Pređi na sadržaj

Island

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Island
Ísland  (islandski)
Himna: Lofsöngur

Položaj Islanda
Glavni gradRejkjavik
Službeni jezikislandski
Vladavina
Oblik državeParlamentarna republika
 — PredsednikHala Tomasdotir
 — PremijerBjarni Benediktson
Istorija
NezavisnostOd Danske
1. decembar 1918.
Geografija
Površina‍
 — ukupno103.125 km2 (106)
 — voda (%)2,07
Stanovništvo‍
 — 2024.[1]Rast 399.189 (171)
 — gustina3,66 st./km2 (240)
Privreda
BDP / PKM≈ 2023
 — ukupnoRast 27.078 mlrd. $ (152)
 — po stanovnikuRast 69,833$ (15)
BDP / nominalni≈ 2023
 — ukupnoRast 30.570 mlrd. $ (109)
 — po stanovnikuRast 78,836$ (8)
IHR (2021)Rast 0,959 (3) — veoma visok
ValutaIslandska kruna
 — stoti deo valute‍ISK‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +0 (WET)
Internet domen‍.is‍
Pozivni broj+354

Island (isl. Ísland) nezavisna je ostrvska država smeštena na granici između Atlantskog i Severnog ledenog okeana, na severozapadu evropskog kontinenta. Država obuhvata teritoriju površine oko 103.000 km², a pored glavnog ostrva u njenom sastavu se nalazi još 36 manjih ostrva. Sa populacijom od svega oko 380.000, odnosno u proseku sa oko 3,7 stanovnika po kvadratnom kilometru, Island je ne samo najređe naseljena država u Evropi, već i jedna od 20 najređe naseljenih država na svetu. Gotovo dve trećine populacije živi u glavnom i najvećem gradu Rejkjaviku i njegovoj bližoj okolini, a veći gradovi su još i Koupavogir, Habnarfjerdir i Akirejri. Osnovu populacije čine Islanđani, narod germanskog porekla, a najveća nacionalna manjina su Poljaci koji su se na ostrvo u znatnijem broju doselili početkom 21. veka.

Geološki gledano Island je ostrvo vulkanskog porekla smešteno na seizmički veoma aktivnom i nestabilnom području Srednjoatlantskog grebena. Njegov reljef je posledica konstantne kolizije vulkanskog i glacijalnog procesa, zbog čega je ostrvo poznato pod nazivom „zemlja vatre i leda”. Island je poznat po svojim aktivnim vulkanima (Hekla, Ejafjadlajekidl, Surtsej), geotermalnim izvorima, lednicima (Vatnajekidl, Langjekidl) i fjordovima. Iako se nalazi tek nešto južnije od Arktičkog polarnika, zahvaljujući toploj Golfskoj struji koja protiče kraj njegovih obala, priobalni delovi Islanda imaju umerenu klimu sa prohladnim letima. Najveći deo zemlje nalazi se u zoni tundre.

Prema srednjovekovnom rukopisu Landnaumabouk („Knjiga o naseljavanju”) prvi naseljenici ostrva bili su nordijski kolonizatori koji su se 874. godine predvođeni Ingoulvirom Artnarsonom naselili na jugozapadu ostrva, kod današnjeg Rejkjavika. Najjača imigraciona struja na ostrvu i tokom narednih nekoliko vekova dolazila je iz Norveške, a kolonizatori su sa sobom dovodili i sluge i robove uglavnom gelskog porekla. Prva islandska država, Islandska Slobodna Država, formirana je oko 930. godine kada su se na lokalitetu Tingvelir po prvi put sastale lokalne starešine osnovavši Alting (veće), zvanično najstariju narodnu skupštinu na svetu. Nakon skoro tri veka samostalnosti, sredinom 13. veka, ostrvo postaje prvo delom Norveške Kraljevine, potom Kalmarske Unije, a od prve polovine 16. veka i Danske. Godine 1918. ostrvo obnavlja svoju nezavisnost sa osnivanjem Kraljevine Island, parlamentarne monarhije na čijem čelu je zvanično bio danski kralj Kristijan X. Stanovnici ostrva su se na referendumu održanom u junu 1944. opredelili za ukidanje monarhije i uspostavljanje republike. U prvim decenijama nezavisnosti, Island je bio jedna od najsiromašnijih evropskih država čija privreda se oslanjala isključivo na ribarstvo i skromnu poljoprivredu. Uspešno sprovedena industrijalizacija ribarskog sektora i novac iz projekta „Maršalovog plana” za obnovu posle Drugog svetskog rata, u kratkom vremenu su Island pretvorili u jednu od najrazvijenijih i najzdravijih svetskih ekonomija. Tokom 1994. Island postaje članom Evropske ekonomske zajednice, što je dovelo do diverzifikacije nacionalne privrede i intenzivnog razvoja finansijskog sektora.

Islandska privreda počiva na tržišnoj ekonomiji sa relativno niskim stopama oporezivanja. Država sprovodi nordijski socijalni sistem koji svim građanima omogućava jednak pristup zdravstvenim i obrazovnim institucijama. Island se nalazi na vrhu svih lestvica u sferi ekonomskih, političkih i društvenih sloboda i rodne ravnopravnosti. Islandska luteranska crkva, koja ima zvaničan status nacionalne crkve, prva je hrišćanska crkvena zajednica na čijem čelu se kao nadbiskup nalazi žena. Godine 2016. Island je po stepenu društvenog razvoja svrstan na deveto mesto prema Indeksu humanog razvoja UN-a, odnosno na prvo mesto Indeksa globalnog mira. Privreda u potpunosti počiva na obnovljivim izvorima energije, a u novije vreme turizam postaje jedna od vodećih privrednih delatnosti.

Islandska kultura je u najužoj vezi sa svojim skandinavskim korenima, a većina islandskog stanovništva su potomci prvobitnih nordijskih i gelskih doseljenika. Islandski jezik, koji pripada podgrupi severnogermanskih jezika, proistekao je iz staronordijskog jezika i danas je najbliži nekim dijalektima norveškog, te ferjajrskom jeziku. Jedan od najpoznatijih simbola islandske kulture su srednjovekovne islandske sage, a posebno zbirka Sage o Islanđanima koje se smatraju biserom srednjovekovnog literarnog stvaralaštva na tlu severne Evrope.

Island je punopravni član NATO-a i jedina članica tog vojnog saveza koja zvanično nema vojsku, uz izuzetak lako naoružane obalne straže koja se brine o sigurnosti nacionalnih granica.

Etimologija

[uredi | uredi izvor]

Geografija Islanda umnogome je uticala na etimološku istoriju ostrva. Prvo poznato ime koje se konkretno odnosilo na samo ostrvo je Snajland (Snæland), odnosno Snežna zemlja, a u tom obliku pominje se u „Sagama o Islanđanima” (isl. Íslendingasögur) iz 9. veka. Prema jednoj od tih saga, ostrvo je sasvim slučajno otkrio ferjarski Viking po imenu Nadod (staronordijski: Naddoðr, isl. Naddoður, ferj. Naddoddur) koji se na svom putovanju ka Farskim ostrvima izgubio u magli i nošen morskim strujama slučajno dospeo na istočnu obalu Islanda, kod današnjeg naselja Rejdarfjerdir. Tokom njegovog boravka na ostrvu u jednom trenutku je počeo da pada gust sneg zbog čega je Nadod ostrvo nazvao „Snežnom zemljom”.[2][3] Nekoliko decenija kasnije švedski viking Gardar Svavarson prvi je oplovio ostrvo koje u tom periodu postaje poznato kao „Gardarovo ostrvo” (st. nord: Garðarshólmur )

Savremeno ime verovatno potiče iz druge polovine IX veka i njegovim tvorcem se smatra vikinški moreplovac Flouki Vilgjerdarson, koji je boraveći na mestu sadašnjeg Isafjerdira video brojne sante leda u obližnjem fjordu, što ga je nagnalo da celo područje nazove „Zemljom leda”. Prema legendi Vilgjerdarson je takvo ime dao ostrvu sa namerom da obeshrabri buduće kolonizatore, koji bi po imenu zaključili da se radi o negostoljubivom području na kome se ne nalazi ništa vredno osvajanja. A stvarnost je bila takva da se klimatska slika Islanda u srednjem veku umnogome razlikovala od današnje, klima je na području severnog Atlantika bila znatno toplija (srednjovekovni topli period) i čak četvrtina ostrva je bila prekrivena šumama (u poređenju sa sadašnjih svega jedan odsto).[4][5]

Staronordijski toponim Ísland nastao je kao kovanica od reči ísur ili íss („led”) i land („zemlja”). Savremeni naziv ostrva, odnosno države Island u srpskom jeziku predstavlja transliterizovanu formu izvornog naziva.

Geografija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Geografija Islanda
Detaljnija topografska mapa Islanda

Republika Island je ostrvska država smeštena na samoj granici akvatorija Atlantskog okeana na jugu i Severnog ledenog okeana na severu. Severne i severozapadne obale ostrva zapljuskuju vode Grenlandskog mora, dok je na jugoistoku Norveško more. Najbliže kopnene površine su takođe ostrva, Grenland na zapadu (udaljen oko 290 km), Farska Ostrva (oko 420 km), Šetlandska ostrva i Spoljni Hebridi (oba arhipelaga na oko 740 km), Orknijska ostrva i severna obala Škotske (oko 750 km) na jugoistoku, te ostrvo Jan Majen (na udaljenosti od 570 km) na severu. Najbliži deo kontinentalne Evrope je zapadna obala Norveške udaljena oko 970 km u smeru istoka, dok je severna obala Labradora koja leži na udaljenosti od oko 2.070 km najbliži deo kontinentalnog dela Severne Amerike.

Svega nekoliko kilometara severnije od severne obale glavnog ostrva nalazi se Arktički polarni krug koji prolazi preko sredine malenog ostrva Grimsej (površine 5,3 km²). Državna teritorija se proteže između 63° i 68° severne geografske širine, odnosno od 13° do 25° zapadne geografske dužine.

Najsevernija tačka Islanda leži na severnoj obali ostrva Kolbejnsej na koordinatama 67° 08′ 09″ N 18° 41′ 03″ W / 67.13583° S; 18.68417° Z / 67.13583; -18.68417 (Kolbejnsej), južni ekstrem se nalazi na ostrvu Surtsej na 63° 17′ N 20° 35′ W / 63.283° S; 20.583° Z / 63.283; -20.583 (Surtsej), najzapadnija tačka je rt Bjargtangar koji se nalazi na 65° 30′ N 24° 32′ W / 65.500° S; 24.533° Z / 65.500; -24.533 (Bjargtangar) (ujedno i najzapadnija tačka Evrope), a istočni ekstrem je maleno ostrvo Kvalbakur na 64° 35′ N 13° 14′ W / 64.583° S; 13.233° Z / 64.583; -13.233 (Kvalbakur). Najviša tačka je planina Kvanadalsnjukir čiji najviši vrh leži na nadmorskoj visini od 2.100 metara, dok je najniža tačka na dnu jezera Jekilsaurloun koje je 146 metara ispod nivoa svetskog mora.[6] Prosečna nadmorska visina je 557 metara.[6] Island nema kopnenu antipodalnu tačku, a najbliža kopnena masa njegovom antipodu je antarktičko ostrvo Jang koje pripada Novom Zelandu.

Republika Island obuhvata teritoriju ukupne površine 103.125 km²,[7] od čega kopno čini 100.329 km², a unutrašnje vodene površine oko 2.796 km². Po površini državne teritorije Island je približne veličine kao Južna Koreja ili Bugarska. Na glavno ostrvo otpada 101.826 km² što ga čini 18. ostrvom po veličini u svetu, odnosno drugim ostrvom po veličini u Evropi, odmah posle Velike Britanije. Islandu pripadaju i teritorijalne vode na udaljenosti od 12 nautičkih milja od obale (odnosno 22,2 km), dok se ekskluzivna ekonomska zona proteže na 200 nautičkih milja od obala (370,4 km) i poklapa se sa granicom kontinentalnog šelfa. Ukupna dužina obalne linije je 4.970 km.[6]

Geologija

[uredi | uredi izvor]
Sadašnja i ranija riftna zona na Islandu:
1. Severna riftna zona,
2. nekadašnja riftna zona Snajfedlsnes-Skagi,
3. nekadašnja riftna zona Vestfjorde,
4. istočna vulkanska zona - najverovatnije buduća riftna zona.

