బౌద్ధ మతం: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

చరిత్రలో దిద్దుబాట్లను ఎంపిక చేసుకుంటూ తేడాలు చూడండి

← మునుపటి తేడా

Content deleted Content added

విజువల్వికీటెక్స్ట్

Inline

07:32, 12 నవంబరు 2024 నాటి చిట్టచివరి కూర్పు

బౌద్ధ మతం లేదా బౌద్ధం ప్రపంచంలోని ముఖ్యమైన మతాలలో ఒకటి. మొత్తం ప్రపంచంలో బౌద్ధ ధర్మాన్ని ఆచరించేవారు 23 కోట్లనుండి 50 కోట్ల వరకు ఉండవచ్చునని అంచనా.^[1] బౌద్ధంలో రెండు ప్రధాన విభాగాలున్నాయి - మహాయానం, థేరవాదం.^[2] తూర్పు ఆసియా, టిబెట్ ప్రాంతాలలో మహాయానం (వజ్రయానంతో కలిపి) అధికంగా ప్రాచుర్యంలో ఉంది. గౌతమ బుద్ధుడు బోధించిన ధర్మ సూత్రాలు బౌద్ధానికి మూలాధారం. త్రిపిటకములు అనే శాస్త్ర గ్రంథం బౌద్ధానికి ప్రధాన ఆధారమని అధికులు విశ్వసిస్తారు. ఇందుకు అదనంగా మహాయాన బౌద్ధులు "మహాయాన సూత్రాలు" అనే రచనను విశ్వసిస్తారు. దీనిని థేరవాదులు అంగీకరించరు.^[3]

ప్రధాన సంప్రదాయాలు

థేరవాద, మహాయాన సంప్రదాయాలు బౌద్ధంలో ఉన్న రెండు ప్రధాన విభాగాలు. ఇంకా కొన్ని శాఖలు కూడా ఉన్నాయి. కాని వీటన్నింటిలో ఏకాభిప్రాయంగా పరిగణింపబడే ముఖ్య సూత్రాలను చెప్పడానికి నిపుణులు ప్రధానంగా పాళీ భాష, టిబెటన్ భాష లోనూ, ఇంకా అనువాద రూపంలో ఉన్న మంగోలియన్, చైనా భాషల గ్రంథాలలోనూ, కొద్దిగా లభించే సంస్కృత మూలాలలోనూ ఉన్న విషయాల ఆధారంగా కొన్ని ప్రధాన సూత్రాలను ఉదహరిస్తారు. అయితే వీటిలో భిన్నాభిప్రాయాలు, భిన్న సంప్రదాయాలు ఉండవచ్చును.

మధ్యేమార్గం, కార్య కారణత్వం, నాలుగు పరమ సత్యాలు, అష్టాంగ మార్గం - వీటిని సిద్ధాంతపరంగా అంగీకరిస్తారు. కాని కొన్ని సంప్రదాయాల ఆచరణలో వీటిని (కొంత గాని, పూర్తిగా గాని) అమలు చేయకపోవచ్చును.
సామాన్యులు, సంఘ పరివారంలోనివారు కూడా సాధన ద్వారా నిర్వాణం పొందవచ్చును.
నిర్వాణం పరమోత్కృష్ట గమ్యమని భావిస్తారు. థేరవాదులుల నమ్మకం ప్రకారం బుద్ధుడు పొందిన నిర్వాణమే ఇతరులకూ లభిస్తుంది, రెండు రకాల నిర్వాణాలుండవు. ఈ సాధనా మార్గాన్ని బుద్ధుడు మొదటిగా కనుక్కొని ఇతరులకు బోధించాడు.

ఆరంభం, చరిత్ర

ధ్యానమగ్నుడైన గౌతమబుద్ధుని దీక్ష భగ్నం చేయడానికి మారుడు దండెత్తడం - సూచనా శిల్పం - అమరావతి స్తూపం - గ్విమెట్ మ్యూజియం నుండి.

బౌద్ధ ధర్మాన్ని మొదటిగా బోధించిన గౌతమ బుద్ధుని అసలు పేరు సిద్ధార్థుడు. ఇతడు లుంబిని^[4] అనే చోట జన్మించాడు. కపిలవస్తు^[5] అనే నగరంలో పెరిగాడు. ఇతని తండ్రి శుద్ధోదనుడు అనే రాజు. తల్లి మాయాదేవి

సిద్ధార్థుని తాత్విక అన్వేషణ గురించి బహుళంగా ప్రచారంలో ఉన్నకథ - సిద్ధార్థుని జననం తరువాత అతని తండ్రి శుధ్ధోదనునికి "ఈ బాలుడు మునుముందు గొప్ప చకవర్తి లేదా సర్వసంగ పరిత్యాగి అవుతాడు" అని పండితులు జోస్యం చెప్పారు. తన కుమారునికి వైరాగ్యం కలుగరాదనే కోరికతో తండ్రి అతనికి బయటి లోకంలోని చీకు చింతలు తెలియకుండా సకల భోగాలలో పెంచాడు. యశోధర అనే చక్కని యువతితో వివాహం జరిపాడు. వారికి రాహులుడనే పుత్రుడు జన్మించాడు. కాని తన 29వ యేట సిద్ధార్థుడు నగరంలో ప్రయాణిస్తుండగా జనుల కష్టాలను, ఒక పండు ముసలివానిని, ఒక శవాన్ని, ఒక సాధువును చూచాడు. ఈ దృశ్యాలను "నాలుగు దృశ్యాలు" అంటారు.^[6]

ఈ దృశ్యాలను చూచిన సిద్ధార్థుని మనసు తాత్విక చింతనవైపు మళ్ళింది. ఒకరాత్రివేళ తన కుటుంబాన్ని, రాజ భోగాలను వదలి రాజప్రాసాదంనుండి నిష్క్రమించాడు. సత్యాన్వేషణకై వివిధ మార్గాలను ప్రయత్నించాడు. కొంతకాలం కఠోరమైన దీక్షను సాగించాడు. కాని ఆ విధంగా శరీరాన్ని మనసును క్షోభ పెట్టడం నిరర్థకమని తెలుసుకొన్నాడు.^[7]

తరువాత దీక్షను అవలంబించాడు. అతిగా సుఖలోలత లేకుండా, కఠోరమైన యోగదీక్ష కాకుండా మధ్యేమార్గంలో పయనించాలని నిశ్చయించుకొన్నడు. ఒక గ్రామ యువతి ప్రసాదించిన భిక్షను ఆరగించి, బోధగయలో ఒక రావి చెట్టు క్రింద ధ్యానమగ్నుడయ్యాడు. ఈ చెట్టునే బోధివృక్షమంటారు.^[8]^[9] పరమ సత్యాన్ని కనుగొనేవరకూ కదలరాదని నిశ్చయించుకొన్నాడు. 49 రోజుల ధ్యానం తరువాత అతనికి జ్ఞానోదయమైంది. అప్పటినుండి అతను బుద్ధుడు అయ్యాడు. తాను కనుగొన్న ధర్మాన్ని అందరికీ బోధించసాగాడు.^[10]

గౌతమ బుద్ధుడు సా.శ.పూ. 5వ శతాబ్దంలో జీవించాడని పరిశోధకుల అంచనా. కాని అతని జన్మ దినం గురించి భిన్నాభిప్రాయాలున్నాయి.^[11] తన 80వ యేట కుశీనగరంలో మరణించాడు.^[12]

ఆరంభ దశ

బౌద్ధమతం చరిత్రను క్రింది దశలుగా విభజింపవచ్చును.^[13]

ఆరంభ బౌద్ధం - ఈ దశను "హజిమె నకమురా" అధ్యయనకారుడు మళ్ళీ రెండు దశలుగా విభజించాడు.^[14]:
- అసలు బౌద్ధం - బుద్ధుడు బోధించింది (మతంగా రూపొందంది)
- సనాతన బౌద్ధం - ఆరంభ దశలో
బౌద్ధ సిద్ధాంతం ఆరంభ దశ - నికాయ బౌద్ధం
మహాయానం ఆరంభ దశ
మహాయానం పరిణతి దశ
వజ్రయానం

అయితే ఇవన్నీ ఒకదాని తరువాత ఒకటి వచ్చిన దశలు అనలేం. ఉదాహరణకు మహాయానం ఆవిర్భవించిన తరువాత చాలాకాలం వరకు సనాతన బౌద్ధం అధిక ప్రాభవం కలిగి ఉంది.

సుత్త పిటక, వినయపిటక

ఆరంభ దశలో బౌద్ధం సుత్త పిటకం, వినయ పిటకం అనే మౌలిక పాళీ సూత్రాలపైన, నాలుగు నికాయ (ఆగమ) సూత్రాలపైన ఆధారపడింది (కొద్దిమంది పరిశోధకులు మాత్రం ఈ అభిప్రాయాన్ని వ్యతిరేకించారు^[15] . దాదాపు అన్ని ఆరంభకాలపు రచనలలోనూ కనిపించే క్రింది సిద్ధాంతాలు బుద్ధుని బోధనలనుండి నేరుగా గ్రహించబడినవని భావిస్తున్నారు.^[16]

మూడు లక్షణాలు లేదా జీవ ధర్మాలు - అనిత్యం, దుఃఖం, అనాత్మత - (పాళీ భాషలో అనిచ్చ, దుక్క, అనత్త)
ఐదు తత్వాలు లేదా పంచ కంధాలు - ఆకారం (రూపం), వేదన (బాధ), సంజ్ఞ (ఇంద్రియాల ద్వారా తెలుసుకోవడం), సంస్కారం (భావనలు కలగడం), విజ్ఞానం
ప్రతి సముత్పాదన లేదా కార్యకారణత్వం - ఒక దాని కారణంగా మరొకటి జరగడం
కర్మ, పునర్జన్మ
నాలుగు మహోన్నత సత్యాలు - చత్వారి ఆర్య సత్యాణి - దుఃఖము (జన్మ, జీవితం, మరణం కూడా దుఃఖ మయాలు), సముదాయము (సుఖ కాంక్ష వలన దుఃఖం కలుగుతుంది), నిరోధం (కాంక్షను త్యజిస్తే దుఃఖం దూరమవుతుంది), మార్గం (అష్టాంగ మార్గం వలన కాంక్షను త్యజింపవచ్చును)
అష్టాంగ మార్గం - సమ్యగ్వచనం (మంచిమాట), సమ్యగ్‌కర్మ (మంచి పనులు), సమ్యగ్‌జీవనం (మంచి జీవితం), సమ్యగ్‌వ్యాయామం (మంచి ప్రయత్నం), సమ్యగ్‌స్మృతి (మంచి దృక్పధం), సమ్యగ్‌సమాధి (మంచి ధ్యానం), సమ్యగ్‌దృష్టి (సత్యాన్ని చూడడం), సమ్యగ్‌సంకల్పం (మంచి సంకల్పం)
నిర్వాణం - కొందరు పరిశోధకులు వేరే ప్రమాణాలను ప్రతిపాదించారు.^[17]

సంఘాలు

బుద్ధుని పరినిర్వాణం తరువాత కొద్ది కాలానికే మొదటి బౌద్ధ మండలి సమావేశమయ్యంది. బుద్ధుని అమూల్య బోధనలు కలుషితం కాకుండా వాటిని గ్రంథస్తం చేయడం ఈ మండలి సంకల్పం. బుద్ధుని సన్నిహితుడైన ఆనందుడు తెలిపిన సూత్రాలు సుత్త పిటకం అనీ, మరొక శిష్యుడు ఉపాలి చెప్పిన విషయాలు వినయ పిటకం అనీ ప్రసిద్ధి చెందాయి.^[18]సుత్త పిటకంలో బుద్ధుని సూక్తులు ఉన్నాయి. వినయ పిటకంలో బౌద్ధ సంఘంలో ఉండేవారి లక్షణాల గురించి చెప్పబడింది (భిక్షువుల ధర్మాలు). రెండవ బౌద్ధ మండలి తరువాత బౌద్ధంలో వివిధ శాఖలు పొడసూపనారంభించాయని పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు.^[19] అశోకుని తరువాతనే ఈ శాఖా భేదాలు బలవంతమయ్యాయని కొందరి అభిప్రాయం.

అశోకుడు పాటలీ పుత్ర నగరంలో మూడవ బౌద్ధ మండలిని నిర్వహింప జేశాడు. అయితే కొందరు అబౌద్ధులను సంఘంలోంచి వెలివేసి, సంఘాన్ని ఏకీకృతం చేసినట్లు మాత్రమే అశోకుని శాసనాలు చెబుతున్నాయి. స్థవిరులు అనబడే వారు, మహాసాంఘికులు అనబడేవారు "వినయం" గురించి గట్టిగా ఒకరినొకరు వ్యతిరేకించారు. సంఘంలో ఉండవలసిన వారి అర్హతల గురించి ఈ విభేదాలు పొడసూపాయి. కొంత కాలం ఒకే సంఘారామంలో ఇరు వర్గాలవారు కలసి ఉండి ఉండవచ్చును. కాని సుమారు సా.శ. 100 నాటికి వారు వేరు కుంపట్లు పెట్టుకొని ఉంటారు.^[20] స్థవిరులలోంచి వచ్చిన మరొక శాఖ థేరవాదంగా పరిణమించింది. స్థవిరులు సంఘం అర్హతలుగా ప్రతిపాదించిన నియమాలు మరీ కఠినంగా ఉన్నాయని మహాసాంఘికులు అభిప్రాయపడ్డారు.^[21]

అనంతర పరిణామాలు

బౌద్ధ రచనల ప్రకారం 2వ శతాబ్దానికి చెందిన ఇండో-గ్రీక్ రాజు "1వ మెనాందర్" బౌద్ధమతాన్ని స్వీకరించాడు.

ఈ విధమైన విభేదాల ఫలితంగా ఒకో శాఖ తమదైన "అభిధమ్మము" (సూత్రాలు, సిద్ధాంతాలు, నియమాలు) ఏర్పరచుకోవడం ప్రాంభించింది. బౌద్ధం విస్తరించిన కొలదీ అభిధమ్మ పిటకం అనే వ్యవస్థీకృత సిద్ధాంతం రూపొందింది. బుద్ధుని సందేశాల పరిధిని విస్తరించడానికి ఇష్టం లేని మహాసాంఘికులు మాత్రం వేరే అభిధమ్మపిటకాన్ని తయారు చేసుకోలేదు అనిపిస్తుంది. అయితే 5వ శతాబ్దానికి చెందిన ఫాహియాన్, 7వ శతాబ్దానికి చెందిన హ్యూన్‌త్సాంగ్ రచనల ప్రకారం మహాసాంఘికులకు కూడా ఒక అభిధమ్మం ఉంది.

