nipaluma-atipelec

atipelec

使君子

(俗名：留求子、史君子、五稜子、冬均子、病柑子、杜蒺藜子、水君木葉、山羊屎、色干子、色乾子、色干根)

u masay, yu adidi'ay henay u adidi'ay a kilang. mauzip i Taywan, China, India.

masadumaay a ngangan (各種名稱)

【學名】 Quisqualis indica L.

【mitesekay a ngangan】Quisqualis indica L.

【科名】使君子科(Combretaceae)

【sapamataan a ngangan】Combretaceae

【屬名】使君子屬

【milecaday tu ngangan】atipelec a su

【俗名】留求子、史君子、五稜子、冬均子、病柑子、杜蒺藜

子、水君木葉、山羊屎、色干子、色乾子、色干根

【tada ngangan】liw-ciu-ce, si-cun-se, u-lin-ce, tun-cun-ce, pin-kan-ce, du'-ci-li-ce, suy-cun-mu-ya, san-yang-se, se'-kan-ce, se'-kan-ce, se'-kan-ken

【英名】 Rangoon Creeper

【ingu a ngangan】Rangoon Creeper

【族語】布農 Sidi Tu Isah、撒奇萊雅 Atipelec

【kamu nu binacadan】Bunun (布農) Sidi Tu Isah、Sakidaya (撒奇萊雅)

【使用族群】布農、撒奇萊雅、鄒

【mitaduay nu binacadan】Bunun, Sakidaya, Co Atipelec、鄒 Vungavung Mitatin

【kamunu binacadan】Bunun (布農) Sidi Tu Isah、Sakidaya (撒奇萊雅) Atipelec、Co (鄒) Vungavung Mitatin

kaliwasak nu langaw (分布環境)

manamuh mulangaw i dihekuay a kitidaan, misuayaw tu cilal misudikud tu bali a kakitidaan, sisa hina adih kita i buyubuyuan, kilangkilangan, nipalumaan nutaw a maadih, ayda hantu i Taywan yadahtu ku palumaay tina langawan aadihan nu katuuday, katuu'd ku palumaay i luma' mala langad atu kakila lidungan nu dadan.

(kamu nu Hulam:喜歡生長在溫暖、向陽背風的環境，因此常可在山野、林間、庭園間發現其蹤跡，而目前台灣各地皆有栽培供觀賞，廣泛種為庭園綠廊。）

bangcal ku langaw nu balu, taneng mala ilumaay a aadihan, sangan tu kilalidungan nu dadan atu aadihan.

(kamu nu Hulam:植株開花甚美，可供庭園、綠廊觀賞用。）

sasapaiyuan (藥效)

i sanek han, adidi' kuni ka sicedaman, adidi' ku duku, taneng mipatay tuibiliay a cilekay atu milawpes tu i udipay a nanum paka kapah tu buwa', saka pingaayan tu imelanghan unika adadaan nu bili', sicilekay ku bili' nu wawa, u'hu'h, basal, katela'apan, mahicaay kya ku sawada', kahun nu adadaan sa.

(kamu nu Hulam:在性味方面，帶點甘且性微溫，具有小毒，可以殺蟲消積及健脾去濕，主要用來治療回重腹痛、小兒疳積、咳嗽、蛔蟲病、呃逆、腸胃虛弱、風濕症...等等疾病。）

milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述)

atipelec u atipelec a langawan, atipelec a langawan han u hina hetikay ku papah apuyu ku langaw numi laladay a langawan, mah'ka mulutuc han patelak tapabawsa ku langaw, nikudan satu u akaway nu lali papahan, kala siceka' an ku langaw, adidi' henay kulangawsa kala tai'tai'an ku langaw nu kulit sibanuh.

(kamu nu Hulam:使君子為使君子科使君子屬的落葉性藤本攀緣性灌木，起初為直立莖向上生長，而後因為葉柄變成刺狀而能攀延，幼時全株整體佈滿銹色的柔毛。）

nu cacayay a akawayan cacay ku papah nai'ku batac, wayway nu papah i lilis idaw ku apuyuay a masa ti'kukay atu satanayu' sananay kuni kakimulmul, tanayuhan makaala tu walu-sabawcacay a kun-fun, ahebal han makaala tu lima a kun-fun.

(kamu nu Hulam:單葉對生，葉片形狀呈全緣有短柄的卵形或長橢圓形，長約8-11公分，寬約5公分。）

i lima-pulu' a bulad kala bangasisan nu limaay a sa semaan a babaluwan, bilbil nu balu han naw sanglacay henay hamawsa a mala sumanah ku kulit, yadah ku balu nai' ku akaway, nika silsilan nai' kuwatan tuni tu kakabitan tu akawayan, macebal satu ku balu sulecadsa ku silac, numasa sakakuay a kakicuhan lima' kunika papela, tama a baluhan makaala tu pulu' a babaluan.