Geološki gledano, teritorija Islanda je relativno mlado i tektonski aktivno kopno. Island leži na divergentnoj granici između Severnoameričke ploče na zapadu i Evroazijske ploče na istoku, čiju granicu u severnom Atlantiku predstavlja Srednjoatlantski greben, podvodni planinski masiv formiran efektom tektonike ploča. Deo tog grebena koji uključuje i Island naziva se Rejkjanskim grebenom i jedini je veći deo Srednjoatlantskog grebena koji se nalazi na kopnu, a najpoznatiji lokalitet na ostrvu preko kog prolazi ovaj greben je riftna zona Tingvelir. Islanda je ujedno i najveća kopnena masa na svetu koja se nalazi na nekom srednjookeanskom grebenu.[8] Ispod samog grebena nalazi se magmatska vruća tačka — ”Islandska vruća tačka” — iz koje se magma preko brojnih pukotina izlivala na površinu, i na taj način dovela do formiranja savremenog islandskog kopna.

Stene koje leže u osnovi islandskog kopna su relativno mlade i sve su formirane tokom poslednjih 25 miliona godina, dok su se prve stene izdigle iznad nivoa mora pre oko 16 do 18 miliona godina.[9][10] Prve stene koje se nalaze u osnovi islandskog kopna formirane su u epohi ranog miocena, dok su najstarije stene koje se nalaze iznad nivoa mora nešto mlađe i nastale su tokom srednjeg miocena. Oko polovine islandskog kopna geološki je staro između 9 i 20 miliona godina.[10] Najveći uticaj na geološki sastav i geomorfologiju Islanda imali su tektonika ploča i islandska vruća tačka. U osnovi Island predstavlja bazaltni plato koji se izdigao iz mantla više od 3.000 metara, a na formiranje kopna veliku ulogu je imala i intenzivna vulkanska aktivnost koja se i dalje odvija duž riftne zone.[9][10]

Islandsko kopno se konstantno širi usled procesa širenja okeanskog dna duž srednjoatlantskog grebena o čemu svedoči postojanje transformnih raseda na tom području. Zbog toga se islandska teritorija godišnje širi za prosečno 2,5 cm, a sam proces širenja je nešto intenzivniji u smeru zapada. Tokom miliona godina, ploče su se pomerile više stotina kilometara sa obe strane divergentne granice. Iz tog razloga su stene, koje se nalaze najbliže granici, najmlađe, a njihova starost se povećava idući dalje od granice.[11]

Zapadni i severozapadni deo ostrva sastavljen je od tercijarnih bazaltnih formacija i najvećim delom je stariji od 3 miliona godina. Istočno se pružaju stene staropleistocenske starosti iz zone ugaslih vulkana stare oko 700.000−3 miliona godina. Stene vulkanski aktivnog Srednjoatlantskog grebena su mlađe od 700.000 godina i stalno se obnavljaju. Istočno od vulkanski aktivne zone nalazi se istočni deo zone ugaslih vulkana, koji se još zove „Siva bazaltna formacija”.

Islandsko kopno se u zavisnosti od vremena nastanka može podeliti na 4 stratigrafska sloja:[9]

  • postglacijalno kopno − starost između 9.000 i 13.000 godina;
  • gornje-pliocensko kopno − starost do 0,7 miliona godina;
  • plio-pleistocensko kopno − starost od 0,7 do 3,1 miliona godina;
  • tercijarno kopno − kopnene mase starije od 3,1 milion godina.

Tercijarno područje obuhvata klasične serije platoa tipične za fjordovske pejzaže istočnog Islanda, te za najveći deo na severu i zapadu ostrva, a tercijarne stene pokrivaju oko polovine ukupne površine.[9] Plio-pleistocene stene prekrivaju oko četvrtine teritorije između tercijarnih područja i neovulkanske zone. Zona gornjo-pleistocenih stena koja čini četvrtinu kopna podeljena je na dva dela: prvu zonu čine tokovi lave formirani u postglacijalnom periodu, a druga zona su subglacijalni slojevi lave i hijaloklastične stene koje su najbolje očuvane na grebenima i zaravnjenim planinskim vrhovima.[9] Postglacijalno kopno je geološki najmlađe i pokriva oko 10% teritorije.[9]

  • Most preko rifta na jugozapadu Islanda
    Most preko rifta na jugozapadu Islanda
  • Deo Pingvelirskog grebena
    Deo Pingvelirskog grebena
  • Mapa vulkanske aktivnosti na Islandu
    Mapa vulkanske aktivnosti na Islandu
  • Rift Almanagjau u Tingveliru
    Rift Almanagjau u Tingveliru
  • Topografsko-batimetrijska mapa severnog Atlantika
    Topografsko-batimetrijska mapa severnog Atlantika
  • Nastanak ostrva Surtsej usled vulkanske erupcije 1963. godine.
    Nastanak ostrva Surtsej usled vulkanske erupcije 1963. godine.

Islandska vulkanska zona

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Vulkani Islanda

Island je jedno od najaktivnijih i lavično najproduktivnijih kopnenih područja na svetu i tu je prisutan gotovo svaki oblik vulkanske erupcije i lave, sa učestalošću vulkanskih erupcija od ≥20 tokom jednog veka i sa izlivima magme od ≥5 km³ u istom periodu.[12] Na Islandu se mogu naći gotovo svi oblici vulkanske aktivnosti, a najveći deo te aktivnosti otpada na mafični magmatizam i vulkanizam. Savremeni vulkanizam ograničen je na područje neovulkanskih zona gde se nalazi 30 aktivnih vulkanskih sistema odgovornih za najveći deo holocenskih erupcija. Prema geološkim analizama, u poslednjih 11 hiljada godina na području islandske vulkanske zone desilo se oko 2.400 vulkanskih erupcija, a u istom periodu izliveno je oko 566±100 km³ magme.[12] Od tog broja približno 500 erupcija su imale izlivni karakter, dok su ostatak činile eksplozivne erupcije sa subglacijalnim mafičnim vulkanizmom (udeo u svim erupcijama oko 77%).[12] U postglacijalnom periodu zabeleženo je oko 50 mafičnih erupcija sa prosečno oko 1 km³ izlivnog materijala po erupciji, što čini udeo od oko 2% svih erupcija. Najveći procenat postglacijalnih erupcija, sa udelom od preko 80%, ostvaren je u istočnoj vulkanskoj zoni gde je izliveno preko 60% sve magme.[12] Preko 70% svih mafičnih erupcija (sa izlivima od 258 km³) desilo se u periodu starosti od 5.000 do 11.000 godina, dok je ostatak vulkanske aktivnosti mlađi od 5.000 godina, a vulkanski najaktivniji je bio period starosti između 10.000 i 11.000 godina u kom je izlučeno oko 70 km³ magme.[12]

Neke od najjačih eksplozivnih vulkanskih erupcija u Evropi desile su se upravo na ovom području, i tokom tih erupcija nataložili su se moćni tefrra slojevi koji danas imaju ulogu vremenskih kapsula u holocenskim sedimentima, i zbog svega toga Island se danas smatra idealnom prirodnom laboratorijom za vulkanološka istraživanja. Neovulkanska zona na Islandu obuhvata područje površine oko 30.000 km² podeljeno na nekoliko manjih vulkanskih sistema koji se protežu duž aktivnih riftnih zona. Svaka vulkanska zona može imati jedan glavni vulkan ili nekoliko fisura, a mnoge od njih imaju oboje. Aktivni period svake od zona je između 0,5 i 1,5 miliona godina.[12] Fisure se uglavnom protežu linijski subparalelno sa vulkanskom zonom u dužini od 50 do 200 km, širine 5 do 20 km, dok je centralni vulkan uglavnom najmasivniji objekat u zoni i glavno središte vulkanske aktivnosti. Na Islandu je registrovano ukupno 30 aktivnih vulkanskih sistema, a najviše ih je u istočnoj i zapadnoj vulkanskoj zoni sa 8, odnosno 6 vulkana. Površina svakog od sistema kreće se od 25 do 2.500 km², odnosno dužine od 7 do preko 200 km.[12] Najveći vulkanski sistem je Baurdarbunga-Vejdivetn, dok je najmanji sistem Hroumundartindur. Na 19 vulkanskih sistema registrovano je postojanje ukupno 23 centralna vulkana, dok 4 sistema sadrže dva centralna vulkana (sistemi Hofsjekidl, Tungnafjelsjekidl, Baurdarbunga i Grimsvetn - najaktivniji vulkanski sistem na ostrvu).[13] Dvadeset sistema ima razvijene vulkanske fisure, a od tog broja 12 fisura su u zrelom stadijumu razvoja, dok su 4 u embrionalnoj fazi.[12] Računajući i ugasle vulkane, na Islandu se nalazi ukupno 130 vulkana, od čega je njih 18 bar jednom eruptiralo od naseljavanja ostrva tokom 900. godina. Najviši vulkan je Erajfajekidl čiji vrh se nalazi na 2.119 metara nadmorske visine.[14]

Jedna od najrazornijih vulkanskih erupcija u istoriji Islanda bila je erupcija vulkana Laki koja se desila 1783−1784. i koja je imala katastrofalne posledice po stanovništvo ostrva, ali i na ceo kontinent. Erupcija je za posledicu imala uginuće gotovo polovine životinjske populacije na ostrvu, što je dovelo do smrti gotovo četvrtine islandske populacije. Oblaci otrovnih gasova stvorili su efekat staklenika nad Evropom i doveli do stvaranja mini ledenog doba koje je dovelo do gladi širom kontinenta. Sa produkcijom od oko 15 km³ lave, erupcija vulkana Laki se smatra najvećom u istorijskom periodu. Godine 1963. (10. novembra) došlo je do snažne podmorske erupcije na dubini od oko 130 metara, a svega četiri dana kasnije na površini okeana pojavilo se novo ostrvo koje je nazvano Surtsej − najmlađe ostrvo na svetu.

  • Evolucija riftnih zona na Islandu
    Evolucija riftnih zona na Islandu
  • Štitasti vulkan Ejafjadlajekidl
    Štitasti vulkan Ejafjadlajekidl
  • Stratovulkan Hekla
    Stratovulkan Hekla
  • Kaldera Askja
    Kaldera Askja
  • Polje lave Rejkjahlid
    Polje lave Rejkjahlid
  • Fisura vulkana Laki
    Fisura vulkana Laki

Reljef

[uredi | uredi izvor]
Lokacija 13 najvećih islandskih lednika

Reljefnu osnovu unutrašnjosti Islanda čini prostrana vulkanska visoravan - Islandski plato (isl. Miðhálendið) − koju čine sva područja sa nadmorskim visinama između 200 i 1.000 metara, što čini oko 75% islandske teritorije. Na Islandskom platou se nalaze najrazličitiji oblici reljefa, morene, glečeri, ledena polja, kamene i peščane pustare, gejziri, rečne doline i jezera. Visoravni su prohodne samo za terenska vozila i to isključivo tokom letnjih meseci.[15] Islandski plato se smatra jednim od najvećih pustinjskih područja u Evropi.

Visoravni na Islandu se dele u dve kategorije:

  • haulsi (isl. Háls) − manja uzvišenja u vidu grebena između rečnih dolina,
  • hejdi (isl. Heiði) − klasične visoravni (tipičan primer je visoravan Sprengisandur).

Najveće polje stvrdnute lave na Islandu je lokalitet Oudaudahrejn (isl. Ódáðahraun), nalazi se na severoistoku ostrva severno od glečera Vatnajekidl. Površina polja se kreće između 4.440 i 5.600 km². Iznad polja se izdižu vulkani Askja i Herdubrejd. Najstariji slojevi lave na ovom području potiču iz perioda od pre 9.000 godina, dok su najmlađi površinski slojevi stari tek nekoliko decenija. Na samom polju se nalazi nekoliko štitastih vulkana, a najveći među njima su Tredladingja (isl. Trölladyngja) i Ketildingja.

Glečeri i ledene kape (ili platoski glečeri) zauzimaju površinu od oko 11.400 km², što čini oko 11,1% državne teritorije, i imaju izvanredno veliki uticaj na geomorfološke i klimatološke prilike na ostrvu.[16] Na Islandu se nalazi više ledenih površina nego u ostatku kontinentalne Evrope, a u islandskom jeziku jekidl (isl. jökull) predstavlja glečer.

Značajan broj islandskih glečera prekriva kaldere aktivnih vulkana, pa se tako aktivni vulkani Grimsvetn (kaldera površine 100 km²) i Baurarbunga (kaldera oko 60 km²) nalaze ispod najvećeg islandskog glečera Vatnajekidla. U situacijama kada dođe do vulkanske ili neke druge geotermalne aktivnosti, na dnu glečera dolazi do otapanja leda i stvaranja ledničkog jezera čija voda pod pritiscima izbija na površinu uzrokujući bujične poplave. Takav geomorfološki prces na Islandu se naziva jekilhlejp (isl. jökulhlaup).[17]

Ukupna površina pet najvećih glečera je 10.934 km². Površinski najveći lednici su Vatnajekidl (površina 8.300 km², zapremina 3.100 km³), Langjekidl (953 km², 195 km³), Hofsjekidl (925 km², 208 km³), Mirdalsjekidl (596 km², 140 km³) i Drangajekidl (160 km²).