ఆరంభంలో భారతదేశంలో నిదానంగా వ్యాపించిన బౌద్ధం అశోకుని కాలంలో దేశం నలుమూలలా, దేశాంతరాలలోనూ విస్తరించింది. ఈ కాలంలోనే అనేక స్తూపాల నిర్మాణాలు జరిగాయి. ధర్మ పధాన్ని ప్రచారం చేయడానికి అశోకుని దూతలు దేశదేశాలు ప్రయాణమయ్యారు. శ్రీలంకకు, సెల్యూసిడ్ రాజ్యాలకు, మధ్యధరా రాజ్యాలకు బౌద్ధ భిక్షువులు తరలి వెళ్ళారు. ఇలా దేశపు ఎల్లు దాటిన బౌద్ధం ఒకవైపు శ్రీలంకకు, అటునుండి క్రమంగా ఆగ్నేయ ఆసియా దేశాలకు వ్యాపించింది. మరొకవైపు మధ్య ఆసియా, ఇరాన్ ప్రాంతాలకు విస్తరించి, చైనాలో ప్రవేశానికి మార్గం సుగమం చేసుకొంది. కాలక్రమంగా శ్రీలంక, ఆగ్నేయాసియాలలో థేరవాద బౌద్ధంగాను, టిబెట్, చైనాలో తాంత్రిక లేదా వజ్రయాన ప్రభావితమైన బౌద్ధంగాను పరిణమించాయి. ఈ కాలంలో బౌద్ధ సంఘంపై ఇతర నాగరికతల ప్రభావం మరింతగా పడసాగింది. అంతే కాకుండా భారతదేశంలో ఇతర (బౌద్ధం కాని) మతాలు బౌద్ధం వలన ప్రభావితం కాగా, బౌద్ధం ఆ మతాలవలన కూడా ప్రభావితమవ సాగింది.

మహాయానం ప్రాభవం

చైనాలో సా.శ. 650 "టాంగ్" వంశపు కాలం నాటి బుద్ధ విగ్రహం - చైనా బౌద్ధం మహాయాన సంప్రదాయానికి చెందినది. అందులో ఇప్పుడు "Pure Land", "జెన్" అనే రెండు ప్రధాన శాఖలున్నాయి.

మహాయానం ఆరంభం ఎలా ఎప్పుడు జరిగిందో స్పష్టంగా తెలియడంలేదు. సుమారు 1వ శతాబ్దంలో పశ్చిమోత్తరాన కుషాను రాజ్యంలోను, దక్షిణాన శాతవాహనుల దేశంలోను, పశ్చిమాన భరుకచ్చం (భారుచ్) సమీపంలో అజంతా, ఎల్లోరా ప్రాంతాలలోను ఆవిర్భవించిన వివిధ దృక్పథాల సంగమమే మహాయానం కావచ్చును. స్తూపాలను పూజించడం, బోధిసత్వుని గాథలను చిత్రాల ద్వారా సామాన్యులలో ప్రచారం చేయడం అనే విధానాలు మహాయానం ఆవిర్భవానికి మూల ఘటనలు కావచ్చును. కాని ఈ అభిప్రాయాన్ని కొందరు పండితులు త్రోసిపుచ్చుతున్నారు.^[22] మహాయానం సిద్ధాంతాలలో "సర్వస్తివాదం", "ధర్మగుప్తకం" అనే రెండు తెగల ప్రభావం ఎక్కువగా ఉంది.

మహాయానులు బోధిసత్వుని మార్గానికి ప్రాధాన్యతనిస్తారు. 2వ శతాబ్దంలో కుషాణు చక్రవర్తి కనిష్కుడు నాలుగవ బౌద్ధ మండలిని సమావేశపరచాడు. ఈ మండలిని థేరవాదులు అంగీకరించరు. ఈ మండలి సమావేశంలో త్రిపిటకాలకు అదనంగా మరికొన్ని సూత్రాలు (పద్మ సూత్రం, హృదయ సూత్రం, అమితాభసూత్రం వంటివి) ఆమోదం పొందాయి. "అందరికీ" నిర్వాణం లభించడం సాధ్యమేనని ఈ మండలిలో ఆమోదించారు. నిర్వాణం కోసం సాధన చేసేవారికి దైవ స్వరూపులైన బుద్ధులు, బోధిసత్వులు అనే భావాలను ఆంగీకరించారు. నిర్వాణం "అందరికీ" అందుబాటులో ఉన్నందున ఇది "మహాయానం" (పెద్ద బండి) అయ్యింది. అయితే ఈ శాఖ అంతకు ముందే ఉన్న సర్వస్తివాదానికి కేవలం ప్రతిరూపమేనని కొందరు పండితుల అభిప్రాయం.^[23]. ఈ సిద్ధాంతాలు గ్రంథస్తం చేయబడి, మధ్య ఆసియా, చైనాలకు దేశాలకు విస్తరించాయి. చైనాలో మరిన్ని మార్పులు జరిగిన మహాయానం ఆ రూపంలో జపాన్, వియత్నాం, కొరియా ప్రాంతాలకు విస్తరించింది.

అయితే మహాయాన బౌద్ధానికి పటిష్ఠమైన సిద్ధాంతాలను ఏర్పరచింది నాగార్జునుడు. సుమారు 150-250 మధ్య కాలానికి చెందిన ఈ ఆచార్యుని ప్రభావం మహాయానంపై అసమానమైనది. త్రిపిటకాల పరిధిలో ధర్మము, మోక్షము, శూన్యత అనే భావాలను ఏకీకృతం చేసి, అనాత్మత, కార్యకారణత్వం వంటి మౌలిక సూత్రాలతో విభేదం లేకుండా పరిష్కరించాడు. నాగార్జునుడు బోధించిన మార్గాన్ని మాధ్యమిక వాదం అంటారు. కనిష్కుల తరువాత గుప్తుల కాలం (4-6 శతాబ్దాలు)లో కూడా బౌద్ధం భారతదేశంలో బలంగానే ఉంది. ఒక ప్రక్క నాగార్జునుని మాధ్యమిక వాదము, మరొక ప్రక్క యోగాచార బౌద్ధంగా పరిణమించిన సర్వస్తివాదము తమ తమ అనుయాయులలో బలంగా ఉన్నాయి. ఇలా మాధ్యమిక వాదము, యోగాచారము కలగలిపిన సంప్రదాయాలు ఇండో-టిబెటన్ బౌద్ధానికి మూలాలుగా స్థిరపడ్డాయి.

వజ్రయానం

తాంత్రిక ఆచారాలతో కూడుకొన్న వజ్రయాన బౌద్ధం ఆరంభమైన విధానాన్ని గురించి కూడా భిన్నాభిప్రాయాలున్నాయి. టిబెటన్ సంప్రదాయం ప్రకారం శాక్యముని బుద్ధుడే తంత్రాన్ని బోధించాడని, కాని అవి రహస్యాలు గనుక బుద్ధుని అనంతరం చాలా కాలానికి గాని గ్రంథస్తం కాలేదని అంటారు. వజ్రయానం పరిణతిలో నలందా విశ్వవిద్యాలయం ప్రముఖ పాత్ర కలిగి ఉంది. 11వ శతాబ్దం వరకు ఇక్కడినుండి టిబెట్, చైనాలకు ఈ తాంత్రిక విధానాలు సంక్రమించాయి. టిబెటన్ బౌద్ధంలో ఈ విధానాల ప్రభావం బలంగా ఉంది. డేవిడ్ రోనాల్డ్‌సన్ అనే ఆచార్యుని అభిప్రాయం ప్రకారం గుప్తుల అనంతరం బౌద్ధానికి ప్రజలలో ఆదరణ కొరవడింది. సామాన్యులను ఆకట్టుకొనడానికి అప్పటికే సమాజంలో ఆచరణలో ఉన్న సిద్ధ తంత్రాల వినియోగం అధికమయ్యింది. మరో 200 సంవత్సరాల తరువాత ఈ సంప్రదాయాల మిళితం వజ్రయానం అనే సిద్ధాంతంగా రూపొందింది.^[24] పరిసర దేశాలలో బౌద్ధం స్థిరంగా ఉన్నప్పటికీ భారతదేశంలో క్షీణించసాగింది. క్రమంగా సంపూర్ణంగా అంతరించింది.

దక్షిణ (థేరవాద) బౌద్ధం

థేరవాదం (పూర్వవాదం లేదా సనాతనవాదం) అనేది బౌద్ధంలో అన్నింటికంటే ప్రథమ దశలో ఆవిర్భవించిన సిద్ధాంతాలకు సమీపంలో ఉన్న సంప్రదాయం.^[25] క్రీ.పూ.250లో జరిగిన మూడవ బౌద్ధ మండలి సమావేశంలో ఇతరులతో విభేదించిన స్థవిరులు (విభజ్జన వాదులు) క్రమంగా థేరవాదులయ్యారు. భారతదేశంలో ఈ వాదం క్షీణీంచినప్పటికీ శ్రీలంక, ఆగ్నేయ ఆసియాలలో ఇప్పటి బౌద్ధమతం థేరవాదుల మార్గానికి సమీపంగా ఉంది.

థేరవాదుల విశ్వాసాలు, ఆచరణలు ఆరంభంలో వెలువడిన పాళి సూత్రాలకు, వాటిపై వచ్చిన వ్యాఖ్యలకు పరిమితమై ఉంటాయి. కొన్ని శతాబ్దాలు మౌఖికంగా ఉండిపోయిన వీరి సూత్రాలు క్రీ.పూ.1వ శతాబ్దంలో శ్రీలంకలో గ్రంథస్తం చేయబడ్డాయి. ఆ సమావేశాన్నే థేరవాదులు "నాలుగవ బౌద్ధమండలి"గా భావిస్తారు. మౌలిక సూత్రాలైన సుత్త పిటకం, వినయపిటకం, త్రిరత్నాలు వంటి సిద్ధాంతాలకు థేరవాదులు సంకలనం చేసిన రచనలే ఆరంభదశలోని బౌద్ధ సిద్ధాంతాలకు అతి సమీప ఆధారాలుగా పండితులు భావిస్తారు.

థేరవాదులు విభజ్జన వాదము (విశ్లేషణా బోధన)ను సమర్ధిస్తారు. గ్రుడ్డి నమ్మకాలకు బదులు సాధకుల అనుభవం, విమర్శనాత్మక పరిశీలన, హేతువిచారణ ద్వారానే జ్ఞానం లభిస్తుందని థేరవాదుల సిద్ధాంతం. వీరి బోధనల ప్రకారం కామం, క్రోధం, మోహం వంటి మాలిన్యాలవలన సుఖలాలసత్వం, అందుమూలంగా దుఃఖం కలుగుతాయి. అష్టాంగమార్గ సాధన ద్వారా ఈ మాలిన్యాలను తొలగించి, మోహాన్నుండి బయటపడి దుఃఖాన్నుండి విముక్తులు కావచ్చును. అష్టాంగ మార్గం ద్వారా నాలుగు మహోన్నత సత్యాలు అవగతమౌతాయి. తద్వారా జ్ఞానము, నిర్వాణము లభిస్తాయి. నిర్వాణమే థేరవాదుల పరమార్ధం.

థేరవాదం ప్రస్తుతం ప్రధానంగా శ్రీలంక, మయన్మార్, లావోస్, థాయిలాండ్, కంబోడియా దేశాలలోను, కొద్దిభాగం చైనా , బంగ్లాదేశ్, వియత్నాం, మలేషియాలలోను ఆచరణలో ఉంది. ఐరోపా, అమెరికా ఖండాలలో కూడా థేరవాదం పట్ల ఆకర్షణ పెరుగుతున్నది.

తూర్పు దేశాలలో మహాయాన బౌద్ధం

మహాయానం అనే విభాగం సనాతన బౌద్ధ సూత్రాలకు మరికొన్ని సూత్రాలను జోడించడం ద్వారా విస్తరించింది. మహాయానులు "బోధిసత్వ" భావానికి ప్రాముఖ్యత ఇస్తారు. సాధన ద్వారా దుఃఖం నుండి విముక్తి పొందడం అనే ప్రాథమిక లక్ష్యం కంటే మహాయాన సాధకులు లోకంలో ఉండి అందరినీ దుఃఖాన్నుండి విముక్తులను చేయాడమనే లక్ష్యాన్ని ఎన్నుకుంటారు. బోధిసత్వులు సకల జీవులకూ నిర్వాణాన్ని పొందడంలో తోడ్పడతారని వారి విశ్వాసం. అవధులు లేని "మహా కరుణ"యే బోధిసత్వుల లక్షణం. అదే అందరికీ నిర్వాణాన్ని ప్రసాదిస్తుంది.

శూన్యత, ప్రజ్ఞాపారమిత, తథాగతత్వము అనే ఉన్నత తత్వాలు మహాయానంలో తరచు ప్రస్తావించబడుతాయి. తథాగత గర్భ సూత్రాలు పరమ సత్యాన్ని, ధర్మాన్ని, ఇదే అన్నింటికంటే గొప్ప సత్యమనీ మహాయానుల విశ్వాసం. అయితే ప్రస్తుతం చైనాలో అన్ని సూత్రాలకు సమానమైన ప్రాముఖ్యత ఉన్నట్లుగా అనిపిస్తుంది.^[26]. మహాయాన సంప్రదాయంలో కొన్నిమార్లు బుద్ధుడు లేక ధర్మం ప్రత్యక్షం అవుతారని సూచనలున్నాయి. ఇది "దేవుడు" అనే భావానికి మహాయానంలో స్థానం కల్పిస్తుంది. మహాయానంలో త్రిపిటకాలకు అదనంగా మహాయాన సూత్రాలు, పద్మ సూత్రాలు, మహాపరినిర్వాణ సూత్రాలు ఉన్నాయి. వీటి సాధన ద్వారా బుద్ధత్వం పొందవచ్చునని వారి విశ్వాసం.

ప్రస్తుత కాలంలో చైనా, టిబెట్, జపాన్, కొరియా, సింగపూర్ దేశాలలోను, కొద్ది భాగం రష్యాలోను, వియత్నా అధిక భాగంలోను అనుసరించే బౌద్ధాన్ని స్థూలంగా క్రింది విభాగాలుగా విభజింపవచ్చును.

