అక్షాంశ రేఖాంశాలు: 27°10′30″N 78°02′31″E / 27.17500°N 78.04194°E / 27.17500; 78.04194

తాజ్ మహల్: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

వికీపీడియా నుండి
Jump to navigation Jump to search
చరిత్రలో దిద్దుబాట్లను ఎంపిక చేసుకుంటూ తేడాలు చూడండి
← మునుపటి తేడా
Content deleted Content added
విజువల్వికీటెక్స్ట్
చి Corrected a mistake
ట్యాగులు: విజువల్ ఎడిటర్ ద్వారా సవరణ చరవాణి సవరింపు చరవాణి ద్వారా వెబ్ సవరింపు
→ఉద్యానవనం: సియెస్1 లోపాలను సవరించాను
 
(4 వాడుకరుల యొక్క 47 మధ్యంతర కూర్పులను చూపించలేదు)
పంక్తి 19: పంక్తి 19:
| last =Dutemple
| last =Dutemple
| first =Lesley A
| first =Lesley A
| authorlink =
| coauthors =
| title =The Taj Mahal
| title =The Taj Mahal
| publisher = Lerner Publications Co
| publisher = Lerner Publications Co
| year =2003
| year =2003
| location =
| page =32
| page =32
| url =http://books.google.co.in/books?id=J--NBIJ55AMC&printsec=frontcover
| url =http://books.google.co.in/books?id=J--NBIJ55AMC&printsec=frontcover
| doi =
| isbn =0-8225-4694-9}}</ref>
| isbn =0-8225-4694-9}}</ref>
| architect = [[:en:Ustad Ahmad Lahauri|ఉస్తాద్ అహ్మద్ లాహోరి]]
| architect = [[:en:Ustad Ahmad Lahauri|ఉస్తాద్ అహ్మద్ లాహోరి]]
పంక్తి 57: పంక్తి 53:
|isbn=0-582-05383-8
|isbn=0-582-05383-8
|page=704
|page=704
}}</ref> ([[హిందీ]]: '''ताज महल''')<ref>[http://books.google.nl/books?id=mYgGAQAAQBAJ&pg=PA77&dq=mahal+arabic+meaning&hl=nl&sa=X&ei=BM6sUtPLD4eW0QWp1oDQCA&ved=0CDEQ6AEwAA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131214223410/http://books.google.nl/books?id=mYgGAQAAQBAJ&pg=PA77&dq=mahal+arabic+meaning&hl=nl&sa=X&ei=BM6sUtPLD4eW0QWp1oDQCA&ved=0CDEQ6AEwAA |date=2013-12-14 }}. Pakistan: Legacy of the Indian Khilafat movement</ref><ref>[http://books.google.nl/books?id=iK1i2qtYBTIC&pg=PA178&dq=taj+mahal+arabic&hl=nl&sa=X&ei=c86sUp-1AeH50gWBxoDgBw&ved=0CDEQ6AEwAA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131214223415/http://books.google.nl/books?id=iK1i2qtYBTIC&pg=PA178&dq=taj+mahal+arabic&hl=nl&sa=X&ei=c86sUp-1AeH50gWBxoDgBw&ved=0CDEQ6AEwAA |date=2013-12-14 }} The Word</ref> ([[ఉర్దూ]]: '''تاج محل''' ) అనే ఒక అద్భుతమైన సమాధి] [[భారత దేశము|భారతదేశం]]లోని [[ఆగ్రా]] నగరంలో ఉంది, ఇది చక్రవర్తి [[షాజహాన్]] తన ప్రియమైన భార్య [[ముంతాజ్ మహల్]] జ్ఞాపకార్ధంగా నిర్మించాడు.
}}</ref> ([[హిందీ]]: '''ताज महल''')<ref>[http://books.google.nl/books?id=mYgGAQAAQBAJ&pg=PA77&dq=mahal+arabic+meaning&hl=nl&sa=X&ei=BM6sUtPLD4eW0QWp1oDQCA&ved=0CDEQ6AEwAA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131214223410/http://books.google.nl/books?id=mYgGAQAAQBAJ&pg=PA77&dq=mahal+arabic+meaning&hl=nl&sa=X&ei=BM6sUtPLD4eW0QWp1oDQCA&ved=0CDEQ6AEwAA|date=2013-12-14}}. Pakistan: Legacy of the Indian Khilafat movement</ref><ref>[http://books.google.nl/books?id=iK1i2qtYBTIC&pg=PA178&dq=taj+mahal+arabic&hl=nl&sa=X&ei=c86sUp-1AeH50gWBxoDgBw&ved=0CDEQ6AEwAA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131214223415/http://books.google.nl/books?id=iK1i2qtYBTIC&pg=PA178&dq=taj+mahal+arabic&hl=nl&sa=X&ei=c86sUp-1AeH50gWBxoDgBw&ved=0CDEQ6AEwAA|date=2013-12-14}} The Word</ref> ([[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]]: '''تاج محل''' ) అనే ఒక అద్భుతమైన సమాధి] [[భారత దేశము|భారతదేశం]]లోని [[ఆగ్రా]] నగరంలో ఉంది, ఇది చక్రవర్తి [[షాజహాన్]] తన ప్రియమైన భార్య [[ముంతాజ్ మహల్]] జ్ఞాపకార్ధంగా నిర్మించాడు.


తాజ్ మహల్ భవన నిర్మాణ శాస్త్రానికి ఒక గొప్ప ఉదాహరణగా గుర్తించబడింది, ఇది పర్షియా, భారతీయ, ఇస్లాం భవన నిర్మాణ అంశాల శైలితో నిర్మించబడింది.<ref>{{Citation|title=Review of Mughal Architecture: Its outline and its history|journal=[[The Journal of Asian Studies]]|first=Parween|last=Hasan|volume=53|number=4|date=November 1994|pp=1301}}</ref><ref>లెస్లీ A. డ్యుటెంపుల్, "ది తాజ్ మహల్", లెర్నర్ పబ్లిషింగ్ గ్రూప్ (మార్చ్ 2003). pg 26: "ది తాజ్ మహల్, ఎ స్పెక్టాక్యులర్ ఎగ్జాంల్ అఫ్ మొఘుల్ నిర్మాణశాస్త్రం, బ్లెండ్స్ ఇస్లామిక్, హిందూ అండ్ పర్షియన్ స్టైల్స్"</ref> 1983వ సంవత్సరంలో తాజ్ మహల్‌ను [[ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశం|యునెస్కో]] ప్రపంచ పూర్వ సంస్కృతి ప్రదేశంగా మార్చినదీ, "భారత దేశంలో ఉన్న ముస్లిం కళ యొక్క ఆభరణంగా ఉదాహరించింది అంతేగాక విశ్వవ్యాప్తంగా మెచ్చుకొనబడిన వాటిలో ఒక దివ్యమైన ప్రపంచ పూర్వ సంస్కృతిగా అభివర్ణించింది."
తాజ్ మహల్ (ఇంకా "తాజ్") |మొఘల్ భవన నిర్మాణ శాస్త్రానికి ఒక గొప్ప ఉదాహరణగా గుర్తించబడింది, ఇది పర్షియా, భారతీయ, ఇస్లాం భవన నిర్మాణ అంశాల శైలితో నిర్మించబడింది.<ref>{{Citation|title=Review of Mughal Architecture: Its outline and its history|journal=[[The Journal of Asian Studies]]|first=Parween|last=Hasan|volume=53|number=4|date=November 1994|pp=1301}}</ref><ref>లెస్లీ A. డ్యుటెంపుల్, "ది తాజ్ మహల్", లెర్నర్ పబ్లిషింగ్ గ్రూప్ (మార్చ్ 2003). pg 26: "ది తాజ్ మహల్, ఎ స్పెక్టాక్యులర్ ఎగ్జాంల్ అఫ్ మొఘుల్ నిర్మాణశాస్త్రం, బ్లెండ్స్ ఇస్లామిక్, హిందూ అండ్ పర్షియన్ స్టైల్స్"</ref> 1983వ సంవత్సరంలో తాజ్ మహల్‌ను [[ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశం|యునెస్కో]] ప్రపంచ పూర్వ సంస్కృతి ప్రదేశంగా మార్చినదీ, "భారత దేశంలో ఉన్న ముస్లిం కళ యొక్క ఆభరణంగా ఉదాహరించింది అంతేగాక విశ్వవ్యాప్తంగా మెచ్చుకొనబడిన వాటిలో ఒక దివ్యమైన ప్రపంచ పూర్వ సంస్కృతిగా అభివర్ణించింది."


తెల్లటి పాల రాయితో చేసిన సమాధి గోపురం దీనిలో ఉన్న బాగా ప్రాచుర్యం పొందిన భాగం, నిజానికి తాజ్ మహల్‌ ఒక మిశ్రమ సమన్వయ నిర్మాణం. ఈ కట్టడం యొక్క నిర్మాణం 1632వ సంవత్సరంలో మొదలై 1653లో పూర్తయింది, వేల మంది శిల్పులు, చేతి పని నిపుణులు ఈ నిర్మాణం కోసం పనిచేశారు.<ref>టిల్లిట్సన్, జి.హెచ్.ఆర్ (1990). ఆర్కిటెక్చరల్ గైడ్ టు ముఘల్ ఇండియా, క్రానికాల్ బుక్స్.</ref> తాజ్ మహల్ నిర్మాణం అబ్దుల్-కరీం మాముర్ ఖాన్, మక్రమత్ ఖాన్, ఉస్తాద్ అహ్మద్ లాహూరి మొదలైన నిర్మాణ శిల్పుల మండలి యొక్క సార్వభౌమ్య పర్యవేక్షణలో జరిగింది.<ref>[https://web.archive.org/web/20110723232020/http://www.agrahub.com/taj-mahal-agra/history-of-the-tajmahal.html హిస్టరీ అఫ్ ది తాజ్ మహల్ ఆగ్రా] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110723232020/http://www.agrahub.com/taj-mahal-agra/history-of-the-tajmahal.html |date=2011-07-23 }}, రిట్రీవీడ్ ఆన్: 20 జనవరి 2009.</ref><ref name="IAAO">{{cite web|url=http://www.islamicart.com/library/empires/india/taj_mahal.html|title=The Taj mahal|last=Anon|work=Islamic architecture|publisher=Islamic Arts and Architecture Organization|accessdate=22 may 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090417083242/http://islamicart.com/library/empires/india/taj_mahal.html|archive-date=17 ఏప్రిల్ 2009|url-status=dead}}</ref> సాధారణంగా లాహూరి ప్రధాన రూప శిల్పిగా ఎంచబడ్డాడు.<ref name="unesco">[http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/252.pdf UNESCO అడ్వైసరి బాడీ ఎవల్యుషన్].</ref>
తెల్లటి పాల రాయితో చేసిన సమాధి గోపురం దీనిలో ఉన్న బాగా ప్రాచుర్యం పొందిన భాగం, నిజానికి తాజ్ మహల్‌ ఒక మిశ్రమ సమన్వయ నిర్మాణం. ఈ కట్టడం యొక్క నిర్మాణం 1632వ సంవత్సరంలో మొదలై 1653లో పూర్తయింది, వేల మంది శిల్పులు, చేతి పని నిపుణులు ఈ నిర్మాణం కోసం పనిచేశారు.<ref>టిల్లిట్సన్, జి.హెచ్.ఆర్ (1990). ఆర్కిటెక్చరల్ గైడ్ టు ముఘల్ ఇండియా, క్రానికాల్ బుక్స్.</ref> తాజ్ మహల్ నిర్మాణం అబ్దుల్-కరీం మాముర్ ఖాన్, మక్రమత్ ఖాన్, ఉస్తాద్ అహ్మద్ లాహూరి మొదలైన నిర్మాణ శిల్పుల మండలి యొక్క సార్వభౌమ్య పర్యవేక్షణలో జరిగింది.<ref>[https://web.archive.org/web/20110723232020/http://www.agrahub.com/taj-mahal-agra/history-of-the-tajmahal.html హిస్టరీ అఫ్ ది తాజ్ మహల్ ఆగ్రా] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110723232020/http://www.agrahub.com/taj-mahal-agra/history-of-the-tajmahal.html |date=2011-07-23 }}, రిట్రీవీడ్ ఆన్: 20 జనవరి 2009.</ref><ref name="IAAO">{{cite web|last=Anon|title=The Taj mahal|url=http://www.islamicart.com/library/empires/india/taj_mahal.html|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20090417083242/http://islamicart.com/library/empires/india/taj_mahal.html|archive-date=17 ఏప్రిల్ 2009|work=Islamic architecture|publisher=Islamic Arts and Architecture Organization|accessdate=22 మే 2009}}</ref> సాధారణంగా లాహూరి ప్రధాన రూప శిల్పిగా ఎంచబడ్డాడు.<ref name="unesco">[http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/252.pdf UNESCO అడ్వైసరి బాడీ ఎవల్యుషన్].</ref>