Jedan od najpoznatijih oblika reljefa na Islandu su i gejziri, vodoskoci vrele vode i gasova koji izbijaju iz tla. Najpoznatiji islandski gejzir je Gejsir, čije ime je u naučnoj literaturi usvojene za naziv ove geomorfološke pojave. Gejsir se nalazi na jugoistoku Islanda, njegove erupcije nisu u pravilnim razmacima, a tokom svake od njih vodoskok vrele vode dostiže visinu i do 70 metara. Svega pedesetak metara južnije nalazi se i gejzir Slokur koji eruptira svakih 6 do 10 minuta, a prosečna visina vodenog stuba je oko dvadesetak metara.[18]

  • Erupcija gejzira Strokur
    Erupcija gejzira Strokur
  • Erupcija Gejsira
    Erupcija Gejsira
  • Satelitski snimak lednika Vatnajekidl
    Satelitski snimak lednika Vatnajekidl
  • Lednik Drangajekidl
    Lednik Drangajekidl
  • Islandski plato
    Islandski plato

Hidrografija

[uredi | uredi izvor]
Vodopad Detifos
Jezero Mivatn sa pseudokraterom u pozadini

Rečna mreža Islanda je dosta gusta, a glavna odlika islandskih reka su kratki tokovi, velike brzine toka i izrazito visok hidropotencijal. Najveći deo reka ima lednički režim hranjenja, a po pravilu najviši vodostaji su tokom leta kada dolazi do intenzivnijeg topljenja lednika. Reke koje teku preko Islandskog platoa neretko u vulkanskim stenama usecaju duboke kanjonske doline, a poznate su i po brojnim i visokim vodopadima. U situacijama kada vulkanska aktivnost uzrokuje intenzivnije topljenje glečerskog leda, otopljena vode se u vidu bujica kreće rečnim koritom i plavi okolna niža zemljišta. Zbog velike snage vode u rekama intenzitet erozije rečnog dna je izuzetno visok. U zavisnosti od tipa i koncentracije erodiranog materijala, boja vode u rekama varira od mlečno bele do smeđe.[19] Aluvijalni materijal reke talože u ravnicama i uz obalu formirajući tako naplavne aluvijalne ravnice. Rečna korita su dosta široka i plitka, zbog čega ni jedna od islandskih reka nije plovna, čak ni za manja plovila. Reke su bogate ribom, posebno zlatovčicom, atlantskim lososom i potočnom pastrmkom.[19]

Sve islandske reke teku od unutrašnjosti ostrva ka okeanima, i pripadaju slivovima Atlantskog i Severnog ledenog okeana. Najveća reka na Islandu je Tjoursau sa dužinom od 237 km (prosečan protok oko 380 m³/s), dok najveći protok ima reka Elfisau, prosečno oko 440 m³/s.[19] Dužinom toka izdvajaju se još i reke Jekilsau au Fjedlum (206 km), Kvitau (185 km), Skjaulfandafljout (178 km), Jekilsau au Dal (150 km), Lagarfljout (140 km), Hjeradsvetn (130 km) i Blanda (125 km). Reke Itri Rangau i Ejstri Rangau su poznate po velikim populacijama lososa.

Reke Islanda su specifične i po brojnim vodopadima. Najviši vodopad je Morsaurfos (Morsárfoss) visok 240 metara, a postao je vidljiv tek 2007. kada se deo lednika koji ga je prekrivao otopio.[20][21] Visinom se još ističu i vodopadi Glimir (196 m) na malenoj reci Botnsau, Haujfos (122 m), Hengifos (118 m) i Dinjandi (oko 100 metara). Najproduktivniji po količini vode je vodopad Detifos sa prosečnim protokom od 193 m³/s (visina oko 44 m, na reci Jekilsau au Fjedlum).

Island je poznat po brojnim jezerima, najveći deo njih je ledničkog porekla, znatno ređe tektonskog porekla. Islandska jezera su površinski uglavnom manjih dimenzija, 27 jezera ima površinu veću od 5 km², dok 55 jezera ima površinu od 1 do 5 km². Ukupan broj jezera sa površinom većom od 10 hektara je 1.850.[22] Površinski i zapreminski dva najveća jezera na ostrvu su Tingvadlavatn (84 km², dubina do 114 metara) i Tourisvatn (oko 83 km², dubina 109 metara).[19] Najdublja su jezera Jekilsaurloun (248 m) i Eskjivatn (220 m, jezero u stvari predstavlja vodom ispunjenu kalderu), ali im dubina često varira usled vulkanskih aktivnosti i topljenja glečera. Jezero Mivatn (površine 37 km²) nastalo je nakon što je lavični tok pregradio korito reke Lakse. Na peščanim obalama se nalaze brojne lagune, a najveća među njima je laguna Houp površine 30 km².[19]

Zahvaljujući geotermalnoj aktivnosti na Islandu se nalaze brojni topli izvori čija toplota se koristi za zagrevanje domova i poljoprivrednih površina, te za rad parnih elektrana. Najpoznatiji među njima je izvor Dejldartingikver koji je sa temperaturom vode od 97 °C ujedno i najtopliji izvor u Evropi. Izdašnost izvora je oko 180 litara po sekundi. Nedaleko od grada Grindavika nalazi se veštačko termalno jezero Blaua lounid (isl. Bláa lónið, u prevodu Plava laguna), jedan od turističkih simbola Islanda. Jezero je ispunjeno mineralnom vodom sa visokim koncentracijama silicijum-dioksida i sumpora i temperaturama vode od 37–39 °C.

Klimatske karakteristike

[uredi | uredi izvor]
Kepenova klasifikacija klimata na Islandu

Najveći uticaj na klimu Islanda imaju dva faktora — geografska širina i topla Severnoatlantska struja, odnosno njen severni krak poznat kao Irmingerova struja koja protiče kraj jugozapadnih obala ostrva. Zahvaljujući toplim morskim strujama koje protiču kraj njegovih obala, klimatska slika Islanda ima znatno umerenije odlike u poređenju sa drugim lokalitetima na istim geografskim širinama.[23] Prema Kepenovoj klasifikaciji klimata, na Islandu se izdvajaju dva osnovna tipa klime — subpolarna okeanska klima (Cfc) u obalnim područjima na jugozapadu, jugu i zapadu zemlje, te klima tundre (Kepen ET) u unutrašnjosti ostrva.[24]

Zahvaljujući maritimnim uticajima i toplim morskim strujama, zime su na Islandu dosta blage, i u tom delu godine prosečne temperature vazduha se kreću od 0 °C na jugu do −10 °C u severnim delovima. Najniže temperature u severnom delu ostrva, te u unutrašnjosti, kreću se u vrednostima između −25 i −30 °C, dok je apsolutni izmereni minimum imao vrednost od −39,7 °C.[25] Prosečne julske temperature vazduha kreću se u vrednostima između 10 i 13 °C na jugu, a za vreme najtoplijih dana temperature se penju i do 25 °C.[25] Apsolutni maksimum u vrednosti od 30,5 °C izmeren je u istočnoj regiji 1939. godine.[26] Prosečan broj sunčanih sati na području oko Rejkjavika je oko 1300, što je slično područjima u Škotskoj i Irskoj koji su mnogo južnije.[27] Zahvaljujući toplim morskim strujama obale Islanda su slobodne od leda tokom cele godine.

Vremenska slika Islanda je veoma dinamična, a nagle i burne promene vremena u kratkom periodu nisu retka pojava, i često se dešava da se u toku samo jednog dana „vremenski promene” sva četiri godišnja doba.[28] Promene tog tipa najčešće se dešavaju u unutrašnjosti tokom zimskih meseci, kada dolazi do naglih, i često dramatičnih, promena vremena, koje se ogledaju u naglom padu temperatura vazduha, jakim udarima vetra i obilnim padavinama.

Jaki vetrovi su znatno učestaliji na visoravnima u unutrašnjosti, iako nisu nepoznati i u nizijskim područjima. Tako vetrovi jačine oko 18 m/s u nizijskim područjima duvaju u proseku između 10 i 20 dana godišnje, dok je broj dana sa jakim vetrovima na visoravnima preko 50 na godišnjem nivou.[25] Najjača izmerena brzina vetra u desetominutnom trajanju iznosila je 62,5 m/s, dok je najsnažniji udar vetra ikada izmeren imao intenzitet od 74,2 m/s.[26] Hladni i izrazito jaki vetrovi koji duvaju sa glečera sa sobom mogu da nose i ogromne količine sitnog materijala prouzrokujući prave „peščane oluje”. Takvi olujni vetrovi najčešći su početkom leta u suvim područjima severno od glečera Vatnajekidl.[29] Oluje praćene grmljavinom su dosta retka pojava i javljaju se uglavnom u južnom delu ostrva sa učestalošću od manje od 5 na godišnjem nivou. Uglavnom se formiraju u letnjem delu godine usled prodora toplih vazdušnih masa iz kontinentalnog dela Evrope. Munje se na Islandu mnogo češće povezuju sa vulkanskim erupcijama i stubovima pepela i dima koji se oslobađaju tokom istih.[30] Vulkanske erupcije neretko mogu poslužiti i kao polazna osnova za formiranje manjih tornada i pijavica, a intenzivnije oluje tog tipa su izuzetno retka pojava.[31][32]

Tokom zimskih meseci česta je pojava polarne svetlosti, dok se na ostrvu Grimsej koje se nalazi severno od polarnika u toku leta javlja ponoćno sunce, dok u južnijim delovima zemlje tokom leta postoji period od oko dve nedelje kontinuirane dnevne svetlosti (iako Sunce u tom periodu zalazi na kratko).

Veliki uticaj na količinu padavina na ostrvu ima i stabilno područje niskog vazdušnog pritiska iznad Danskog prolaza, poznato i kao Islandski ciklon. Najvlažnija su područja na jugu i jugozapadu sa preko 2.000 mm padavina, dok je najsuvlja severna obala sa manje od 500 mm padavina.

Klimatogram za Rejkjavik (jugozapadna obala)
janfebmaraprmajjunjulavgsepoktnovdecgod.
Prosečna temperatura (°C)0,10,10,63,06,69,511,210,78,04,41,90,6Ø4,7
Najviša prosečna temperatura (°C)2,52,83,46,19,712,414,213,610,97,04,23,1Ø7,5
Najniža prosečna temperatura (°C)−2,4−2,4−1,9−0,53,87,08,88,45,72,2−0,5−1,8Ø2,2
Padavine (mm)83,085,981,456,052,843,852,367,373,574,478,894,1Σ843,3
Prosečna vlažnost vazduha (%)78,177,176,274,474,977,980,371,679,078,077,777,7Ø76,9
Broj sunčanih sati (h/danu)2060109164201174168155120934122Ø110,6
Temperatura u °C • padavine u mmDijagram:
Temperatura
2,5
−2,4
2,8
−2,4
3,4
−1,9
6,1
−0,5
9,7
3,8
12,4
7,0
14,2
8,8
13,6
8,4
10,9
5,7
7,0
2,2
4,2
−0,5
3,1
−1,8
janfebmaraprmajjunjulavgsepoktnovdec
Padavine
83
85,9
81,4
56
52,8
43,8
52,3
67,3
73,5
74,4
78,8
94,1
janfebmaraprmajjunjulavgsepoktnovdec
Izvor: Meteorološka služba Islanda[33][34][35]
Klimatogram za Akurejri (severna obala)
janfebmaraprmajjunjulavgsepoktnovdecgod.
Prosečna temperatura (°C)−1,2−1,3−0,62,05,99,411,110,77,33,00,3−0,8Ø3,8
Najviša prosečna temperatura (°C)1,92,12,85,710,013,515,014,611,06,03,32,4Ø7,4
Najniža prosečna temperatura (°C)−4,3−4,2−3,3−0,92,96,48,47,84,70,6−2,5−3,9Ø1
Padavine (mm)60,750,649,728,522,220,732,141,546,872,258,857,0Σ540,8
Prosečna vlažnost vazduha (%)79,479,378,975,773,473,277,878,377,481,280,879,5Ø77,9
Broj sunčanih sati (h/danu)6,734,074,2121,6165,3189,9150,9132,885,446,114,80,2Ø85,2
Temperatura u °C • padavine u mmDijagram:
Temperatura
1,9
−4,3
2,1
−4,2
2,8
−3,3
5,7
−0,9
10,0
2,9
13,5
6,4
15,0
8,4
14,6
7,8
11,0
4,7
6,0
0,6
3,3
−2,5
2,4
−3,9
janfebmaraprmajjunjulavgsepoktnovdec
Padavine
60,7
50,6
49,7
28,5
22,2
20,7
32,1
41,5
46,8
72,2
58,8
57
janfebmaraprmajjunjulavgsepoktnovdec
Izvor: Meteorološka služba Islanda[36][37][38]

Živi svet i ekologija

[uredi | uredi izvor]
Arktička lisica na Islandu (snimljeno 2017. godine)

Fitogeografski gledano, Island se nalazi u području Holarktičkog florističkog carstva i deo je njegove Arktičke provincije Cirkumborealne regije. Vegetacija na ostrvu je dosta retka i tek jedna četvrtina teritorije je obrasla stabilnim vegetacionim pokrivačem, dok je vegetacija na dve trećine površine izuzetno retka.[39] Jedna od najvažnijih karakteristika islandske flore je veoma malo prisustvo vaskularnih biljaka, a prema podacima iz 1948. njihov ukupan broj je 483, što uključuje i naturalizovane biljne vrste. Među monokotiledonim biljkama najraširenije su biljke iz porodica Cyperaceae sa 53 vrste i Poaceae sa 47 vrsta.[39] Najbrojnije dikotile su iz porodica Asteraceae sa 47 vrsta i Caryophyllaceae sa 28 vrsta. Na ostrvu raste oko 560 vrsta mahovina i preko 550 vrsta lišajeva, te oko 1200 vrsta gljiva. Na stenama uz obalu raste veoma bujna litoralna vegetacija predstavljena sa preko 220 vrsta algi.[40]

Jedino autohtono drvo na ostrvu koje formira šumske zajednice je maljava breza (Betula pubescens) čije retke šume zauzimaju tek oko 1% ukupne teritorije (oko 1.250 km²). Većina breza na Islandu je niža od 2 metra i ima žbunastu formu, a svega oko 2% drveća u šumama dostiže visine od preko 8 metara. Među autohtone vrste ubrajaju se i mukinja (Sorbus aucuparia) i vrba Salix phylicifolia, dok su u prošlosti znatnije areale zauzimale i jasike i kleke.