'జెన్' లేదా 'చాన్' (Chan/Zen) - "ధ్యాన" అనే సంస్కృత పదం నుండి "చాన్" లేదా "జెన్" అనే చైనీయ పదాలు ఉద్భవించాయి. చైనా, జపాన్ దేశాలలో ఈ సంప్రదాయం బలంగా ఉంది. పేరును బట్టే జెన్ బౌద్ధంలో ధ్యానానికి ప్రాముఖ్యత చాలా ఎక్కువ ఉంటుంది. మొత్తానికి జెన్ బౌద్ధులు శాస్త్రాల అధ్యయనానికి అంత ప్రాధాన్యత ఇవ్వరు. అందరిలోనూ బుద్ధుడున్నాడు. ధ్యానం ద్వారా ఆ బుద్ధుని తెలిసికోవచ్చునని వీరి విశ్వాసం. ఇందులో మరిన్ని ఉపశాఖలున్నాయి. "రింజాయ్" జెన్ బౌద్ధులు తమ ధ్యానంలో "koan (meditative riddle or puzzle)" అనే సాధనాన్ని (యంత్రాన్ని) వాడుతారు. "సోటో" శాఖ జెన్ బౌద్ధులు కూడా ఈ యంత్రాన్ని వాడుతారు గాని "shikantaza అనగా కేవలం ఆసీనులై ధ్యానం చేయడం వారి ప్రధాన ఉద్దేశ్యం. ఈ జ్ఞానోదయం క్రమంగా అయ్యే విషయం కాదని, ధ్యానం ద్వారా మాయ తెరలు తొలగినపుడు ఒక్కమారుగా అత్మజ్ఞానం కలుగుతుందని సాధారణంగా జెన్ విశ్వాసాలు, ఆచరణా విధానాలు సూచిస్తాయి.^[27]
శుద్ధ భూమి (Pure Land Buddhism) - అధికంగా చైనాలో సామాన్య జనం ఆదరించే విధానం^[28] సాధన ద్వారా జ్ఞానం, నిర్వాణం సాధించే అవకాశం సామాన్యులకు కష్టం గనుక ఇతర విధానాల ద్వారా కూడ కొంత రక్షణ సాధ్యమని వీరి విశ్వాసం.^[29] జెన్ బౌద్ధులు స్వీయ సాధనను విశ్వసిస్తే, శుద్ధభూమి బౌద్ధులు "అమిద బుద్ధుడు" తమను కాపాడి జ్ఞానం వైపు నడిపిస్తాడని నమ్ముతారు. ప్రార్థన, స్మరణం వంటి ప్రక్రియల ద్వారా అమితాభ బుద్ధుని "సుఖావతి" (సంతోష స్థానం) చేరుకోవచ్చునని వీరి విశ్వాసం. ఈ "స్వర్గ" సుఖమే నిర్వాణమని, లేదా నిర్వాణానికి ముందు ఘట్టమని (శాఖా భేదాలను బట్టి) నమ్ముతారు. సకల జీవులకూ సంసార బంధాలనుండి విముక్తి కలిగించడానికి కృత నిశ్చయుడైన అమితాభ బుద్ధుడు ఉన్నాడని, అచంచలమైన విశ్వాసం ఉంటే అది తప్పక సాధ్యమని వీరి భావం.
నిచిరెన్ జపాన్‌లో మాత్రమే (Nichiren Buddhism)
షింగన్ (ఒక విధమైన వజ్రయానం) (Shingon)
టెండాయ్ (Tendai)

ఉత్తర (టిబెటన్) బౌద్ధం

టిబెట్‌లో అనుసరిస్తున్న బౌద్ధం ప్రధానంగా మహాయానం అయినప్పటికీ అందులో వజ్రయానం ప్రభావం గణనీయంగా ఉంది. మహాయానం ప్రాథమిక నియమాలకు అదనంగా చాలా ఆధ్యాత్మిక, భౌతిక సాధనలు టిబెటన్ బౌద్ధంలో ప్రముఖమైన అంశాలు. సాధనకు అనుకూలమయ్యేలాగా శరీరం యొక్క, మనస్సు యొక్క శక్తులను పెంపొందించుకోవడం వల్ల సాధన త్వరగా సఫలమౌతుందని, ఒక్క జీవిత కాలంలోనే బుద్ధత్వము లభించే అవకాశం కూడా ఉన్నదని వారి విశ్వాసం. కనుక మహాయాన సిద్ధాంత శాస్త్ర్రాలే కాకుండా టిబెటన్ బౌద్ధులు వజ్ర యానానికి సంబంధించిన కొంత తంత్ర సాహిత్యాన్ని గుర్తిస్తారు. వీటిలో కొన్ని చైనా, జపాను దేశాలలోని పురాతన బౌద్ధ సాహిత్యంలో ఉన్నాయి. కొన్ని పాళీ రచనలలో కూడా కనిపిస్తాయి. టిబెటన్ మూలాలు కలిగిన భారతీయ చక్రవర్తి కనిష్కుడు కాష్ ఘర్, యార్ ఖండ్ మొదలైన మధ్య ఆసియా ప్రాంతాలు జయించి, అక్కడ మహాయాన బౌద్ధమతాన్ని ఆదరించారు. ఇతని ప్రయత్నాల ఫలంగా అక్కడ మహాయాన వేళ్ళూనుకుంది. సా.శ.7వ శతాబ్దంలో స్ట్రాంగ్ ట్సన్ గంపో అనే రాజు టిబెట్టును పరిపాలించే కాలంలో అతని భార్యయైన నేపాల్ రాజపుత్రిక తాంత్రిక బౌద్ధాన్ని టిబెట్‌లో ప్రవేశింపజేసింది. అతని మరో భార్యయైన చైనా రాజపుత్రిక పలువురు చైనా బౌద్ధభిక్షువులను రావించి వారికి వాసమేర్పాటుచేసింది. సా.శ.8వ శతాబ్దంలో మరో రాజు పద్మసంభవుడు, అతని శిష్యుడైన వైరోచనుడు మొదలైనవారిని రప్పించి వారి సహకారంతో టిబెటన్ లేదా టిబెటిక్ భాషలో సారస్వతం నిర్మింపజేశారు^[30].

సమకాలీన బౌద్ధం

బౌద్ధానికి జన్మస్థానమైన భారతదేశంలో బౌద్ధం దాదాపు పూర్తిగా అంతరించిపోయింది. పరిసర దేశాలలో బౌద్ధం బలంగా ఉన్నా గాని విచిత్రంగా ఆ ప్రభావం భారతదేశంలో బౌద్ధం పునరుద్ధరణకు దోహదం చేయలేదు. ఇటీవలి కాలంలో తిరిగి బౌద్ధం కొంత పరిమితమైన ఆదరణ పొందుతున్నది. ప్రపంచం మొత్తం మీద బౌద్ధుల సంఖ్య అంచనాలు 23 కోట్లు - 50 కోట్ల మధ్య ఉంటున్నది. బహుశా 35 కోట్లు అనే సంఖ్య వాస్తవానికి దగ్గరలో ఉండవచ్చును^[31]. బౌద్ధ మతస్తుల సంఖ్య సరిగా అంచనా వేయడంలో కొన్ని సమస్యలు ఉన్నాయి.

"బౌద్ధులు" అనగా ఎవరనే విషయం స్పష్టంగా నిర్వచింపబడకపోవడం;
తూర్పు దేశాలలోని ఇతర మతాలు - టావో మతం, కన్‌ఫ్యూషియన్ మతం, షింటో మతం, మరి కొన్ని చైనా జానపద మతాలు కూడా గణనీయంగా బౌద్ధ మతము ఆచార సంప్రదాయాలను తమలో ఇముడ్చుకొన్నాయి;^[32] ^[33] ^[34]
బౌద్ధులలో సామూహిక ప్రార్థనా సమావేశాలు, సామాజిక ఉత్సవాలు అంతగా లేనందున వారిని లెక్కించడం కష్టమవుతుంది^[35];
చైనా, వియత్నాం, ఉత్తర కొరియా వంటి దేశాలలో ఉన్న రాజకీయ పరిస్థితుల మూలంగా వ్యక్తుల మతాన్ని వ్యవస్థీకృత విధానంలో గుర్తించడంలేదు^[36].^[37]

ఒక అంచనా ప్రకారం క్రైస్తవ మతం, ఇస్లాం, హిందూమతం తరువాత ప్రపంచంలో నాలుగవ పెద్ద మతం బౌద్ధమతం.^[38] బుద్ధుని కాలంలో ప్రాంభమైన భిక్షువుల సంఘము ప్రపంచంలోఅత్యంత పురాతనమైన సాంఘిక సమూహము. ప్రపంచంలో ఆచరణలో ఉన్న ముఖ్య బౌద్ధమత విభాగాలు ఇలా ఉన్నాయి.

పాళీ సూత్రాలపైన ఆధారపడిన థేరవాద బౌద్ధం - కంబోడియా, లావోస్, థాయిలాండ్, శ్రీలంక, మయన్మార్‌లలో అధికంగా ఉంది. భారతదేశంలో బి.ఆర్. అంబేద్కర్ ఆరంభించిన దళిత బౌద్ధ ఉద్యమం కూడా ఈ విధానానికి సమీపంలో ఉంది.
చైనా భాషలో రచింపబడిన మహాయాన సూత్రాలను అనుసరించే తూర్పు ఆసియా దేశాలు - చైనా, జపాన్, కొరియా, తైవాన్, సింగపూర్, వియత్నాం.
టిబెటన్ భాషలోని సాహిత్యాన్ని, సంప్రదాయాలను అనుసరించే టిబెటన్ బౌద్ధం ఉన్న చోట్లు - టిబెట్, దాని పరిసర ప్రాంతాలు (భారత్, భూటాన్, మంగోలియా, నేపాల్, రష్యా)
పశ్చిమ దేశాలలో ఇటీవల కనిపిస్తున్న బౌద్ధ సమూహాలు ఈ తూర్పు దేశాలలోని మూడింటిలో ఏదో ఒక విధానాన్ని అనుసరిస్తారు.

సుమారుగా థేరవాదులు 12.4 కోట్లు, చైనా మహాయాన బౌద్ధులు 18.5 కోట్లు, టిబెటన్ మహాయాన బౌద్ధులు 2 కోట్లు ఉండవచ్చునని ఒక అంచనా.^[39]తెరవాద బుద్ధిజానికి చెందిన త్రిపిటక పాళీ రచనలలో - చాతుర్వర్ణాలు, క్షత్రియ, బ్రాహ్మణ, వైశ్య, శూద్ర అనే వరుసక్రమంలో ఉంటాయి. బ్రాహ్మణ వర్ణానికి మొదటిస్థానం లేదు. ఈ నాలుగు వర్ణాలు అన్నీ పవిత్రమైనవేనని ఒకటి ఎక్కువ మరొకటి తక్కువ కాదని, అన్నీ సమానం అని చెప్పబడింది

బుద్ధుడు మానవులందరూ సమానం అని ప్రవచించి, కులవ్యవస్థలోని ఎక్కువతక్కువలను నిరసించాడు. ఒక వ్యక్తి జన్మ వలన కాక కమ్మ/కర్మ కారణంగా మాత్రమే బ్రాహ్మణుడు లేదా చండాలుడుగా నిర్ణయించబడుతున్నాడని అన్నాడు.

కొన్ని ముఖ్య సిద్ధాంతాలు

థేరవాద బౌద్ధంలో - జన్మ జన్మల వేదన, సాధన అనంతరం సత్యాన్ని తెలిసికొని అజ్ఞానాంధకారంనుండి బయటపడి, ఇతరులకు ఆ మార్గాన్ని ఉపదేశించినవారు "బుద్ధులు" అవుతారు. సత్యాన్ని తెలిసికొన్నాగాని ఇతరులకు ఉపదేశం చేయనివారు "ప్రత్యేక బుద్ధులు" అవుతారు. శాక్యముని గౌతమ బుద్ధుడు ఒక్కడే బుద్ధుడు కాదు. అంతకు పూర్వము, ఇంకా ముందు కాలంలోను ఎందరో బుద్ధులు ఉంటారు. సత్యాన్ని తెలుసుకొన్న గౌతమబుద్ధుడు అనేక బుద్ధులలో ఒకడు. బుద్ధుని బోధనలలో "నాలుగు ఆర్య సత్యాలు" ప్రముఖ పాత్ర కలిగి ఉన్నాయి. దుఃఖం లక్షణం, దానికి కారణం, దుఃఖ నివారణ, నివారణా మార్గం - ఇవి ఆ నాలుగు ఆర్య సత్యాలు.^[40] అలా దుఃఖాన్ని నివారించే మార్గం "అష్టాంగ మార్గం".

బుద్ధుని అనంతరం బౌద్ధాన్ని ఆచరించేవారిలో అనేక విభాగాలు ఏర్పడినాయి. వారి ఆచరణలోను, సిద్ధాంతాలలోను, సంస్కృతిలోను నెలకొన్న వైవిధ్యం కారణంగా బౌద్ధం అంటే ఇది అని స్పష్టంగా అందరికీ వర్తించే విషయాలు క్రోడీకరించడం కష్టమవుతున్నది.^[41]

బోధి

1వ శతాబ్దానికి చెందిన బుద్ధ ప్రతిమ - గాంధారం - ఉత్తర పాకిస్తాన్ (Guimet మ్యూజియం, పారిస్.

బోధి అనగా "నిద్ర లేచుట" - థేరవాదంలో అరహంతులకు, బుద్ధులకు కూడా జ్ఞానోదయమయ్యే ప్రక్రియను "బోధి" అంటారు. జన్మ జన్మల సాధన, ధ్యానం తరువాతనే ఈ స్థితి సాధ్యమవుతుంది. బౌద్ధం ఆరంభ దశలో "బోధి", "నిర్వాణం" అనే పదాలు ఒకే అర్ధంలో వాడబడ్డాయి. రాగ, ద్వేష, మోహాలు అంతరించడం ఈ ప్రక్రియలో ముఖ్యమైన లక్షణం.

తరువాత వచ్చిన మహాయాన సిద్ధాంతాలలో "నిర్వాణం" అనే స్థితి "బుద్ధత్వం" కంటే కొంత తగ్గింది. రాగ ద్వేషాలనుండి విముక్తి కలిగితే అది నిర్వాణం అవుతుంది, అనగా ఇంకా మోహం ఉంటుంది. ఈ మోహం కూడా తొలగిపోయినపుడు "బోధి" స్థితి లభిస్తుంది.^[42] మహాయానంలోని ఈ సిద్ధాంతం ప్రకారం అరహంతులు నిర్వాణాన్ని పొందుతారు కాని, ఇంకా మోహంనుండి విముక్తులు కానందున వారు బోధిత్వం పొందరు. కాని థేరవాదంలోని నమ్మకం ప్రకారం అరహంతులు రాగ, ద్వేష, మోహాలనుండి విముక్తి పొదిన బోధులు.

బోధిత్వం పొందడానికి "నాలుగు ఆర్యసత్యాలను" సంపూర్ణంగా తెలుసుకోవాలి. అందువలన కర్మ నశిస్తుంది. బౌద్ధం ఆరంభ దశలో "పారమిత"ను ప్రస్తావించలేదు ^[43]^[44] అయితే తరువాత వచ్చిన థేరవాద, మహాయాన బౌద్ధ సాహిత్యంలో "పారమిత" సాధన కూడా అవసరం. బోధిత్వం పొదినవారు జనన, మరణ, పుర్జన్మ భూయిష్టమైన సంసార చక్రంనుండి విముక్తులవుతారు. మాయ తొలగిపోయినందువలన "అనాత్మత" అనే సత్యాన్ని తెలుసుకొంటారు.