== మూలం , ప్రేరణ ==
== మూలం , ప్రేరణ ==
పంక్తి 68: పంక్తి 64:
}}
}}
1631వ సంవత్సరంలో షాజహాన్ చక్రవర్తిగా ఉన్న కాలంలో [[మొఘల్ సామ్రాజ్యం]] గొప్ప సంపదతో ఉండేది, ఆ సమయంలో షాజహాన్ మూడవ భార్య అయిన ముంతాజ్ మహల్ వారి పధ్నాలుగో సంతానం గౌహరా బేగానికి జన్మనిస్తూ మరణించడంతో షాజహాన్ విచారంతో నిండి పోయాడు.
1631వ సంవత్సరంలో షాజహాన్ చక్రవర్తిగా ఉన్న కాలంలో [[మొఘల్ సామ్రాజ్యం]] గొప్ప సంపదతో ఉండేది, ఆ సమయంలో షాజహాన్ మూడవ భార్య అయిన ముంతాజ్ మహల్ వారి పధ్నాలుగో సంతానం గౌహరా బేగానికి జన్మనిస్తూ మరణించడంతో షాజహాన్ విచారంతో నిండి పోయాడు.
<ref>http://www.pbs.org/treasuresoftheworld/a_nav/taj_nav/main_tajfrm.html</ref> చివరి దశలో ఉన్న ముంతాజ్ మహల్ షాజహాన్‌ను ప్రపంచంలో ఎవరూ ఇంతవరకు చూడని అత్యంత సుందరమైన సమాధిని తనకోసం నిర్మించమని కోరింది.
<ref>{{Cite web|title=Treasures of the World {{!}} Taj Mahal|url=http://www.pbs.org/treasuresoftheworld/a_nav/taj_nav/main_tajfrm.html|access-date=2023-01-19|website=www.pbs.org}}</ref> చివరి దశలో ఉన్న ముంతాజ్ మహల్ షాజహాన్‌ను ప్రపంచంలో ఎవరూ ఇంతవరకు చూడని అత్యంత సుందరమైన సమాధిని తనకోసం నిర్మించమని కోరింది.
షాజహాన్ తన భార్య కోరిక సమ్మతించి ఆమె మరణించిన ఒక సంవత్సరం తరువాత 1632వ సంవత్సరంలో తాజ్ మహల్ నిర్మాణాన్ని ప్రారంభించాడు.<ref name="TajMahalHistory">{{cite web|url=http://www.ourworldwonders.com/TajMahal/History.htm|title=Taj Mahal History|website=|access-date=2009-12-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20120304195456/http://www.ourworldwonders.com/TajMahal/History.htm|archive-date=2012-03-04|url-status=dead}}</ref> షాజహాన్ విచారాన్ని చెప్పే ప్రేమ కథే తాజ్ మహల్‌కు ఒక ప్రేరణ అని సంప్రదాయంగా చరిత్ర చెబుతుంది.<ref>ముహమ్మద్ అబ్దుల్లా చాగ్థాయ్ ''లే తాడ్జ్ మహల్ D'ఆగ్రా (హిందీ). '' ''Histoire et description'' (బ్రస్సెల్స్) 1938 p. 46.</ref><ref>'అబ్ద్ అల్-హమీద్ లహవరి''బాద్షా నమా'' Ed. ములవిస్ కబీర్ అల్-దిన్ అహ్మద్ అండ్ 'అబ్ద్ అల్-రహీం u-nder ది సూపర్ ఇన్టెన్డన్స్ అఫ్ మేజర్ W.N. లీస్. Vol. I కలకత్తా 1867 pp384-9 ; ముహమ్మద్ సలీహ్ కాంబో ''అమల్ -ఐ -సల్\లిహ్ ఆర్ షా జహాన్ నమా'' Ed. గులాం యజ్దని Vol.I (కలకత్తా) 1923 p. 275.</ref> ప్రధాన సమాధి 1648వ సంవత్సరంలో పూర్తయింది, చుట్టు ప్రక్కల భవనాలు, [[ఉద్యానవనం]] ఐదు సంవత్సరాలకు పూర్తి అయ్యాయి. చక్రవర్తి షాజహాన్ స్వయంగా తాజ్‌ను ఈ క్రింది మాటలలో వర్ణించాడు:<ref>{{cite book
షాజహాన్ తన భార్య కోరిక సమ్మతించి ఆమె మరణించిన ఒక సంవత్సరం తరువాత 1632వ సంవత్సరంలో తాజ్ మహల్ నిర్మాణాన్ని ప్రారంభించాడు.<ref name="TajMahalHistory">{{cite web|url=http://www.ourworldwonders.com/TajMahal/History.htm|title=Taj Mahal History|website=|access-date=2009-12-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20120304195456/http://www.ourworldwonders.com/TajMahal/History.htm|archive-date=2012-03-04|url-status=dead}}</ref> షాజహాన్ విచారాన్ని చెప్పే ప్రేమ కథే తాజ్ మహల్‌కు ఒక ప్రేరణ అని సంప్రదాయంగా చరిత్ర చెబుతుంది.<ref>ముహమ్మద్ అబ్దుల్లా చాగ్థాయ్ ''లే తాడ్జ్ మహల్ D'ఆగ్రా (హిందీ). '' ''Histoire et description'' (బ్రస్సెల్స్) 1938 p. 46.</ref><ref>'అబ్ద్ అల్-హమీద్ లహవరి''బాద్షా నమా'' Ed. ములవిస్ కబీర్ అల్-దిన్ అహ్మద్ అండ్ 'అబ్ద్ అల్-రహీం u-nder ది సూపర్ ఇన్టెన్డన్స్ అఫ్ మేజర్ W.N. లీస్. Vol. I కలకత్తా 1867 pp384-9 ; ముహమ్మద్ సలీహ్ కాంబో ''అమల్ -ఐ -సల్\లిహ్ ఆర్ షా జహాన్ నమా'' Ed. గులాం యజ్దని Vol.I (కలకత్తా) 1923 p. 275.</ref> ప్రధాన సమాధి 1648వ సంవత్సరంలో పూర్తయింది, చుట్టు ప్రక్కల భవనాలు, [[ఉద్యానవనం]] ఐదు సంవత్సరాలకు పూర్తి అయ్యాయి. చక్రవర్తి షాజహాన్ స్వయంగా తాజ్‌ను ఈ క్రింది మాటలలో వర్ణించాడు:<ref>{{cite book|url=|title=Muslim Rule In India|last=Mahajan|first=Vidya Dhar|publisher=|year=1970|isbn=|location=|page=200|doi=|id=|authorlink=}}</ref>
| last = Mahajan
| first = Vidya Dhar
| authorlink =
| coauthors =
| title = Muslim Rule In India
| publisher =
| year = 1970
| location =
| page = 200
| url =
| doi =
| id =
| isbn = }}</ref>
<blockquote>
<blockquote>
ఇక్కడ దోషి ఆశ్రయాన్ని ఆపేక్షిస్తాడు,<br />
ఇక్కడ దోషి ఆశ్రయాన్ని ఆపేక్షిస్తాడు,<br />
పంక్తి 136: పంక్తి 119:
ఉపరితల ప్రాంత అలంకరణలను తగిన విధంగా నిర్మలం చేయడం వలన {{Fact|date=May 2009}} తాజ్ మహల్ బాహ్య అలంకరణలు మొఘల్ నిర్మాణ శాస్త్రాలలో అతి చక్కనైనవిగా కనుగొనబడ్డాయి. స్టక్కో, రాళ్ళను పొదగడం లేదా చెక్కడం, రంగు వేయడం మొదలైనవాటితో అలంకరణ అంశాలు సృష్టించబడ్డాయి. మానవాకృతితో ఉండే శిల్పాల రూపాల మీద ఉన్న ఇస్లాం నిషేధంతో అలంకరణ అంశాలు నగిషీరాత సంగ్రహ రూపాలుగా లేదా మొక్కల రూప భావాలుగా ఉన్నాయి.
ఉపరితల ప్రాంత అలంకరణలను తగిన విధంగా నిర్మలం చేయడం వలన {{Fact|date=May 2009}} తాజ్ మహల్ బాహ్య అలంకరణలు మొఘల్ నిర్మాణ శాస్త్రాలలో అతి చక్కనైనవిగా కనుగొనబడ్డాయి. స్టక్కో, రాళ్ళను పొదగడం లేదా చెక్కడం, రంగు వేయడం మొదలైనవాటితో అలంకరణ అంశాలు సృష్టించబడ్డాయి. మానవాకృతితో ఉండే శిల్పాల రూపాల మీద ఉన్న ఇస్లాం నిషేధంతో అలంకరణ అంశాలు నగిషీరాత సంగ్రహ రూపాలుగా లేదా మొక్కల రూప భావాలుగా ఉన్నాయి.


ఈ కట్టడం అంతటా [[ఖురాన్]] నుండి సంగ్రహించిన మార్గ సూత్రాలను అలంకరణ అంశాలుగా వినియోగించారు. ఈ మార్గ సూత్రాలు అమానత్ ఖాన్‌చే ఎంపిక చేయబడినట్టుగా ఇటీవలి పరిశోధనలు సూచిస్తున్నాయి.<ref>[http://www.tajmahal.org.uk/calligraphy.html తాజ్ మహల్ కాల్లిగ్రఫి - కాల్లిగ్రఫి అఫ్ తాజ్ మహల్ ఆగ్రా - తాజ్ మహల్ ఇన్‌స్క్రిప్షన్స్ అండ్ కాల్లిగ్రఫి].</ref><ref name="k100"/>
ఈ కట్టడం అంతటా [[ఖురాన్]] నుండి సంగ్రహించిన మార్గ సూత్రాలను అలంకరణ అంశాలుగా వినియోగించారు. ఈ మార్గ సూత్రాలు అమానత్ ఖాన్‌చే ఎంపిక చేయబడినట్టుగా ఇటీవలి పరిశోధనలు సూచిస్తున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=Taj Mahal Calligraphy - Calligraphy of Taj Mahal Agra - Taj Mahal Inscriptions and Calligraphy|url=https://www.tajmahal.org.uk/calligraphy.html|access-date=2023-01-19|website=www.tajmahal.org.uk}}</ref><ref name="k100"/>
ఈ వాక్యాలు తీర్పు యొక్క భూమికలను ఈ క్రింది వాటితో ప్రస్తావిస్తున్నాయి:
ఈ వాక్యాలు తీర్పు యొక్క భూమికలను ఈ క్రింది వాటితో ప్రస్తావిస్తున్నాయి:
{{Div col|cols=3}}
{{Div col|cols=3}}
పంక్తి 159: పంక్తి 142:


ఈ నగీషీరాత పర్షియా నగీషీ చిత్రకారుడు అబ్దుల్-హక్‌చే సృష్టించబడింది, ఇతను [[ఇరాన్]]లో [[షిరాజ్]] నుండి 1609 భారత దేశానికి వచ్చాడు.
ఈ నగీషీరాత పర్షియా నగీషీ చిత్రకారుడు అబ్దుల్-హక్‌చే సృష్టించబడింది, ఇతను [[ఇరాన్]]లో [[షిరాజ్]] నుండి 1609 భారత దేశానికి వచ్చాడు.
"మిరుమిట్లు గొలిపే నైపుణ్యానికి" బహుమతిగా అతనికి అమానత్ ఖాన్ అనే బిరుదునివ్వడానికి షాజహాన్ సభ చేసాడు.<ref name="IAAO"/> గోపురం లోపల కింద భాగంలో ఖురాన్ సూత్రాలకి దగ్గరలో కొన్ని వాక్యాలు ఈ విధంగా చెక్కబడ్డాయి "అల్పుడు అమానత్ ఖాన్ షిరాజీ‌చే వ్రాయబడ్డాయి" <ref>http://www.pbs.org/treasuresoftheworld/taj_mahal/tlevel_2/t4visit_3calligraphy.html pbs.org.</ref> పచ్చ లేదా నల్ల రాయి తయారీతో ఎక్కువ నగీషీరాతలు అలంకారిక తులుత్ లేదా సులుస్ లిపిలో కూర్చబడి <ref name="IAAO"/> తెల్ల పాల రాయి పలకలో పొదగబడ్డాయి. కింద నుండి చూసినప్పుడు వక్రంగా కనిపించడాన్ని తగ్గించడం కోసం ఎత్తైన ప్రాంతాలలో ఉన్న పలకల మీద కొంచెం పెద్ద అక్షరాలను వాడారు. సమాధిలో ఉన్న ఖాళీ సమాధుల మీద కనుగొన్న నగీషీవ్రాత ప్రత్యేకంగా సవిస్తారంగా ఇంకా సున్నితంగా ఉంది.
"మిరుమిట్లు గొలిపే నైపుణ్యానికి" బహుమతిగా అతనికి అమానత్ ఖాన్ అనే బిరుదునివ్వడానికి షాజహాన్ సభ చేసాడు.<ref name="IAAO"/> గోపురం లోపల కింద భాగంలో ఖురాన్ సూత్రాలకి దగ్గరలో కొన్ని వాక్యాలు ఈ విధంగా చెక్కబడ్డాయి "అల్పుడు అమానత్ ఖాన్ షిరాజీ‌చే వ్రాయబడ్డాయి" <ref>{{Cite web|title=visiting the Taj - calligraphy|url=http://www.pbs.org/treasuresoftheworld/taj_mahal/tlevel_2/t4visit_3calligraphy.html|access-date=2023-01-19|website=www.pbs.org}}</ref> పచ్చ లేదా నల్ల రాయి తయారీతో ఎక్కువ నగీషీరాతలు అలంకారిక తులుత్ లేదా సులుస్ లిపిలో కూర్చబడి <ref name="IAAO"/> తెల్ల పాల రాయి పలకలో పొదగబడ్డాయి. కింద నుండి చూసినప్పుడు వక్రంగా కనిపించడాన్ని తగ్గించడం కోసం ఎత్తైన ప్రాంతాలలో ఉన్న పలకల మీద కొంచెం పెద్ద అక్షరాలను వాడారు. సమాధిలో ఉన్న ఖాళీ సమాధుల మీద కనుగొన్న నగీషీవ్రాత ప్రత్యేకంగా సవిస్తారంగా ఇంకా సున్నితంగా ఉంది.


సంగ్రహ రూపాలు అన్ని చోట్ల వినియోగించబడ్డాయి, ముఖ్యంగా పునాది మట్టం, మినార్లు, ప్రవేశ ద్వారం, మసీదు, జవాబ్ మీద ఉన్నాయి, సమాధి ఉపరితలాల మీద ఇవి కొంచెం తక్కువగా ఉన్నాయి. విస్తరించిన గుణోత్తర రూపాలను సృష్టించడానికి గోపురాలు, ఇసుకరాయి కట్టడాలను ఛేదిత చిత్రాల యొక్క ఆభరణ విచిత్రమైన పనితో తయారు చేశారు. హేరింగ్బోన్ పొదగడాలు చేరికగా ఉన్న చాలా అంశాల మధ్య స్థలాన్ని విశదీకరిస్తాయి.
సంగ్రహ రూపాలు అన్ని చోట్ల వినియోగించబడ్డాయి, ముఖ్యంగా పునాది మట్టం, మినార్లు, ప్రవేశ ద్వారం, మసీదు, జవాబ్ మీద ఉన్నాయి, సమాధి ఉపరితలాల మీద ఇవి కొంచెం తక్కువగా ఉన్నాయి. విస్తరించిన గుణోత్తర రూపాలను సృష్టించడానికి గోపురాలు, ఇసుకరాయి కట్టడాలను ఛేదిత చిత్రాల యొక్క ఆభరణ విచిత్రమైన పనితో తయారు చేశారు. హేరింగ్బోన్ పొదగడాలు చేరికగా ఉన్న చాలా అంశాల మధ్య స్థలాన్ని విశదీకరిస్తాయి.
పంక్తి 200: పంక్తి 183:
ఈ ఉద్యానవనం ఎత్తైన పాదమార్గాలను వాడుతూ వాటితో ఉద్యానవనం నాలుగు భాగాలను 16 పల్లపు పుష్పాభరణ ఉద్యానవనాలు లేదా పూల పాన్పులు‌గా విభజిస్తుంది. ఒక ఎత్తైన నీటి తటాకం ఉద్యానవనం మధ్యలో ఉంటుంది, సమాధి, ప్రవేశ ద్వారం మధ్య ఒక అర్ధ మార్గం ప్రతిబింబ కొలనుతో ఉత్తర-దక్షిణ అక్షంల మీద ఉంటుంది, ఇది సమాధి యొక్క ఛాయను ప్రతిబింబిస్తుంది.
ఈ ఉద్యానవనం ఎత్తైన పాదమార్గాలను వాడుతూ వాటితో ఉద్యానవనం నాలుగు భాగాలను 16 పల్లపు పుష్పాభరణ ఉద్యానవనాలు లేదా పూల పాన్పులు‌గా విభజిస్తుంది. ఒక ఎత్తైన నీటి తటాకం ఉద్యానవనం మధ్యలో ఉంటుంది, సమాధి, ప్రవేశ ద్వారం మధ్య ఒక అర్ధ మార్గం ప్రతిబింబ కొలనుతో ఉత్తర-దక్షిణ అక్షంల మీద ఉంటుంది, ఇది సమాధి యొక్క ఛాయను ప్రతిబింబిస్తుంది.