U periodu formiranja prvih ljudskih naseobina na ostrvu pre nekih 1100 godina, oko trećina površine je bila pod niskim brezovim šumama, zbog čega je srednjovekovni islandski hroničar Ari Tirgildson u svom delu Íslendingabók pisao o „šumama koje se protežu od mora do planina”.[41] Formiranje stalnih naselja negativno se odrazilo na ostrvsku floru i celokupan biodiverzitet, seča šuma zbog ogrevnog i građevinskog drveta gotovo je u potpunosti devastirala šumski fond, dok je uvođenje domaćih životinja, posebno ovaca, imalo negativan uticaj na nižu vegetaciju. Uništavanje izvornog biljnog pokrivača dovelo je do intenzivne erozije zemljišta koja je čak tri četvrtine površina pretvorila u vegetacijski mrtve površine. U poslednje vreme ulaže se sve više sredstava u pošumljavanje i obnavljanje šumskog fonda. Najviše drvo na ostrvu, prema podacima iz 2013, je sitkanska smrča zasađena 1949. u južnom delu zemlje kod sela Kirkjubajaurklejstur, sa visinom od 25,2 metra.[42]

Populacija kopnenih sisara na Islandu je veoma skromna i predstavlja je tek nekoliko vrsta. Među njima, autohtone su samo polarne lisice (Alopex lagopus) koje su se na ostrvo doselile u vreme poslednjeg ledenog doba, i prema nekim procenama na tom području obitava oko 6.000 jedinki.[43] Na ostrvu se s vremena na vreme mogu pojaviti i polarni medvedi koji tu doplutaju na ledenim santama sa Grenlanda. Među „uvezenim” kopnenim sisarima najbrojnija je američka vidrica (Neovison vison) koja je donesena na ostrvo tokom 1930-ih za potrebe farmi krzna, a vidrice koje su uspele da pobegnu sa farmi su se za kratko vreme raširile širom ostrva i danas im se populacija procenjuje na oko 10.000 jedinki. Među uvezenim vrstama su i irvasi (vrsta Rangifer tarandus) koji su kao domaće životinje dospeli na ostrvo u periodu 1771−1787, a u divljini danas živi samo jedno veće krdo na severoistoku ostrva, sa oko 2.500 hiljade jedinki.[44] Najrašireniji kopneni sisari danas su ipak glodari, i to šumski miš (Apodemus sylvaticus), koji je zakonom zaštićena divlja vrsta, te vrste koje žive u ljudskim naseljima − kućni miš (Mus musculus), smeđi pacov (Rattus norvegicus) i crni pacov (Rattus rattus).

Sve domaće životinje uvezene su iz Evrope i tokom vremena razvile su se u posebne podvrste. Najzastupljenije među njima su islandska ovca, islandsko goveče, islandska koza, islandski konj i islandski ovčarski pas.

  • Islandski konj
    Islandski konj
  • Islandska ovca
    Islandska ovca
  • Islandska koza
    Islandska koza
  • Islandski ovčar
    Islandski ovčar
  • Arktički soko
    Arktički soko
  • Američka vidrica
    Američka vidrica

Ornitofauna Islanda je dosta bogata i registrovane su 72 vrste ptica koje se smatraju autohtonim, a još oko 20 vrsta povremeno boravi na tom području. Među predatorskim pticama tu obitavaju arktički soko (Falco rusticolus), mali soko (Falco columbarius) i orao belorepan (Haliaeetus albicilla), koji se sa svega 40 parova smatra ugroženom vrstom, ritska sova (Asio flammeus) i snežna sova (Nyctea scandiaca).[44] Na ostrvu živi oko 16 vrsta patki — plovka kašikara (Anas clypeata), ćubasta patka (Aythya fuligula), riđoglava patka (Aythya ferina) — guske (arlekinka se gnezdi samo na ovom području izvan Severne Amerike), galebovi — srebrnasti galeb (Larus argentatus), sivi galeb (Larus canus), čvorak (Sturnus vulgaris). Gotovo polovina svetske populacije velikih pomornika (Stercorarius skua) obitava na Islandu.[45] Među morskim pticama brojnošću se izdvajaju oštrokljuna njorka (Alca torda), bluna (Sula bassana) i arktička čigra (Sterna paradisaea).

Jedna od autohtonih vrsta Islanda bila je i velika njorka (Pinguinus impennis) koja je na tom području poslednji put viđena 1844, a danas se smatra izumrlom vrstom. Sa Islanda su nestali i barski petlovan (Rallus aquaticus) i mala njorka (Alle alle).[44]

Na Islandu je registrovano 1.266 vrsta beskičmenjaka, a najbrojniji među njima su insekti iz reda dvokrilaca. Na Islandu ne obitava ni jedna vrsta vodozemaca i gmizavaca.

Ihtiofaunu čini pet vrsta autohtonih slatkovodnih riba koje žive i mreste se u islandskim rekama i jezerima. Najrašireniji, i komercijalno najvažniji među njima, je atlantski losos (Salmo salar) koji obitava u više od 80 islandskih vodotoka, te potočna pastrmka (Salmo trutta), jezerska zlatovčica (Salvelinus alpinus), evropska jegulja (Anguilla anguilla), trotrni gregorac (Gasterosteus aculeatus), dok je dužičasta pastrmka (Oncorhynchus myskiss) kao komercijalna vrsta slučajno dospela u divlja staništa.[46]

Zahvaljujući toplih i hladnim morskim strujama koje teku oko obala Islanda, maritimni živi svet u tom delu atlantske akvatorije je veoma bogat i raznovrstan, a polaznu osnovu za tu biološku raznovrsnost daje obilje fitoplanktona i zooplanktona koji predstavljaju osnovnu hranu za mnoge marinske organizme. U islandskim vodama živi oko 4.000 vrsta morskih beskičmenjaka, a među njima su posebno brojni dupljari (meduze, morske sase), mekušci, rakovi, mnogočekinjasti crvi i bodljokošci. Prisutne su i protozoe i sunđeri.

U islandskim vodama je registrovano postojanje oko 270 vrsta riba, od čega se 150 vrsta mresti u ovim vodama,[47] a svega nekoliko vrsta je arktičkog ili subarktičkog porekla. Među demersalnim ribama najbrojnije su bakalar, Melanogrammus aeglefinus, crveni smuđ (Sebastes marinus) i iverak (Pleuronectes platessa).

Od morskih sisara, u islandskim vodama obitavaju obična foka (Phoca vitulina) i siva foka (Halichoerus grypus). Tu živi i najmanje sedam vrsta zubatih kitova — obična ulješura, patkasta ulješura (Hyperoodon ampullatus), orka (Orcinus orca), crni delfin (Globicephala melas), belokljuni delfin (Lagenorhynchus albirostris), atlantski beloboki delfin (Lagenorhynchus acutus) i morska svinja (Phocoena phocoena), te oko pet vrsta kitova usana (Mysticeti) — plavi kit (Balaenoptera musculus), kit perajar (Balaenoptera physalus), sej (Balaenoptera borealis), mali usan (Balaenoptera acutorostrata) i grbavi kit (Megaptera novaeangliae).

  • Izumrla velika njorka
    Izumrla velika njorka
  • Siva foka
    Siva foka
  • Crni delfin ili grind
    Crni delfin ili grind
  • Atlantski beloboki delfin
    Atlantski beloboki delfin
  • Grbavi kit
    Grbavi kit
  • Ulješura
    Ulješura

Zaštićena prirodna područja

[uredi | uredi izvor]
Nacionalni parkovi Islanda:
Napomena: Kurzivom su ispisani bivši nacionalni parkovi

U skladu sa Zakonom o zaštiti prirode, zaštićena prirodna dobra Islanda se dele u sledeće kategorije: nacionalni parkovi, rezervati prirode, spomenici prirode, državni parkovi i područja specijalne zaštite. Osnovni cilj formiranja zaštićenih područja je zaštita biljnih i životinjskih vrsta i njihovih staništa i obnova prirodnih ekosistema određenih područja. Na teritoriji cele zemlje trenutno postoji ukupno 96 zaštićenih lokaliteta, a pod strogom zaštitom je teritorija površine preko 19.500 km² (oko 20% državne teritorije), što je znatno više u odnosu na 533 km² i 8 lokaliteta, koliko je bilo 1970. godine.[48] Prema podacima iz 2020, površine pod zaštitom države su povećane na 26.000 km², što čini oko četvvrtinu ukupne državne teritorije.

Od 2008. na Islandu postoje 3 nacionalna parka — Vatnajekidl i Snajfelsjekidl se nalaze pod direktnom upravom Ministarstva za ekologiju i prirodne resurse, dok nacionalnim parkom Tingvelir upravlja direktno premijer države. Godine 2008. nacionalnom parku Vatnajekidl su prisajedinjena i područja nekadašnjih parkova Skaftavedsl i Jekilsaurgljivir. Tingvelir i Vatna se ujedno nalaze i na listi Svetske baštine Uneska.

Neka od zaštićenih vodenih staništa, poput doline reke Tjoursau, jezera Mivatn i lokaliteta Grinafjerdir se nalaze na listama Ramsarskih zaštićenih ekosistema.[49]

Zaštićena prirodna područja Islanda u brojkama 2008. god.[50]
Tip zaštite Broj površina u
hektarima
Nacionalni parkovi 3 1.145.000
Rezervati prirode 38 327.000
Spomenici prirode 35 29.000
Državni parkovi 16 42.000
Područja posebne zaštite 3 427.000
Prirodno stanište 1 1.744
Ukupno 96 1.971.744
Slika Ime Lokacija Osnivanje Površina
NP Snajfelsjekidl
Snæfellsjökull		 Zapadni Island 2001. 170 km²
Vatnajekidl
Vatnajökull		 Jugoistočni Island 2008. 13.952 km²
Jekilsaurgljivir*
Jökulsárgljúfur		 Severni Island 1973−2008. 150 km²
Skaftavedl*
Skaftafell		 Južni Island 1967−2008. 4.807 km²
Tingvelir
Þingvellir		 Južni Island 1930. 92,7 km²

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Otkriće i naseljavanje (870−930)

[uredi | uredi izvor]
Dolazak Nordijaca na Island (ulje na platnu, Oskar Vergeland 1877)
Ingolf tager Island i besiddelse Johana Radsiga iz 1850. godine.

Prvi pisani izvori o zemlji koja bi se mogla odnositi na savremeni Island, datiraju iz perioda između 330. i 320. godine pre nove ere, i odnose se na putovanja masalijskog putopisca Piteja po severnom Atlantiku. U putopisu O Okeanu (grč. Τὰ περὶ τοῦ Ὠκεανοῦ), Pitej piše o „bogatoj zemlji na severu sa obiljem mleka, meda i raznog voća” koju je nazvao Tula (grč. Θούλη).[a][51]Stefánnson, Unnsteinn (1962). North Icelandic waters. Atvinnudeild Háskólans, Fiskideild. str. 29—30. OCLC 609923962. </ref> Iako su tokom arheoloških istraživanja na ostrvu pronađene rimske kovanice iz 3. veka, nije jasno da li su na to područje dospele u tom periodu, ili su na ostrvo naknadno donete vekovima kasnije.[52]</ref> Samim tim je i nepoznat tačan datum prvobitnog otkrića i naseljavanja ostrva.