మధ్యేమార్గం

బౌద్ధ మతం సంప్రదాయాలలోను, విశ్వాసాలలోను మధ్యేమార్గం చాలా ముఖ్యమైన స్థానం కలిగి ఉంది. శాక్యముని గౌతమ బుద్ధుడు తన జ్ఞానోదయానికి ముందు ఈ మార్గాన్ని అవగతం చేసుకొన్నాడని ప్రతీతి. "మధ్యేమార్గం" అన్న పదానికి వివిధ వివరణలు ఉన్నాయి

కఠోరమైన దీక్షతో శరీరాన్ని మనస్సును కష్టపెట్టకుండా, అలాగని భోగ లాలసత్వంలో మునగకుండా మధ్య విధంగా సాధన, జీవితం సాగించడం.
తత్వ చింతనలో చివరకు "ఇది ఉంది" లేదా "ఇది లేదు" అన్న పిడివాదనలకు పోకుండా మధ్యస్తంగా ఆలోచించడం^[45]
నిర్వాణంలో ఈ విధమైన ద్వివిధ, విరుద్ధ భావాలు అంతమై పరిపూర్ణమైన జ్ఞానం కలుగడం.

త్రిరత్నాల శరణు

ధర్మ చక్రం, త్రిరత్నాల చిహ్నాలతో గౌతమ బుద్ధుని పాద ముద్ర - 1వ శతాబ్దం గాంధార శిల్పం

సంప్రదాయానుసారంగా త్రిరత్నాలు లేదా రత్నత్రయం శరణు జొచ్చుట బౌద్ధం ఆచరణలో ప్రాథమిక ప్రక్రియ. "బుద్ధుడు", "ధర్మము", సంఘము" అనేవే ఈ త్రిరత్నాలు. ^[46] దాదాపు బౌద్ధమతావలంబనలో ఇది మొదటి మెట్టుగా భావింపబడుతుంది. ఈ మూడింటికి అదనంగా "లామ" (దీక్ష) అనే నాల్గవ శరణు కూడా టిబెటన్ బౌద్ధంలో పాటించబడుతుంది.

బుద్ధుడు

జ్ఞానోదయమైన, ధర్మ మార్గాన్ని ఎరిగిన అరహంతుల మార్గాన్ని ఆచరించడం.

ధర్మం

బుద్ధుడు తెలిపిన మార్గము. సత్యానికి, అసత్యానికి ఉన్న భేదము. పరమ సత్యము

సంఘం

బౌద్ధ భిక్షువుల సమూహం లేదా సత్యాన్వేషణా మార్గంలో పురోగమిస్తున్నవారి సహవాసం. కొన్ని వివరణల ప్రకారం భౌక్షుకుల సాధనకు సహకరిస్తున్న సామాన్య జనులు కూడా సంఘంలోని వారే.

"బుద్ధుడు" తాను కనుగొన్న మార్గాన్ని ఇతరులు గ్రుడ్డిగా ఆచరించమని చెప్పలేదు. శ్రద్ధతో ఎవరికి వారే తాను బోధించిన "ధర్మము"ను ఆలంబనగా గైకొని స్వయంగా యుక్తాయుక్తాలు విచారించి, "సంఘము" సహకారంతో సత్యాన్ని తెలుసుకోవాలని చెప్పాడు. బుద్ధుడు బోధించిన ధర్మాన్ని అందరికీ సాధనలో అందుబాటులో ఉంచే సముదాయమే సంఘం.

మహాయానంలో బుద్ధుడు అంటే ఒక వ్యక్తి కాదు. అనంతమైన ధర్మరూపం. కొన్ని మహాయాన సూత్రాలలో బుద్ధుడు, ధర్మము, సంఘము అనే మూడు భావాలూ అవినాభావమైన శాశ్వతత్వానికి ప్రతీకలుగా భావించబడుతాయి. చాలా మంది బౌద్ధులు వేరే లోకంలో తమ కర్మలకు విముక్తి కలుగుతుందని విశ్వసించరు. అష్టాంగ మార్గం ద్వారానే దుఃఖభూయిష్టమైన కర్మలనుండి విమోచన కలుగుతుందని భావిస్తారు. కాని మహాయానంలో కొన్ని సూత్రాల ప్రకారం శ్రవణం, మననం వంటి సాధనల ద్వారా కర్మ బంధాలనుండి విముక్తి కలుగవచ్చునని ఉంది.

నాలుగు మహోన్నత సత్యాలు

బౌద్ధమతంలో "నాలుగు పరమసత్యాలు" ప్రవచింపబడ్డాయి. అవి ^[47]

దుఃఖం
దుఃఖానికి కారణం
దుఃఖంనుండి విముక్తి
దుఃఖాన్నిండి ముక్తిని పొందే మార్గం

ఇవి గౌతమ బుద్ధుడు తన జ్ఞానోదయం తరువాత తన సహ సాధకులైన ఐదుగురు శ్రమణులకు చెప్పిన విషయాలు కనుక బుద్ధిని మొదటి బోధనలు,^[48] "ధర్మ చక్ర పరివర్తన సూత్రం" అనే బుద్ధుని మొదటి బోధలో బుద్ధుడు మధ్యేమార్గం గురించి, అష్టాంగ సాధనామార్గం గురించి, నాలుగు పరమ సత్యాల గురించి చెప్పాడు. ఈ నాలుగు పరమ సత్యాలు అనే విషయాన్ని ఒక మత ప్రబోధంగా కాక అప్పటి కాలంలో ఉన్న ఉపశమన విధానం (కష్టాలు తీర్చే మార్గం)గా చెప్పాడు. ^[49] థేరవాదుల భావం ప్రకారం ఈ నాలుగు పరమ సత్యాలూ ధ్యానానికి అర్హులైన సాధకులకు మాత్రమే తెలిసే ఉన్నత భావాలు.^[50] మహాయానుల భావం ప్రకారం ఉన్నత స్థాయి మహాయాన సూత్రాలను అందుకొనే స్థాయికి ఇంకా ఎదగని సాధకులకు ఆరంభ దశలో చెప్పవలసిన సూత్రాలు ఇవి.^[51] దూర ప్రాచ్య దేశాలలో వీటికి చెప్పుకోదగిన ప్రాచుర్యం లేదు.^[52]

అష్టాంగ మార్గం

నాలుగు పరమ సత్యాలలో నాలుగవదైన దుఃఖ విమోచనా మార్గం అష్టాంగ మార్గం. ఆరంభ కాలపు బౌద్ధ గ్రంథాలలో (నాలుగు నికాయలలో) అష్టాంగ మార్గం సామాన్యులకు బోధించేవారు కారు. అష్టాంగ మార్గం మూడు విభాగాలుగా విభజింపబడింది. శీలము (భౌతికమైన చర్యలు), సమాధి (మనస్సును లగ్నం చేయుట, ధ్యానము), ప్రజ్ఞ (అన్నింటినీ తాత్విక దృష్టితో పరిశీలించడం)

శీలం - మాటల ద్వారా, చేతల ద్వారా చెడును కలుగనీయకుండడం. ఇందులో మూడు భాగాలున్నాయి:

"సమ్యక్ వచనము" - నొప్పించకుండా, వక్రీకరించకుండా, సత్యంగా మాట్లాడడం
"సమ్యక్ కర్మము" - హాని కలిగించే పనులు చేయకుండుట
"సమ్యక్ జీవనము" - తనకు గాని, ఇతరులకు గాని, ప్రత్యక్షంగా కాని, పరోక్షంగా కాని కీడు కలుగకుండా జీవించడం

సమాధి - మనసును అదుపులోకి తెచ్చుకోవడం. ఇందులో మూడు భాగాలు ఉన్నాయి.

"సమ్యక్ సాధన" - ప్రగతి కోసం మంచి ప్రయత్నం చేయుట
"సమ్యక్ స్మృతి" - స్వచ్ఛమైన దృష్టితో విషయాలను స్పష్టంగా చూడగలగడం
"సమ్యక్ సమాధి" - రాగ ద్వేషాలకు అతీతంగా మనసును స్థిరపరచుకొని సత్యాన్ని అన్వేషించడం

ప్రజ్ఞ - మనసును శుద్ధపరచే జ్ఞానము. ఇందులో రెండు అంగాలున్నాయి.

"సమ్యక్ దృష్టి" - అనిపించేలాగా కాకుండా (భ్రమ పడకుండా) ఉన్నది ఉన్నట్లుగా చూడగలగడం
"సమ్యక్ సంకల్పము" - ఆలోచించే విధానంలో మార్పు

ఈ ఎనిమిది మార్గాలను పలు విధాలుగా వివరిస్తారు, విశ్లేషిస్తారు. సాధనలో ఒకో మెట్టూ ఎదగవచ్చునని కొందరంటారు. అలా కాక అన్ని మార్గాలనూ ఉమ్మడిగా ఆచరించాలని మరొక భావన. నిర్వాణం చేర్చే బౌద్ధ మార్గం. ఇందులో ఎనిమిది అంశాలు ఉన్నాయి. బుద్ధుడు చేసిన తొలి ఉపదేశాలలో ఒకటిగా ఇది ప్రసిద్ధం. గౌతముడు జ్ఞానిగా పరిణామం చెంది, సారనాధ్‌ చేరి, అక్కడ పూర్వం తనతో తపస్సు చేసిన ఐదుగురు పరివ్రాజకులకు మొదటి సారిగా చేసిన ధర్మబోధలో ఇది భాగం. 1. సమ్మా దిట్ఠి (సమ్యక్‌ దృష్టి), 2. సమ్మా సంకప్ప (సమ్యక్‌ సంకల్పం), 3. సమ్మా వాచా (సమ్యక్‌ వాక్కు), 4. సమ్మా కమ్మంత (సమ్యక్‌ కర్మ), 5. సమ్మా ఆజీవ (సమ్యక్‌ ఆజీవిక), 6. సమ్మా వాయామ (సమ్యక్‌ కృషి), 7. సమ్మా సతి (సమ్యక్‌ స్మృతి), 8. సమ్మా సమాధి (సమ్యక్‌ సమాధి). ఈ ఎనిమిది అంగాలతో కూడిన మార్గం అత్యున్నత స్థితిని (నిర్వాణాన్ని) పొందడానికి ఉపయోగపడేది. సమ్మా దిట్ఠి (సమ్యక్‌ దృష్టి). బాధలకు, వాటి నివారణకు సంబంధించిన పరమ సత్యాలను తెలుసు కొన లేకపోవడం అవిద్య. దానిని నిర్మూలించడం సమ్యక్‌ దృష్టి. మిచ్ఛా దిట్ఠి (మిధ్యా దృష్టి) కానిది సమ్మ దిట్ఠి. అంటే నాలుగు ఆర్య సత్యాల జ్ఞానం సంపాదించి ఉండటం. సమ్యక్‌ సంకల్పం అంటే సదాశయాలను కలిగి ఉండటం, సదాలోచనలు చేయడం. వస్తువుల యథార్థ స్వరూపాన్ని తెలుసుకోవడం వల్ల ఇంద్రియ సుఖాల పట్ల విముఖత, ఎవరికీ హాని చేయకూడదనే వైఖరి, ద్వేష భావాన్ని తొలగించుకోవడం మొదలైన మంచి ఆలోచనలు కలగడం. సమ్యక్‌ వాక్కు అంటే సత్యం పలకడం, అబద్ధాలు చెప్పకుండా ఉండటం, ఇతరుల గురించి చెడ్డగా మాట్లాడక పోవడం, దయతో, మర్యాద పూర్వకంగా మాట్లాడటం. సమ్యక్‌ కర్మ అంటే సాటివారి మనోభావాల పట్ల, హక్కుల పట్ల గౌరవంతో ప్రవర్తించడం. జీవ హింస చేయకపోవడం మొదలైనవి కూడా ఇందులో చేరతాయి. సమ్యక్‌ జీవనం అంటే ఏ జీవికీ హాని కలిగించని వృత్తిని ఏదైనా జీవిక కోసం చేయడం. సమ్యక్‌ కృషి అంటే అవిద్యను తొలగించడానికి తొలి అడుగులు వేయడం. సమ్యక్‌ కృషికి నాలుగు ప్రయోజనాలను బుద్ధుడు చెప్పాడు. అవి: అష్టాంగమార్గానికి విరుద్ధమైన మానసికి స్థితులు కలగకుండా చూసుకోవడం. అలాంటి మానసిక స్థితులు ఇదివరకే ఏర్పడి ఉంటే వాటిని తొలగించు కోవడం. అష్టాంగ మార్గానికి ఏవి అవసరమో అట్టి మానసిక స్థితులు కలిగేలా చూడటం. ఇప్పటికే అట్టి మానసిక స్థితులు కలగి ఉంటే అవి మరింత వృద్ధి పొందడానికి దోహదం చేయడం. చెడ్డ భావనలు పెడదోవ పట్టించకుండా నిరంతరం మనస్సును జాగరితం చేసి ఉంచడం సమ్యక్‌ స్మృతి. అంటే శరీరాన్నీ, మనస్సునూ నిరంతరం జాగ్రతగా గమనిస్తూ, దుఃఖం కలిగించే పరిస్థితులు రాకుండా చూడటం. సమ్యక్‌ సమాధి అంటే ఏకాగ్రతను మించిన సమాధి స్థితి. సమాధిలో కేవలం మనస్సు ఏకాగ్ర స్థితిని చేరడమే జరుగుతుంది. దురాశ, ద్వేషం, అచేతనంగా, మందంగా ఉండటం, సందేహించడం, ఎటూ తేల్చుకొనలేకపోవడం అనే ఐదు సంకెళ్లను తెంచుకొని సరైన మార్గంలో నడచుకోవడం సమ్యక్‌ సమాధి. ధ్యానం చేసే సమయంలో ఈ సంకెళ్లు బాధించకపోవచ్చునుగానీ, ధ్యానంలో నుంచి బయటికి వచ్చిన తరువాత తిరిగి ఇవే మానసిక సంకెళ్లు పురోగమనానికి అడ్డం వస్తాయి. దుర్గుణాల నుంచి విముక్తుడు కావడం కూడా సమ్యక్‌ సమాధి సాధించే ఒక ప్రయోజనం.^[53] 10

తాత్విక భావాలు

పాళీ భాషలోని రచనల ప్రకారం గౌతమ బుద్ధుడు కొన్ని తాత్విక సందేహాలకు సమాధానం ఇవ్వకుండా మౌనంగా ఉండిపోయాడు. ప్రపంచం శాశ్వతమా, అశాశ్వతమా? ఆత్మ, శరీరం వేరు వేరా లేక ఒకటేనా? నిర్వాణం లేదా మరణం తరువాత ఉనికి ఉంటుందా? - ఇటువంటి ప్రశ్నలకు బుద్ధుడు సమాధానం ఇవ్వకపోవడానికి కారణం జీవితంలో పనికివచ్చే జ్ఞానానికి అటువంటి అతివాద ప్రశ్నలు అడ్డుగా నిలుస్తాయన్న భావన - అని ఒక అభిప్రాయం.^[54]. అంతే కాకుండా అటువంటి ప్రశ్నలు ప్రపంచం, ఆత్మ, వ్యక్తి అనే భావాలకు లేని వాస్తవాన్ని అంటగడతాయని కూడా కొందరంటారు.