⚫
ఎత్తైన కోనేటిని ''హౌజ్ -కౌసర్'' అని పిలుస్తారు, [[ముహమ్మద్|ముహమ్మద్‌]]కు ప్రమాణం చేయబడిన "సమృద్ధి కోనేరు" ప్రసక్తిగా ఇది ఉంది.<ref name="Begley">{{cite journal |last=Begley |first=Wayne E. |year=1979 |title=The Myth of the Taj Mahal and a New Theory of Its Symbolic Meaning |url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00043079.1979.10787632 |journal=The Art Bulletin |volume=61 |issue=1 |pages=14 |access-date=2007-07-09}}
thaj mahal is very beautiful

⚫
ఎత్తైన కోనేటిని ''హౌజ్ -కౌసర్'' అని పిలుస్తారు, [[ముహమ్మద్|ముహమ్మద్‌]]కు ప్రమాణం చేయబడిన "సమృద్ధి కోనేరు" ప్రసక్తిగా ఇది ఉంది.<ref name="Begley">{{cite journal
| last = Begley
| first = Wayne E.
| title = The Myth of the Taj Mahal and a New Theory of Its Symbolic Meaning
| journal = [[The Art Bulletin]]
| volume = 61
| issue = 1
| pages = 14
| month = March | year = 1979
| accessdate = 2007-07-09}}
</ref> మిగతా అన్నీ ప్రాంతాలు చెట్లతో నిండిన భూభాగాలు, జలధారలతో ఉన్నాయి.<ref>https://archive.is/20120524210735/http://www.taj-mahal-travel-tours.com/garden-of-taj-mahal.html {{Webarchive|url=https://archive.is/20120524210735/http://www.taj-mahal-travel-tours.com/garden-of-taj-mahal.html |date=2012-05-24 }} taj-mahal-travel-tours.com.</ref> చార్‌బాగ్ రూపకల్పన పర్షియా ఉద్యానవనాలు ప్రేరణతో మొఘల్ సామ్రాజ్యపు తొలి చక్రవర్తి [[బాబర్]]‌చేత భారతదేశానికి పరిచయం చేయబడింది. ఇది నాలుగు ప్రవహించే నదుల యొక్క జన్నాకు (స్వర్గం) ప్రతీకగా ఉంది, పర్షియా దేశపు ''పరిడాయిజా'' నుండి ఉత్పన్నం అయిన స్వర్గ ఉద్యానవనాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది, దీని అర్ధం 'ప్రాకారంతో ఉద్యానవనం'. మొఘల్ కాలపు పర్షియా దివ్య జ్ఞానం [[ఇస్లాం]] వాక్యాలలో స్వర్గం నాలుగు ప్రవహించే నదుల సమృద్ధి యొక్క ఒక ఊహాత్మక ఉద్యానవనంగా వర్ణించబడింది, ఈ నదులు నీటి బుగ్గ నుండి లేదా పర్వతం మీద నుండి ప్రవహిస్తూ ఉద్యానవనాన్ని ఉత్తర, పశ్చిమ, దక్షిణ, తూర్పులుగా విభజిస్తుంది.
</ref> మిగతా అన్నీ ప్రాంతాలు చెట్లతో నిండిన భూభాగాలు, జలధారలతో ఉన్నాయి.<ref>https://archive.is/20120524210735/http://www.taj-mahal-travel-tours.com/garden-of-taj-mahal.html {{Webarchive|url=https://archive.is/20120524210735/http://www.taj-mahal-travel-tours.com/garden-of-taj-mahal.html |date=2012-05-24 }} taj-mahal-travel-tours.com.</ref> చార్‌బాగ్ రూపకల్పన పర్షియా ఉద్యానవనాలు ప్రేరణతో మొఘల్ సామ్రాజ్యపు తొలి చక్రవర్తి [[బాబర్]]‌చేత భారతదేశానికి పరిచయం చేయబడింది. ఇది నాలుగు ప్రవహించే నదుల యొక్క జన్నాకు (స్వర్గం) ప్రతీకగా ఉంది, పర్షియా దేశపు ''పరిడాయిజా'' నుండి ఉత్పన్నం అయిన స్వర్గ ఉద్యానవనాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది, దీని అర్ధం 'ప్రాకారంతో ఉద్యానవనం'. మొఘల్ కాలపు పర్షియా దివ్య జ్ఞానం [[ఇస్లాం]] వాక్యాలలో స్వర్గం నాలుగు ప్రవహించే నదుల సమృద్ధి యొక్క ఒక ఊహాత్మక ఉద్యానవనంగా వర్ణించబడింది, ఈ నదులు నీటి బుగ్గ నుండి లేదా పర్వతం మీద నుండి ప్రవహిస్తూ ఉద్యానవనాన్ని ఉత్తర, పశ్చిమ, దక్షిణ, తూర్పులుగా విభజిస్తుంది.


చాలా మొఘల్ చార్‌బాగ్‌లు దీర్ఘచతురస్రాకారంగా ఉంటూ మధ్యలో సమాధి లేదా మంటపంతో ఉన్నాయి. తాజ్ మహల్ ఉద్యానవనం ఈ ముఖ్యమైన అంశం విషయంలో అసాధారణంగా ఉంది, దీనిలో సమాధి ఉద్యానవనం చివరిలో ఉంది. యమునా నదికి మరొక వైపున మహ్తాబ్ బాగ్ లేదా "చంద్రకాంతి ఉద్యానవనం" కనుగొనబడటంతో [[భారతీయ పురావస్తు అవలోకన]] తన వివరణలో యమునా నది ఉద్యానవనాల రూపకల్పనలతో వ్యవస్థీకరించుకుంది, సర్గపు నదుల్లో ఒకదాని వలె భావించబడింది అని తెలిపింది.<ref>{{Citation|last =Wright|first =Karen|title =Moguls in the Moonlight&nbsp;— plans to restore Mehtab Bagh garden near Taj Mahal|journal=[[Discover (magazine)|Discover]]|date =July 2000|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1511/is_7_21/ai_63035788}}.</ref> ఈ ఉద్యానవనానికి షాలిమార్ ఉద్యానవనాల (జమ్మూ, కాశ్మీర్) కు మధ్య ఉన్న నిర్మాణ పరమైన పోలికల వలన ఇవి ఒకే రూపకర్త అలీ మర్దన్‌చే రూపకల్పన చేయబడ్డాయేమో అనిపిస్తుంది.<ref>{{cite book| last = Allan| first = John | title = The Cambridge Shorter History of India | origdate = 1958| publisher = S. Chand, 288 pages| location =Cambridge | pages = | format = edition = First }} p. 318.</ref> తొలి రోజులలో ఇక్కడ విస్తారమైన గులాబీలు, మెట్ట తామర పువ్వులు, పండ్ల చెట్లతో పాటు అపరిమిత కూరగాయలున్నట్లు వర్ణించబడింది.
చాలా మొఘల్ చార్‌బాగ్‌లు దీర్ఘచతురస్రాకారంగా ఉంటూ మధ్యలో సమాధి లేదా మంటపంతో ఉన్నాయి. తాజ్ మహల్ ఉద్యానవనం ఈ ముఖ్యమైన అంశం విషయంలో అసాధారణంగా ఉంది, దీనిలో సమాధి ఉద్యానవనం చివరిలో ఉంది. యమునా నదికి మరొక వైపున మహ్తాబ్ బాగ్ లేదా "చంద్రకాంతి ఉద్యానవనం" కనుగొనబడటంతో [[భారతీయ పురావస్తు అవలోకన]] తన వివరణలో యమునా నది ఉద్యానవనాల రూపకల్పనలతో వ్యవస్థీకరించుకుంది, సర్గపు నదుల్లో ఒకదాని వలె భావించబడింది అని తెలిపింది.<ref>{{Citation|last =Wright|first =Karen|title =Moguls in the Moonlight&nbsp;— plans to restore Mehtab Bagh garden near Taj Mahal|journal=[[Discover (magazine)|Discover]]|date =July 2000|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1511/is_7_21/ai_63035788}}.</ref> ఈ ఉద్యానవనానికి షాలిమార్ ఉద్యానవనాల (జమ్మూ, కాశ్మీర్) కు మధ్య ఉన్న నిర్మాణ పరమైన పోలికల వలన ఇవి ఒకే రూపకర్త అలీ మర్దన్‌చే రూపకల్పన చేయబడ్డాయేమో అనిపిస్తుంది.<ref>{{cite book|title=The Cambridge Shorter History of India|last=Allan|first=John|publisher=S. Chand|edition=First|location=Cambridge|pages=|orig-year=1958}} p. 318.</ref> తొలి రోజులలో ఇక్కడ విస్తారమైన గులాబీలు, మెట్ట తామర పువ్వులు, పండ్ల చెట్లతో పాటు అపరిమిత కూరగాయలున్నట్లు వర్ణించబడింది.


<ref>[https://web.archive.org/web/20080616160025/http://travel.howstuffworks.com/taj-mahal-landmark.htm ది తాజ్ బై జెర్రీ కామరిల్లో డన్ Jr] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080616160025/http://travel.howstuffworks.com/taj-mahal-landmark.htm |date=2008-06-16 }}.</ref> మొఘల్ సామ్రాజ్యం తిరస్కరించబడినట్టే ఉద్యానవన సంరక్షణ కూడా తిరస్కరించబడింది,, బ్రిటిషు సామ్రాజ్య కాలంలో తాజ్ మహల్ నిర్వహణను బ్రిటిషు ప్రభుత్వం చేపట్టినప్పుడు దాని భూదృశ్యాన్ని [[లండన్]] యొక్క [[పచ్చిక|పచ్చికలను]] పోలిన విధంగా మార్చివేసారు.<ref name="కోచ్, p. 139">కోచ్, p. 139.</ref>
<ref>[https://web.archive.org/web/20080616160025/http://travel.howstuffworks.com/taj-mahal-landmark.htm ది తాజ్ బై జెర్రీ కామరిల్లో డన్ Jr] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080616160025/http://travel.howstuffworks.com/taj-mahal-landmark.htm |date=2008-06-16 }}.</ref> మొఘల్ సామ్రాజ్యం తిరస్కరించబడినట్టే ఉద్యానవన సంరక్షణ కూడా తిరస్కరించబడింది,, బ్రిటిషు సామ్రాజ్య కాలంలో తాజ్ మహల్ నిర్వహణను బ్రిటిషు ప్రభుత్వం చేపట్టినప్పుడు దాని భూదృశ్యాన్ని [[లండన్]] యొక్క [[పచ్చిక|పచ్చికలను]] పోలిన విధంగా మార్చివేసారు.<ref name="కోచ్, p. 139">కోచ్, p. 139.</ref>
పంక్తి 286: పంక్తి 258:


[[దస్త్రం:Vladimir and Lyudmila Putin visiting the Taj Mahal.jpg|thumb|2000 సంవత్సరంలో రష్యా అధ్యక్ష్యుడు వ్లాదిమిర్ పుతిన్, అతని భార్య ల్యుడ్మిలా పుతినా తాజ్ మహల్ సందర్శన]]
[[దస్త్రం:Vladimir and Lyudmila Putin visiting the Taj Mahal.jpg|thumb|2000 సంవత్సరంలో రష్యా అధ్యక్ష్యుడు వ్లాదిమిర్ పుతిన్, అతని భార్య ల్యుడ్మిలా పుతినా తాజ్ మహల్ సందర్శన]]
200,000 మంది విదేశీయులతో పాటు 2 నుండి 4 లక్షల సందర్శకులను తాజ్ మహల్ ప్రతి సంవత్సరం ఆకర్షిస్తుంది. ఎక్కువ మంది పర్యాటకులు అక్టోబరు, నవంబరు, ఫిబ్రవరి చల్లని నెలలలో సందర్శిస్తారు. కాలుష్య వాహన సంచారం కట్టడం దగ్గరకు అనుమతించబడదు, పర్యాటకులు వాహనాలు నిలిపే స్థలం నుండి నడచి లేదా విద్యుత్ బస్సులో గాని తాజ్ మహల్‌ను చేరాలి. ఖవస్పురాస్ (ఉత్తర పల్లె ప్రాంతాలు) ప్రస్తుతం పునర్నిర్మించబడి ఒక కొత్త సందర్శన ప్రాంతంగా ఉంది.<ref>కోచ్, p. 120.</ref><ref name="k254">కోచ్, p. 254.</ref> తాజ్‌కు దక్షిణం వైపున తాజ్ గంజి లేదా ముంతజాబాద్‌‌గా ఉన్న ఒక చిన్న పట్టణం నిజానికి ప్రయాణిక సమూహ విశ్రాంతి సత్రాలు, అంగడి వీధి ప్రాంతంగా తయారు చేయబడి సందర్శకుల, పనివారికి సేవలు అందించేవి.<ref name="K201-208">కోచ్, pp. 201-208.</ref> పర్యాటక గమ్యాల జాబితాలు తరచుగా తాజ్ మహల్ విషయాలను చెప్తాయి, ఇంకా ఆధునిక ప్రపంచ ప్రపంచపు ఏడు వింతలు కోసం చెప్పే వాటిలో, ఇటీవలే జరిగిన ఎన్నికలో <ref>{{cite web| url =http://www.telegraph.co.uk/travel/main.jhtml?xml=/travel/2007/07/09/etsevenwonders109.xml | title =New Seven Wonders of the World announced | accessdate =2007-07-06 | accessmonthday =| accessyear =| author =Travel Correspondent| last = | first = | authorlink = | coauthors = | date =2007-07-09 | year = | month = | format = | work = | publisher =The Telegraph | pages = | language =English | archiveurl =| archivedate =}}</ref> 100 మిలియన్ల ఓట్లుతో ఎన్నిక చేయబడిన ప్రపంచ నూతన ఏడు వింతలులో కూడా ఈ విషయాలు ఉన్నాయి.
200,000 మంది విదేశీయులతో పాటు 2 నుండి 4 లక్షల సందర్శకులను తాజ్ మహల్ ప్రతి సంవత్సరం ఆకర్షిస్తుంది. ఎక్కువ మంది పర్యాటకులు అక్టోబరు, నవంబరు, ఫిబ్రవరి చల్లని నెలలలో సందర్శిస్తారు. కాలుష్య వాహన సంచారం కట్టడం దగ్గరకు అనుమతించబడదు, పర్యాటకులు వాహనాలు నిలిపే స్థలం నుండి నడచి లేదా విద్యుత్ బస్సులో గాని తాజ్ మహల్‌ను చేరాలి. ఖవస్పురాస్ (ఉత్తర పల్లె ప్రాంతాలు) ప్రస్తుతం పునర్నిర్మించబడి ఒక కొత్త సందర్శన ప్రాంతంగా ఉంది.<ref>కోచ్, p. 120.</ref><ref name="k254">కోచ్, p. 254.</ref> తాజ్‌కు దక్షిణం వైపున తాజ్ గంజి లేదా ముంతజాబాద్‌‌గా ఉన్న ఒక చిన్న పట్టణం నిజానికి ప్రయాణిక సమూహ విశ్రాంతి సత్రాలు, అంగడి వీధి ప్రాంతంగా తయారు చేయబడి సందర్శకుల, పనివారికి సేవలు అందించేవి.<ref name="K201-208">కోచ్, pp. 201-208.</ref> పర్యాటక గమ్యాల జాబితాలు తరచుగా తాజ్ మహల్ విషయాలను చెప్తాయి, ఇంకా ఆధునిక ప్రపంచ ప్రపంచపు ఏడు వింతలు కోసం చెప్పే వాటిలో, ఇటీవలే జరిగిన ఎన్నికలో <ref>{{cite web|last=|author=Travel Correspondent|first=|date=2007-07-09|year=|title=New Seven Wonders of the World announced|url=http://www.telegraph.co.uk/travel/main.jhtml?xml=/travel/2007/07/09/etsevenwonders109.xml|access-date=2007-07-06|work=|publisher=The Telegraph|pages=|language=English|format=}}</ref> 100 మిలియన్ల ఓట్లుతో ఎన్నిక చేయబడిన ప్రపంచ నూతన ఏడు వింతలులో కూడా ఈ విషయాలు ఉన్నాయి.