Irski monah i geograf Dikuil, koji je živeo u 9. veku, pisao je u svom delu Liber de Mensura Orbis Terrae o Islandu, navodeći da su irski monasi bili prvi koji su naselili ostrvo, mnogo pre dolaska prvih Vikinga. Prisustvo irskih monaha pominje se i u Knjizi o naseljavanju (isl. Landnámabók) napisanoj tokom 1100-ih. Prema tom izvoru, hrišćanski monasi koji su označeni kao Papari napustili su ostrvo neposredno pre, ili nakon dolaska prvih skandinavskih doseljenika, ostavivši iza sebe brojne materijalne dokaze kao svedoke njihovog prisustva (crkvene knjige, zvona, krstove). O prisustvu Papara na Islandu piše i srednjovekovni islandski hroničar Ari Torgilson u svom delu Íslendingabók (Knjiga o Islanđanima; 1122−1133).[53] Savremena arheološka istraživanja na lokalitetu Habnir na Rejkjanskom poluostrvu, potvrdila su postojanje ljudskog boravišta koje je napušteno u periodu između 770. i 880. godine, što je direktan dokaz o prisustvu ljudi na ostrvu i pre 874. godine.[54]

Prema Knjizi o naseljavanju, prvi čovek koji je otkrio Island je bio nordijski viking po imenu Nadod koji je tokom 860-ih na svom putu iz Norveške ka Farskim ostrvima, gde je nameravao da se nastani, zalutao i nošen morskim strujama otplovio daleko na sever, do „nove zemlje” koju je nazvao Snežnom zemljom (isl. Snæland). U istoj deceniji, i na isti način, do obala Islanda je doplovio i švedski viking Gardar Svavarson koji je na ostrvu proveo zimu, na mestu današnjeg Husavika.[55] Novootkrivenu zemlju je Svavarson prozvao Gardarovim ostrvom (isl. Garðarshólmi). Prvi nordijac koji je ciljano doplovio do Islanda i dao detaljnije opise tih područja bio je Flouki Vilgjerdarson (verovatno oko 868. godine) koji je verovatno prezimio na severozapadu ostrva, na području poznatom kao Bardastrend.[56]

Kao prvi stalni stanovnici ostrva pominju se norveški knjaz Ingoulfir Arnarson i njegova žena Halveiga Froudadoutir koji su se naselili na području današnjeg Rejkjavika oko 874, a postojanje naselja iz tog perioda potvrdili su i arheološki nalazi.[57] Prema nekim sagama Arnarson nije bio prvi stalni stanovnik ostrva, pošto se nekoliko godina pre njega na ostrvu nastanio jedan od mornara iz ekspedicije Gardara Svavarsona po imenu Nautfari, koji je zajedno sa jednim robom i jednom ženom pobegao od svoga gospodara prilikom njihovog povratka u Norvešku, i ostao na Islandu.[58] U narednih nekoliko decenija veliki broj naseljenika dolazi na Island naselivši se na svim, za život pogodnim, lokacijama na ostrvu, a većina pridošlica su bili norveškog, irskog ili škotskog porekla. Prema Sagama o Islanđanima Irci i Škoti su na ostrvo dolazili uglavnom kao robovi lokalnih nordijskih knjaževa.[59] Tokom 10. veka islandski vikinzi dospevaju do obala Grenlanda, a pod vođstvom Lejfa Eriksona i do obala Njufaundlanda gde osnivaju koloniju Vinland, o čemu pišu Vinlandske sage.

Srednjovekovna islandska država i pokrštavanje (930−1262)

[uredi | uredi izvor]
Glavni članci: Islandska slobodna država i Doba Stirtlinga

Godine 930. na lokalitetu Tingvelir su se po prvi put sastali svi lokalni knjazovi i tada je osnovana narodna skupština Alting (isl. Alþingi). Skupština se od tada sastajala jednom godišnje, u leto, a njeni izabrani predstavnici godi (u množini godar; godi, goðar) su predlagali i usvajali zakone i rešavali razne sporove. Skupštinom je upravljao zakonočuvar (lǫgsǫgumaðr) koji se birao na tri godine i njegov osnovni zadatak je bio da pamti usvojene zakone i odluke koji su se u to vreme prenosili usmenim putem.[60] Osnivanje parlamenta ujedno je značilo i stvaranje prve državne zajednice na ostrvu, u istoriografiji poznate kao Islandska slobodna država.

U prvim decenijama postojanja islandske države dolazi i do prvih manjih sukoba na religijskoj osnovi, između pagana koji su poštovali stara nordijska božanstva (najpoštovaniji su bili Odin, Tor, Frejr i Freja) i onih koji su primili hrišćanstvo. Kako su sukobi između suprotstavljenih verskih grupa pretili da prerastu u građanski rat, Alting je 1000. godine ovlastio tadašnjeg zakonočuvara Torgjeira Torkelsona, da donese odluku o zvaničnoj religiji. Torgerson je odlučio da cela zemlja treba da primi hrišćanstvo, ali je i dalje bilo dozvoljeno poštovanje starih bogova.[61] Za prvog islandskog biksupa je 1056. imenovan Islejvir Gjisirarson (1056–1080).[62]

Tokom XI i 12. veka dolazi do centralizacije vlasti, a do tada značajna nezavisnost koju su uživali lokalni farmeri i knjazovi ustupa mesto rastućoj moći nekolicine klanova i njihovih vođa, što dovodi do značajnog urušavanja institucija zajednice. Rivaliteti između vodećih klanova prelaze u oružane okršaje, a sukobi poprimaju razmere građanskog rata. Godine 1220. vođa najmoćnijeg klana na ostrvu Snori Stirtlison (klan Stirtlisona) postao je vazal norveškog kralja Hokona IV koji je nastojao da proširi svoju vlast na Island.[63] Njegovu odluku potvrdio je 1235. i njegov nećak Stirla Sigkvatson, koji je nešto ranije preuzeo ulogu vođe porodičnog klana, što je dovelo do direktnog oružanog sukoba sa ostalim klanovima. Iako je klan Stirtlisona izgubio svoj uticaj nakon velikog poraza u Bici kod Ertlgstadira[64] (održanoj 21. avgusta 1238), ceo taj period međuklanskih sukoba između 1220. i 1264. označen je kao Doba Stirtlinga[b] (isl. Sturlungaöld), a detaljno je opisan u Stirtlinškim sagama. Višedecenijski sukobi okončani su potpisivanjem ugovora o Starom savezu (isl. Gamli sáttmáli) kojim su se svi islandski klanovi obavezali na lojalnost norveškoj kruni, čime je Islandska slobodna država nakon više od tri veka postojanja prestala da postoji.[v]

Period norveške vladavine (1262−1380)

[uredi | uredi izvor]

Tokom prvih decenija norveške vlasti Islanđani su uspeli da zadrže znatan stepen samostalnosti, a Alting je i dalje imao svu zakonodavnu i sudsku vlast na ostrvu. Uvedeni su porezi u vidu desetine koje su vlasnici zemlje bili u obavezi da plaćaju Kruni, dok je značajan deo tih poreza išao crkvenim vlastima, posebno biskupima u Skaulholtu i Hoularu čije biskupije su dobile i znatne zemljišne posede. Uveden je i poseban oblik kmetstva poznat kao „vistarband” (isl. Vistarbandið) po kojem su svi oni koji nisu bili vlasnici zemlje bili u obavezi da godinu dana rade na nekom od postojećih seoskih imanja.[65]

Početkom 14. veka na području severnog Atlanktika došlo je do osetnijeg pogoršanja vremenskih prilika (fenomen poznat kao „Malo ledeno doba”), što se, u kombinaciji sa tri razorne erupcije vulkana Laki (1300, 1341. i 1389), negativno odrazilo na ionako skromnu i ograničenu poljoprivredu.[66] Usevi ječma, koji je bio glavna žitarica, su gotovo propali, a nekadašnji ratari su se sve više okretali ribolovu i trgovini bakalarom.[66]

Danska uprava (1380−1918)

[uredi | uredi izvor]

Norveška vlast na ostrvu je okončana sa smrću kralja Ulava IV 1380, a Island postaje delom Danske, odnosno nešto kasnije Kalmarske unije.[g] Danska kruna u tom periodu nije posvećivala značajniju pažnju nekadašnjim norveškim prekomorskim teritorijama, posebno Islandu i Grenlandu koji su bili gotovo prepušteni sebi. Grenlandska kolonija je tako potpuno nestala do 1500, a Island je bio česta meta piratskih napada. Turski pirati su tokom 1627. u nekoliko navrata upadali na ostrvo zarobivši između 400 i 900 Islanđana koje su potom prodali kao roblje. Taj događaj je u islandskoj istoriografiji ostao zapisan kao Turske otmice (isl. Tyrkjaránið).[67]

Tokom 15. veka Island postaje interesantno područje za engleske trgovce i ribare, Engleska postaje glavni ekonomski partner, zbog čega se ceo taj vek u islandskoj istoriografiji naziva „engleskom epohom”.[68][69] Engleske trgovce tokom 16. veka zamenjuju nemački koji su se najviše bazirali na trgovini islandskom ribom.

Danski kralj Kristijan III je 1536. prekinuo sve odnose sa katoličkom crkvom, uspostavivši zasebnu Dansku crkvu čije delovanje je zasnovano na protestantizmu i učenjima Martina Lutera. Već naredne godine, Luteranizam kao religija je uspostavljen na teritoriji Norveške, a 1540. i Farskih ostrva.[70] Reformacija na Islandu naišla je na žestok otpor tadašnjih katoličkih biskupa Skaulholta (Egmindir Paulson) i Houlara (Joun Arason), koji su pored crkvene kontrolisali i značajan deo političke vlasti.[71] U proleće 1541. danska vojska je upala na Island i zarobila biskupa Egmindira, koji je godinu dana kasnije umro u danskom zatvoru, a na njegovo mesto je postavljen Gjisir Ejnarson koji je tako postao prvim zvaničnim luteranskim biskupom Islanda. Arason je uspešno odolevao pritiscima gotovo celu deceniju, a zvanično je svrgnut nakon poraza u Bici kod Sejdafelda 1550, čime je Luteranizam postao jedina zvanična religija na Islandu, katoličanstvo je stavljeno van zakona, a sva dotadašnja crkvena imovina je sekularizovana.[72]

Godine 1602, u skladu sa tada aktuelnom merkantilističkom politikom, danske vlasti proglašavaju monopol na trgovinu sa Islandom, koji je uređen brojnim zakonskim aktima u sklopu dogovora poznatog kao Dansko-islandski trgovinski monopol (isl. Einokunarverslunin). Trgovina na ostrvu se odvijala preko 20 (kasnije 25) trgovačkih stanica kojima su upravljali danski trgovci, uz obavezu nemešanja u ostale privredne i političke aktivnosti na ostrvu. Sva trgovina dalje se odvijala preko Kopenhagena. Danski trgovački monopol na Islandu bio je aktivan sve do 1786. godine.[73]

Godine 1783. dogodila se jedna od najrazornijih vulkanskih erupcija na Islandu, kada je vulkan Laki izbacio oko 15 km³ lave, tokom same erupcije stradalo je više od 9.000 ljudi i uništeno je preko 80% stočnog fonda, a velika glad koja je usledila tokom narednih godina dovela je do smrti gotovo četvrtine islandske populacije.[74] Móðuharðindin or "Mist Hardships".

Pokret za nezavisnost i autonomija

[uredi | uredi izvor]
Joun Sigirdson, lider Islandskog pokreta za nezavisnost

Tokom 19. veka zbog loših privrednih i klimatskih uslova dolazi do sve intenzivnijih migracija sa ostrva, posebno ka Severnoj Americi, i tada je u kanadskoj Manitobi formirana značajna islandska zajednica, sa sedištem u gradu Gimliju. U istom periodu među islandskim intelektualcima i omladinom dolazi do značajnijeg buđenja nacionalne svesti, inspirisanim romantičnim nacionalističkim idejama iz kontinentalne Evrope. Grupa islandskih studenata je u Kopenhagenu 1835. pokrenula časopis na islandskom jeziku Fjelnir (isl. Fjölnir) koji je objavljivao priče i pesme na islandskom jeziku, podržavajući nacionalno buđenje. Pokret za nezavisnost Islanda (isl. Sjálfstæðisbarátta Íslendinga) je značajno ojačao pod vodstvom Jouna Sigirdsona koji je u periodu 1875-1877. obavljao funkciju predsednika Altinga, čiji rad je obnovljen 1843. godine.