పాళీ సూత్రాలలోనూ, చాలా మహాయాన, తాంత్రిక బౌద్ధ సూత్రాలలోనూ బుద్ధుడు ఇలా చెప్పినట్లు పేర్కొనబడింది - వాస్తవం (సత్యం) సామాన్యమైన మనసుకు, వాదానికి అతీతమైనది. ప్రాపంచిక దృష్టితో సత్యాన్ని తెలుసుకోవడం అసాధ్యం. "ప్రజ్ఞా పారమిత" సూత్రాలలో ఇది ఒక ప్రాథమిక అంశం. పఠనం, సాధన, ధ్యానం, విశ్వాసం, సూత్రాలపట్ల గౌరవం వంటి సాధనాల ద్వారా సత్యాన్వేషణకు మార్గం సుగమమౌతుంది. నిజమైన జ్ఞానం స్వయంగా తెలిసికోవలసిందే.

"మహాపరినిర్వాణ సూత్రం" లేదా "ఉత్తర తంత్రం" అనబడే మహాయానసూత్రం ప్రకారం ధర్మాన్ని గురించిన వివేచన అవుసరమే కాని వాదాలు, శాస్త్రాల పట్ల అతిగా ఆధారపడడం వల్ల ప్రయోజనం లేదు. ఎందుకంటే నిజమైన జ్ఞానానికీ, వీటికీ సంబంధం లేదు. ఇదే భావం చాలా తంత్రాలలోను, సిద్ధాంతాలలోను చెప్పబడింది.^[55] మహాసిద్ధ తిలోపుడనే భారతీయ బౌద్ధ యోగి కూడా వాదాలను నిరసించాడు. వివిధ శాఖలలో భేదాలున్నాగాని అధికంగా బౌద్ధులు విశ్వసించే ప్రకారం పరమ లక్ష్యం (నిర్వాణం లేదా ముక్తి లేదా బోధి) అనేది మాటలకు అతీతమైనది అని.

ధర్మ గ్రంధాలు

బౌద్ధమతం గ్రంథాలు అనేకాలు ఉన్నాయి. వీటిని అధ్యయన గ్రంథాలుగాను, కొందరు పూజార్హాలుగానూ కూడా చూస్తారు. ప్రధానంగా బౌద్ధ సూత్రాలు సంస్కృతంలో త్రిపిటకాలు (పాళీ భాషలో "తిపిటక") - అనగా మూడు బుట్టలు. అవి

వినయ పీఠకం - బౌద్ధ సంఘం, భిక్షువులు, భిక్షుణిల నియమాలు, విధానాలు గురించినది, అందుకు సంబంధించిన శాస్త్రాధారాలు, వివరణలు.
సుత్త పీఠకం - గౌతమ బుద్ధుడు స్వయంగా బోధించినవని చెప్పబడే సూత్రాలు
అభిధమ్మ పీఠకం - గౌతమ బుద్ధుని బోధనలను విపులీకరించే సూత్రాలు

గ్రంథాలలో ఉన్న ప్రకారం గౌతమబుద్ధుని పరినిర్వాణానంతరం కొలది కాలానికే మొదటి బౌద్ధ మండలి సమావేశమయ్యింది. ఈ సమావేశానికి మహాకాశ్యపుడు అనే బౌద్ధ భిక్షువు సభాధిపత్యం నిర్వహించాడు. ఈ మండలి లక్ష్యాలు - బుద్ధుని బోధనలను మననం చేయడం (సూత్రాలు లేదా సుత్త), సంఘాలలో పాటించవలసిన నియమాలను క్రమబద్ధం చేయడం (వినయం). గౌతమ బుద్ధుని సహచరుడు అయిన ఆనందుడు చెప్పిన విషయాలు సుత్త పిటకం అయ్యాయి. అభిధమ్మ, ఉపాలి అనే శిష్యులు చెప్పిన విషయాలు వినయ పిటకం, అభిధమ్మ పిటకం అయ్యాయి. ఈ పిటకాలు కొంతకాలం మౌఖికంగా ఇతరులకు సంక్రమించాయి. మరి కొంత కాలం తరువాత గాని గ్రంథస్తం కాలేదు. ఈ పిటకాలలో బుద్ధుని బోధనలు, జీవితంలో ఘటనలు, వేదాంత, శాస్త్ర సంవాదనలు, ఇతర నియమాలు అనేకం ఉన్నాయి.

థేరవాదులు, మరికొంత మంది ఆరంభ కాలపు బౌద్ధులు పాళీభాషలోని తమ గ్రంథాలు స్వయంగా బుద్ధుడు బోధించిన విషయాల సంగ్రహమేనని విశ్వసిస్తారు. థేరవాద సూత్ర గ్రంథాలలో సుమారు 40 లక్షల పదాలున్నాయి. "మహాయాన సూత్రాలు" వంటి ఇతర సూత్రాలు కూడా స్వయంగా బుద్ధుడే బోధించాడని, కాని అవి రహస్యంగా చెప్పబడడం వల్ల సామాన్యులకు తెలియలేదని ఆయా వాదులు విశ్వసిస్తారు. నాగులు, లేదా బోధిసత్వుల ద్వారా ఆ రహస్యాలు తరువాత అందుబాటులోకి వచ్చాయని వారి నమ్మకం. సుమారు 600 మహాయాన సూత్రాలు సంస్కృతం లేదా చైనా లేదా టిబెటన్ భాషలో ఇప్పుడు లభిస్తున్నాయి. మహాయాన సూత్రాలను థేరవాదులు విశ్వసించరు.

తెలుగునాట బౌద్ధం

బౌద్ధమతం ఆరంభ దశనుండి ఆంధ్ర ప్రదేశ ప్రాంతలో విశేషమయన ఆదరణ పొందింది. అశోకునికి ముందే, అనగా బుద్ధుని కాలం నుండే ఆంధ్రదేశంలో బౌద్ధమతం ప్రాచుర్యంలో ఉన్నదని పెక్కు ఆధారాల వల్ల తెలియవస్తుంది. అశోకుని శిలాశాసనం ప్రకారం ఆంధ్ర దేశం అప్పటికే "ధర్మవిషయం"లో ఉంది. గుంటుపల్లి, భట్టిప్రోలు వంటి బౌద్ధ క్షేత్రాలు హీనయాన బౌద్ధం కాలం నాటివి. (క్రీ.పూ. 300 నాటివి.) విశేషించి భట్టిప్రోలును బుద్ధుడే స్వయంగా సందర్శించాడని ఒక అభిప్రాయం ఉంది. భట్టిప్రోలులోని ధాతు కరండం బుద్ధుని శరీర ధాతువులకు చెందినది కావచ్చును. అశోకుని కాలంలోను, తరువాత శాతవాహనుల కాలంలోను బౌద్ధాన్ని రాజకుటుంబాలు విశేషంగా ఆదరించారు. రాజుల హిందూమతావలంబులైనా గాని రాణివాసం బౌద్ధ సంఘాలకు పెద్దయెత్తున దానాలు చేసినట్లు ఆధారాలున్నాయి. ఉత్తర హిందూస్తానానికి, శ్రీలంకకు మధ్య జరిగిన బౌద్ధ పరివ్రాజకుల రాకపోకలలో వేంగిదేశం ముఖ్యమైన మార్గం, కూడలిగా ఉండేది. తరువాత మహాయానం ఆంధ్రదేశంలోని నాగార్జునుని తత్వంతో ప్రావర్భవించింది. ధరణికోట, విజయపురి వంటి మహారామాలు ఆంధ్రదేశంలో బౌద్ధం అత్యున్నత స్థితిలో ఉన్ననాటి చిహ్నాలు.

గౌతమ బుద్ధుడు స్వయంగా ధాన్యకటకం (అమరావతి) వద్ద కాలచక్రతంత్రం ప్రవర్తింప చేశాడని, ధారణులను నిక్షిప్తం చేశాడని, అందువల్ల అమరావతి ధరణికోట అయ్యిందని జర్మన్ పండితుడు ‘హాలెంట్ హోప్‌మాన్’ తన పరిశోధనలో వెల్లడించాడు. అమరావతి స్థూపంలో బుద్ధుడి ధాతువులను నిక్షిప్తం చేసినట్లు ‘మంజుశ్రీ మూలకల్పం’ బౌద్ధ గ్రంథం పేర్కొంది.

ఆంధ్ర దేశంలో అతి ప్రాచీన భట్టిప్రోలు స్థూపంలో భట్టిప్రోలు శాసనం ప్రకారం ‘బుద్ధ శరీరాన్ని నిక్షిప్తం’ అని రాశారు. ఈ శాసనంలోనే కుబేరక అనే రాజు ప్రస్తావన ఉంది. ఆంధ్ర దేశంలో సుమారు వంద బౌద్ధ స్థలాలను పురావస్తు శాస్త్రజ్ఞులు గుర్తించారు.

భట్టిప్రోలు, అమరాపతి, నాగార్జునకొండ, ఘంటశాల, జగ్గయ్యపేట, ఆదుర్రు, శాలిహుండం, ఫణిగిరి, చందవరం, రామతీర్థం, శంకరం, కోటిలింగాల, కొండాపూర్, పెదగంజాం, చినగంజాం మొదలైన ప్రాంతాల్లో స్థూపాలు, చైత్యగృహాలు, విహారాలు బయల్పడ్డాయి. అశోకుడి శిలా శాసనాలు ఆంధ్ర దేశంలో కర్నూలు జిల్లాలోని ఎర్రగుడి, రాజులమందగిరిల్లో లభించాయి. ఇటీవల విశాఖపట్నం జిల్లా బావికొండ దగ్గర బుద్ధుడి పవిత్ర ధాతువులు లభించాయి. కరీంనగర్ జిల్లా ధూళకట్టలో స్థూపం బయటపడింది. శ్రీకాకుళంలో వంశధార నది ఒడ్డున శ్రీముఖలింగ శైవ క్షేత్రం ఉంది. ఇక్కడ జరిపిన తవ్వకాల్లో సా.శ. 8, 9 శతాబ్దాల నాటి అమితాబ, అక్షోభ్య (బుద్ధుడు), ఉపనీహవిషయ (స్త్రీ) మూర్తులు బయల్పడ్డాయి. ఇవి బౌద్ధమతానికి చెందినవి. నల్కొండ జిల్లా ఫణిగిరిలో గాజులబండ, తిరుమలగిరి ప్రాంతాల్లో బౌద్ధ అవశేషాలు లభ్యమయ్యాయి.

ఉడ్డియానదేశం

ఉడ్డియాన మనే ప్రాంతమొకటి భారతదేశం లో ఉండేది. ఫాహీక్ యాత్రికుడు ఇచట 500 సంఘారామములు ఉన్నవని, ఇవిహీనయానానికి చెందినవని, బుద్ధధర్మమిచట గౌరవించబడేదని చెప్పినాడు. 6వ శతాబ్దములో మనదేశానికి వచ్చిన సుంగ్ అయాత్రికులకు ఉడ్డియాన దేశపురాజు గౌరవపూర్వకమైన స్వాగతిమిచ్చాడట. ఈరాజు శాకాహారియని, ఈయన ప్రతిదినము బుద్ధుని పూజించెడివాడని వీరన్నారు. ఈ ఉడ్డియానములో 70 భిక్షువులు గల బౌద్ధ చైత్యమొకటి, 300 భిక్షువులు గల స్వర్ణశకలాలతో నిండిన మరొక చైత్యము, 200 భిక్షువులున్న వేరొక మహాచైత్యము ఉండెడిదని, ఈభిక్షువులు నియమబద్దమైన జీవితమును నడుపుతూ ఉన్నారని కూడా ఈయాత్రికులు పల్కినారు.^[56]

చిహ్నాలు

మహాయాన బౌద్ధం, వజ్రాయన బౌద్ధంలో ఎనిమిది శుభసూచకమైన చిహ్నాలున్నాయి.