== జనభారంతోనే ముప్పు ==
== జనభారంతోనే ముప్పు ==
పంక్తి 354: పంక్తి 326:
* హావెల్, E.B. (1913). ''ఇండియన్ నిర్మాణశాస్త్రం: ఇట్స్ సైకాలజి, స్ట్రక్చర్ అండ్ హిస్టరీ'', జాన్ ముర్రే.
* హావెల్, E.B. (1913). ''ఇండియన్ నిర్మాణశాస్త్రం: ఇట్స్ సైకాలజి, స్ట్రక్చర్ అండ్ హిస్టరీ'', జాన్ ముర్రే.
* కాంబో, ముహమ్మద్ సలీహ్''అమల్-ఐ-సలీహ్ ఆర్ షా జహాన్ నమా'' Ed . గులాం యజ్దాని (కలకత్తా: బాప్టిస్ట్ మిషన్ ప్రెస్) Vol.I 1923. Vol. II 1927.
* కాంబో, ముహమ్మద్ సలీహ్''అమల్-ఐ-సలీహ్ ఆర్ షా జహాన్ నమా'' Ed . గులాం యజ్దాని (కలకత్తా: బాప్టిస్ట్ మిషన్ ప్రెస్) Vol.I 1923. Vol. II 1927.
* {{cite book| last = Koch | first = Ebba | title = The Complete Taj Mahal: And the Riverfront Gardens of Agra | origdate = Aug 2006| format = Paperback| edition = First| publisher = Thames & Hudson Ltd., 288 pages | location = | isbn = 0500342091| pages = | year = 2006 }}
* {{cite book|last=Koch|first=Ebba|title=The Complete Taj Mahal: And the Riverfront Gardens of Agra|edition=First|publisher=Thames & Hudson Ltd., 288 pages|location=|isbn=0500342091|pages=|year=2006}}
* లహవ్రి, 'అబ్ద్ అల్-హమీద్ '' బాద్షా నమా'' Rothfarb, Ed (1998). మౌలవిస్ కబీర్ అల్-దిన్ అహ్మద్ అండ్ 'అబ్ద్ అల్-రహీం అండర్ ది సూపర్ఇంటన్డన్స్ అఫ్ మేజర్ W.N. లీస్. (కలకత్తా: కాలేజీ ప్రెస్) Vol. I 1867 Vol. II 1868.
* లహవ్రి, 'అబ్ద్ అల్-హమీద్ '' బాద్షా నమా'' Rothfarb, Ed (1998). మౌలవిస్ కబీర్ అల్-దిన్ అహ్మద్ అండ్ 'అబ్ద్ అల్-రహీం అండర్ ది సూపర్ఇంటన్డన్స్ అఫ్ మేజర్ W.N. లీస్. (కలకత్తా: కాలేజీ ప్రెస్) Vol. I 1867 Vol. II 1868.
* లాల్, జాన్ (1992). ''తాజ్ మహల్'', టైగర్ ఇంటర్నేషనల్ ప్రెస్.
* లాల్, జాన్ (1992). ''తాజ్ మహల్'', టైగర్ ఇంటర్నేషనల్ ప్రెస్.
* {{cite book| last = Preston | first = Diana & Michael | title = A Teardrop on the Cheek of Time | origdate = 2007| format = Hardback| edition = First| publisher = Doubleday, 354 pages | location = London | isbn = 9780385609470| pages = | year = 2007 }}
* {{cite book|last=Preston|first=Diana & Michael|title=A Teardrop on the Cheek of Time|edition=First|publisher=Doubleday|location=London|isbn=9780385609470|pages=|year=2007}}
* రోతఫర్బ్, Ed (1998). ''ఇన్ ది ల్యాండ్ అఫ్ ది తాజ్ మహల్'', హెన్రీ హాల్ట్ ISBN 0-805-5299-2.
* రోతఫర్బ్, Ed (1998). ''ఇన్ ది ల్యాండ్ అఫ్ ది తాజ్ మహల్'', హెన్రీ హాల్ట్ ISBN 0-805-5299-2.
* సక్సేనా, బనార్సి ప్రసాద్ ''హిస్టరీ అఫ్ షాజహాన్ అఫ్ డిహ్లి'' (అలహాబాద్: ది ఇండియన్ ప్రెస్ Ltd.) 1932.
* సక్సేనా, బనార్సి ప్రసాద్ ''హిస్టరీ అఫ్ షాజహాన్ అఫ్ డిహ్లి'' (అలహాబాద్: ది ఇండియన్ ప్రెస్ Ltd.) 1932.

02:02, 4 ఫిబ్రవరి 2023 నాటి చిట్టచివరి కూర్పు

తాజ్ మహల్
Taj Mahal
تاج محل
ताज महल
దక్షిణ వైపు నుండి తాజ్ మహల్ దృశ్యం .
ప్రదేశంఆగ్రా, ఉత్తర ప్రదేశ్, భారత దేశము
భౌగోళికాంశాలు27°10′30″N 78°02′31″E / 27.17500°N 78.04194°E / 27.17500; 78.04194
ఎత్తు73 మీ (240 అడుగులు)
నిర్మాణము1632–1653[1]
వాస్తు శిల్పిఉస్తాద్ అహ్మద్ లాహోరి
నిర్మాణ శైలిమొఘల్ నిర్మాణ శైలి
సందర్శన30 లక్షలకు పైగా (in 2003)
రకంసాంస్కృతిక
ప్రమాణంi
నియామకం1983 (7th session)
సూచిక సంఖ్య252
దేశంభారత దేశము
ప్రాంతంఆసియా-పసిఫిక్
తాజ్ మహల్ is located in India
తాజ్ మహల్
class=notpageimage|
స్థానం, పశ్చిమ ఉత్తరప్రదేశ్, భారత్
తాజ్ మహల్ సమాధి

తాజ్ మహల్ (ఆంగ్లం:Taj Mahal (/ˈtɑːdʒ məˈhɑːl/)[2] (హిందీ: ताज महल)[3][4] (ఉర్దూ: تاج محل ) అనే ఒక అద్భుతమైన సమాధి] భారతదేశంలోని ఆగ్రా నగరంలో ఉంది, ఇది చక్రవర్తి షాజహాన్ తన ప్రియమైన భార్య ముంతాజ్ మహల్ జ్ఞాపకార్ధంగా నిర్మించాడు.

తాజ్ మహల్ (ఇంకా "తాజ్") |మొఘల్ భవన నిర్మాణ శాస్త్రానికి ఒక గొప్ప ఉదాహరణగా గుర్తించబడింది, ఇది పర్షియా, భారతీయ, ఇస్లాం భవన నిర్మాణ అంశాల శైలితో నిర్మించబడింది.[5][6] 1983వ సంవత్సరంలో తాజ్ మహల్‌ను యునెస్కో ప్రపంచ పూర్వ సంస్కృతి ప్రదేశంగా మార్చినదీ, "భారత దేశంలో ఉన్న ముస్లిం కళ యొక్క ఆభరణంగా ఉదాహరించింది అంతేగాక విశ్వవ్యాప్తంగా మెచ్చుకొనబడిన వాటిలో ఒక దివ్యమైన ప్రపంచ పూర్వ సంస్కృతిగా అభివర్ణించింది."

తెల్లటి పాల రాయితో చేసిన సమాధి గోపురం దీనిలో ఉన్న బాగా ప్రాచుర్యం పొందిన భాగం, నిజానికి తాజ్ మహల్‌ ఒక మిశ్రమ సమన్వయ నిర్మాణం. ఈ కట్టడం యొక్క నిర్మాణం 1632వ సంవత్సరంలో మొదలై 1653లో పూర్తయింది, వేల మంది శిల్పులు, చేతి పని నిపుణులు ఈ నిర్మాణం కోసం పనిచేశారు.[7] తాజ్ మహల్ నిర్మాణం అబ్దుల్-కరీం మాముర్ ఖాన్, మక్రమత్ ఖాన్, ఉస్తాద్ అహ్మద్ లాహూరి మొదలైన నిర్మాణ శిల్పుల మండలి యొక్క సార్వభౌమ్య పర్యవేక్షణలో జరిగింది.[8][9] సాధారణంగా లాహూరి ప్రధాన రూప శిల్పిగా ఎంచబడ్డాడు.[10]

మూలం , ప్రేరణ

1631వ సంవత్సరంలో షాజహాన్ చక్రవర్తిగా ఉన్న కాలంలో మొఘల్ సామ్రాజ్యం గొప్ప సంపదతో ఉండేది, ఆ సమయంలో షాజహాన్ మూడవ భార్య అయిన ముంతాజ్ మహల్ వారి పధ్నాలుగో సంతానం గౌహరా బేగానికి జన్మనిస్తూ మరణించడంతో షాజహాన్ విచారంతో నిండి పోయాడు. [11] చివరి దశలో ఉన్న ముంతాజ్ మహల్ షాజహాన్‌ను ప్రపంచంలో ఎవరూ ఇంతవరకు చూడని అత్యంత సుందరమైన సమాధిని తనకోసం నిర్మించమని కోరింది. షాజహాన్ తన భార్య కోరిక సమ్మతించి ఆమె మరణించిన ఒక సంవత్సరం తరువాత 1632వ సంవత్సరంలో తాజ్ మహల్ నిర్మాణాన్ని ప్రారంభించాడు.[12] షాజహాన్ విచారాన్ని చెప్పే ప్రేమ కథే తాజ్ మహల్‌కు ఒక ప్రేరణ అని సంప్రదాయంగా చరిత్ర చెబుతుంది.[13][14] ప్రధాన సమాధి 1648వ సంవత్సరంలో పూర్తయింది, చుట్టు ప్రక్కల భవనాలు, ఉద్యానవనం ఐదు సంవత్సరాలకు పూర్తి అయ్యాయి. చక్రవర్తి షాజహాన్ స్వయంగా తాజ్‌ను ఈ క్రింది మాటలలో వర్ణించాడు:[15]

ఇక్కడ దోషి ఆశ్రయాన్ని ఆపేక్షిస్తాడు,

క్షమించబడిన వాడిలా, పాపం నుండి విముక్తి పొందుతాడు.
పాపి ఈ సౌధంలోకి ప్రవేశించాలని కోరుకుంటాడు,
అతని గత పాపాలన్నీ కడిగివేయబడతాయి.
ఈ సౌధం వీక్షణ ఒక విచార నిట్టూర్పుని సృష్టిస్తుంది;
, సూర్య చంద్రులు తమ కన్నీటిని విడుస్తారు.
ఈ ప్రపంచంలో ఈ దివ్య కట్టడం నిర్మించబడింది;
ఇది సృష్టి కర్త యొక్క కీర్తిని ప్రదర్శిస్తుంది.

తాజ్ మహల్ పర్షియా నిర్మాణశాస్త్రం, తొలినాటి మొఘల్ నిర్మాణశాస్త్రాల యొక్క రూప కల్పనా సంప్రదాయాలతో కలసి విస్తరించబడింది. దీనికి నిర్దిష్టమైన ప్రేరణ విజయవంతమైన తైమురిడ్, మొఘల్ భవనాలైన గుర్-ఎ అమీర్ సమర్కాండ్‌లో తక్షణ రాజవంశ పూర్వీకుడు తైమూర్ సమాధి),[16] హుమాయూన్ సమాధి, ఇత్మద్-ఉద్-దౌలా సమాధి (కొన్ని సార్లు బేబీ తాజ్‌గా పిలువబడుతుంది), ఢిల్లీ‌లో ఉన్న షాజహాన్ సొంత జమా మసీదు మొదలైన వాటి నుండి వచ్చింది.

తొలినాటి మొఘల్ భవనాలు ప్రధానంగా ఎరుపు ఇసుక రాయితో నిర్మించబడుతుండగా, షాజహాన్ రత్నాలు పొదిగిన తెల్ల పాలరాయి వాడకాన్ని ప్రోత్సహించాడు, ఇతని సంరక్షణలో భవనాలు పవిత్రతలో నూతన స్థాయిని చేరాయి.[17]

నిర్మాణశాస్త్రం

సమాధి

ఈ కట్టడం యొక్క ప్రధాన ఆకర్షణ, సమాధి. ఈ పెద్ద తెల్ల పాలరాయి నిర్మాణం ఒక చతురస్ర పునాది మట్టం మీద ఒక సమవిభక్తా౦గ భవనంగా ఉంటూ ఇవాన్ తోను (ఒక వంపు-ఆకార ప్రవేశ ద్వారం) ఇంకా కప్పుపైన ఒక పెద్ద గోపురం, ఫినియల్‌తో ఉంటుంది. చాలా మొఘల్ సమాధులలాగే ఇది కూడా తన ప్రాథమిక అంశాలను పర్షియా మూలాలు కలిగి ఉంది.

ఆధారనంగా ఉంటూ పొడవుగా ఉన్న నాలుగు వైపుల యొక్క ప్రతి వైపు సుమారు 55 మీటర్లతో ఒక అసమాన అష్ట భుజిని ఇది తయారు చేస్తుంది. ఈ పక్కల యొక్క ప్రతి దాని మీద ఒక భారీ పిష్తాక్ లేదా వంపు చేయబడిన వంపు మార్గం ఇంకా ఒకే పోలిక కలిగిన రెండు ద్వార బంధాలతో ఇవాన్, వంపు చేయబడిన బాల్కనీలు ఏదో ఒక వైపున పెట్టబడి ఉన్నాయి. పేర్చబడిన పిష్తాక్‌ల ఉద్దేశం చాంఫెర్ చేయబడిన మూలల స్థలాల మీద నకలుగా చేర్చబడటం, భవనం యొక్క రూపకల్పన అన్ని వైపులా సంపూర్ణంగా సమవిభక్తంగా ఉంటుంది. నాలుగు మినార్ లు సమాధికి చట్రంగా ఉన్నాయి, చాంఫెర్ మూలలకు ఇవి అభిముఖంగా ఉంటూ ప్రతి ఒక్కటీ పునాది మట్టం యొక్క మూలలలో ఉన్నాయి. ప్రధాన గదిలో ఉన్న ముంతాజ్ మహల్, షాజహాన్‌ యొక్క సమాధిరాళ్ళు నకిలీవి; అసలైన సమాధులు ఇంకా దిగువ భాగాన ఉన్నాయి.

సమాధి ఎగువన ఉన్న పాలరాయి గోపురం ఆకట్టుకునే అతిముఖ్యమైన ఆకృతి. ఇది 35 మీటర్లు పొడవుతో, పునాదితో సమానమైన పొడవును కలిగి ఉంది, 7 మీటర్ల ఎత్తుగల స్థూపాకార "డ్రమ్" మీద ఆకర్షణీయంగా కూర్చబడింది. దీని ఆకారం వలన తరచుగా ఈ గోపురం ఉల్లిపాయ గోపురం లేదా అమ్రుద్ (జామ గోపురం) అని పిలువబడుతుంది. పైభాగం నేలంబో నుసిఫే (తామర పుష్పం) ఆకారంలో రూపకల్పన చేయబడింది, ఇది కూడా దీని ఎత్తుకు తగిన విధంగా ఉంటుంది. డోమ్ ఆకార మూలలలో ఉన్న నాలుగు అతి చిన్న డోమ్ గల చత్రీస్ (చవికెలు)చే దీని ఆకారానికి మరింత ఆకర్షణను చేకూర్చుతున్నాయి, ప్రధాన డోమ్‌కు ఉల్లిపాయ ఆకారానికి కారణమవుతున్నాయి. వాటి స్తంభాల ఆధారాలు సమాధి యొక్క పై కప్పు వరకు తెరవబడి అంతర్భాగాలకు వెలుగునిస్తాయి.పొడవుగా ఉండి అలంకరించబడిన స్తంభాలు (గుల్దస్తాస్ ) గోడల ఆధారాల అంచుల నుండి పొడిగించబడ్డాయి, ఇవి గోపురం యొక్క ఎత్తుకి దృశ్యపూర్వకంగా ప్రస్పుటిస్తాయి.

నేలంబో నుసిఫెర (తామర పుష్పాల)భావం చత్రీలు, గుల్దస్తాస్ మీద పునరావృతం అవుతుంది. గోపురం, చత్రీలు స్వర్ణ తాపడమైన ఫినియల్ (అలంకరణ) కప్పుతో ఉన్నాయి, అవి పర్షియా, హిందూ అలంకరణ అంశాల మిశ్రమంగా ఉన్నాయి.

ప్రధాన అలంకరణ ముందుగా స్వర్ణంతో చేయబడింది కాని 19వ శతాబ్దం తొలి సంవత్సరాల్లో కంచు మీద స్వర్ణ తాపడంతో అసలైన దానిని పోలిన మరొకటి తయారు చేసి పెట్టారు.