Godine 1874, na hiljadugodišnjicu od osnivanja prvog naselja, Danska je Islandu omogućila visok stepen autonomije, koja je dodatno proširena 1904. godine. Osnovano je posebno „Ministarstvo za islandska pitanja” čije sedište je nakon ustavnih reformi iz 1904. preseljeno iz Kopenhagena u Rejkjavik, a njegova nadležnost prebačena na Alting. Za prvog ministra reformisanog ministarstva postavljen je Hanes Hafstejn.

Prvi svetski rat i Kraljevina Island

[uredi | uredi izvor]

Privredni napredak do kojeg je došlo tokom prve decenije 20. veka potpuno je zaustavljen tokom Prvog svetskog rata, iako je Island kao deo Danske tokom rata zvanično bio neutralan.[75][76][77] Trgovina sa Britanijom je tokom trajanja rata bila jedan od najvažnijih izvora prihoda.[78] U pokušaju da spreče Islanđane da indirektno trguju sa Nemcima, Britanci su nametnuli skupa i dugotrajna ograničenja za islandski izvoz koji ide u nordijske zemlje.[79] Odnosi sa Danskom su tokom rata bili gotovo potpuno prekinuti i Island je u tom periodu delovao kao faktički nezavisna zemlja.[80]

Iako nije direktno učestvovao u ratu, na strani Saveznika se borilo oko 1.200 islandskih vojnika (uglavnom u redovima Američke i Kanadske vojske), a 144 vojnika su poginula.[81]

Ubrzo po okončanju rata, 1. decembra 1918. na snagu je stupio „Dansko-islandski sporazum o ujedinjenju” (isl. Sambandslögin) kojim je osnovana Kraljevina Island, nezavisna država u personalnoj uniji sa Kraljevinom Danskom, sa danskim monarhom kao šefom države.[82] U skladu sa odredbama sporazuma, Island je dobio vlastitu zastavu, proglašena je vojna neutralnost, a centralna vlast u Kopenhagenu je bila zadužena za bezbednost i spoljnu politiku. Ugovor je vremenski bio ograničen na period od 22 godine (do 1940), nakon čega je predviđena njegova revizija ili ukidanje, u zavisnosti od trenutne političke situacije.

Velika depresija koje je tokom 1930-ih dovela do privrednog sloma mnogim zapadnih ekonomija, negativno se odrazila i na Island čija spoljna trgovina je pretrpela ogromne gubitke. Vrednost izvoza je tokom prve dve godine krize pala za gotovo 40%, a dodatni ekonomski udarac islandska privreda je doživela nakon 1936. i izbijanja Španskog građanskog rata, zbog čega je izvoz usoljene ribe kao glavnog izvoznog proizvoda opao za dodatnih 50%.[83] Da bi sprečila bankrot zemlje, Vlada je direktno preko državnih banaka regulisala uvoz robe iz inostranstva, državne banke su dobile monopol na međunarodnu trgovinu, a krediti za privredu su dodeljivani isključivo iz državnih fondova. Period recesije trajao je sve do završetka Drugog svetskog rata 1945. godine.

Drugi svetski rat i proglašenje nezavisnosti

[uredi | uredi izvor]

Nastojeći da sačuva vojnu neutralnost, ali i potencijalne konfrontacije sa britanskim vlastima, islandska vlada je u predvečerje Drugog svetskog rata zabranila nemačkim civilnim avionima sletanje na svoje aerodrome, nakon izbijanja rata u septembru onemogućen je pristup i nemačkim trgovačkim brodovima, a nedugo potom je odbijena i britanska ponuda o vojnoj zaštiti. Fizičke veze Rejkjavika sa Kopenhagenom su prekinute nakon što su trupe Vermahta izvršile invaziju na Dansku 9. aprila 1940. godine.[84] Već dan kasnije, 10. aprila, Alting je privremeno preuzeo kontrolu nad spoljnim poslovima i odbranom zemlje,[85] a na mesto privremenog guvernera postavljen je Svejdn Bjertnson čime je Island de facto postao potpuno nezavisna zemlja, iako su sve donesene mere imale privremeni karakter, a nadležnosti su trebale da budu vraćene Danskoj kruni nakon okončanja rata. Britanija i Sjedinjene Države su nedugo potom uspostavile pune diplomatske odnose sa islandskom vladom.

Da bi sprečila potencijalnu nemačku ekspanziju na ostrvo, koja se nakon kapitulacije Norveške u aprilu 1940, činila izvesnom, Velika Britanija je 10. maja 1940. započela Operaciju Fork uplovivši sa svojim ratnim brodovima, prvo u luku u Rejkjaviku, a potom i u sve značajnije islandske luke. Taj događaj je ujedno označio i početak savezničke okupacije ostrva. Iako je islandska vlada oštro protestovala, označivši sam događaj kao primer flagrantnog kršenja islandske neutralnosti, sam premijer Herman Jounason je pozvao sunarodnike na suzdržanost.[86] Nakon svega par nedelja, na ostrvu je bilo stacionirano više od 25.000 britanskih vojnika.[84]

Tokom jula 1941. britansku vojsku su zamenile američke trupe, koje su u skladu sa islandsko-američkim sporazumom, bile zadužene za bezbednost države tokom rata. U američkim bazama na ostrvu se nalazilo oko 40.000 američkih vojnika, što je prevazilazilo ukupan broj svih punoletnih islandskih muškaraca.[87]

Britansko-američka okupacija i prisustvo velikog broja stranih vojnika, ali i činjenica da tokom rata Island nije bio na direktnom udaru vojnih dejstava, pozitivno se odrazilo na islandsku privredu. Nezaposlenost je skoro svedena na nulu, što je dovelo i do znatnijeg rasta bruto društvenog proizvoda.[88][89] Island se tokom Drugog svetskog rata transformisao iz siromašne poljoprivredne zemlje u jednu od najzdravijih svetskih ekonomija, ostvarivši istorijski maksimum deviznih rezervi u stranim bankama.[88]

Prema zvaničnim podacima, tokom rata je smrtno stradalo ukupno 159 Islanđana, većinom na ribarskim i trgovačkim brodovima koji su bili mete napada nemačkih podmornica i avijacije.[90][91]

Nezavisnost i moderna istorija

[uredi | uredi izvor]

Akt o ujedinjenju sa Danskom iz 1918. zvanično je istekao 31. decembra 1943, nakon 25 godina važenja. Na referendumu koji je održan u periodu 20−23. maj 1944. građani su se sa većinom od 98% odlučili za poništavanje ugovora o personalnoj uniji sa Danskom i za uspostavu nezavisne republike.[92][93] Shodno rezultatima referenduma, Alting je 17. juna 1944. zvanično proglasio nezavisnu Islandsku republiku, a za prvog predsednika većinom glasova je izabran dotadašnji regent Svejdn Bjertnson. Američki predsednik Frenklin Ruzvelt je istog dana zvanično priznao nezavisnost Islanda.[94] Iako takav razvoj događaja nije naišao na pozitivne reakcije u još uvek okupiranoj Danskoj, kralj Kristijan X je prihvatio rezultate referenduma i uputio čestitke islandskom narodu.

Intenzivnijem privrednom napretku u prvim godinama nezavisnosti umnogome su doprinela i značajna finansijska sredstva iz američkog Maršalovog plana za obnovu koja su iskorištena za potpunu modernizaciju ribarske flote, izgradnju kapaciteta za preradu ribe, pogona za proizvodnju cementa i veštačkih đubriva, i uopšte za modernizaciju svih sektora poljoprivredne proizvodnje.[95] U oktobru 1946. poništen je ugovor kojim su Sjedinjene Države tokom rata bile zadužene za bezbednost Islanda, uz mogućnost za potencijalnu obnovu američkog vojnog prisustva ukoliko bude bilo potrebe za tim.

Uprkos zvaničnoj državnoj politici zasnovanoj na vojnoj neutralnosti, Island je 30. marta 1949. postao član NATO pakta kao jedna od zemalja osnivača, uz klauzulu o neučestvovanju u direktnim vojnim akcijama protiv drugih zemalja. Direktno američko vojno prisustvo na ostrvu je revitalizovano ugovorom od 5. maja 1951. čime su Sjedinjene Države ponovo preuzele brigu o bezbednosti zemlje. Sedište američke vojske bila je vojna baza u Keblaviku.[96]

Sredinom i u drugoj polovini 20. veka islandska ribarska industrija je znatno napredovala, a širenje ekskluzivne ekonomske zone u međunarodnim vodama za posledicu je imalo nekoliko direktnih sukoba sa Velikom Britanijom, koji su u istoriografiji zabeleženi kao Bakalarski ratovi (isl. Þorskastríðin, engl. Cod Wars). Tako je u periodu od 1952. do 1976. Island proširio svoje teritorijalne vode sa početne 3 nautičke milje na čak 200 nautičkih milja. U tri poslednja (od ukupno 4) „bakalarska rata” dolazilo je do direktnih sukoba između islandske obalske straže i britanskih ribarskih brodova. Island je u sva četiri navrata izlazio kao pobednik zahvaljujući direktnoj podršci Sjedinjenih Država, koje su na taj način pokušale da spreče izlazak Islanda iz NATO članstva u jeku Hladnog rata.[97][98]

Godine 1991. izvršena je intenzivnija liberalizacija tržišta praćena privatizacijom brojnih kompanija u dotadašnjem državnom vlasništvu, što je dovelo do stabilizacije ekonomskih prilika u zemlji i smirivanja hronične inflacije. Tri godine kasnije Island je postao punopravnim članom Evropske ekonomske zajednice.

Američka vojna baza u Keblaviku je potpuno zatvorena u septembru 2016. godine.[99]

Tokom 2008. islandska privreda je ušla u recesiju, koja je za posledicu imala potpuni kolaps bankarskog sistema, zbog čega je država bila prinuđena da se zadužuje kod Međunarodnog monetarnog fonda i finansijskih institucija drugih zemalja. Širom zemlje došlo je do masovnih protesta koji su doveli do pada vlade Gjejra Hardea. Na mesto novog šefa vlade postavljena je Jouhana Sigurdardoutir, prva žena na toj poziciji u istoriji Islanda i prva žena otvorene homoseksualne orijentacije na visokoj poziciji u svetskoj politici.[100][101] Kolaps bankarskog sistema doveo je do brojnih sporova sa Velikom Britanijom i Holandijom čije vlasti su insistirale od Islanda da isplati britanske i holandske štediše koji su izgubili svoj novac tokom krize.[102] Jedna od posledica finansijske krize su bile i masovne migracije stanovnika sa Islanda u treće zemlje, a samo 2009. iselilo se preko 5.000 stanovnika, što se smatra najvećom imigracijom posle 1887. godine.[103] Vlada Jouhane Sigurdardoutir je oštrim merama uspela da stabilizuje ekonomske prilike u zemlji, što je već 2012. dovelo do rasta od oko 1,6% (što je bio prvi rast od 2008. i početka krize).[104] Usred ekonomske krize, Alting je podneo zvaničan zahtev za članstvo Islanda u Evropskoj uniji (zvanična aplikacija je podneta 17. jula 2009. god.).[105] Međutim, nova vlada je 13. septembra 2013. zamrznula aplikaciju o članstvu, a 2015. je ministar spoljnih poslova Gunar Bragji Svejnson i zvanično povukao kandidaturu za članstvo.

U proleće 2020. Island je zahvatila pandemija virusa kovid-19 u kojoj je zaraženo više od 1.800 osoba, a najmanje 12 osoba je preminulo od posledica zaraze.[106]

Politika

[uredi | uredi izvor]
Zgrada vlade Islanda

Parlament, Alting osnovan je 1845, kao savetodavno telo danskoga kralja. Ovo se smatra ponovnim uspostavljanjem skupštine osnovane 930, a suspendovane 1799. Trenutno ima 63 člana, koje stanovništvo bira svake četiri godine. Predsednik Islanda je uglavnom ceremonijalno zvanje, a on služi kao diplomata, figura i šef države. Predsednik vlade tj. premijer zajedno sa svojim kabinetom brine se za izvršni deo vlasti. Kabinet postavlja predsednik, posle opštih izbora; ali ovaj proces se obično vodi između vođa političkih partija, koji odlučuju međusobno kroz razgovore o sastavu kabineta. Samo kad u vođe partija nisu u stanju da se u razumnom roku dogovore o sastavu kabineta, predsednik koristi ovo ovlašćenje, i sam postavlja kabinet. Ovo se nije dogodilo od kad je osnovana republika, 1944, ali 1942. je regent države (Svein Bjernson, koji je tu poziciju dobio u Althingu 1941) uspostavio neparlamentarnu vladu. Regent je u praksi imao poziciju predsednika, i Svein Bjernson je u stvari postao prvi predsednik 1944. Islandske vlade su skoro uvek bile koalicije dveju ili više partija, jer jedna partija obično ne osvoji većinu mesta u parlamentu. Domet političke moći predsednikovog kabineta je predmet rasprave među islandskim pravnicima; nekoliko odredaba ustava izgleda da predsedniku daju određena važna ovlašćenja, ali druge odredbe i tradicije govore suprotno.