ఛత్రము (గొడుగు గుర్తు)
బంగారు చేప
పద్మము
శంఖము
ధ్వజం
ధర్మ చక్రం

ఇవి కూడా చూడండి

మూలాలు

↑ "Major Religions Ranked by Size". Archived from the original on 2011-04-22. Retrieved 2008-06-09.
↑ http://www.infoplease.com/ipa/A0001470.html
↑ Dhamma
↑ For instance, see the UNESCO webpage entitled, "Lumbini, the Birthplace of the Lord Buddha". See also Gethin Foundations, p. 19, which states that in the mid-third century BCE the Emperor Ashoka determined that Lumbini was the Buddha's birthplace and thus installed a pillar there with the inscription: "... this is where the Buddha, sage of the Śākyas, was born."
↑ For instance, Gethin Foundations, p. 14, states: "The earliest Buddhist sources state that the future Buddha was born Siddhārtha Gautama (Pali Siddhattha Gotama), the son of a local chieftain—a rājan—in Kapilavastu (Pali Kapilavatthu) what is now the Indian-Nepalese border." However, Professor Gombrich (Theravada Buddhism, p. 1) and the old but specialized study by Edward Thomas, The Life of the Buddha, ascribe the name Siddhattha/Siddhartha to later sources
↑ http://buddhism.about.com/library/blbudlifesights2.htm Archived 2007-11-15 at the Wayback Machine The Life of the Buddha: The Four Sights "On the first visit he encountered an old man. On the next excursion he encountered a sick man. On his third excursion, he encountered a corpse being carried to cremation. Such sights brought home to him the prevalence of suffering in the world and that he too was subject to old age, sickness and death...on his fourth excursion, however, he encountered a holy man or sadhu, apparently content and at peace with the world."
↑ http://www.wildmind.org/mantras/figures/shakyamuni/5 Wild mind Buddhist Meditation, The Buddha’s biography: Spiritual Quest and Awakening
↑ see: https://web.archive.org/web/20040629075505/http://www.angelfire.com/electronic/bodhidharma/bodhi_tree.html The Bodhi Tree
↑ http://www.buddhamind.info/leftside/arty/bod-leaf.htm Archived 2008-05-26 at the Wayback Machine Bodhi leaf
↑ Skilton, Concise, p. 25
↑ Cousins, Dating.
↑ "the reputed place of Buddha's death and cremation,"Encyclopedia Britannica, Kusinagara
↑ A History of Indian Buddhism - Hirakawa Akira (translated and edited by Paul Groner) - Motilal Banarsidass Publishers, Delhi, 1993, p. 7
↑ Indian Buddhism, Japan, 1980, reprinted Motilal Banarsidass,Delhi,1987,1989,table of contents
↑ Dr Gregory Schopen - Professor of Sanskrit, Tibetan, and Buddhist Studies at the University of Texas at Austin. His main views and arguments can be found in his book Bones, Stones, and Buddhist Monks, University of Hawai'i Press
↑ Mitchell, Buddhism, Oxford University Press, 2002, page 34 & table of contents
↑ Skorupski, Buddhist Forum, vol I, Heritage, Delhi/SOAS, London, 1990, page 5; Journal of the International Association of Buddhist Studies, vol 21 (1998), part 1, pages 4, 11
↑ Encyclopedia of Religion, Macmillan, New York, sv Councils, Buddhist
↑ Journal of the Plai Text Society, volume XVI, p. 105)
↑ Janice J. Nattier and Charles S. Prebish, 1977. Mahāsāṅghika Origins: the beginnings of Buddhist sectarianism in History of Religions, Vol. 16, pp. 237–272
↑ Harvey, Introduction to Buddhism, p. 74
↑ Williams, Paul (1989). Mahayana Buddhism: the doctrinal foundations. London: Routledge., pages 20f
↑ Lamotte, Étienne (trans. to French) (1976). Teaching of Vimalakirti. trans. Sara Boin. London: Pali Text Society. pp. XCIII. ISBN 0710085400.
↑ Davidson, Ronald M. (2003). Indian Esoteric Buddhism: A Social History of the Tantric Movement. New York: Columbia University Press. ISBN 0231126190.
↑ Gethin, Foundations, page 1
↑ Welch, Practice of Chinese Buddhism, Harvard, 1967, page 395
↑ Harvey, Introduction, pages 165f
↑ Harvey, Introduction to Buddhism, page 152
↑ Routledge Encyclopedia of Buddhism, 2007, page 611
↑ రామారావు, మారేమండ (1947). భారతీయ నాగరికతా విస్తరణము (1 ed.). సికిందరాబాద్, వరంగల్: వెంకట్రామా అండ్ కో. Archived from the original on 6 మార్చి 2016. Retrieved 9 December 2014.
↑ Adherents.com (2005). "Major Religions of the World
Ranked by Number of Adherents". Archived from the original on 2011-04-22. Retrieved 2008-05-19.
↑ "Chinese Cultural Studies: The Spirits of Chinese Religion". Archived from the original on 2011-12-03. Retrieved 2008-06-09.
↑ "Windows on Asia - Chinese Religions". Archived from the original on 2009-02-20. Retrieved 2008-06-09.
↑ "BUDDHISM AND ITS SPREAD ALONG THE SILK ROAD". Archived from the original on 2011-12-13. Retrieved 2008-06-09.
↑ U.S. Department of States - International Religious Freedom Report 2006: China (includes Tibet, Hong Kong, and Macau)
↑ "[[openDemocracy.net]] - 'The Atlas of Religion,' Joanne O'Brien & Martin Palmer: State Attitudes to Religion" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2009-06-26. Retrieved 2008-06-09.
↑ "The Range of Religious Freedom". Archived from the original on 2011-12-07. Retrieved 2008-06-09.
↑ Garfinkel, Perry (December 2005). "Buddha Rising". National Geographic: 88–109.
↑ [1]^{[permanent dead link]}, retrieved on 2008-01-15
↑ See for example: http://www.thebigview.com/buddhism/fourtruths.html Archived 2009-11-11 at the Wayback Machine The Four Noble Truths
↑ Gombrich, Richard F. (1988). Theravada Buddhism (2nd ed.). London: Routledge & Kegan Paul. pp. 2. ISBN 0710213190.
↑ An important development in the Mahayana [was] that it came to separate nirvana from bodhi ('awakening' to the truth, Enlightenment), and to put a lower value on the former (Gombrich, 1992d). Originally nirvana and bodhi refer to the same thing; they merely use different metaphors for the experience. But the Mahayana tradition separated them and considered that nirvana referred only to the extinction of craving (= passion and hatred), with the resultant escape from the cycle of rebirth. This interpretation ignores the third fire, delusion: the extinction of delusion is of course in the early texts identical with what can be positively expressed as gnosis, Enlightenment.’’ How Buddhism Began, Richard F. Gombrich, Munshiram Manoharlal, 1997, p. 67
↑ ‘It is evident that the Hinayanists, either to popularize their religion or to interest the laity more in it, incorporated in their doctrines the conception of Bodhisattva and the practice of paramitas. This was effected by the production of new literature: the Jatakas and Avadanas.' Buddhist Sects in India, Nalinaksha Dutt, Motilal Banararsidass Publishers (Delhi), 2nd Edition, 1978, p. 251. The term 'Semi-Mahayana' occurs here as a subtitle
↑ ‘[the Theravadins’] early literature did not refer to the paramitas.’ Buddhist Sects in India, Nalinaksha Dutt, Motilal Banararsidass Publishers (Delhi), 2nd Edition, 1978, Dutt, p. 228
↑ Kohn, Shambhala, pp. 131, 143
↑ Bhikku, Thanissaro (2001). "Refuge". An Introduction to the Buddha, Dhamma, & Sangha. Access to Insight.
↑ Macmillan Encyclopedia of Buddhism (2004) Volume One, page 296
↑ Thera, Piyadassi (1999). "Dhammacakkappavattana Sutta". The Book of Protection. Buddhist Publication Society. In the Buddha's first sermon, the Dhammacakkappavattana Sutta, he talks about the Middle Way, the Noble Eightfold Path and the Four Noble Truths.
↑ Harvey, Introduction, p. 47
↑ Hinnels, John R. (1998). The New Penguin Handbook of Living Religions. London: Penguin Books. ISBN 0140514805.,pages 393f
↑ Harvey, Introduction to Buddhism, p. 92
↑ Eliot, Japanese Budhism, Edward Arnold, London, 1935, page 60
↑ పారమార్థిక పదకోశం (పొత్తూరి వేంకటేశ్వరరావు) 20
↑ MN 72 (Thanissaro, 1997) Archived 2015-02-06 at the Wayback Machine
↑ The Sovereign All-Creating Mind tr. by E.K. Neumaier-Dargyay, pp. 111–112.
↑ 1956న భారతి మాస పత్రిక: వ్యాసము ఉడ్డియానదేశము - రచన : శ్రీ పోతుకూచి సుబ్రహ్మణ్యశాస్త్రి

ఉపయుక్త గ్రంథసూచి

బయటి లింకులు

[1] "Major Religions Ranked by Size". Archived from the original on 2011-04-22. Retrieved 2008-06-09.

[2] ttp://www.infoplease.com/ipa/A0001470.html

[3] Dhamma

[4] For instance, see the UNESCO webpage entitled, "Lumbini, the Birthplace of the Lord Buddha". See also Gethin Foundations, p. 19, which states that in the mid-third century BCE the Emperor Ashoka determined that Lumbini was the Buddha's birthplace and thus installed a pillar there with the inscription: "... this is where the Buddha, sage of the Śākyas, was born."

[5] For instance, Gethin Foundations, p. 14, states: "The earliest Buddhist sources state that the future Buddha was born Siddhārtha Gautama (Pali Siddhattha Gotama), the son of a local chieftain—a rājan—in Kapilavastu (Pali Kapilavatthu) what is now the Indian-Nepalese border." However, Professor Gombrich (Theravada Buddhism, p. 1) and the old but specialized study by Edward Thomas, The Life of the Buddha, ascribe the name Siddhattha/Siddhartha to later sources

[6] ttp://buddhism.about.com/library/blbudlifesights2.htm Archived 2007-11-15 at the Wayback Machine The Life of the Buddha: The Four Sights "On the first visit he encountered an old man. On the next excursion he encountered a sick man. On his third excursion, he encountered a corpse being carried to cremation. Such sights brought home to him the prevalence of suffering in the world and that he too was subject to old age, sickness and death...on his fourth excursion, however, he encountered a holy man or sadhu, apparently content and at peace with the world."

[7] ttp://www.wildmind.org/mantras/figures/shakyamuni/5 Wild mind Buddhist Meditation, The Buddha’s biography: Spiritual Quest and Awakening

[8] see: https://web.archive.org/web/20040629075505/http://www.angelfire.com/electronic/bodhidharma/bodhi_tree.html The Bodhi Tree

[9] ttp://www.buddhamind.info/leftside/arty/bod-leaf.htm Archived 2008-05-26 at the Wayback Machine Bodhi leaf

[10] Skilton, Concise, p. 25

[11] Cousins, Dating.

[12] "the reputed place of Buddha's death and cremation,"Encyclopedia Britannica, Kusinagara

[13] A History of Indian Buddhism - Hirakawa Akira (translated and edited by Paul Groner) - Motilal Banarsidass Publishers, Delhi, 1993, p. 7

[14] Indian Buddhism, Japan, 1980, reprinted Motilal Banarsidass,Delhi,1987,1989,table of contents

[15] Dr Gregory Schopen - Professor of Sanskrit, Tibetan, and Buddhist Studies at the University of Texas at Austin. His main views and arguments can be found in his book Bones, Stones, and Buddhist Monks, University of Hawai'i Press

[16] Mitchell, Buddhism, Oxford University Press, 2002, page 34 & table of contents

[17] Skorupski, Buddhist Forum, vol I, Heritage, Delhi/SOAS, London, 1990, page 5; Journal of the International Association of Buddhist Studies, vol 21 (1998), part 1, pages 4, 11

[18] Encyclopedia of Religion, Macmillan, New York, sv Councils, Buddhist

[19] Journal of the Plai Text Society, volume XVI, p. 105)

[20] Janice J. Nattier and Charles S. Prebish, 1977. Mahāsāṅghika Origins: the beginnings of Buddhist sectarianism in History of Religions, Vol. 16, pp. 237–272

[21] Harvey, Introduction to Buddhism, p. 74

[22] Williams, Paul (1989). Mahayana Buddhism: the doctrinal foundations. London: Routledge., pages 20f

[23] Lamotte, Étienne (trans. to French) (1976). Teaching of Vimalakirti. trans. Sara Boin. London: Pali Text Society. pp. XCIII. ISBN 0710085400.

[24] Davidson, Ronald M. (2003). Indian Esoteric Buddhism: A Social History of the Tantric Movement. New York: Columbia University Press. ISBN 0231126190.

[25] Gethin, Foundations, page 1

[26] Welch, Practice of Chinese Buddhism, Harvard, 1967, page 395

[27] Harvey, Introduction, pages 165f

[28] Harvey, Introduction to Buddhism, page 152

[29] Routledge Encyclopedia of Buddhism, 2007, page 611

[భారతీయ_నాగరికతా_విస్తరణము-30] రామారావు, మారేమండ (1947). భారతీయ నాగరికతా విస్తరణము (1 ed.). సికిందరాబాద్, వరంగల్: వెంకట్రామా అండ్ కో. Archived from the original on 6 మార్చి 2016. Retrieved 9 December 2014.

[adherents-31] Adherents.com (2005). "Major Religions of the World
Ranked by Number of Adherents". Archived from the original on 2011-04-22. Retrieved 2008-05-19.

[32] "Chinese Cultural Studies: The Spirits of Chinese Religion". Archived from the original on 2011-12-03. Retrieved 2008-06-09.

[33] "Windows on Asia - Chinese Religions". Archived from the original on 2009-02-20. Retrieved 2008-06-09.

[34] "BUDDHISM AND ITS SPREAD ALONG THE SILK ROAD". Archived from the original on 2011-12-13. Retrieved 2008-06-09.

[35] U.S. Department of States - International Religious Freedom Report 2006: China (includes Tibet, Hong Kong, and Macau)

[36] "[[openDemocracy.net]] - 'The Atlas of Religion,' Joanne O'Brien & Martin Palmer: State Attitudes to Religion" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2009-06-26. Retrieved 2008-06-09.

[37] "The Range of Religious Freedom". Archived from the original on 2011-12-07. Retrieved 2008-06-09.

[38] Garfinkel, Perry (December 2005). "Buddha Rising". National Geographic: 88–109.

[39] [1]^{[permanent dead link]}, retrieved on 2008-01-15

[40] See for example: http://www.thebigview.com/buddhism/fourtruths.html Archived 2009-11-11 at the Wayback Machine The Four Noble Truths

[41] Gombrich, Richard F. (1988). Theravada Buddhism (2nd ed.). London: Routledge & Kegan Paul. pp. 2. ISBN 0710213190.

[42] An important development in the Mahayana [was] that it came to separate nirvana from bodhi ('awakening' to the truth, Enlightenment), and to put a lower value on the former (Gombrich, 1992d). Originally nirvana and bodhi refer to the same thing; they merely use different metaphors for the experience. But the Mahayana tradition separated them and considered that nirvana referred only to the extinction of craving (= passion and hatred), with the resultant escape from the cycle of rebirth. This interpretation ignores the third fire, delusion: the extinction of delusion is of course in the early texts identical with what can be positively expressed as gnosis, Enlightenment.’’ How Buddhism Began, Richard F. Gombrich, Munshiram Manoharlal, 1997, p. 67

[43] ‘It is evident that the Hinayanists, either to popularize their religion or to interest the laity more in it, incorporated in their doctrines the conception of Bodhisattva and the practice of paramitas. This was effected by the production of new literature: the Jatakas and Avadanas.' Buddhist Sects in India, Nalinaksha Dutt, Motilal Banararsidass Publishers (Delhi), 2nd Edition, 1978, p. 251. The term 'Semi-Mahayana' occurs here as a subtitle

[44] ‘[the Theravadins’] early literature did not refer to the paramitas.’ Buddhist Sects in India, Nalinaksha Dutt, Motilal Banararsidass Publishers (Delhi), 2nd Edition, 1978, Dutt, p. 228

[45] Kohn, Shambhala, pp. 131, 143

[46] Bhikku, Thanissaro (2001). "Refuge". An Introduction to the Buddha, Dhamma, & Sangha. Access to Insight.

[47] Macmillan Encyclopedia of Buddhism (2004) Volume One, page 296

[48] Thera, Piyadassi (1999). "Dhammacakkappavattana Sutta". The Book of Protection. Buddhist Publication Society. In the Buddha's first sermon, the Dhammacakkappavattana Sutta, he talks about the Middle Way, the Noble Eightfold Path and the Four Noble Truths.

[49] Harvey, Introduction, p. 47

[penguin-50] Hinnels, John R. (1998). The New Penguin Handbook of Living Religions. London: Penguin Books. ISBN 0140514805.,pages 393f

[51] Harvey, Introduction to Buddhism, p. 92

[52] Eliot, Japanese Budhism, Edward Arnold, London, 1935, page 60

[53] పారమార్థిక పదకోశం (పొత్తూరి వేంకటేశ్వరరావు) 20

[54] MN 72 (Thanissaro, 1997) Archived 2015-02-06 at the Wayback Machine

[55] The Sovereign All-Creating Mind tr. by E.K. Neumaier-Dargyay, pp. 111–112.