ఈ లక్షణం సంప్రదాయ పర్షియా, హిందూ అంశాల సమన్వయముకు చక్కని ఉదాహరణనిస్తుంది. అలంకరణలో కప్పు చంద్రుడు‌తో ఉంటుంది, ఇది ఇస్లాంకు చిహ్నమైన ఒక భావం, దీని మొనలు స్వర్గ సంరక్షణను తెలియజేస్తాయి. ప్రధాన స్తంభంపైన ఉన్న దీని స్థానం కారణంగా, చంద్రుడి యొక్క మొనలు, అలంకరింపబడ్డ కేంద్రం కలసి ఒక త్రిశూలాన్ని సృష్టిస్తాయి, ఇది శివుడి సంప్రదాయక హిందూ చిహ్నాన్ని జ్ఞాపకం చేస్తుంది.[18]

మినార్లు ఒక్కొక్కటి 40 మీటర్ల కన్నా ఎక్కువ పొడవు ఉన్నాయి, వీటి సొంపు రూప శిల్పులకున్న మక్కువను తెలియజేస్తుంది. అవి పనిచేస్తున్న మినార్లలాగా రూపకల్పన చేయబడ్డాయి — మసీదుల యొక్క సంప్రదాయ అంశం,మ్యుజిన్చే ఇస్లాం మతాచారులను ప్రార్థనకు పిలువడానికి ఉపయోగపడుతుంది. గోపురాన్ని చుట్టిన రెండు పనిచేసే బాల్కానీలతో ప్రతి మినార్ మూడు సమ భాగాలుగా ప్రభావపూరితంగా విభజించబడుతుంది. గోపురం కప్పు వద్ద ఒక చివరి బాల్కనీ ఒక చత్రీతో ఉంటుంది, అది సమాధి మీద ఉన్న రూపకల్పనను ప్రతిబింబిస్తుంది. చత్రీలన్నీ తామర పుష్ప రూపకల్పనలతో ఉన్న ఒక స్వర్ణ తాపడ అలంకరణాన్ని పంచుకుంటాయి. కూలిపోయే అవకాశం ఉన్నందు వలన మినార్లు పునాది మట్టానికి కొద్దిగా బయట నిర్మించబడ్డాయి, (పొడవైన కట్టడాలను నిర్మించేటప్పుడు సంభవించే ఒక సంఘటన) ఇలా చేయడం వలన గోపురాలలో ఉండే పదార్థం సమాధికి దూరంగా పడుతుంది.

  • సాధారణ దృశ్యాలు
  • ఉత్తరం వైపు దృశ్యం, యమునానది నుండి కనబడే దృశ్యం
    ఉత్తరం వైపు దృశ్యం, యమునానది నుండి కనబడే దృశ్యం
  • తూర్పు వైపు దృశ్యం, ఉషోదయ సమయం
    తూర్పు వైపు దృశ్యం, ఉషోదయ సమయం
  • పడమర వైపు దృశ్యం, సాయంత్ర సమయం
    పడమర వైపు దృశ్యం, సాయంత్ర సమయం
  • మసీదు నుండి దృశ్యం
    మసీదు నుండి దృశ్యం
  • వివరములు
  • ఆధారం, గోపురం,, మినారెట్
    ఆధారం, గోపురం,, మినారెట్
  • అలంకరణ
    అలంకరణ
  • ముఖ్య ఇవాన్, పక్క పిష్తాక్‌లు
    ముఖ్య ఇవాన్, పక్క పిష్తాక్‌లు
  • తాజ్ మహల్ నేల పధకం యొక్క సూక్ష్మ రేఖాచిత్రం
    తాజ్ మహల్ నేల పధకం యొక్క సూక్ష్మ రేఖాచిత్రం
  • మీనార్ లేదా మీనారెట్
    మీనార్ లేదా మీనారెట్
  • మీనార్ (మీనారెట్)
    మీనార్ (మీనారెట్)

బాహ్య అలంకరణ

పెద్ద పిష్తాక్ మీద నగీషీ వ్రాత
పెద్ద పిష్తాక్ మీద నగీషీ వ్రాత

ఉపరితల ప్రాంత అలంకరణలను తగిన విధంగా నిర్మలం చేయడం వలన [ఆధారం చూపాలి] తాజ్ మహల్ బాహ్య అలంకరణలు మొఘల్ నిర్మాణ శాస్త్రాలలో అతి చక్కనైనవిగా కనుగొనబడ్డాయి. స్టక్కో, రాళ్ళను పొదగడం లేదా చెక్కడం, రంగు వేయడం మొదలైనవాటితో అలంకరణ అంశాలు సృష్టించబడ్డాయి. మానవాకృతితో ఉండే శిల్పాల రూపాల మీద ఉన్న ఇస్లాం నిషేధంతో అలంకరణ అంశాలు నగిషీరాత సంగ్రహ రూపాలుగా లేదా మొక్కల రూప భావాలుగా ఉన్నాయి.

ఈ కట్టడం అంతటా ఖురాన్ నుండి సంగ్రహించిన మార్గ సూత్రాలను అలంకరణ అంశాలుగా వినియోగించారు. ఈ మార్గ సూత్రాలు అమానత్ ఖాన్‌చే ఎంపిక చేయబడినట్టుగా ఇటీవలి పరిశోధనలు సూచిస్తున్నాయి.[19][20] ఈ వాక్యాలు తీర్పు యొక్క భూమికలను ఈ క్రింది వాటితో ప్రస్తావిస్తున్నాయి:

మహా ద్వారం మీద ఉన్న నగీషీరాత "ఓ ఆత్మా, నువ్వు నిశ్చలంగా ఉన్నావు, దేవుని దగ్గరకి తిరిగి వెళ్లి ఆయనతో ప్రశాంతంగా ఉన్నావు , ఆయన నీ యెడల ప్రశాంతంగా ఉన్నాడు" అని తెలుపుతుంది.[20]

ఈ నగీషీరాత పర్షియా నగీషీ చిత్రకారుడు అబ్దుల్-హక్‌చే సృష్టించబడింది, ఇతను ఇరాన్లో షిరాజ్ నుండి 1609 భారత దేశానికి వచ్చాడు. "మిరుమిట్లు గొలిపే నైపుణ్యానికి" బహుమతిగా అతనికి అమానత్ ఖాన్ అనే బిరుదునివ్వడానికి షాజహాన్ సభ చేసాడు.[9] గోపురం లోపల కింద భాగంలో ఖురాన్ సూత్రాలకి దగ్గరలో కొన్ని వాక్యాలు ఈ విధంగా చెక్కబడ్డాయి "అల్పుడు అమానత్ ఖాన్ షిరాజీ‌చే వ్రాయబడ్డాయి" [21] పచ్చ లేదా నల్ల రాయి తయారీతో ఎక్కువ నగీషీరాతలు అలంకారిక తులుత్ లేదా సులుస్ లిపిలో కూర్చబడి [9] తెల్ల పాల రాయి పలకలో పొదగబడ్డాయి. కింద నుండి చూసినప్పుడు వక్రంగా కనిపించడాన్ని తగ్గించడం కోసం ఎత్తైన ప్రాంతాలలో ఉన్న పలకల మీద కొంచెం పెద్ద అక్షరాలను వాడారు. సమాధిలో ఉన్న ఖాళీ సమాధుల మీద కనుగొన్న నగీషీవ్రాత ప్రత్యేకంగా సవిస్తారంగా ఇంకా సున్నితంగా ఉంది.

సంగ్రహ రూపాలు అన్ని చోట్ల వినియోగించబడ్డాయి, ముఖ్యంగా పునాది మట్టం, మినార్లు, ప్రవేశ ద్వారం, మసీదు, జవాబ్ మీద ఉన్నాయి, సమాధి ఉపరితలాల మీద ఇవి కొంచెం తక్కువగా ఉన్నాయి. విస్తరించిన గుణోత్తర రూపాలను సృష్టించడానికి గోపురాలు, ఇసుకరాయి కట్టడాలను ఛేదిత చిత్రాల యొక్క ఆభరణ విచిత్రమైన పనితో తయారు చేశారు. హేరింగ్బోన్ పొదగడాలు చేరికగా ఉన్న చాలా అంశాల మధ్య స్థలాన్ని విశదీకరిస్తాయి.

ఇసుకరాయి కట్టడాలలో తెల్ల పొదగడాలు, ముదర లేదా నలుపు తాపడాలు తెల్ల పాల రాళ్ల మీదా వినియోగించబడ్డాయి. విస్తారమైన సంక్లిష్టత కలిగిన గుణోత్తర భూమికలను సృష్టించడానికి పాల రాయి భవనాల యొక్క సున్నం పూసిన ప్రాంతాలు వేరు వేరు రంగులతో చిత్రించబడ్డాయి, నేలలు, కాలి బాటలు కోసం వేరు వేరుగా ఉన్న పలక‌లు లేదా రాళ్ల కూర్పు నమూనాలను వాడారు.

సమాధి గోడల కింద భాగాలలో తెల్ల పాల రాయి (నిర్మాణశాస్త్రం)|డాడోలు ఉన్నాయి అవి పుష్పాలు, ద్రాక్ష తీగల యొక్క చిత్రణను వాస్తవ శిల్ప కళా నైపుణ్యంతో చెక్కబడి ఉన్నాయి. పాల రాయిలో చెక్కడం, డాడో చట్రాలు, వంపుదారి వద్ద ఉండే వంపుల మధ్య స్థలం పిట్రా దురతో అలంకరించబడిన అత్యంత సొగసైన పొదగడాలులో ఉన్న అద్భుతాన్ని మెరుగు పరచడం ద్వారా దాదాపుగా జ్యామితీయ ద్రాక్ష తీగలు, పుష్పాలు, ఫలాలు ప్రస్పుటించాయి. పసుపు పాలరాయిలో పొదగబడిన పచ్చ, ఎరుపు రాళ్ళు మెరుగు పరచబడి గోడల యొక్క ఉపరితలం మీద విడవబడ్డాయి.

  • మొక్కల చిత్రాలు
    మొక్కల చిత్రాలు
  • ఛేదిత చిత్రం
    ఛేదిత చిత్రం
  • టైల్స్ పై పరావర్తనాలు - సాధారణ కాంతిలో
    టైల్స్ పై పరావర్తనాలు - సాధారణ కాంతిలో
  • ఇస్లామీయ లిపీ కళాకృతులు - పర్షియన్ భాషలో కవితలు
    ఇస్లామీయ లిపీ కళాకృతులు - పర్షియన్ భాషలో కవితలు
  • ఫ్లోర్ పై టైలింగ్
    ఫ్లోర్ పై టైలింగ్
  • ఇవాన్ ల క్రిందిభాగాన పాలరాయి డిజైన్ లు
    ఇవాన్ ల క్రిందిభాగాన పాలరాయి డిజైన్ లు
  • హేరింజ్‌బోన్
    హేరింజ్‌బోన్
  • మొక్కల మోటిఫ్స్
    మొక్కల మోటిఫ్స్
  • వంపుల మధ్య స్థలం వివరణ
    వంపుల మధ్య స్థలం వివరణ

అంతరలంకరణ

ఖాళీ సమాధి చుట్టూ జాలీ తెర

తాజ్ మహల్ లోపల గది అలంకరణ సంప్రదాయ అలంకరణ అంశాలకన్నా చాలా ముందడుగు వేసింది. ఇక్కడ పొదుగు నైపుణ్యం పిట్రా దుర కాదు గాని లాపిడే (రత్న సంబంధ), రత్నం ఖచితాలతో చేసినట్లుగా ఉంది. లోపలి గది రూపకల్పన ప్రతి ద్వారం నుండి లోపలికి తెరచుకుంటూ ఒక అష్టభుజిగా ఉంది, అయినప్పటికీ దక్షిణం వైపు ఉద్యానవన ముఖంగా ఉన్న ఒక ద్వారం మాత్రమే వినియోగించబడింది. లోపలి గదులు 25 మీటర్లు పొడవు కలిగి "నకిలీ" అంతర గోపురం కప్పు సూర్యుడి భావంతో అలంకరించబడింది. ఎనిమిది పిష్తాక్ వంపులు నేల స్థాయిని, బాహ్య౦గా ఉన్న స్థలాన్ని విశదీకరిస్తాయి. గోడ మధ్య దారిలో ప్రతి కింద పిష్తాక్ రెండవ పిష్టాక్‌ను తన పైన కలిగి ఉంటుంది. బాల్కనీలు లేదా వీక్షణ ప్రాంతం నుండి నాలుగు మధ్య ఎగువ వంపులు, ప్రతి బాల్కనీ యొక్క బాహ్య కిటికీ పాలరాయితో చెక్కబడిన ఒక సంక్లిష్ట తెర లేదా జాలీని కలిగి ఉన్నాయి. బాల్కనీ తెరల నుండి ప్రవేశిస్తున్న వెలుగుతో పాటు తెరవబడి ఉన్న పై కప్పుల నుండి కూడా వెలుగు లోపలకి ప్రవేశిస్తుంది, ఇవి మూలలలో చట్రీలుతో మూయబడి ఉన్నాయి. ప్రతి గది గోడ ఉన్నతమైన డాడో శిల్ప కళా నైపుణ్యంతో అలంకరించబడింది, సంక్లిష్ట రత్న సంబంధ పొదగడాలు, నిర్మల నగీషీ వ్రాతలతో పలకలు, వాటి రూపకల్పన అంశాలు కట్టడం యొక్క బయటి భాగాల అంతటా ప్రతిబింబిస్తాయి. ఖాళీ సమాధులకు హద్దులుగా అష్టభుజాల పాల రాయి తెర లేదా జాలీ ఉన్నాయి, ఇవి ఎనిమిది పాల రాయి పలకలతో సంక్లిష్ట౦గా రంధ్రాలు చెక్కబడి ఉన్నాయి. మిగిలిన ఉపరితలాలు అత్యంత సున్నితంగా రత్నఖచితం చేయబడి చుట్టబడిన ద్రాక్ష తీగలు, ఫలాలు, పుష్పాలు రూపాలను తయారు చేస్తాయి.

షాజహాన్, ముంతాజ్ మహల్ సమాధులు

ముస్లిం సంప్రదాయం సమాధిని అలంకరణ చేయడం నిషేధిస్తుంది, కనుక లోపలి గది కింద భాగంలో ఒక సాదా సమాధిలో ముంతాజ్, షాజహాన్‌లను ఉంచారు, వారి ముఖాలు కుడి వైపుకు అనగా ఖిబ్లా (మక్కా) దిశగా తిప్పబడి ఉన్నాయి. ముంతాజ్ మహల్ యొక్క ఖాళీ సమాధి సరిగ్గా లోపలి గది మధ్యలో ఒక దీర్ఘచతురస్రాకార పాల రాయి ఆధారం మీద 1.5 మీటర్లు వద్ద 2.5 మీటర్లుగా ఉంది. ఆధారం, నగల పేటిక రెండూ కూడా విలువైన రత్న ఖచితాలుతో తయారు చేయబడ్డాయి. పేటిక మీద నగీషీ వ్రాత పూర్వకంగా ఉన్న శాసనాలు ముంతాజ్‌ని గుర్తించడం, కీర్తించడం చేస్తాయి.

ఖాళీ సమాధులు, తాజ్ మహల్ అంతర్భాగం

పేటికకు ఉన్న మూత ఒక వ్రాత పలకను గుర్తు చేస్తూ తెరవబడిన దీర్ఘ చతురస్రాకారపు పెట్టెలా ఉంటుంది. షాజహాన్ ఖాళీ సమాధి ముంతాజ్ ఖాళీ సమాధి పక్కన పశ్చిమ దిక్కుగా ఉంటుంది, మొత్తం కట్టడంలో ఇది ఒక్కటే పొందిక లేకుండా కనిపిస్తుంది. అతని ఖాళీ సమాధి అతని భార్య ఖాళీ సమాధి కన్నా పెద్దది అయినా మిగిలిన అంశాలు విషయంలో పోలికను కలిగుంది: కొద్దిగా పొడవు ఎక్కువ కలిగిన ఆధారం మీద ఉన్న ఈ పెద్ద పేటిక లాపిడెరి, నగీషీ వ్రాతతో అద్భుతంగా అలంకరించబడి అతనిని గుర్తుస్తుంది. పేటిక యొక్క మూత మీద చిన్న కలం పెట్టె యొక్క ఒక సంప్రదాయ శిల్పం ఉంది. కలం పెట్టె, వ్రాత పలక మొఘల్ సంప్రదాయక అంత్యక్రియల గురుతులుగా ఉంటూ పురుషుల, స్తీల శవ పేటికలను అలంకరిస్తూ ఉండేవి. తొంభై తొమ్మిది దేవుడి నామాలు నగీషీ వ్రాత శాసనాలుగా అసలైన ముంతాజ్ మహల్ యొక్క సమాధి పక్కన భాగాలు మీద కనుగొనబడ్డాయి, సమాధిలో ఇంకా "ఓ ఉత్కృష్ట, ఓ దివ్యమైన, ఓ గౌరవమైన, ఓ అనన్యమైన, ఓ శాశ్వతమైన, ఓ ఉజ్వలమైన...." అని ఉన్నాయి. షాజహాన్ సమాధి ఒక నగీషీ వ్రాత శాసనమును ఈ క్రింది విధంగా కలిగుంది: "అతను శాశ్వతమైన విందు గృహానికి 1076 హిజ్రీ సంవత్సరంలో రజబ్ నెలలో ఇరవై ఆరవ తేదీ రాత్రి వెళ్ళాడు."