Predsednik se bira svake četiri godine (postavljen 2004), kabinet se bira svake četiri godine (2003) a i izbori za gradski savet se održavaju svake četiri godine (poslednji izbori 2002).

Odlukom državnih organa od 7. januara 2013. godine, država iz svog naziva briše odrednicu „republika“.[107]

Administrativna podela

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Administrativna podela Islanda
Opštine Islanda

Opštine

[uredi | uredi izvor]

U Islandu ima 95 opština, koje upravljaju uglavnom lokalnim pitanjima, kao što su škole i prevoz.

Okruzi

[uredi | uredi izvor]

Postoje 23 okruga koji uglavnom predstavljaju istorijsku podelu. Trenutno je Island podeljen u 26 magistrata koji upravljaju lokalnom policijom (osim u Rejkjaviku, gde postoji posebna kancelarija komesara policije) i izvršavaju administrativne funkcije kao što su proglašavanje bankrotstva i venčavanje ljudi izvan crkava.

Regije

[uredi | uredi izvor]
Regije Islanda

Postoji 8 regija, koje uglavnom služe za statističke svrhe. Oblasna sudska jurisdikcija takođe koristi ovu podelu (njena starija verzija doduše).

# Srpski naziv Islandski naziv Glavni grad Populacija Površina (km²) Pop./km²
1 Rejkjavik (region) Höfuðborgarsvæði Rejkjavik 191 612 1 062 167.61
2 Sidirnes (region) Suðurnes, ranije Reykjanes Keblavik 18 880 829 20.18
3 Vestirtland (region) Vesturland Akranes 15 025 9 554 1.51
4 Vestfirdir (region) Vestfirðir Isafjerdir 7 470 9 409 0.85
5 Nordirtland Vestra (region) Norðurland vestra Sejdaurkroukir 7 452 12 737 0.73
6 Nordirtland Ejstra (region) Norðurland eystra Akirejri 28 555 21 968 1.21
7 Ejstirtland (region) Austurland Egjilstadir 15 350 22 721 0.52
8 Sidirtland (region) Suðurland Selfos 22 917 24 526 0.87
Ukupno 307 261 102 928 2.78

Birački okruzi

[uredi | uredi izvor]

Do 2003, birački okruzi za parlamentarne izbore su bili isti kao i regije, ali su amandmani ustavu to promenili u trenutnih 6 biračkih okruga. Ova izmena je načinjena kako bi se izbalansirala „težina“ različitih oblasti zemlje, jer su glasovi u manje naseljenim zonama vredeli više nego glasovi u Rejkjaviku, na primer. Debalans između oblasti je smanjena novim sistemom, ali i dalje postoji.

Vojska

[uredi | uredi izvor]

Republika Island nema regularne oružane snage. Funkcije odbrane vrši NATO baza u Keflaviku, koju uglavnom popunjavaju pripadnici američke vojske. Island ima Obalsku stražu (Landhelgisgæslan) i specijalnu jedinicu (Sérsveitin), koja je poznata pod imenom Víkingasveitin (Vikinški odred). Specijalni odred je bio pod komandom šefa rejkjaviške policije, ali je 2004. donet novi zakon po kome se ovaj odred stavlja direktno pod komandu ministra pravde i crkve (trenutno Bjern Bjarnason). Po ovom novom zakonu, ministar pravde i crkve mora da postavi nacionalnog šefa policije, koji kontroliše i upravlja islandskom policijom, uključujući i Vikinški odred.

Stanovništvo

[uredi | uredi izvor]
Glavni članci: Demografija Islanda i Spisak gradova na Islandu

Izolovana pozicija Islanda je rezultovala ograničenom imigracijom i ograničenim genetičkim uplivom u ljudsku populaciju tokom vekova. Genetička sličnost koja je time prouzrokovana se danas koristi za genetička ispitivanja.

Jezik koji se govori je uglavnom islandski, severnogermanski jezik, a luteranska religija preovlađuje.

U važne strane jezike spadaju danski, i drugi skandinavski jezici, zatim engleski i nemački. Poljski jezik koristi poljska manjina.

Najveći gradovi

[uredi | uredi izvor]

Religija

[uredi | uredi izvor]

Islanđani uživaju verske slobode koje su ugrađene u ustav; ipak, crkva i država nisu odvojeni i Crkva Islanda, luteransko telo, je državna crkva. Statistički podaci govore o religioznoj pripadnosti građana Islanda 2017. godine:

  • 67,22% su pripadnici Crkve Islanda
  • 11,56% su pripadnici drugih hrišćanskih denominacija
  • 11,29% se nije izjasnilo ili se izjasnilo da pripada drugim religijama
  • 6,69% nije pripadalo nijednoj religiji

Ostalih 3,24% pripada tradicionalnim islandskim i germanskim verovanjima.

Većina Islanđana je veoma liberalna u verskim shvatanjima, i ne posećuju crkvu redovno.[108][109]

Saobraćaj

[uredi | uredi izvor]

Island ima visok nivo vlasništva automobila: 1 automobil na 1,5 stanovnika. To je i glavni oblik prevoza. Mnogi su napušteni u ruralnim područjima. Island ima ukupno 13.034 km puteva, od kojih je 4.617 km asfaltiranih i 8.338 km nije. Island trenutno nema železnicu. Sadrži jedan komercijalni aerodrom na koji sleću mnoge kako Evropske tako i druge avio-kompanije.

Sport

[uredi | uredi izvor]

Popularni sportovi na Islandu su fudbal, atletika, rukomet i košarka. Rukomet se često naziva nacionalnim sportom.[110] Najveći uspeh rukometne reprezentacije je osvajanje srebrne medalje na Olimpijskim igrama 2008. u Pekingu.

Fudbalska reprezentacija Islanda se kvalifikovala na Evropsko prvenstvo u fudbalu 2016. Nakon iznenađujuće pobede protiv Engleske u osmini finala, eliminisani su od domaćina Francuske u četvrtfinalu. Islandski nacionalni fudbalski tim se jednom kvalifikovao na završni turnir Svetskog prvenstva i to 2018. u Rusiji.[111][112]

Sportisti sa Islanda su osvojili četiri medalje na Letnjim olimpijskim igrama, po dve srebrne i bronzane.