[56] 1956న భారతి మాస పత్రిక: వ్యాసము ఉడ్డియానదేశము - రచన : శ్రీ పోతుకూచి సుబ్రహ్మణ్యశాస్త్రి

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

v t e ప్రపంచ మతాలు
ఇబ్రాహీం మతాలు	ఇబ్రాహీం మతం, యూద మతం, క్రైస్తవ మతం, ఇస్లాం మతం, బహాయి విశ్వాసం
భారతీయ మతాలు	హిందూ మతం, బౌద్ధ మతం, జైన మతం, సిక్కుమతం,
తూర్పు దేశాల మతాలు (టావో మతాలు)	డౌమతం, షింటో మతం, కోండోగ్యో, కావోడైజమ్, యుగిండావో, కన్ఫ్యూషియస్ మతం,
ఇరానీయ మతాలు	జొరాస్ట్రియన్ మతం, యజ్దానీ మతం
ఇంకా చూడండి	మతం, దేవుడు, నాస్తికత్వం, దర్శనం, వేదాలు, ఖురాన్, బైబిల్, ఉపనిషత్తులు, భగవద్గీత

@@ పంక్తి 1: / పంక్తి 1: @@
+[[File:A Rock cut Seated Buddha Statue at Bojjannakonda, Visakhapatnam District.jpg|thumb|250px|[[బొజ్జన్నకొండ]] బౌద్ధారామం, విశాఖ జిల్లా. వద్ద ధ్యాన బుద్ధుని ప్రతిమ (రాతిలో చెక్కబడినది)|alt=Like ]]
-{{అనువాదం}}
-[[బొమ్మ:Buddha sunset crop.jpg|thumb|250px|right|థాయిలాండ్‌లో బుద్ధుని చిత్రం]]
+[[దస్త్రం:Buddha sunset crop.jpg|thumb|250px|right|థాయిలాండ్‌లో బుద్ధుని చిత్రం]]
+[[దస్త్రం:Guntupalli Buddist site 8.JPG|thumb|right|250px|గుంటుపల్లి స్తూపాలు - హీనయానం కాలం - క్రీ పూ 200 నాటివి]]
-[[బొమ్మ:AP Budhist Sites.JPG|thumb|250px|right|ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌లో బౌద్ధమతం స్తూపాలున్న స్థలాలు.]]
+'''బౌద్ధ మతం''' లేదా '''బౌద్ధం''' [[ప్రపంచం]]లోని ముఖ్యమైన [[మతము|మతాలలో]] ఒకటి. మొత్తం ప్రపంచంలో బౌద్ధ ధర్మాన్ని ఆచరించేవారు 23 కోట్లనుండి 50 కోట్ల వరకు ఉండవచ్చునని అంచనా.<ref>{{Cite web |url=http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html#Buddhism |title=Major Religions Ranked by Size<!-- Bot generated title --> |access-date=2008-06-09 |website= |archive-date=2011-04-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110422093857/http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html#Buddhism |url-status=dead }}</ref> బౌద్ధంలో రెండు ప్రధాన విభాగాలున్నాయి - [[మహాయానం]], [[థేరవాదం]].<ref>http://www.infoplease.com/ipa/A0001470.html</ref> తూర్పు ఆసియా, టిబెట్ ప్రాంతాలలో మహాయానం (వజ్రయానంతో కలిపి) అధికంగా ప్రాచుర్యంలో ఉంది. [[గౌతమ బుద్ధుడు]] బోధించిన ధర్మ సూత్రాలు బౌద్ధానికి మూలాధారం. త్రిపిటకములు అనే శాస్త్ర గ్రంథం బౌద్ధానికి ప్రధాన ఆధారమని అధికులు విశ్వసిస్తారు. ఇందుకు అదనంగా మహాయాన బౌద్ధులు "మహాయాన సూత్రాలు" అనే రచనను విశ్వసిస్తారు. దీనిని థేరవాదులు అంగీకరించరు.<ref>[http://www.accesstoinsight.org/ptf/dhamma/index.html Dhamma<!-- Bot generated title -->]</ref>
-[[బొమ్మ:Budhist Stupa Structure.JPG|thumb|250px|right|బౌద్ధ స్తూపం నిర్మాణం విభాగాలు]]
-'''బౌద్ధ మతము'''
+== ప్రధాన సంప్రదాయాలు ==
+థేరవాద, మహాయాన సంప్రదాయాలు బౌద్ధంలో ఉన్న రెండు ప్రధాన విభాగాలు. ఇంకా కొన్ని శాఖలు కూడా ఉన్నాయి. కాని వీటన్నింటిలో ఏకాభిప్రాయంగా పరిగణింపబడే ముఖ్య సూత్రాలను చెప్పడానికి నిపుణులు ప్రధానంగా [[పాళీ భాష]], [[:en:Tibetan (language)|టిబెటన్ భాష]] లోనూ, ఇంకా అనువాద రూపంలో ఉన్న మంగోలియన్, చైనా భాషల గ్రంథాలలోనూ, కొద్దిగా లభించే సంస్కృత మూలాలలోనూ ఉన్న విషయాల ఆధారంగా కొన్ని ప్రధాన సూత్రాలను ఉదహరిస్తారు. అయితే వీటిలో భిన్నాభిప్రాయాలు, భిన్న సంప్రదాయాలు ఉండవచ్చును.
+* మధ్యేమార్గం, కార్య కారణత్వం, [[నాలుగు పరమ సత్యాలు]], [[అష్టాంగ మార్గం]] - వీటిని సిద్ధాంతపరంగా అంగీకరిస్తారు. కాని కొన్ని సంప్రదాయాల ఆచరణలో వీటిని (కొంత గాని, పూర్తిగా గాని) అమలు చేయకపోవచ్చును.
-'''బౌద్ధ మతము''' లేదా '''బౌద్ధం'''(Buddhism) [[ప్రపంచం]]లోని ముఖ్యమైన [[మతము|మతాలలో]] ఒకటి. మొత్తం ప్రపంచంలో బౌద్ధ ధర్మాన్ని ఆచరించేవారు 23 కోట్లనుండి 50 కోట్ల వరకు ఉండవచ్చునని అంచనా.<ref>[http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html#Buddhism Major Religions Ranked by Size<!-- Bot generated title -->]</ref> బౌద్ధంలో రెండు ప్రధాన విభాగాలున్నాయి - [[మహాయానము]], [[థేరవాదము]]. <ref>http://www.infoplease.com/ipa/A0001470.html</ref>  తూర్పు ఆసియా, టిబెట్ ప్రాంతాలలో మహాయానం (వజ్రయానం తో కలిపి) అధికంగా ప్రాచుర్యంలో ఉంది.
+* సామాన్యులు, సంఘ పరివారంలోనివారు కూడా సాధన ద్వారా [[నిర్వాణం]] పొందవచ్చును.
+* నిర్వాణం పరమోత్కృష్ట గమ్యమని భావిస్తారు. థేరవాదులుల నమ్మకం ప్రకారం బుద్ధుడు పొందిన నిర్వాణమే ఇతరులకూ లభిస్తుంది, రెండు రకాల నిర్వాణాలుండవు. ఈ సాధనా మార్గాన్ని బుద్ధుడు మొదటిగా కనుక్కొని ఇతరులకు బోధించాడు.
+[[File:Buddha123.jpg|thumb|బుద్ధుడు|313x313px]]
-[[గౌతమ బుద్ధుడు]] బోధించిన ధర్మ సూత్రాలు బౌద్ధానికి మూలాధారం. [[త్రిపిటకములు]] అనే శాస్త్ర గ్రంధం బౌద్ధానికి ప్రధాన ఆధారమని అధికులు విశ్వసిస్తారు. ఇందుకు అదనంగా మహాయాన బౌద్ధులు "మహాయాన సూత్రాలు" అనే రచనను విశ్వసిస్తారు. దీనిని థేరవాదులు అంగీకరించరు.
+== ఆరంభం, చరిత్ర ==
-<ref>[http://www.accesstoinsight.org/ptf/dhamma/index.html Dhamma<!-- Bot generated title -->]</ref>
-==ప్రధాన సంప్రదాయాలు==
-[[Image:Beijingmonk.jpg|thumb|200px|[[China|Chinese]] Mahayana Buddhist monk lighting incense in a [[Beijing]] temple.]]
-థేరవాద, మహాయాన సంప్రదాయాలు బౌద్ధంలో ఉన్న రెండు ప్రధాన విభాగాలు. ఇంకా కొన్ని శాఖలు కూడా ఉన్నాయి. కాని వీటన్నింటిలో ఏకాభిప్రాయంగా పరిగణింపబడే ముఖ్య సూత్రాలను చెప్పడానికి నిపుణులు ప్రధానంగా [[పాళీ భాష]], [[:en:Tibetan (language)|టిబెటన్ భాష]] లోనూ, ఇంకా అనువాద రూపంలో ఉన్న మంగోలియన్, చైనా భాషల గ్రంధాలలోనూ, కొద్దిగా లభించే సంస్కృత మూలాలలోనూ ఉన్న విషయాల ఆధారంగా కొన్ని ప్రధాన సూత్రాలను ఉదాహరిస్తారు. అయితే వీటిలో భిన్నాభిప్రాయాలు, భిన్న సంప్రదాయాలు ఉండవచ్చును.
-* [[గౌతమ బుద్ధుడు]] వారి గురువు, ప్రవక్త
-* [[మధ్యేమార్గం ]], [[కార్య కారణత్వం]] (Dependent origination), [[Four Noble Truths]], [[Noble Eightfold Path]] - వీటిని  సిద్ధాంతపరంగా అంగీకరిస్తారు. కాని కొన్ని సంప్రదాయాల ఆచరణలో వీటిని (కొంత గాని, పూర్తిగా గాని) అమలు చేయకపోవచ్చును.
-*  సామాన్యులు, సంఘ పరివారంలోనివారు కూడా సాధన ద్వారా [[నిర్వాణం ]] పొందవచ్చును.
-* నిర్వాణం పరమోత్కృష్ట గమ్యమని భావిస్తారు. థేరవాదులు ల నమ్మకం ప్రకారం బుద్ధుడు పొందిన నిర్వాణమే ఇతరులకూ లభిస్తుంది, రెండు రకాల నిర్వాణాలుండవు. ఈ సాధనా మార్గాన్ని బుద్ధుడు మొదటిగా కనుక్కొని ఇతరులకు బోధించాడు.
-==ఆరంభం, చరిత్ర==
 {{main|గౌతమ బుద్ధుడు}}
+[[దస్త్రం:MaraAssault.jpg|thumb|right|250px|ధ్యానమగ్నుడైన గౌతమబుద్ధుని దీక్ష భగ్నం చేయడానికి మారుడు దండెత్తడం - సూచనా శిల్పం - అమరావతి స్తూపం - [[:en:Guimet Museum|గ్విమెట్ మ్యూజియం నుండి]].]]
+[[File:Large Buddha Statue. Amaravati. AP (4).JPG|thumb|అమరావతిలో బుద్ధుని విగ్రహము|250x250px]]
+బౌద్ధ ధర్మాన్ని మొదటిగా బోధించిన గౌతమ బుద్ధుని అసలు పేరు సిద్ధార్థుడు. ఇతడు [[లుంబిని]]<ref>For instance, see the [[UNESCO]] webpage entitled, [http://whc.unesco.org/en/list/666 "Lumbini, the Birthplace of the Lord Buddha"]. See also Gethin ''Foundations,'' p. 19, which states that in the mid-third century BCE the Emperor [[Ashoka]] determined that Lumbini was the Buddha's birthplace and thus installed a pillar there with the inscription: "... this is where the Buddha, sage of the Śākyas, was born."</ref> అనే చోట జన్మించాడు. కపిలవస్తు<ref>For instance, Gethin ''Foundations,'' p. 14, states: "The earliest Buddhist sources state that the future Buddha was born Siddhārtha Gautama (Pali Siddhattha Gotama), the son of a local chieftain—a ''rājan''—in Kapilavastu (Pali Kapilavatthu) what is now the Indian-Nepalese border." However, Professor Gombrich (''Theravada Buddhism'', p. 1) and the old but specialized study by Edward Thomas, ''The Life of the Buddha'', ascribe the name Siddhattha/Siddhartha to later sources</ref> అనే నగరంలో పెరిగాడు. ఇతని తండ్రి [[శుద్ధోదనుడు]] అనే రాజు. తల్లి [[మాయాదేవి]]
+[[File:Maha Stupa at Thotlakonda Monastic Complex.jpg|thumb|250px|మహా స్తూపం [[తొట్లకొండ]], [[విశాఖపట్నం]]]]
+[[File:Replica of Buddha and Disciples at Bheemili beach arch.JPG|thumb|250px]]
+సిద్ధార్థుని తాత్విక అన్వేషణ గురించి బహుళంగా ప్రచారంలో ఉన్నకథ - సిద్ధార్థుని జననం తరువాత అతని తండ్రి శుధ్ధోదనునికి "ఈ బాలుడు మునుముందు గొప్ప చకవర్తి లేదా సర్వసంగ పరిత్యాగి అవుతాడు" అని పండితులు జోస్యం చెప్పారు. తన కుమారునికి వైరాగ్యం కలుగరాదనే కోరికతో తండ్రి అతనికి బయటి లోకంలోని చీకు చింతలు తెలియకుండా సకల భోగాలలో పెంచాడు. [[యశోధర]] అనే చక్కని యువతితో వివాహం జరిపాడు. వారికి రాహులుడనే పుత్రుడు జన్మించాడు. కాని తన 29వ యేట సిద్ధార్థుడు నగరంలో ప్రయాణిస్తుండగా జనుల కష్టాలను, ఒక పండు ముసలివానిని, ఒక శవాన్ని, ఒక సాధువును చూచాడు. ఈ దృశ్యాలను "నాలుగు దృశ్యాలు" అంటారు.<ref>http://buddhism.about.com/library/blbudlifesights2.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071115045953/http://buddhism.about.com/library/blbudlifesights2.htm |date=2007-11-15 }} The Life of the Buddha: The Four Sights ''"On the first visit he encountered an old man. On the next excursion he encountered a sick man. On his third excursion, he encountered a corpse being carried to cremation. Such sights brought home to him the prevalence of suffering in the world and that he too was subject to old age, sickness and death...on his fourth excursion, however, he encountered a holy man or sadhu, apparently content and at peace with the world."''</ref>
+ఈ దృశ్యాలను చూచిన సిద్ధార్థుని మనసు తాత్విక చింతనవైపు మళ్ళింది. ఒకరాత్రివేళ తన కుటుంబాన్ని, రాజ భోగాలను వదలి రాజప్రాసాదంనుండి నిష్క్రమించాడు. సత్యాన్వేషణకై వివిధ మార్గాలను ప్రయత్నించాడు. కొంతకాలం కఠోరమైన దీక్షను సాగించాడు. కాని ఆ విధంగా శరీరాన్ని మనసును క్షోభ పెట్టడం నిరర్థకమని తెలుసుకొన్నాడు.<ref>http://www.wildmind.org/mantras/figures/shakyamuni/5 Wild mind Buddhist Meditation, ''The Buddha’s biography: Spiritual Quest and Awakening''</ref>