ఉద్యానవనం

ప్రతిబింబ కొలను పక్కన బాటలు

ఈ నిర్మాణం సుమారు 300 మీటర్ల ఒక పెద్ద చతురస్రం, దీనిని చార్‌బాగ్ లేదా మొఘల్ ఉద్యానవనం అని పిలుస్తారు. ఈ ఉద్యానవనం ఎత్తైన పాదమార్గాలను వాడుతూ వాటితో ఉద్యానవనం నాలుగు భాగాలను 16 పల్లపు పుష్పాభరణ ఉద్యానవనాలు లేదా పూల పాన్పులు‌గా విభజిస్తుంది. ఒక ఎత్తైన నీటి తటాకం ఉద్యానవనం మధ్యలో ఉంటుంది, సమాధి, ప్రవేశ ద్వారం మధ్య ఒక అర్ధ మార్గం ప్రతిబింబ కొలనుతో ఉత్తర-దక్షిణ అక్షంల మీద ఉంటుంది, ఇది సమాధి యొక్క ఛాయను ప్రతిబింబిస్తుంది.

ఎత్తైన కోనేటిని హౌజ్ -కౌసర్ అని పిలుస్తారు, ముహమ్మద్‌కు ప్రమాణం చేయబడిన "సమృద్ధి కోనేరు" ప్రసక్తిగా ఇది ఉంది.[22] మిగతా అన్నీ ప్రాంతాలు చెట్లతో నిండిన భూభాగాలు, జలధారలతో ఉన్నాయి.[23] చార్‌బాగ్ రూపకల్పన పర్షియా ఉద్యానవనాలు ప్రేరణతో మొఘల్ సామ్రాజ్యపు తొలి చక్రవర్తి బాబర్‌చేత భారతదేశానికి పరిచయం చేయబడింది. ఇది నాలుగు ప్రవహించే నదుల యొక్క జన్నాకు (స్వర్గం) ప్రతీకగా ఉంది, పర్షియా దేశపు పరిడాయిజా నుండి ఉత్పన్నం అయిన స్వర్గ ఉద్యానవనాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది, దీని అర్ధం 'ప్రాకారంతో ఉద్యానవనం'. మొఘల్ కాలపు పర్షియా దివ్య జ్ఞానం ఇస్లాం వాక్యాలలో స్వర్గం నాలుగు ప్రవహించే నదుల సమృద్ధి యొక్క ఒక ఊహాత్మక ఉద్యానవనంగా వర్ణించబడింది, ఈ నదులు నీటి బుగ్గ నుండి లేదా పర్వతం మీద నుండి ప్రవహిస్తూ ఉద్యానవనాన్ని ఉత్తర, పశ్చిమ, దక్షిణ, తూర్పులుగా విభజిస్తుంది.

చాలా మొఘల్ చార్‌బాగ్‌లు దీర్ఘచతురస్రాకారంగా ఉంటూ మధ్యలో సమాధి లేదా మంటపంతో ఉన్నాయి. తాజ్ మహల్ ఉద్యానవనం ఈ ముఖ్యమైన అంశం విషయంలో అసాధారణంగా ఉంది, దీనిలో సమాధి ఉద్యానవనం చివరిలో ఉంది. యమునా నదికి మరొక వైపున మహ్తాబ్ బాగ్ లేదా "చంద్రకాంతి ఉద్యానవనం" కనుగొనబడటంతో భారతీయ పురావస్తు అవలోకన తన వివరణలో యమునా నది ఉద్యానవనాల రూపకల్పనలతో వ్యవస్థీకరించుకుంది, సర్గపు నదుల్లో ఒకదాని వలె భావించబడింది అని తెలిపింది.[24] ఈ ఉద్యానవనానికి షాలిమార్ ఉద్యానవనాల (జమ్మూ, కాశ్మీర్) కు మధ్య ఉన్న నిర్మాణ పరమైన పోలికల వలన ఇవి ఒకే రూపకర్త అలీ మర్దన్‌చే రూపకల్పన చేయబడ్డాయేమో అనిపిస్తుంది.[25] తొలి రోజులలో ఇక్కడ విస్తారమైన గులాబీలు, మెట్ట తామర పువ్వులు, పండ్ల చెట్లతో పాటు అపరిమిత కూరగాయలున్నట్లు వర్ణించబడింది.

[26] మొఘల్ సామ్రాజ్యం తిరస్కరించబడినట్టే ఉద్యానవన సంరక్షణ కూడా తిరస్కరించబడింది,, బ్రిటిషు సామ్రాజ్య కాలంలో తాజ్ మహల్ నిర్వహణను బ్రిటిషు ప్రభుత్వం చేపట్టినప్పుడు దాని భూదృశ్యాన్ని లండన్ యొక్క పచ్చికలను పోలిన విధంగా మార్చివేసారు.[27]

బాహ్య భవనాలు

మహా ద్వారం (దర్వాజా-ఎ - రౌజా)—తాజ్ మహల్ మార్గ ద్వారం

తాజ్ మహల్‌కు మూడు వైపులా క్రెనేల్లషన్ (యుద్ధ సామగ్రి నిండిన ఎరుపు ఇసుకరాయి గోడలున్నాయి, ఒక వైపు మాత్రం నది ఉంది. గోడలకు బయట చాలా సమాధులున్నాయి, వాటిలో షాజహాన్ యొక్క ఇతర భార్యలు, ముంతాజ్ యొక్క ప్రియ సేవకి సమాధి కూడా ఉన్నాయి. ఈ నిర్మాణాలు ప్రాథమికంగా ఎరుపు ఇసుక రాయితో కూర్చబడి, మొఘల్‌ల చిన్న సమాధుల యుగానికి చిహ్నంగా ఉన్నాయి. గోడల యొక్క లోపల వైపు ఉద్యానవన-ముఖంగా శాలలు ఉన్నాయి, ఇది హిందూ దేవాలయాల యొక్క చిహ్న లక్షణ౦, తరువాతి కాలంలో ఇది మొఘల్ మసీదులలో సంస్థీకరించబడింది. గోడ అక్కడక్కడ గోపుర చత్రీల ‍‌తో ఉంటుంది, చిన్న భవనాలు వీక్షణ ప్రాంతాలను లేదా సంగీత గృహాలు వంటి పహారా గోపురాలతో ఉన్నాయి. ప్రస్తుతం ఇది పురావస్తు ప్రదర్శన శాలగా వినియోగించబడుతుంది.

ప్రధాన ప్రవేశ మార్గం దర్వాజా తొలి చక్రవర్తుల మొఘల్ నిర్మాణాల పాల రాయి యొక్క స్మారక నిర్మాణ కట్టడాన్ని గుర్తుకు తెస్తుంది. వీటి వంపు దారులు సమాధుల వంపు దారులను ప్రతిబింబిస్తాయి, వీటి పిష్తాక్ వంపులు నిగీషీ వ్రాతతో సంస్థీకరించబడి సమాధిని అలంకరించాయి. ఇది శిల్ప కళా నైపుణ్యం, పిట్రా దురలను వినియోగించి పుష్పసహిత భావాలతో అలంకరించింది. కట్టడం యొక్క ఇతర ఇసుకరాయి భవనాలలో ఉన్నట్టుగానే వర్తులాకార లోకప్పు, గోడలు గుణోత్తర రూపకల్పనలతో విస్తరించబడ్డాయి.

తాజ్ మహల్ మసీదు లోపల వంపులు
తాజ్ మహల్ మస్జిద్ లేదా మసీదు

కట్టడం యొక్క చాలా చివరన రెండు మహా ఎర్ర ఇసుకరాయి భవనాలు సమాధికి తెరువబడి ఉన్నాయి. వాటి వెనుక భాగాలు పశ్చిమ, తూర్పు గోడలకు సమాంతరంగా ఉన్నాయి, రెండు భవనాలు ఒక దానిని మరొకటి చక్కగా పోలి ఉన్నాయి. పశ్చిమ భవనం ఒక మసీదుగా మరొకటి జవాబ్గా (సమాధానం) ఉన్నాయి, వాటి ప్రాథమిక ప్రయోజనం నిర్మాణశాస్త్ర తుల్యత అయినా కూడా అవి అతిథి గృహాలుగా వినియోగించబడ్డాయి. జవాబ్‌లో మిహ్రాబ్ ' కలిగి ఉండకపోవడం ఈ రెండు భవనాల మధ్య విలక్షణతలు , మసీదు నేలలు నల్ల పాలరాయిలో 569 ప్రార్థన రూపు రేఖలను పొదిగుండగా జవాబ్ యొక్క నేలలు జ్యామితీయ రూపకల్పనలు కలిగున్నాయి.

మసీదులలో పొడవైన గది యొక్క ప్రాథమిక రూపకల్పన మూడు గోపురాలచే అధిగమించబడింది, ఇవి షాజహాన్‌చే కట్టబడ్డ ఇతర మసీదులను పోలి ఉన్నా మరీ ముఖ్యంగా అతనిచేతే నిర్మించబడ్డ మస్జిద్-ఎ-జహాన్ నుమా లేదా జామా మస్జిద్ ఢిల్లీ లను పోలి ఉన్నాయి. ముఖ్య పవిత్ర స్థానంతో , ఏదో ఒక వైపు కొద్ది పోలికలతో పవిత్ర స్థానంలాగా ఉండే వాటితో ఆ కాలపు మొఘల్ మసీదుల పవిత్ర స్థానం గది మూడు ప్రాంతాలుగా విభజించబడింది. తాజ్ మహల్ వద్ద ప్రతి పవిత్ర స్థానం మీద పెద్ద వర్తులాకార గోపురం తెరువబడి ఉంటుంది. 1643లో ఈ బాహ్య భవననాల నిర్మాణం పూర్తి అయ్యింది.

A panoramic view looking 360 degreas around the Taj Mahal taken in 2005.
తాజ్‌మహల్ చుట్టూ 360 డిగ్రీల లో 2005 లో తీసిన పనోరమ చిత్రం

నిర్మాణం

తాజ్ మహల్ నేల నమూనా
తాజ్ మహల్ వర్ణ చిత్రం ca. 1900

ప్రాకార నగరం ఆగ్రాకు దక్షిణం వైపున ఉన్న ఒక స్థల భాగం మీద తాజ్ మహల్ నిర్మించబడింది. షాజహాన్ ఈ స్థలం కోసం మహారాజు జై సింగ్‌కు ఆగ్రా మధ్యలో బదులుగా ఒక పెద్ద స్థలాన్ని బహుమతిగా ఇచ్చాడు.[28] నీరు చిమ్మడాన్ని తగ్గించడం కోసం స్థూలంగా మూడు ఎకరాల ప్రాంతాన్ని తవ్వి మట్టితో నింపారు , ఆ స్థలాన్ని నదీ తీరానికి 50 మీటర్లు ఎత్తు చేశారు.

సమాధిని పునాది (సాంకేతిక శాస్త్రం)|ఉంచడం కోసం సమాధి ప్రాంతంలో నూతులు తవ్వి రాళ్ళతో నింపారు. వెదురు బదులుగా ఒక బ్రహ్మాండమైన ఇటుక సారువను సమాధి ఎత్తులో పనివాళ్ళు నిర్మించారు.

సారువ అతి పెద్దదిగా ఉండటం వల్ల దానిని కూల్చి వేయడానికి సంవత్సరాలు పడుతుందని ప్రధాన పనివాళ్ళు అనుకునే వాళ్ళు. ఎవరైనా సరే ఆ సారువ నుండి ఇటుకలను తీసుకోవచ్చని షాజహాన్ శాసనం చేసినట్టు తెలుస్తుంది, దానితో అది ఒక్క రాత్రిలోనే పనివాళ్ళతో కూల్చి వేయబడింది.

పదిహేను కిలోమీటర్ల దృఢమైన రహదారి నిర్మాణ ప్రాంతానికి పాల రాయి , సరుకుల రవాణా చేయడం కోసం నిర్మించబడింది, ప్రత్యేకంగా తయారు చేయబడ్డ బండ్ల మీద దిమ్మలు ఇరవై లేదా ముప్పై ఎద్దుల జట్ల చేత లాగబడ్డాయి. కోరుకున్న స్థానాలకు దిమ్మలను ఎత్తడానికి ఒక విస్తరించబడిన పోస్ట్-,-బీం అనే లాగే వ్యవస్థ వినియోగించబడింది.

నది నుండి నీళ్ళు ఒక తిత్తి ల శ్రేణి ద్వారా తీసుకు రాబడి జంతు-శక్తితో నడిచే ఒక తాడు, బకెట్ యంత్రాంగంతో ఒక పెద్ద తటాకంలోకి, ఒక పెద్ద పంపిణీ తటాకంలోకి ఎత్తబడతాయి. అవి మూడు సహాయక కోనేరులలోకి విడుదల అయ్యి, అక్కడ నుండి గొట్టాల ద్వారా కట్టడానికి వెళ్తాయి.

స్థూలంగా పునాది మట్టం, సమాధి నిర్మాణం పూర్తి కావడానికి 12 సంవత్సరాలు పట్టింది. కట్టడం యొక్క మిగతా భాగాలు పూర్తి కావటానికి మరొక 10 సంవత్సరాలు పట్టింది, అవి వరుసగా మినార్లు, మసీదు, జవాబ్, ప్రవేశ ద్వారం. కట్టడాన్ని వివిధ దశలలో నిర్మించడం వల్ల "పూర్తి కావడం" తేది మీద వివిధ అభిప్రాయాలు ఉండేవి.

ఉదాహరణకి సమాధి తప్పనిసరిగా 1643కు పూర్తి కావలసి ఉంది కాని కట్టడం మీద ఉన్న మిగతా పని తరువాత కూడా సాగింది. కాలాన్ని బట్టి ఉన్న ఖర్చులను అంచనా వేయడంలో ఉన్న కష్టాల వల్ల నిర్మాణపు ఖర్చును అంచనా వేయడంలో భేదాలు ఉన్నాయి అప్పటి కాలానికి అయిన మొత్తం ఖర్చును 32 లక్షల రూపాయలుగా అంచనా వేశారు.[29]

భారతదేశంలో అన్ని ప్రాంతముల నుండి, ఆసియా ప్రాంతాల నుండి తెచ్చిన సరుకులను తాజ్ మహల్ నిర్మాణంలో వినియోగించారు, 1,000 కన్నా ఎక్కువ ఏనుగులను భవన నిర్మాణ సరుకులను చేర వేయడానికి వినియోగించారు. రాజస్థాన్ నుండి స్వచ్ఛమైన తెల్ల పాల రాయి, పంజాబ్ నుండి పచ్చ, చైనా నుండి పచ్చ, స్ఫటికం తీసుకువచ్చారు.

టిబెట్ నుండి మణి, ఆఫ్ఘనిస్తాన్ నుండి వైఢూర్యం, శ్రీలంక నుండి నీలం, అరేబియా నుండి ఎరుపు రాయి తీసుకురాబడ్డాయి. ఇరవై ఎనిమిది రకాల రత్నాలు, రత్నఖచితాలు తెల్ల పాల రాయిలో పొదగబడ్డాయి.