Napomene

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Iako je klima na Islandu u IV veku pre nove ere bila znatno umerenija nego danas, malo je verovatno da je Pitej na svom putovanju otišao tako daleko na sever, do Islanda. Istoričari smatraju da bi drevna zemlja Tula mogla biti današnja južna Norveška, Farska ili Šetlandska ostrva, pre nego Island.
  2. ^ Prema nekim islandskim izvorima, Doba Stirtlinga kao istorijska epoha obuhvata znatno duži vremenski period (1152–1262) van direktnih međuklanskih sukoba.
  3. ^ Ugovor o starom savezu između Islanđana i Norveške krune potpisali su zasebno vođe svih islandskih klanova u periodu između 1262. i 1264. godine.
  4. ^ Kalmarska unija je bila personalna unija koja je ujedinila Norvešku, Dansku i Švedsku pod jednim monarhom u periodu 1397−1521.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Nacionalna agencija za statistiku
  2. ^ „The First Settlers”. The Settlement of Iceland. 
  3. ^ „Thorvald Asvaldsson | Mediander | Connects”. Mediander. Arhivirano iz originala 28. 8. 2017. g. Pristupljeno 18. 7. 2018. 
  4. ^ „Kako su države sveta dobile ime?”. travelmagazine.rs. Pristupljeno 18. 7. 2018. 
  5. ^ Evans, Andrew. „Is Iceland Really Green and Greenland Really Icy?”. nationalgeographic.com. National geography. Pristupljeno 18. 7. 2018. 
  6. ^ a b v „CIA World Factbook”. cia.gov. Arhivirano iz originala 18. 05. 2020. g. Pristupljeno 30. 7. 2018. 
  7. ^ „Ísland er minna en talið var”. ruv.is. 26. 2. 2015. Arhivirano iz originala 15. 3. 2015. g. Pristupljeno 30. 7. 2018. 
  8. ^ Einarsson, P. (2008). "Plate boundaries, rifts and transforms in Iceland". Jökull. 58 (12): 35–58
  9. ^ a b v g d đ Weisenberger, Tobias. „Introduction to the geology of Iceland”. Pristupljeno 2. 8. 2018. 
  10. ^ a b v Ward, P. L. „"New Interpretation of the Geology of Iceland"”. Geological Society of America Bulletin: 2991—3012. doi:10.1130/0016-7606(1971)82. 
  11. ^ Thordarson & Hoskuldsson 2002.
  12. ^ a b v g d đ e ž Thordarson, Thorvaldur; Höskuldsson, Ármann. „Postglacial volcanism in Iceland” (PDF). Institute of Earth Sciences, University of Iceland. Pristupljeno 10. 8. 2018. 
  13. ^ Jóhannesson & Sæmundsson 1998.
  14. ^ Morgan, W. Jason; Morgan, Jason Phipps. Plate velocities in hotspot reference frame: electronic supplement (PDF). str. 111. Pristupljeno 10. 8. 2018. 
  15. ^ „Mountain Roads” (PDF) (na jeziku: engleski). Environment Agency of Iceland. 2014. Arhivirano iz originala (PDF) 21. 4. 2015. g. Pristupljeno 12. 8. 2018. 
  16. ^ „Glaciers in Iceland | Glacier Tours, Snowmobiling, Hiking & Ice Climbing”. Guidetoiceland.is. Arhivirano iz originala 09. 08. 2013. g. Pristupljeno 12. 8. 2018. 
  17. ^ „Glaciers in Iceland | Glaciers in Iceland”. Guidetoiceland.is. Pristupljeno 12. 8. 2018. 
  18. ^ Scheffel, Richard L.; Wernet, Susan J., ur. (1980). Natural Wonders of the World. United States of America: Reader's Digest Association, Inc. str. 360. ISBN 978-0-89577-087-5. 
  19. ^ a b v g d „Rivers and Lakes in Iceland”. Arhivirano iz originala 24. 09. 2019. g. Pristupljeno 12. 8. 2018. 
  20. ^ „Iceland’s Tallest Waterfall to be Named”. Iceland Review. Arhivirano iz originala 14. 7. 2014. g. Pristupljeno 12. 8. 2018. 
  21. ^ „Fossinn í Morsárjökli er vart undir 240 metra hár”. Mbl.is. Pristupljeno 12. 8. 2018. 
  22. ^ Stöðuvötn á Íslandi. Skrá um vötn stærri en 0,1 km².
  23. ^ „Climate in Iceland”. notendur.hi.is. Arhivirano iz originala 17. 09. 2012. g. Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  24. ^ „Koppen climate classification | climatology”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  25. ^ a b v „The dynamic climate of Iceland”. Islandski univerzitet. 
  26. ^ a b „Icelandic weather records”. Icelandic Met Office (na jeziku: islandski). Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  27. ^ „Sunrise and sunset times in Reykjavik”. www.timeanddate.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  28. ^ weatheronline.co.uk. „Climate of the World: Iceland | weatheronline.co.uk”. www.weatheronline.co.uk. Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  29. ^ „Seasons and Climate | Iceland Travel | Weather in Iceland”. Iceland Travel (na jeziku: engleski). Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  30. ^ „Iceland —”. www.noonsite.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  31. ^ Antonescu, Bogdan; Schultz, D. M.; F. Lomas (2016). „Tornadoes in Europe: Synthesis of the Observational Datasets”. Mon. Wea. Rev. 144 (7): 2445—2480. ISSN 0027-0644. doi:10.1175/MWR-D-15-0298.1. 
  32. ^ „Tornadoes leave South Iceland farm in ruins”. Iceland Monitor. Reykjavík: Morgunblaðið. 27. 8. 2018. Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  33. ^ „Montly Averages for Reykjavík”. Icelandic Meteorological Office. Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  34. ^ „Annual Averages for Reykjavík”. Icelandic Meteorological Office. Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  35. ^ „Reykjavík 1961-1990 Averages”. Icelandic Meteorological Office. Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  36. ^ „Montly Averages for Akureyri”. Icelandic Meteorological Office. Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  37. ^ „Annual Averages for Akureyri”. Icelandic Met Office. Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  38. ^ „Akureyri 1961–1990 Averages”. Icelandic Meteorological Office. Pristupljeno 10. 4. 2020. 
  39. ^ a b National Report to the Convention on Biological Diversity & 2001, str. 11.
  40. ^ National Report to the Convention on Biological Diversity & 2001, str. 12.
  41. ^ Montgomery 2007, str. 224–225
  42. ^ Oskarsson, Pure (26. 2. 2013). „Fyrsta tréð á Íslandi til að rjúfa 25 metra múrinn” [The first tree in Iceland to break the 25 meter barrier] (na jeziku: Icelandic). Iceland forest service. Arhivirano iz originala 4. 3. 2013. g. Pristupljeno 25. 3. 2013. 
  43. ^ National Report to the Convention on Biological Diversity & 2001, str. 13.
  44. ^ a b v National Report to the Convention on Biological Diversity & 2001, str. 14.
  45. ^ National Report to the Convention on Biological Diversity & 2001, str. 16.
  46. ^ National Report to the Convention on Biological Diversity & 2001, str. 18.
  47. ^ National Report to the Convention on Biological Diversity & 2001, str. 20.
  48. ^ National Report to the Convention on Biological Diversity & 2001, str. 21.
  49. ^ Mapa zaštićenih prirodnih područja Islanda
  50. ^ „Tillaga til þingsályktunar um náttúruverndaráætlun 2009-2013.” (PDF). 
  51. ^ Eldjám 1949, str. 1–2
  52. ^ Eldjám 1949, str. 4–7
  53. ^ Sandnes, Berit (2010) "Linguistic patterns in the place-names of Norway and the Northern Isles" Northern Lights, Northern Words. Selected Papers from the FRLSU Conference, Kirkwall 2009, edited by Robert McColl Millar.
  54. ^ „”New View on the Origin of First Settlers in Iceland””. Архивирано из оригинала 05. 06. 2011. г. , Iceland Review Online, 4. јун 2011.
  55. ^ „Garðar Svavarsson First Settler in Iceland”. visithusavik.com/. Arhivirano iz originala 05. 05. 2020. g. Pristupljeno 1. 11. 2019. 
  56. ^ Leche et al. 1910, str. 935
  57. ^ „Ingólfur Arnarson - The First Icelander”. sagamuseum.is. Arhivirano iz originala 6. 8. 2016. g. Pristupljeno 29. 4. 2020. 
  58. ^ Short 2010, str. 9–
  59. ^ Vésteinsson, Orri; Gestsdóttir, Hildur (1. 11. 2014). „The Colonization of Iceland in Light of Isotope Analyses”. Journal of the North Atlantic. 7: 137—45. doi:10.3721/037.002.sp709. 
  60. ^ Larsson, Inger (2010). Rankovic, Slavica; Melve, Leidulf; Mundal, Else, ur. The Role of the Swedish Lawman in the Spread of Lay Literacy. Along the Oral-Written Continuum: Types of Texts, Relations and their Implications. Utrecht Studies in Medieval Literacy. Turnhout: Brepols Publishers NV/SA. ISBN 978-2-503-53407-7. doi:10.1484/M.USML-EB.3.4293. 
  61. ^ „Thorgeir Ljosvetningagodi - Conversion to Christianity”. The Saga Museum. Pristupljeno 3. 5. 2020. 
  62. ^ „Isleif Gissurarson av Skálholt (~1006-1080)”. Den katolske kirke. Pristupljeno 3. 5. 2020. 
  63. ^ Byock, Jesse L.: Medieval Iceland: Society, Sagas, and Power. University of California Press.  Спољашња веза у |title= (помоћ), USA 1990.
  64. ^ „The Battle at Örlygsstaðir - Sturla Sighvatsson and Gissur Þorvaldsson”. The Saga Museum. Приступљено 3. 5. 2020. 
  65. ^ Agnarsdóttir, Anna (31. 8. 2013). „Iceland in the Eighteenth Century: An Island Outpost of Europe?”. 1700-tal (на језику: енглески). 10: 11—38. ISSN 2001-9866. doi:10.7557/4.2619 Слободан приступ. 
  66. ^ а б „Archived copy”. Архивирано из оригинала 20. 2. 2012. г. Приступљено 20. 2. 2012.  Information about Icelandic diet & history thereof
  67. ^ Helgason, Þorsteinn (2018). The Corsairs’ Longest Voyage. BRILL. ISBN 9789004363700. doi:10.1163/9789004363700. 
  68. ^ Northern Seas Yearbook 1995. Association for the History of the Northern Seas. 1995. стр. 11—32, 77—108. 
  69. ^ Þórhallsson, Baldur; Kristinsson, Þorsteinn (15. 6. 2013). „Iceland's External Affairs from 1400 to the Reformation: Anglo-German Economic and Societal Shelter in a Danish Political Vacuum”. Icelandic Review of Politics & Administration (на језику: енглески). 9 (1): 113—37. ISSN 1670-679X. doi:10.13177/irpa.a.2013.9.1.6 Слободан приступ. Архивирано из оригинала 01. 08. 2020. г. Приступљено 15. 05. 2020. 
  70. ^ Jón R. Hjálmarsson, History of Iceland: From the Settlement to the Present Day, (Iceland Review, 1993), p. 68.
  71. ^ Jón R. Hjálmarsson, History of Iceland: From the Settlement to the Present Day, (Iceland Review, 1993), p. 69.
  72. ^ Jón R. Hjálmarsson, History of Iceland: From the Settlement to the Present Day, (Iceland Review, 1993), p. 73.
  73. ^ Gísli Gunnarsson, Upp er boðið Ísaland: einokunarverslun og íslenskt samfélag 1602–1787, Reykjavík, Örn og Örlygur, 1987.
  74. ^ „The eruption that changed Iceland forever”. BBC News. 16. 4. 2010. Приступљено 6. 5. 2020. 
  75. ^ Bjarnason 2015, стр. 16
  76. ^ Jónsson, Guðmundur (1999). Hagvöxtur og iðnvæðing. Þjóðarframleiðsla á Íslandi 1870–1945. 
  77. ^ Bjarnason, Gunnar Þór (2015). „Ch. 12”. Þegar siðmenningin fór til fjandans. Íslendingar og stríðið mikla 1914–1918. 
  78. ^ Bjarnason 2015, стр. 148
  79. ^ Bjarnason 2015, стр. 173–75
  80. ^ Karlsson, Gunnar (2000). History of Iceland. стр. 283–84. 
  81. ^ Bjarnason 2015, стр. 236–38, 288–89
  82. ^ Hálfdanarson, Guðmundur (1. 6. 2000). „Iceland: A Peaceful Secession”. Scandinavian Journal of History. 25 (1–2): 87—100. ISSN 0346-8755. doi:10.1080/03468750050115609. 
  83. ^ Karlsson, Gunnar (2000). History of Iceland. стр. 308–12. 
  84. ^ а б Karlsson, Gunnar (2000). History of Iceland. стр. 314. 
  85. ^ Jóhannesson, Guðni Th. (2016). Fyrstu forsetarnir. стр. 35—36. 
  86. ^ Hardarson, (1974) pp. 32–33
  87. ^ Hardarson, (1974) pp. 43–45
  88. ^ а б Steinsson, Sverrir (2018). „A Theory of Shelter: Iceland's American Period (1941–2006)”. Scandinavian Journal of History (на језику: енглески). 43 (4): 539—63. doi:10.1080/03468755.2018.1467078. 
  89. ^ Thorhallsson, Baldur, ур. (2018). „Small States and Shelter Theory: Iceland's External Affairs”. Routledge. 
  90. ^ „Hve margir Íslendingar dóu í seinni heimsstyrjöldinni?”. Vísindavefurinn. Приступљено 15. 5. 2020. 
  91. ^ Karlsson, Gunnar (2000). History of Iceland. стр. 316. 
  92. ^ Nohlen, Dieter; Stöver, Philip (2010). Elections in Europe: A Data Handbook. Nomos. стр. 961. ISBN 978-3-8329-5609-7. .
  93. ^ Hálfdanarson 2001, стр. 139
  94. ^ „A Guide to the United States' History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Iceland”. Приступљено 15. 5. 2020. 
  95. ^ Margrit Müller, Pathbreakers: Small European Countries Responding to Globalisation and Deglobalisation, p. 385
  96. ^ Winger, Gregory; Petursson, Gustav (24. 2. 2016). „Return to Keflavik Station”. Foreign Affairs. Приступљено 15. 5. 2020. 
  97. ^ Guðmundsson, Guðmundur J. (2006). „The Cod and the Cold War”. Scandinavian Journal of History. 31 (2): 97—118. ISSN 0346-8755. S2CID 143956818. doi:10.1080/03468750600604184. 
  98. ^ Steinsson, Sverrir (22. 3. 2016). „The Cod Wars: a re-analysis”. European Security. 25 (2): 256—75. ISSN 0966-2839. S2CID 155242560. doi:10.1080/09662839.2016.1160376. 
  99. ^ Winger, Gregory; Petursson, Gustav; Winger, Gregory; Petursson, Gustav (24. 2. 2016). „Return to Keflavik Station”. Foreign Affairs. ISSN 0015-7120. Приступљено 5. 4. 2017. 
  100. ^ Moody, Jonas (30. 1. 2009). „Iceland Picks the World's First Openly Homosexual PM”. Time. Архивирано из оригинала 19. 05. 2010. г. Приступљено 15. 5. 2020. 
  101. ^ „First gay PM for Iceland cabinet”. BBC News. 1. 2. 2009. Приступљено 15. 5. 2020. 
  102. ^ Bergmann, Eirikur (2017). „The Icesave dispute: A Case Study into the Crisis of Diplomacy during the Credit Crunch”. Nordicum-Medierraneum. 12 (1). 
  103. ^ „Iceland lost almost 5000 people in 2009” (PDF). Архивирано из оригинала (PDF) 15. 3. 2012. г. Приступљено 8. 1. 2012. 
  104. ^ Jolly, David (7. 12. 2010). „Iceland Recession Ends as Economy Returns to Growth”. NYTimes.com. Iceland; Ireland; Greece. Приступљено 15. 5. 2020. 
  105. ^ Associated Press in Reykjavík (16. 7. 2009). „Icelandic parliament votes for EU membership”. The Guardian. London. Приступљено 15. 5. 2020. 
  106. ^ „Tölulegar upplýsingar”. Covid.is (на језику: icelandic). Landlæknir & ríkislögreglustjóri. Архивирано из оригинала 25. 03. 2020. г. Приступљено 28. 4. 2020. 
  107. ^ "vísindav-nafn" http://www.visindavefur.is/svar.php?id=54970, Hvert er formlegt heiti landsins okkar? Ari Páll Kristinsson, 07.01.2013
  108. ^ „University of Michigan News Service”. Arhivirano iz originala 24. 02. 2008. g. Pristupljeno 8. 4. 2013. 
  109. ^ Religion < People and Society < Iceland.is — Gateway to Iceland
  110. ^ Wilcox & Latif 2007, str. 110
  111. ^ Þórður Snær Júlíusson (9. 10. 2017). „Það er staðfest...Ísland fer á HM!”. Kjarninn.is. Pristupljeno 11. 10. 2017. 
  112. ^ Tomaselli, Paolo (9. 10. 2017). „Qualificazioni Mondiali 2018: Islanda in Russia: il c.t dentista Hallgrímsson ha fatto sognare un Paese”. Corriere della Sera. Pristupljeno 11. 10. 2017. 

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Hálfdanarson, Guðmundur (2001). Íslenska þjóðríkið - uppruni og endamörk. str. 139. 
  • Jóhannesson, H.; Sæmundsson, K. (1998). Geologic Map of Iceland, 1:500,000. Bedrock Geology. Icelandic Institute of Natural History and Iceland Geodetic Survey, Reykjavík. 
  • Leche, V.; Nyström, J. F.; Warburg, K.; Westrin, Th. (1910). „Uggleupplagan. 12. Hyperemi - Johan”. Nordisk familjebok (na jeziku: švedski). Projekt Runeberg. str. 935. 
  • Montgomery, David R. (2007). Dirt: The Erosion of Civilisations. University of California Press. str. 224—225. 
  • Morgan, W. Jason; Morgan, Jason Phipps. Plate velocities in hotspot reference frame: electronic supplement (PDF). str. 111. Pristupljeno 10. 8. 2018. 
  • Stefánnson, Unnsteinn (1962). North Icelandic waters. Atvinnudeild Háskólans, Fiskideild. str. 29—30. OCLC 609923962. 
  • Short, William R. (1. 3. 2010). Icelanders in the Viking Age: The People of the Sagas. McFarland. str. 9—. ISBN 978-0-7864-5607-9. 
  • Thordarson, Thor; Hoskuldsson, Armann (2002). Iceland. Classic Geology in Europe 3. Terra Publishing. ISBN 978-1-903544-06-8. 
  • Wilcox, Jonathan; Latif, Zawiah Abdul (2007). Cultures of the World: Iceland. Marshall Cavendish. ISBN 978-0-7614-2074-3. 
  • National Report to the Convention on Biological Diversity (2001). BIOLOGICAL DIVERSITY IN ICELAND (PDF). THE ICELANDIC INSTITUTE OF NATURAL HISTORY. str. 58. 

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Исланд&oldid=28470786”