Helen Bentwich) e përshkroi atë te burri i saj: "Rosalind është jashtëzakonisht e zgjuar - shpenzon tërë kohën duke bërë aritmetikë për kënaqësi dhe pa dyshim i merr shumat e saj të drejta." Ajo gjithashtu shfaqi interes në kriket dhe hokej. Në moshën nëntë vjeçare, ajo hyri në një shkollë me konvikt, Shkolla Lindores për të Rinj Zonja në Sussex.[16] Shkolla ishte pranë bregdetit, dhe familja donte një mjedis të mirë për shëndetin e saj delikat. Ajo ishte njëmbëdhjetë vjeç kur shkoi në Shkollën e Vajzave të Shën Palit, West London, një nga shkollat ​​e pakta të vajzave në Londër që mësonin fizikë dhe kimi.[16][17][18] Në Shën Pal ajo shkëlqeu në shkencë, në latinisht dhe në sport [19] Ajo gjithashtu mësoi gjermanishten dhe u bë e rrjedhshme në frëngjisht, një gjuhë që më vonë do ta gjente të dobishme. Ajo kryesonte klasat e saj dhe fitoi çmime vjetore. Dobësia e saj e vetme edukative ishte në muzikë, për të cilën drejtori i shkollës muzikore, kompozitori Gustav Holst, njëherë i bëri thirrje nënës së saj për të pyetur nëse ajo mund të ketë vuajtur nga problemi i dëgjimit. Me gjashtë nderime, ajo kaloi matrikulacionin saj në vitin 1938, duke fituar një bursë për në universitet.[20] Babai i saj i kërkoi t'ia jepte bursën një studenti të merituar refugjatësh.[16]

Cambridge dhe Lufta e II-të Botërore

Franklin shkoi në Newnham College, Cambridge në vitin 1938 dhe studioi kimi në Shkencat Natyrore. Atje ajo u takua me spektroskopistin Bill Price, i cili ka punuar me të si një demonstrues laboratorik dhe i cili më vonë u bë një nga kolegët e saj të lartë në King's College London. Në vitin 1941, ajo u nderua e dyta në klasë nga provimet e saj përfundimtare. Nderimi u pranua si një diplomë bachelor në kualifikimet për punësim. Cambridge filloi dhënien e titujve Bachelor në Arte dhe në Shkencë. dhe gradës Masternë Arte dhe në Shkencë për gratë nga viti 1947, dhe të diplomuarit e mëparshëm në mënyrë retroaktive i morën këto. Në vitin e saj të fundit në Cambridge, ajo u takua me një refugjat francez Adrienne Weill, ish-student i Marie Curie, i cili pati një ndikim të madh në jetën dhe karrierën e saj dhe e ndihmoi të përmirësonte frëngjishten e saj të folur.

Franklin i'u dha një bursë kërkimore në Kolegjin Newnham, me të cilën u bashkua me laboratorin fizik-kimisë në Universitetin e Kembrixhit për të punuar nën Ronald Norrish, i cili më vonë fitoi çmimin Nobel në Kimi. Në një vit pune të saj atje, ajo nuk pati shumë sukses.[21] Siç përshkruhet nga biografi i tij, Norrish ishte "kokëfortë dhe gati pervers në argument, mbizotërues dhe i ndjeshëm ndaj kritikave".[22] Ai nuk mund të vendoste për atë çfarë të punonte, dhe në atë kohë po dorëzohej nga pirja e rëndë. Franklin shkroi se ai e bëri atë që ta përbuzte plotësisht. Duke dhënë dorëheqjen nga laboratorja e Norrish, ajo plotësoi kërkesat e Veprave të Shërbimit Kombëtar duke punuar si asistente e një kërkimi në Shoqatën e Kërkimit të Shfrytëzimit të Qymyrit në Mbretërinë e Bashkuar (BCURA) në vitin 1942. BCURA ishte vendosur në Rezervën e Coombe Springs pranë Kingston Thames pranë kufirit jugperëndimor të Londrës. Norrish veproi si këshilltar i ushtrisë në BCURA. John G. Bennett ishte drejtor. Marcello Pirani dhe Victor Goldschmidt, të dy refugjatë nga nazistët, ishin konsulentë dhe dhanë leksione në BCURA ndërsa Franklin punoi atje. Gjatë hulumtimit të saj në BCURA, ajo qëndroi në shtëpinë e konviktit të Adrienne Weill në Cambridge, derisa kushërira e saj, Irene Franklin, kërkoi të bashkohej me të në një shtëpi të liruar të xhaxhait të saj në Putney. Me Irene, ajo vullnetarisht u bë një drejtuese e sulmeve ajrore dhe rregullisht bëri patrullime për të parë mirëqenien e njerëzve gjatë bastisjeve ajrore.[23]

Karriera dhe kërkimet

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Franklin e kaloi karrierën e saj duke punuar në Londër dhe Paris.