తాజ్ మహల్ యొక్క కళాకారుల ముద్ర, స్మిత్సోనియన్ విద్యాలయం

ఇరవై వేల మంది పని వారిని ఉత్తర భారతదేశం నుండి నియమించారు. బుఖారా నుండి శిల్పులు, సిరియా, పర్షియా నుండి నగీషీ వ్రాత కారులు, దక్షిణ భారతదేశం నుండి చెక్కుడు పనివారు, సిస్టాన్, బలూచిస్తాన్ నుండి రాతిని కోసేవారు, ఒక గోపురపు నిర్మాణ నిపుణుడు, ఇంకా ముప్పై-ఏడు మందితో ఒక సృజనాత్మక సంఘాన్ని ఏర్పాటు చేసిన ఒక పాలరాయి పుష్పాలు చెక్కేవాడు కూడా ఉన్నారు. తాజ్ మహల్ నిర్మాణంలో పాలు పంచుకున్నవారిలో కొంత మంది:

  • ఇస్మాయిల్ ఆఫాంది (అలియాస్ ఇస్మాయిల్ ఖాన్) ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యం — ప్రధాన గోపురం రూపకర్త.[30]
  • ఉస్తాద్ ఇసా, ఇసా ముహమ్మద్ ఎఫ్ఫెండి, పర్షియా — ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యం యొక్క కోకా మిమార్ సినాన్ ఆఘాచే శిక్షణ పొంది నిర్మాణ రూపకల్పనలలో అతను పోషించే కీలక పాత్ర వల్ల గుర్తింపు పొందాడు.[31][32]
  • బెనరుస్, పర్షియా నుండి 'పురు' — పర్యవేక్షక వాస్తు శిల్పిగా నియమించబడ్డాడు.[33]
  • కాజిమ్ ఖాన్, ఒక లాహోర్ స్థానికుడు - ఫినియల్ స్వర్ణ పోత దారుడు.
  • చిరంజిలాల్, ఢిల్లీ నుండి వచ్చిన ఒక రత్న సంబంధ — ప్రధాన శిల్పి, మొజాయిక్ నిపుణుడు.
  • షిరాజ్, ఇరాన్ నుండి అమానత్ ఖాన్ — ప్రధాన నగీషీ వ్రాత కారుడు.[34]
  • ముహమ్మద్ హనీఫ్ — రాతి పని పర్యవేక్షకుడు.
  • షిరాజ్ యొక్క మీర్ అబ్దుల్ కరీం, ముక్కరిమాత్ ఖాన్ — దినసరి నిర్మాణం యొక్క ఆర్థిక, నిర్వహణను నిర్వర్తించారు.

చరిత్ర

1860 సామ్యూల్ బార్న్‌చే తాజ్ మహల్
యుద్ధ సమయ రక్షణ సారువ నిర్మాణం

తాజ్ మహల్ నిర్మాణం పూర్తి అయిన తరువాత కొద్ది కాలానికే అతని కొడుకు ఔరంగజేబు షాజహాన్‌ను సామ్రాజ్యాధికారం నుండి తొలగించి ఆగ్రా కోటకు దగ్గరలో గృహ నిర్భందన చేసాడు. షాజహాన్ మరణించడంతో సమాధిలో అతన్ని భార్య పక్కనే పూడ్చి పెట్టారు.[35] 19వ శతాబ్దం చివరికి వచ్చేసరికి భవనంలో చాలా భాగాలకు మరమత్తులు అవసరం అయ్యాయి. 1857 భారత విప్లవం కాలంలో బ్రిటిష్ సైనికులు, ప్రభుత్వ అధికారులు తాజ్ మహల్‍ను చెడగొట్టారు, దాని గోడల నుండి రత్నఖచితాలను, వైడూర్యాలను పెరికి వేశారు. 19వ శతాబ్దం చివరలో యునైటెడ్ కింగ్‌డం బ్రిటిష్ వైస్రాయి జార్జ్ నథానియేల్ కర్జన్, కేడెల్‌స్టన్ యొక్క 1వ మార్కస్ కర్జన్ ఒక మహా పునర్నిర్మాణ పధకాన్ని తాజ్ మహల్ కోసం ఆదేశించాడు, అది 1908 సంవత్సరానికి పూర్తి అయ్యింది.[36][37] కైరో మసీదులో ఉన్న దానిని పోలిన మరొక పెద్ద దీపాన్ని లోపల గదిలో తయారు చేయించాడు. ఈ కాలంలో తాజ్ మహల్ ఉద్యానవనం బ్రిటీష్-శైలి పోలి ఉండే పచ్చికలుగా మార్చబడి ఈ రోజుకు కూడా అవే ఉన్నాయి.[27]

1942లో జర్మన్ లఫ్ట్‌వఫ్ఫీ ఆ తరువాత సార్వభౌమ జపాన్ నౌకదళ వాయు సేవ, జపాన్ వైమానిక దళంల నుండి దాడులను ఊహించి ప్రభుత్వం ఒక సారువను నిలబెట్టింది. 1965, 1971 నాటి భారత-పాకిస్తాన్ యుద్ధాలులో బాంబు వైమానికులను తప్పు దారి పట్టించడం కోసం సారువను వాడారు.[38] ఇటీవలి కాలంలో తాజ్ మహల్‌కు భయాలు యమునా నది పర్యావరణ కాలుష్యం, మథుర నూనె శుద్ధి కర్మాగారం వల్ల వచ్చే[39] ఆమ్ల వర్షం నుండి వచ్చాయి,[40] వీటిని భారత అత్యున్నత న్యాయస్థానం వ్యతిరేకించింది. కాలుష్యం తాజ్ మహల్‌ను పసుపు రంగులోకి మార్చసాగింది. కాలుష్యాన్ని అదుపులో పెట్టడానికి భారత ప్రభుత్వం తాజ్ అసమ చతుర్భుజ మండలాన్ని (TTZ) తయారు చేసింది, స్మారక భవంతి చుట్టూ 10,400 చతురస్ర కిలోమీటర్లు (4,015 చతురస్ర మైళ్లు) పరిధిలో ప్రసరణ ప్రమాణాలు నిక్కచ్చిగా అమలు అవుతాయి.[41] 1983లో తాజ్ మహల్ యునెస్కోచే ప్రపంచపు పూర్వ సంస్కృ చిహ్న ప్రదేశం‌గా పేరు పొందింది.[42]

ప్రపంచంలో తాజ్ మహల్ అంత అందమైన కట్టడం ఇంకోటి లేదనడంలో సందేహం లేదు. తాజ్ మహల్ కేవలం సౌందర్యానికి ప్రతీకగానే కాక, అమూల్యమైన ప్రేమ చిహ్నంగా మిగిలిపోయింది. తాజ్ మహల్ ను మొఘల్ చక్రవర్తి షాజహాన్, తన భార్య ముంతాజ్ జ్ఞాపక చిహ్నంగా కట్టించాడని చెప్పుకుంటాం. ముంతాజ్ మహల్ షాజహాన్ మూడో భార్య. ఆమె తన14వ సంతానం అయిన గౌహరా బేగానికి జన్మనిస్తూ నరకయాతన అనుభవిస్తున్న ఆఖరి దశలో షాజహాన్ను "ప్రపంచంలో ఇంతకంటే అందమైన భవనం ఇంకేదీ లేదు అనిపించేలా అద్భుతమైన సమాధిని తనకోసం కట్టించమని" అడిగిందని, ఆమె చివరి కోరిక తీర్చేందుకు, షాజహాన్ తాజ్ మహల్ కట్టిండనే కథనం ప్రచారంలో ఉంది.

2000 సంవత్సరంలో రష్యా అధ్యక్ష్యుడు వ్లాదిమిర్ పుతిన్, అతని భార్య ల్యుడ్మిలా పుతినా తాజ్ మహల్ సందర్శన

200,000 మంది విదేశీయులతో పాటు 2 నుండి 4 లక్షల సందర్శకులను తాజ్ మహల్ ప్రతి సంవత్సరం ఆకర్షిస్తుంది. ఎక్కువ మంది పర్యాటకులు అక్టోబరు, నవంబరు, ఫిబ్రవరి చల్లని నెలలలో సందర్శిస్తారు. కాలుష్య వాహన సంచారం కట్టడం దగ్గరకు అనుమతించబడదు, పర్యాటకులు వాహనాలు నిలిపే స్థలం నుండి నడచి లేదా విద్యుత్ బస్సులో గాని తాజ్ మహల్‌ను చేరాలి. ఖవస్పురాస్ (ఉత్తర పల్లె ప్రాంతాలు) ప్రస్తుతం పునర్నిర్మించబడి ఒక కొత్త సందర్శన ప్రాంతంగా ఉంది.[43][44] తాజ్‌కు దక్షిణం వైపున తాజ్ గంజి లేదా ముంతజాబాద్‌‌గా ఉన్న ఒక చిన్న పట్టణం నిజానికి ప్రయాణిక సమూహ విశ్రాంతి సత్రాలు, అంగడి వీధి ప్రాంతంగా తయారు చేయబడి సందర్శకుల, పనివారికి సేవలు అందించేవి.[45] పర్యాటక గమ్యాల జాబితాలు తరచుగా తాజ్ మహల్ విషయాలను చెప్తాయి, ఇంకా ఆధునిక ప్రపంచ ప్రపంచపు ఏడు వింతలు కోసం చెప్పే వాటిలో, ఇటీవలే జరిగిన ఎన్నికలో [46] 100 మిలియన్ల ఓట్లుతో ఎన్నిక చేయబడిన ప్రపంచ నూతన ఏడు వింతలులో కూడా ఈ విషయాలు ఉన్నాయి.

జనభారంతోనే ముప్పు

పాలరాతి అద్భుతం తాజ్‌మహల్‌కు కాలుష్యానికి తోడు జనసందోహమే ఇప్పుడు తాజ్‌మహల్‌కు భారం కానుంది. తాజ్‌మహల్‌ లోపల షాజహాన్‌, ముంతాజ్‌మహల్‌ల సమాధులున్న ప్రాంతం చాలా ఇరుకైనది. వీరి వుర్సు సందర్భంగా వీటిపై ఛాదర్‌ కప్పే నిమిత్తం వేలాదిమంది లోపలికొస్తారు. ఒత్తిడి విపరీతమై పోయి పునాదులు దెబ్బతింటున్నాయట. మైదానాలు ఉదయం 6 నుండి సాయంత్రం 7 గంటల వరకు వారం అంతా తెరచి ఉంటాయి, అయితే శుక్రవారం మసీదు ప్రార్థనల కోసం మధ్యాహ్నం 12 గంటల నుండి 2 గంటల వరకు తెరవబడినప్పుడు మాత్రం దీనికి మినహాయింపు ఉంటుంది. శుక్రవారాలు, రంజాన్ మాసంలో మినహా మిగతా అన్ని పౌర్ణమి రోజులు ఇంకా దానికి రెండు రోజుల ముందు, తరువాత రెండు రోజులు కట్టడాన్ని రాత్రి వీక్షణం కోసం అనుమతిస్తారు.

పురాణ గాథలు

నిర్మాణ కాలం నుండి ఈ భవనం ఒక ఉత్తమ శ్రేణి సాంస్కృతిక, భౌగోళిక ఆశ్చర్యకర వనరుగా ఉంది ఇంకా ఈ స్మారక భవంతికి సాహిత్య నిర్ధారణలు వ్యక్తిగతంగా, భావోద్వేగ ప్రతి స్పందనలు కూడా క్రమం తప్పకుండా వచ్చాయి.[47]

జీన్-బాప్టిస్ట్ టావెర్నియర్, తాజ్ మహల్‌ను సందర్శించిన యూరోపు సందర్శకులలో మొదటివాడు.

ఒక దీర్ఘ కాల కల్పనగా షాజహాన్ సమాధిని నల్ల రాయితో యమునా నది వద్ద నిర్మించాలని ఆలోచించాడని ఉంది.[48] ఈ ఆలోచన 1665లో ఆగ్రాను సందర్శించిన ఒక యూరోపు దేశ జీన్-బాప్టిస్టే టవెర్నియర్ యొక్క చిత్రమైన రచనల నుండి వచ్చింది. దీని ప్రకారం షాజహాన్ తన కొడుకు ఔరంగజేబుచే తాజ్ మహల్ కట్టడం పూర్తి కాక ముందే తొలగించబడ్డాడు. ఈ పురాణ గాథను చంద్రకాంతి ఉద్యానవనం మహ్తాబ్ బాగ్ నదీ ప్రాంతంలో ముక్కలుగా ఉన్న నల్ల రంగు పాలరాయి సాక్షిగా నిలిచింది. ఏదేమైనా 1990లలో జరిగిన త్రవ్వకాల్లో అవి నల్లగా మారిన తెల్ల రాళ్లని కనుగొన్నారు.[49] నల్ల సమాధి యొక్క మూలాల కోసం మరింత నమ్మ దగిన సిద్దాంతం 2006లో పురావస్తు పరిశోధకులచే ప్రదర్శించబడింది, వారిచే చంద్ర కాంతి ఉద్యానవనంలో కొలను భాగం తిరిగి నిర్మించబడింది.

సమాధితో యోగ్యమైన షాజహాన్ యొక్క ఆలోచనా నిమగ్నత, కొలను స్థానంతో తెల్ల సమాధి యొక్క ఒక నల్ల ప్రతి బింబం స్పష్టంగా కనిపించింది.[50]

సాక్ష్యాలు లేక పోయినా తరుచుగా భయంకరమైన విషయాలు, మరణాలు, చిన్నా భిన్నమైపోవడాలు, అంగచ్చేదానాలు మొదలైనవి షాజహాన్ సమాధి నిర్మాణంలో పాలు పంచుకున్న అనేక మంది నిర్మాణ శిల్పులు, పనివాళ్ళ మీద జరిపించినట్టు కల్పనలు ఉన్నాయి. కొన్ని కథలు నిర్మాణపు పనిలో పాలు పంచుకున్న వాళ్ళు అటువంటి మరొక కట్టడ నిర్మాణంలో ఉండకుండా ఒప్పందం మీద సంతకం పెట్టినట్టు చెప్తాయి. ఈ రకమైనవి ఇతర ప్రఖ్యాతమైన భవనాల విషయాలలో కూడా చాలా ఉన్నాయి.[51] 1830లో భారత గవర్నర్ జనరల్ లార్డ్ విల్లియం బెంటింక్ తాజ్ మహల్‌ను పడగొట్టి ఆ పాలరాళ్ళను వేలం వేయాలనుకున్నాడని చెప్పే దానికి కూడా సాక్ష్యం లేదు. బెంటింక్ జీవిత కథ రచయిత జాన్ రోసేల్లి ఈ కథ బెంటింక్ ఆగ్రా కోట యొక్క పారవేయబడిన పాలరాళ్ళను నిధుల-సేకరణ కోసం విక్రయించినప్పుడు పైకొచ్చిందని చెప్పాడు.[52]

2000లో తాజ్ మహల్ హిందూ రాజుచే కట్టబడింది అని నిర్ధారించాలని పురుషోత్తం నగేష్ ఓక్ (పి. ఎన్. ఓక్) చేసిన ఒక విన్నపాన్ని భారత అత్యున్నత న్యాయ స్థానం త్రోసిపుచ్చింది.[51][53] తాజ్‌తో పాటు భారతదేశంలో ప్రస్తుతం ఉన్న ఇతర కట్టడాలు ముస్లిం సుల్తానుల ముందు రోజుల ఆక్రమితాలుగా ఓక్ భావించాడు కనుక అవి హిందూ మూలాలకు చెందినవని చెప్పాడు, సమాధుల మీద రవీంద్రనాథ్ ఠాగూర్ వర్ణన "ఒక కన్నీటి చుక్క....చెక్కిలి మీదున్న సమయం" ప్రేరణగా ఒక కావ్య కథనం కూడా దీనికి సంబంధించి ఉంది,[54] అది సంవత్సరంలో ఒకసారి వర్షాకాలంలో ఖాళీ సమాధి మీద ఒకే నీటి చుక్క పడుతుంది. మరొక గాథ ప్రకారం ఫినియాల్ యొక్క సిలూయట్‌ను కొట్టితే నీళ్ళు వస్తాయి అని ఉంది. ఈ రోజులలో సిలూయట్ చుట్టూ విరిగిన గాజులను అధికారులు కనుగొంటున్నారు.[55]