(kamu nu Hulam:於5-10月開出帶有香氣的5瓣花，花瓣由白色漸漸轉為紅色，花多數且無柄，排列於一不分枝的主軸上，各花散開成平面狀，三角形的花萼具5裂，雄蕊具有10枚。）

nika minan tu asibalu, malaheci tu mahida' u cukana' ku heci nida kala lumelumenian ku pa'nu', sadicem sa lima ku kuku', cacay kui labuay nu sanglacaya a sasapalan.

(kamu nu Hulam:開花後結出的果實為橄欖狀的黑褐色核果，具有5稜，內含1粒的白色種子。）

picidekan a wayway (特性)

hina hetikay a papah nu milaladay a lalangawan,u langawhan nida kala tai'tai'an ku kulit apuyu ku banuh, mahka mulutucay a langawhan malecad tu kala tai'tai'an ku kulit sibanuh, langaw sahenay patelek ku akaway, nikudan a papah nu akaway masumad, kala sicekacekaan sa malingatu tu amilalad.

(kamu nu Hulam:短期落葉性藤本攀緣性灌木，植株各部有銹色短絨毛；幼時全株被銹色柔毛，初具直立莖，後葉柄變形，呈刺狀能攀延伸。）

masasuayaw ku papah i akaway, idaw ku apuyuay a akawayan, satanayu sa kunika mulmul, inuayawan han kala dicendicenman, angangan han mahida u balucu' ku wayway, pulung nu lilisan, u tanayu makaala tu tu pitu–sabaw tusa a kun-fun, u ahebalhan han maka alatu sepat-enem a kun-fun, papah nu akaway han nu balakiay tu a lalangawan, hamaw satu a atekak kala sicekacekaan tu.

(kamu nu Hulam:葉對生，有短柄，長橢圓形，先端漸尖形，基部近心形，全緣，長 7~12 公分，寬 4~6 公分，葉柄基部宿存，並逐漸硬化為刺狀。）

macebal ku balu nai' ku kakicuh aapuyu ku akaway maca celcelay kunika si baluan, sema nu baluhan naw sanglacay alaw mala sumanahay, idaw ku bangsis, lima ku asasemaan a baluwan, satanayu'sa ku kakicuh, lima kunika papelaan, nikapapela'an han masa sangkaku, tama han a baluwan pulu' ku sasemaan nu balu, adidi mahida u keliw aapuyu ku ngisngis, i sisasa' ku sasapalan, tanayu' ku kakabitan nu balu. u hecih mahida u cukana', maduhem satu kala lumelumenian, lima ku kuku'. kasi baluwan atu kaduheman nu heci sa i lima a bulad katukuh i pulu' a bulad.

(kamu nu Hulam:繖房狀穗狀花序頂生，花瓣由白變紅，有香氣，花瓣 5 片，萼筒細長，5 裂，裂片為三角形，雄蕊 10 枚，花絲細而短，子房下位，花柱極長。果實橄欖狀，成熟時黑褐色，有五稜。花果期為 5~10 月。）

dumasatu (其它)

nuni kasingangan tina langawan namakayni i tademaw, namahida yu mukasi idaw ku i Pan-coay a niyaduan, idaw ku cacayay a misaydangay ci Kuo-se-cun sakamu sa, hina miala' cinida tu heci nu atipelec sapingay tu nu wawaan a imelan, sisa dateng nu tilu a tademaw, pangangan han tu kina langaw u atipelec han.

(kamu nu Hulam:此名來自人名，相傳古時的潘州有一醫者名曰「郭使君」，他善用此植物的果實來為小兒治病，後人為感念他，乃以其名做為此植物之名。）

kakinkiwan tu sasapaiyuwan (藥材鑑定)

nina maduhemay a atipelec nu heci kanca a hudhuden ku maduhemay a heci, i kabanglangbangaan han u pudac nu heci kalakiyu lumenian sa taneng tu alaan, siluden alan ku damud sa pawalian tu cilal atu mihudhud.