Paris

Me përfundimin e Luftës së Dytë Botërore në vitin 1945, Franklin kërkoi ndihmë nga Adrienne Weill për të njoftuar hapjen e vendeve të punës për një "kimist-fizik që di shumë pak kimi fizike, por shumë për vrimat në qymyr". Në një konferencë në vjeshtën e vitit 1946, Weill e prezantoi atë te Marcel Mathieu, drejtor i Qendrës Kombëtare të Kërkimit Shkencor (CNRS), rrjeti i instituteve që përbëjnë pjesën më të madhe të laboratorëve të kërkimit shkencor të mbështetur nga qeveria franceze. Kjo çoi në emërimin e saj me Jacques Mering në Laboratorin Qendror të Shërbimeve Kimike de l'État në Paris. Ajo u bashkua me laboratorin (siç u tha nga stafi) i Mering më 14 shkurt të vitit 1947 si një nga 15 kërkuesit[24][25]

Mering ishte një kristalograf X-ray i cili aplikoi difraktimin e rrezeve të X-ray në studimin për pëlhurën me fije artificiale dhe substancave të tjera amorf, në dallim nga mijëra kristale të rregullta që ishin studiuar me këtë metodë për shumë vite. Ai i mësoi asaj aspektet praktike të aplikimit të kristalografisë me rreze X në substanca amorfike. Kjo paraqiti sfida të reja në kryerjen e eksperimenteve dhe interpretimin e rezultateve. Franklin i zbatoi ato për problemet e mëtejshme që lidhen me qymyrin, në veçanti ndryshimet në rregullimin e atomeve kur ajo konvertohet në grafit. Ajo botoi disa dokumente të mëtejshme mbi këtë punë e cila është bërë pjesë e rrjedhës së fizikës dhe kimisë së thëngjillit. Kjo vepër u mbulua në një monografi të vitit 1993,[26] dhe në manualin e botuar rregullisht Kimia dhe Fizika e Karbonit.[27] Mering vazhdoi studimin e karbonit në forma të ndryshme, duke përdorur difraksionin me rreze X dhe metoda të tjera.[28]

King College në Londër

Në vitin 1950, Franklin iu dha një mundësi trevjeçare Turner & Newall Fellowship për të punuar në King's College London. Në janar të vitit 1951, ajo filloi të punonte si bashkëpunëtore kërkimore në Këshillin e Kërkimit Mjekësor (MRC) në Njësinë e Biofizikës, drejtuar nga John Randall. Ajo u caktua fillimisht për të punuar në shpërndarjen e rrezeve të proteinave dhe lipideve në zgjidhje, por Randall e ridrejtoi punën e saj tek fibrat e ADN-së për shkak të zhvillimeve të reja në këtë fushë dhe ajo duhej të ishte studiuesja e vetme e përhapjes eksperimentale në King në atë kohë. Randall bëri këtë ndryshim, madje edhe para se të fillonte të punonte në King's, për shkak të punës së fillestare në vijim nga Maurice Wilkins dhe Raymond Gosling - një . student i Ph.D i caktuar për ta ndihmuar atë.[29]

Edhe duke përdorur paisje të papërpunuara, Wilkins dhe Gosling kishin marrë një pamje të shquar të ADN-së që nxiti interesim të mëtejshëm në këtë molekulë. Ata kishin kryer analiza të difraktimit X-ray të ADN-së në njësi që nga maji i vitit 1950, por Randall nuk i kishte njoftuar ata se ai kishte kërkuar Franklin të merrte përsipër veprimin e shpërndarjes së ADN-së dhe udhëzimin e tezës së Gosling-it. Mungesa e komunikimit të Randall-it në lidhje me këtë caktim, kontribuoi ndjeshëm ndaj mosmarrëveshjes të mirë dokumentuar që u zhvillua midis Wilkins dhe Franklin.