ప్రతిరూపాలు

  • తాజ్ మహల్‌కు ప్రతిరూపాలుగా తాజ్ మహల్ బంగ్లాదేశ్,
  • మహారాష్ట్రలోని ఔరంగాబాద్‌లో బీబీ కా మక్బరా,
  • మిల్వుకీ, విస్కాన్సిన్‌లో ట్రిపోలి ష్రైన్ టెంపుల్.
  • బంగ్లాదేశ్ లోని తాజ్ మహల్
    బంగ్లాదేశ్ లోని తాజ్ మహల్
  • బీబీ కా మఖ్బారా
    బీబీ కా మఖ్బారా
  • ట్రిపోలి ష్రైన్ టెంపుల్.
    ట్రిపోలి ష్రైన్ టెంపుల్.
  • ట్రంప్ తాజ్ మహల్
    ట్రంప్ తాజ్ మహల్

చిత్రమాలిక

  • Taj Mahal Gallery
  • ముఖద్వారం ద్వారా తాజ్ చిత్రం
    ముఖద్వారం ద్వారా తాజ్ చిత్రం
  • మహాద్వారం (దర్వాజా-ఇ రౌజా), సమాధికి మూలద్వారం.
    మహాద్వారం (దర్వాజా-ఇ రౌజా), సమాధికి మూలద్వారం.
  • పోస్ట్ కార్డ్ కొరకు తాజ్ చిత్రం
    పోస్ట్ కార్డ్ కొరకు తాజ్ చిత్రం
  • యమునా నది నుండి దృశ్యం
    యమునా నది నుండి దృశ్యం
  • తాజ్ మహల్ - సాయంసమయ దృశ్యం
    తాజ్ మహల్ - సాయంసమయ దృశ్యం
  • తాజ్ మహల్.
    తాజ్ మహల్.
  • తాజ్ మహల్ పైభాగం
    తాజ్ మహల్ పైభాగం
  • ఓరియంటల్ చిత్రకారుకు ఎడ్విన్ లార్డ్ వీక్స్ ద్వారా తాజ్ చిత్రం -ద వాల్టర్స్ ఆర్ట్ మ్యూజియం.
    ఓరియంటల్ చిత్రకారుకు ఎడ్విన్ లార్డ్ వీక్స్ ద్వారా తాజ్ చిత్రం -ద వాల్టర్స్ ఆర్ట్ మ్యూజియం.

వీటిని కూడా చూడండి

వికీమీడియా కామన్స్‌లో కి సంబంధించిన మీడియా ఉంది.
  • తాజ్ మహల్ బంగ్లాదేశ్
  • తాజ్ మహల్ మూలాలు, నిర్మాణ శాస్త్రం.
  • పర్షియా నిర్మాణ శాస్త్రం.
  • హుమాయున్ సమాధి
  • ఆగ్రా కోట
  • ఫతేపూర్ సిక్రీ
  • ఇత్మద్-ఉద్-దౌలా
  • చ్భారతీయ నిర్మాణ శాస్త్రం.


గమనికలు

  1. ↑ Dutemple, Lesley A (2003). The Taj Mahal. Lerner Publications Co. p. 32. ISBN 0-8225-4694-9.
  2. ↑ Wells, John C. (1990). Longman pronunciation dictionary. Harlow, England: Longman. p. 704. ISBN 0-582-05383-8.
  3. ↑ [1] Archived 2013-12-14 at the Wayback Machine. Pakistan: Legacy of the Indian Khilafat movement
  4. ↑ [2] Archived 2013-12-14 at the Wayback Machine The Word
  5. ↑ Hasan, Parween (November 1994), "Review of Mughal Architecture: Its outline and its history", The Journal of Asian Studies, 53 (4): 1301
  6. ↑ లెస్లీ A. డ్యుటెంపుల్, "ది తాజ్ మహల్", లెర్నర్ పబ్లిషింగ్ గ్రూప్ (మార్చ్ 2003). pg 26: "ది తాజ్ మహల్, ఎ స్పెక్టాక్యులర్ ఎగ్జాంల్ అఫ్ మొఘుల్ నిర్మాణశాస్త్రం, బ్లెండ్స్ ఇస్లామిక్, హిందూ అండ్ పర్షియన్ స్టైల్స్"
  7. ↑ టిల్లిట్సన్, జి.హెచ్.ఆర్ (1990). ఆర్కిటెక్చరల్ గైడ్ టు ముఘల్ ఇండియా, క్రానికాల్ బుక్స్.
  8. ↑ హిస్టరీ అఫ్ ది తాజ్ మహల్ ఆగ్రా Archived 2011-07-23 at the Wayback Machine, రిట్రీవీడ్ ఆన్: 20 జనవరి 2009.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 Anon. "The Taj mahal". Islamic architecture. Islamic Arts and Architecture Organization. Archived from the original on 17 ఏప్రిల్ 2009. Retrieved 22 మే 2009.
  10. ↑ UNESCO అడ్వైసరి బాడీ ఎవల్యుషన్.
  11. ↑ "Treasures of the World | Taj Mahal". www.pbs.org. Retrieved 2023-01-19.
  12. ↑ "Taj Mahal History". Archived from the original on 2012-03-04. Retrieved 2009-12-16.
  13. ↑ ముహమ్మద్ అబ్దుల్లా చాగ్థాయ్ లే తాడ్జ్ మహల్ D'ఆగ్రా (హిందీ). Histoire et description (బ్రస్సెల్స్) 1938 p. 46.
  14. ↑ 'అబ్ద్ అల్-హమీద్ లహవరిబాద్షా నమా Ed. ములవిస్ కబీర్ అల్-దిన్ అహ్మద్ అండ్ 'అబ్ద్ అల్-రహీం u-nder ది సూపర్ ఇన్టెన్డన్స్ అఫ్ మేజర్ W.N. లీస్. Vol. I కలకత్తా 1867 pp384-9 ; ముహమ్మద్ సలీహ్ కాంబో అమల్ -ఐ -సల్\లిహ్ ఆర్ షా జహాన్ నమా Ed. గులాం యజ్దని Vol.I (కలకత్తా) 1923 p. 275.
  15. ↑ Mahajan, Vidya Dhar (1970). Muslim Rule In India. p. 200.
  16. ↑ చాగ్థాయ్ లే తాడ్జ్ మహల్ p. 146.
  17. ↑ కొపెల్‌స్టోన్, p. 166.
  18. ↑ టిల్లిట్సన్, G.H.R. (1990). ఆర్కిటెక్చరల్ గైడ్ టు ముఘల్ ఇండియా, క్రానికాల్ బుక్స్..
  19. ↑ "Taj Mahal Calligraphy - Calligraphy of Taj Mahal Agra - Taj Mahal Inscriptions and Calligraphy". www.tajmahal.org.uk. Retrieved 2023-01-19.
  20. ↑ 20.0 20.1 కోచ్, p. 100.
  21. ↑ "visiting the Taj - calligraphy". www.pbs.org. Retrieved 2023-01-19.
  22. ↑ Begley, Wayne E. (1979). "The Myth of the Taj Mahal and a New Theory of Its Symbolic Meaning". The Art Bulletin. 61 (1): 14. Retrieved 2007-07-09.
  23. ↑ https://archive.is/20120524210735/http://www.taj-mahal-travel-tours.com/garden-of-taj-mahal.html Archived 2012-05-24 at Archive.today taj-mahal-travel-tours.com.
  24. ↑ Wright, Karen (July 2000), "Moguls in the Moonlight — plans to restore Mehtab Bagh garden near Taj Mahal", Discover.
  25. ↑ Allan, John. The Cambridge Shorter History of India (First ed.). Cambridge: S. Chand. p. 318.
  26. ↑ ది తాజ్ బై జెర్రీ కామరిల్లో డన్ Jr Archived 2008-06-16 at the Wayback Machine.
  27. ↑ 27.0 27.1 కోచ్, p. 139.
  28. ↑ చాగ్థాయ్ లే తాడ్జ్ మహల్ p54; లహవరి బాద్షా నమా Vol.1 p. 403.
  29. ↑ Dr. A. జాహూర్ అండ్ Dr. Z. హక్.
  30. ↑ వూ డిజైనడ్ ది తాజ్ మహల్.
  31. ↑ విలియం J. హేన్నిస్సి , Ph.D., డైరెక్టర్, ఉనివ్. అఫ్ మిచిగాన్ మ్యూజియం అఫ్ ఆర్ట్. IBM 1999 వరల్డ్ బుక్.
  32. ↑ మార్విన్ త్రచ్తెంబెర్గ్ అండ్ ఇసబెల్లె హైమన్. jనిర్మాణశాస్త్రం : ఫ్రం ప్రీహిస్టరీ టు పోస్ట్-మోడ్రనిజం. p. 223.
  33. ↑ ISBN 964-7483-39-2.
  34. ↑ 10877 Archived 2008-06-05 at the Wayback Machine.
  35. ↑ గ్యాస్కోయిన్, బాంబర్ (1971)ది గ్రేట్ ముఘల్స్. న్యూ యార్క్: హర్పెర్&రో. p. 243.
  36. ↑ లార్డ్ కర్జన్స్ బ్రాస్స్ లాంప్ Archived 2015-07-02 at the Wayback Machine.
  37. ↑ యాప్, పీటర్ (1983). ది ట్రవెల్లెర్స్ డిక్షనరీ అఫ్ కొటేషన్స్. లండన్: రౌట్లేడ్జ్ కేగన్ & పాల్. p. 460.
  38. ↑ తాజ్ మహల్ 'టు బి కాముఫ్లాజడ్'.
  39. ↑ ఆసిడ్ రైన్ అండ్ ది తాజ్ మహల్.
  40. ↑ ఆయిల్ రిఫైనరీ ఇంపాక్ట్ ఆన్ తాజ్ మహల్.
  41. ↑ http://www.unesco.org/courier/2000_07/uk/signe.htm
  42. ↑ తాజ్ మహల్ వరల్డ్ హేరిటేజ్ సైట్ పేజ్.
  43. ↑ కోచ్, p. 120.
  44. ↑ కోచ్, p. 254.
  45. ↑ కోచ్, pp. 201-208.
  46. ↑ Travel Correspondent (2007-07-09). "New Seven Wonders of the World announced" (in English). The Telegraph. Retrieved 2007-07-06.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  47. ↑ కోచ్, p. 231.
  48. ↑ అషేర్, p. 210.
  49. ↑ కోచ్, p. 249.
  50. ↑ వారియర్ ఎంపైర్: ది మొఘల్స్ అఫ్ ఇండియా (2006) A+E టెలివిజన్ నెట్వర్క్.
  51. ↑ 51.0 51.1 కోచ్, p. 239.
  52. ↑ రోస్సెల్లి, J., లార్డ్ విలియం బెంటింక్ ది మేకింగ్ అఫ్ ఎ లిబెరల్ ఇంపిరియలిస్ట్ , 1774-1839 , లండన్ చత్తొ అండ్ విన్డస్ ఫర్ ససెక్స్ యూనివెర్సిటీ ప్రెస్ 1974, p. 283.
  53. ↑ సుప్రీం కోర్ట్ డిస్మిసెస్ ఓక్ పిటిషన్ Archived 2005-02-15 at the Wayback Machine.
  54. ↑ Oak, Purushottam Nagesh. "The True Story of the Taj Mahal". Stephen Knapp. Retrieved 2007-02-23.
  55. ↑ కోచ్, p. 240.

ఉప ప్రమాణములు

  • అషేర్, కేతేరిన్ B. నిర్మాణశాస్త్రం అఫ్ మొఘల్ ఇండియా న్యూ కేంబ్రిడ్జి హిస్టరీ అఫ్ ఇండియా I.4 (కేంబ్రిడ్జి యూనివర్సిటీ ప్రెస్) 1992 ISBN 0-521-26728-5.
  • బెర్నియర్, Françంi' ట్రావెల్స్ ఇన్ ది మొఘుల్ ఎంపైర్ ఏ.డి. 1657-1668 (వెస్ట్‌మినిస్టర్: అర్చిబల్ద్ కాన్స్టేబల్ & కో.) 1891.
  • కార్రోల్, డేవిడ్ (1971). ది తాజ్ మహల్, న్యూస్ వీక్ బుక్స్ ISBN 0-88225-024-8.
  • చాగ్థాయ్, ముహమ్మద్ అబ్దుల్లా లే తాడ్జ్ మహల్ d'ఆగ్రా (Inde). Histoire et description (బ్రస్సెల్స్: ఎడిషన్స్ డే లా Connaissance ) 1938.
  • కొపెల్‌స్టోన్, త్రేవిన్. (ed). (1963). వరల్డ్ నిర్మాణశాస్త్రం — యాన్ ఇల్లస్త్రేటడ్ హిస్టరీ. హామ్లిన్,లండన్
  • గ్యాస్కోయిగిన్, బాంబర్ (1971).ది గ్రేట్ మొఘల్స్, హర్పెర్ & రో.
  • హావెల్, E.B. (1913). ఇండియన్ నిర్మాణశాస్త్రం: ఇట్స్ సైకాలజి, స్ట్రక్చర్ అండ్ హిస్టరీ, జాన్ ముర్రే.
  • కాంబో, ముహమ్మద్ సలీహ్అమల్-ఐ-సలీహ్ ఆర్ షా జహాన్ నమా Ed . గులాం యజ్దాని (కలకత్తా: బాప్టిస్ట్ మిషన్ ప్రెస్) Vol.I 1923. Vol. II 1927.
  • Koch, Ebba (2006). The Complete Taj Mahal: And the Riverfront Gardens of Agra (First ed.). Thames & Hudson Ltd., 288 pages. ISBN 0500342091.
  • లహవ్రి, 'అబ్ద్ అల్-హమీద్ బాద్షా నమా Rothfarb, Ed (1998). మౌలవిస్ కబీర్ అల్-దిన్ అహ్మద్ అండ్ 'అబ్ద్ అల్-రహీం అండర్ ది సూపర్ఇంటన్డన్స్ అఫ్ మేజర్ W.N. లీస్. (కలకత్తా: కాలేజీ ప్రెస్) Vol. I 1867 Vol. II 1868.
  • లాల్, జాన్ (1992). తాజ్ మహల్, టైగర్ ఇంటర్నేషనల్ ప్రెస్.
  • Preston, Diana & Michael (2007). A Teardrop on the Cheek of Time (First ed.). London: Doubleday. ISBN 9780385609470.
  • రోతఫర్బ్, Ed (1998). ఇన్ ది ల్యాండ్ అఫ్ ది తాజ్ మహల్, హెన్రీ హాల్ట్ ISBN 0-805-5299-2.
  • సక్సేనా, బనార్సి ప్రసాద్ హిస్టరీ అఫ్ షాజహాన్ అఫ్ డిహ్లి (అలహాబాద్: ది ఇండియన్ ప్రెస్ Ltd.) 1932.
  • స్టాల్, B (1995). ఆగ్రా అండ్ ఫతేపూర్ సిక్రీ, మిలీనియం.
  • స్టర్లిన్, హెన్రి [ఎడిటర్] & వోల్వాసెన్, ఆండ్రెస్ (1990). నిర్మాణశాస్త్రం అఫ్ ది వరల్డ్: ఇస్లామిక్ ఇండియా, తస్చెన్ .
  • టిల్లిట్సన్, G.H.R. (1990).
  • ఆర్కిటెక్చరల్ గైడ్ టు మొఘల్ ఇండియా క్రోనికాల్ బుక్స్.

ముఘల్

బాహ్య లింకులు

  • ఆర్కియోలాజికాల్ సర్వే అఫ్ ఇండియా డిస్క్రిప్షన్
  • గవర్నమెంట్ అఫ్ ఇండియా - డిస్క్రిప్షన్
వికీవాయేజ్ కోసం ఒక ట్రావెల్ గైడ్ ఉంది Taj Mahal.
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=తాజ్_మహల్&oldid=3822040" నుండి వెలికితీశారు