(kamu nu Hulam:本品乾燥成熟果實，於秋季果皮變為紫黑色時採收，除去雜質後曬乾或烘乾。）

uhekal kala lumelumenian katukuh tu kiyukiyuwan kunika lumeni' ku kulit, malikad a adihan ku pudac, satanayu' sa kunika kimulmul atu makimulmul, pelaen amicikcik mahida u bunac kunika lima ku madiicemay nu kuku', inikadiceman nu kuku' kibetul ku paduh, teban hantu makimulmul nai' ku labuay, atekaksa ku paduh, u sasapalan a paduh han duhepic hina hetik, heci nu papahan kala lawlawan sangsanglacan ku kulit, tusa ku sasemaan nu balu, maputun kunika pelaan nu sasulit, idaw kusi simalay, adidi' kunika bangsian, kala sicesicedaman ku sanek.

(kamu nu Hulam:表面黑褐色至紫黑色，平滑具光澤，橢圓形或卵圓形，橫切面多為五角星形，稜角處果殼較厚，中間呈類圓形空腔，質地堅硬，種皮薄易脫落；子葉黃白色，2枚，斷面有裂紋，有油性；氣微香，味微甜。）

nina atipelec a langawan itini i "iyuay a cudad nu Cun-kuo" tusa a malebut idawku lima a mihcaan anika tahekalan i cudad, sakay i nu cunyaw a Atipelec nu langawan a alangawan, mangalay maydih pakayda i wayway nu langaw , mikuwan tu saka kapah nu sasapayuwan. mitaneng tu kakawaw anu mahica ku tabaki, kala kiyukiyuwan lumelumenian ku kulit, masadid ku paduh, mabiteli, kala lawlawan sangsanglacan ku kulit u sakapahay a sasapayuwan sa.

(kamu nu Hulam:本品種載錄於《中國藥典》2005年版，定為中藥使君子的法定原植物來源種，主要透過性狀為指標，以控制藥材的質量。傳統經驗則認為以個大、色紫黑、具光澤、仁飽滿、色黃白者為佳。）

u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang (v)adidi'ay a kilang ()lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma (v)mahetik ku papah ()dauc landaway ()zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip (v)zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高
papah tanaya'	葉長	5-13cm
papah ahebal	葉寬	2.5-6cm
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒	v	8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜	v	9	dieku	溫	v
4	aledah	辣,辛		10	cuedet	寒,涼
5	atekak	苦		11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱		28	malebawa	(消)跌打腫傷
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血
5	paisi'	(利)排尿		31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛		37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕	v
14	teluhu	(消)濃痰		40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽	v	47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒		48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛	v	49
24	walak	(解)中毒		50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他(蛔蟲病、呃逆、健脾去溼)	v

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Quisqualis indica L.
u sapamat a ngangan	Combretaceae(使君子科)
u Amilika a ngangan	Rangoon Creeper

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	atipelec	v
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan	sidi tu isah	v
Sejek
Taluku
Puyuma
Rukay
Cou	vungavung mitatin	v
Kabalan
Tau/Yami
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

u sulit nu zuma a kamu-Hulam atu Amilika

使君子（學名：Quisqualis indica，英文名稱：Rangoon Creeper），別稱留球子、留求子、史君子、史君根、吏君子、水君子、水君葉、四君子、四蜀使君子、病疳子、舀求子、君子仁、索子果、郭砸滿、杜蒺藜子、郎姆活、山羊屎、仰光藤等，為使君子科使君子屬植物。本種為古今中外著名的驅蟲藥，於治療小兒病患上至少已有1600多年歷史。分布於臺灣、中國、印度、緬甸至菲律賓等地，中國國內分布於重慶、四川、廣東、廣西及福建等省份。重慶市銅梁區水口鎮是全國最大的使君子生產基地，早在清乾隆時期，該鎮居民就開始種植使君子，距今已有200多年歷史。在2014年，獲得國家地理標識的稱號。多生長於海拔1000－2500米的山坡、路旁、平地等向陽的灌木叢中。

Combretum indicum, also known as the Chinese honeysuckle or Rangoon creeper, is a vine with red flower clusters and is found in Asia. It is found in many other parts of the world either as a cultivated ornamental or run wild. Other names for the plant include Quiscual (in Spanish), Niyog-niyogan (in Filipino), Madhu Malti or Madhumalti (in Hindi), Modhumonjori (মধুমঞ্জরী in Bengali; named by Rabindranath Tagore), Malati ( মালতী in Assamese), Madhumaloti (মধুমালোতি in Meitei), Akar Dani (in Malay) and Radha Manoharam (in Telugu).

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p126

使君子 Shijuzi 藥用植物圖像資料庫 (香港浸會大學中醫藥學院) （中文）（英文）

使君子 Shijunzi 中藥材圖像資料庫 (香港浸會大學中醫藥學院)

使君子 Shi Jun Zi 中藥標本資料庫 (香港浸會大學中醫藥學院) （繁體中文）（英文）