Franklin, duke punuar me Gosling, filloi të zbatojë ekspertizën e saj në teknikat e defraktimit të rrezeve X në strukturën e ADN-së. Ajo përdori një tub të ri X-ray të fokusuar dhe mikrokamera të urdhëruar nga Wilkins, por që ajo përmirëson, rregullon dhe fokusohet me kujdes. Duke u mbështetur në sfondin e saj fizik të kimisë, ajo gjithashtu manipuloi me mjeshtëri hidratimin kritik të mostrave të saj. Kur Wilkins pyeti për këtë teknikë të përmirësuar, ajo u përgjigj me terma që fyenin Wilkinsin pasi Franklin kishte "një ajër superioriteti të ftohtë".

Mënyra e Franklinit për të parë thellë njerëzit në sy, përsa kohë ishte konçiz, i paduruar dhe i drejtpërdrejtë, shqetësoi shumë nga kolegët e saj. Në kontrast të thellë, Wilkins ishte shumë i turpshëm, dhe duke llogaritur ngadalë çdo gjë në fjalim, ndërkohë që shmangte kontaktin e drejtpërdrejtë me dikë në sy.[30] Përkundër atmosferës intensive, Franklin dhe Gosling zbuluan se kishte dy forma të ADN-së: në lagështi të lartë (kur ishte i lagësht), fibra e ADN-së u bë e gjatë dhe e hollë; kur u tha, u bë e shkurtër dhe e majme.[31][32]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ "The Rosalind Franklin Papers, Biographical Information". profiles.nlm.nih.gov. Marrë më 13 nëntor 2011. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Glynn, p. 60
  3. ^ "Kopje e arkivuar" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 17 tetor 2016. Marrë më 4 tetor 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  4. ^ "The Discovery of the Molecular Structure of DNA – The Double Helix". Official Website of the Nobel Prizes. Marrë më 4 shkurt 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ "Nobel Prize Facts". Official Website of the Nobel Prizes. Marrë më 24 janar 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ "Name of Firm: A. Keyser & Co" (PDF). The Gazette. 22 shkurt 1922. Marrë më 21 nëntor 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ "Rosalind Franklin". London Remembers. Marrë më 21 nëntor 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ GRO Register of Births: SEP 1920 1a 250 KENSINGTON – Rosalind E. Franklin, mmn = Waley
  9. ^ Sayre, A. (1975). Rosalind Franklin and DNA. New York: Norton. fq. 31. ISBN 0-393-07493-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Maddox p. 40
  11. ^ Maddox, p. 20
  12. ^ Sayre, p. 35
  13. ^ Simkin, John (1997). "Rosalind Franklin". Spartacus Educational. Marrë më 13 shkurt 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ "Hans (John) Mathias Eisenstadter Ellis". Geni. Marrë më 13 shkurt 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ "Evi Ellis". Ancestry.com. Arkivuar nga origjinali më 13 shkurt 2015. Marrë më 13 shkurt 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ a b c Berger, Doreen (3 dhjetor 2014). "A Biography of The Dark Lady Of Notting Hill". United Synagogue Women. Arkivuar nga origjinali më 4 qershor 2016. Marrë më 7 shkurt 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Glynn, p. 25
  18. ^ Sayre p. 41
  19. ^ Maddox, p. 26
  20. ^ Glynn, p. 30
  21. ^ Rosalind Franklin, Cold Spring Harbor Laboratory's Dolan DNA Learning Center, ID 1649, [1] Arkivuar 3 shtator 2018 tek Wayback Machine.
  22. ^ Dainton, F.; Thrush, B. A. (1981). "Ronald George Wreyford Norrish. 9 November 1897 – 7 June 1978". Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 27: 379–424. doi:10.1098/rsbm.1981.0016. JSTOR 769878. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ Polcovar, p. 37
  24. ^ "Rosalind Franklin". Timetoast. Marrë më 28 gusht 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ "Rosalind Franklin (1920–1958)". DNA Learning Center, Cold Spring Harbor Laboratory. Marrë më 28 gusht 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ D. W. van Krevelen, Coal, Third Edition: Typology – Physics – Chemistry – Constitution, Elsevier, New York, 1993.
  27. ^ Chemistry and Physics of Carbon, vol 1–, 1968–, Elsevier, New York.
  28. ^ G. Terriere, A. Oberlin, J. Mering, Oxidation of graphite in liquid medium – observations by means of microscopy and electron diffraction, Carbon, 5, 431--, 1967.
  29. ^ Wilkins, p. 121
  30. ^ Elkin p. 45
  31. ^ Maddox, p. 153
  32. ^ Wilkins, p. 154
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Rosalind_Franklin&oldid=2633297"