-బౌద్ధ ధర్మాన్ని మొదటిగా బోధించిన గౌతమ బుద్ధుని అసలు పేరు సిద్ధార్ధుడు. ఇతడు [[లుంబిని]]<ref>For instance, see the [[UNESCO]] webpage entitled, [http://whc.unesco.org/en/list/666 "Lumbini, the Birthplace of the Lord Buddha"]. See also Gethin ''Foundations,'' p. 19, which states that in the mid-third century BCE the Emperor [[Ashoka]] determined that Lumbini was the Buddha's birthplace and thus installed a pillar there with the inscription: "... this is where the Buddha, sage of the Śākyas, was born."</ref> అనే చోట జన్మించాడు. [[కపిలవస్తు]]<ref>For instance, Gethin ''Foundations,'' p. 14, states: "The earliest Buddhist sources state that the future Buddha was born Siddhārtha Gautama (Pali Siddhattha Gotama), the son of a local chieftain&mdash;a ''rājan''&mdash;in Kapilavastu (Pali Kapilavatthu) what is now the Indian-Nepalese border." However, Professor Gombrich (''Theravada Buddhism'', p. 1) and the old but specialized study by Edward Thomas, ''The Life of the Buddha'', ascribe the name Siddhattha/Siddhartha to later sources</ref>  అనే నగరంలో పెరిగాడు. ఇతని తండ్రి [[శుద్ధోదనుడు]] అనే రాజు. తల్లి [[మాయాదేవి]]
+తరువాత దీక్షను అవలంబించాడు. అతిగా సుఖలోలత లేకుండా, కఠోరమైన యోగదీక్ష కాకుండా మధ్యేమార్గంలో పయనించాలని నిశ్చయించుకొన్నడు. ఒక గ్రామ యువతి ప్రసాదించిన భిక్షను ఆరగించి, [[గయ|బోధగయలో]] ఒక రావి చెట్టు క్రింద ధ్యానమగ్నుడయ్యాడు. ఈ చెట్టునే బోధివృక్షమంటారు.<ref>see: https://web.archive.org/web/20040629075505/http://www.angelfire.com/electronic/bodhidharma/bodhi_tree.html ''The Bodhi Tree''</ref><ref>http://www.buddhamind.info/leftside/arty/bod-leaf.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080526125248/http://www.buddhamind.info/leftside/arty/bod-leaf.htm |date=2008-05-26 }} ''Bodhi leaf''</ref> పరమ సత్యాన్ని కనుగొనేవరకూ కదలరాదని నిశ్చయించుకొన్నాడు. 49 రోజుల ధ్యానం తరువాత అతనికి జ్ఞానోదయమైంది. అప్పటినుండి అతను '''బుద్ధుడు''' అయ్యాడు. తాను కనుగొన్న ధర్మాన్ని అందరికీ బోధించసాగాడు.<ref>Skilton, ''Concise'', p. 25</ref>
+గౌతమ బుద్ధుడు సా.శ.పూ. 5వ శతాబ్దంలో జీవించాడని పరిశోధకుల అంచనా. కాని అతని జన్మ దినం గురించి భిన్నాభిప్రాయాలున్నాయి.<ref>Cousins, ''Dating''.</ref> తన 80వ యేట [[కుశీనగరం]]లో మరణించాడు.<ref>''"the reputed place of Buddha's death and cremation,"''[http://www.britannica.com/eb/topic-312979/Kasia Encyclopedia Britannica, ''Kusinagara'']</ref>
-సిద్ధార్ధుని తాత్విక అన్వేషణ గురించి బహుళంగా ప్రచారంలో ఉన్నకధ - సిద్ధార్ధుని జననం తరువాత అతని తండ్రి శుధ్ధోదనునికి "ఈ బాలుడు మునుముందు గొప్ప చకవర్తి లేదా సర్వసంగ పరిత్యాగి అవుతాడు" అని పండితులు  జోస్యం చెప్పారు. తన కుమారునికి వైరాగ్యం కలుగరాదనే కోరికతో తండ్రి అతనికి బయటి లోకంలోని చీకు చింతలు తెలియకుండా సకల భోగాలలో పెంచాడు. [[యశోధర]] అనే చక్కని యువతితో వివాహం జరిపాడు. వారికి రాహులుడనే పుత్రుడు జన్మించాడు. కాని తన 29వ యేట సిద్ధార్ధుడు నగరంలో ప్రయాణిస్తుండగా  జనుల కష్టాలను, ఒక పండు ముసలివానిని, ఒక శవాన్ని, ఒక సాధువును చూచాడు. ఈ దృశ్యాలను "నాలుగు దృశ్యాలు" అంటారు. <ref>http://buddhism.about.com/library/blbudlifesights2.htm The Life of the Buddha: The Four Sights ''"On the first visit he encountered an old man. On the next excursion he encountered a sick man. On his third excursion, he encountered a corpse being carried to cremation. Such sights brought home to him the prevalence of suffering in the world and that he too was subject to old age, sickness and death...on his fourth excursion, however, he encountered a holy man or sadhu, apparently content and at peace with the world."''</ref>
+=== ఆరంభ దశ ===
+బౌద్ధమతం చరిత్రను క్రింది దశలుగా విభజింపవచ్చును.<ref>A History of Indian Buddhism - Hirakawa Akira (translated and edited by Paul Groner) - Motilal Banarsidass Publishers, Delhi, 1993, p. 7</ref>
+# ఆరంభ బౌద్ధం - ఈ దశను "హజిమె నకమురా" అధ్యయనకారుడు మళ్ళీ రెండు దశలుగా విభజించాడు.<ref>''Indian Buddhism'', Japan, 1980, reprinted Motilal Banarsidass,Delhi,1987,1989,table of contents</ref>:
-ఈ దృశ్యాలను చూచిన సిద్ధార్ధుని మనసు తాత్విక చింతనవైపు మళ్ళింది. ఒకరాత్రివేళ తన కుటుంబాన్ని, రాజ భోగాలను వదలి రాజప్రాసాదంనుండి నిష్క్రమించాడు. సత్యాన్వేషణకై వివిధ మార్గాలను ప్రయత్నించాడు. కొంతకాలం కఠోరమైన దీక్షను సాగించాడు. కాని ఆ విధంగా శరీరాన్ని మనసును క్షోభ పెట్టడం నిరర్ధకమని తెలుసుకొన్నాడు.<ref>http://www.wildmind.org/mantras/figures/shakyamuni/5 Wild mind Buddhist Meditation, ''The Buddha’s biography: Spiritual Quest and Awakening''</ref>
+#* అసలు బౌద్ధం - బుద్ధుడు బోధించింది (మతంగా రూపొందంది)
+#* సనాతన బౌద్ధం - ఆరంభ దశలో
-తరువాత దీక్షను అవలంబించాడు.  అతిగా సుఖలోలత లేకుండా, కఠోరమైన  యోగదీక్ష కాకుండా మధ్యేమార్గంలో పయనించాలని నిశ్చయించుకొన్నడు. ఒక గ్రామ యువతి ప్రసాదించిన భిక్షను ఆరగించి, [[బోధగయ]]లో  ఒక [[రావి చెట్టు]]క్రింద ధ్యానమగ్నుడయ్యాడు. ఈ చెట్టునే బోధివృక్షమంటారు.<ref>see: http://www.angelfire.com/electronic/bodhidharma/bodhi_tree.html ''The Bodhi Tree''</ref><ref>http://www.buddhamind.info/leftside/arty/bod-leaf.htm ''Bodhi leaf''</ref> పరమ సత్యాన్ని కనుగొనేవరకూ కదలరాదని నిశ్చయించుకొన్నాడు. 49 రోజుల ధ్యానం తరువాత అతనికి జ్ఞానోదయమైంది. అప్పటినుండి అతను '''బుద్ధుడు'''  అయ్యాడు. తాను కనుగొన్న ధర్మాన్ని అందరికీ బోధించసాగాడు.<ref>Skilton, ''Concise'', p. 25</ref>
-గౌతమ బుద్ధుడు క్రీ.పూ. 5వ శతాబ్దంలో జీవించాడని పరిశోధకుల అంచనా. కాని అతని జన్మ దినం గురించి భిన్నాభిప్రాయాలున్నాయి.
-<ref>Cousins, ''Dating''.</ref> తన 80వ యేట [[కుశీనగరం]]లో మరణించాడు. <ref>''"the reputed place of Buddha's death and cremation,"''[http://www.britannica.com/eb/topic-312979/Kasia Encyclopedia Britannica, ''Kusinagara'']</ref>
-===ఆరంభ దశ===
-బౌద్ధమతం చరిత్రను క్రింది దశలుగా విభజింపవచ్చును<ref>A History of Indian Buddhism - Hirakawa Akira (translated and edited by Paul Groner) - Motilal Banarsidass Publishers, Delhi, 1993, p. 7</ref>
-# ఆరంభ బౌద్ధం - ఈ దశను "హజిమె నకమురా" అధ్యయనకారుడు మళ్ళీ రెండు దశలుగా విభజించాడు.<ref>''Indian Buddhism'', Japan, 1980, reprinted Motilal Banarsidass,Delhi,1987,1989,table of contents</ref> :
-## అసలు బౌద్ధం - బుద్ధుడు బోధించినది (మతంగా రూపొందనిది)
-## సనాతన బౌద్ధం - ఆరంభ దశలో
 # బౌద్ధ సిద్ధాంతం ఆరంభ దశ - నికాయ బౌద్ధం
 # మహాయానం ఆరంభ దశ
@@ పంక్తి 50: / పంక్తి 37: @@
 # వజ్రయానం
-అయితే ఇవన్నీ ఒకదాని తరువాత ఒకటి వచ్చిన దశలు అనలేము. ఉదాహరణకు మహాయానం ఆవిర్భవించిన తరువాత చాలాకాలం వరకు సనాతన బౌద్ధం అధిక ప్రాభవం కలిగి ఉంది.
+అయితే ఇవన్నీ ఒకదాని తరువాత ఒకటి వచ్చిన దశలు అనలేం. ఉదాహరణకు మహాయానం ఆవిర్భవించిన తరువాత చాలాకాలం వరకు సనాతన బౌద్ధం అధిక ప్రాభవం కలిగి ఉంది.
-===== సుత్త పిటక, వినయపిటక=====
+===== సుత్త పిటక, వినయపిటక =====
-ఆరంభ దశలో బౌద్ధం [[సుత్త పిటకం]], [[వినయ పిటకం]] అనే మౌలిక పాళీ సూత్రాలపైనా, నాలుగు నికాయ (ఆగమ) సూత్రాలపైనా ఆధారపడింది (కొద్దిమంది పరిశోదకులు మాత్రం ఈ అభిప్రాయాన్ని వ్యతిరేకించారు<ref>Dr Gregory Schopen - Professor of Sanskrit, Tibetan, and Buddhist Studies at the University of Texas at Austin. His main views and arguments can be found in his book ''Bones, Stones, and Buddhist Monks'', University of Hawai'i Press</ref>). దాదాపు అన్ని ఆరంభకాలపు రచనలలోనూ కనిపించే క్రింది సిద్ధాంతాలు బుద్ధుని బోధనలనుండి నేరుగా గ్రహించబడినవని భావిస్తున్నారు.<ref>Mitchell, ''Buddhism'', Oxford University Press, 2002, page 34 & table of contents</ref>
+ఆరంభ దశలో బౌద్ధం [[సుత్త పిటకం]], [[వినయ పిటకం]] అనే మౌలిక పాళీ సూత్రాలపైన, నాలుగు నికాయ (ఆగమ) సూత్రాలపైన ఆధారపడింది (కొద్దిమంది పరిశోధకులు మాత్రం ఈ అభిప్రాయాన్ని వ్యతిరేకించారు<ref>Dr Gregory Schopen - Professor of Sanskrit, Tibetan, and Buddhist Studies at the University of Texas at Austin. His main views and arguments can be found in his book ''Bones, Stones, and Buddhist Monks'', University of Hawai'i Press</ref> . దాదాపు అన్ని ఆరంభకాలపు రచనలలోనూ కనిపించే క్రింది సిద్ధాంతాలు బుద్ధుని బోధనలనుండి నేరుగా గ్రహించబడినవని భావిస్తున్నారు.<ref>Mitchell, ''Buddhism'', Oxford University Press, 2002, page 34 & table of contents</ref>
-* మూడు లక్షణాలు లేదా జీవ ధర్మాలు - అనిత్యము, దుఃఖము, అనాత్మత - (పాళీ భాషలో అనిచ్చ, దుక్క, అనత్త)
+* మూడు లక్షణాలు లేదా జీవ ధర్మాలు - అనిత్యం, దుఃఖం, అనాత్మత - (పాళీ భాషలో అనిచ్చ, దుక్క, అనత్త)
 * ఐదు తత్వాలు లేదా పంచ కంధాలు - ఆకారం (రూపం), వేదన (బాధ), సంజ్ఞ (ఇంద్రియాల ద్వారా తెలుసుకోవడం), సంస్కారం (భావనలు కలగడం), విజ్ఞానం
-*ప్రతి సముత్పాదన (dependent arising) లేదా కార్యకారణత్వం - ఒక దాని కారణంగా మరొకటి జరగడం
+* ప్రతి సముత్పాదన లేదా కార్యకారణత్వం - ఒక దాని కారణంగా మరొకటి జరగడం
-*[[కర్మ]], [[పునర్జన్మ]]
+* [[కర్మ]], [[పునర్జన్మ]]
-* నాలుగు మహోన్నత సత్యాలు - చత్వారి ఆర్య సత్యాణి - దుఃఖము (జన్మ, జీవితం, మరణం కూడా దుఃఖ మయాలు), సముదాయము (సుఖ కాంక్ష వలన దుఃఖము కలుగుతుంది), నిరోధము (కాంక్షను త్యజిస్తే దుఃఖం దూరమవుతుంది), మార్గము (అష్టాంగ మార్గం వలన కాంక్షను త్యజింపవచ్చును)
+* నాలుగు మహోన్నత సత్యాలు - చత్వారి ఆర్య సత్యాణి - దుఃఖము (జన్మ, జీవితం, మరణం కూడా దుఃఖ మయాలు), సముదాయము (సుఖ కాంక్ష వలన దుఃఖం కలుగుతుంది), నిరోధం (కాంక్షను త్యజిస్తే దుఃఖం దూరమవుతుంది), మార్గం (అష్టాంగ మార్గం వలన కాంక్షను త్యజింపవచ్చును)
-* [[అష్టాంగ మార్గము]] - సమ్యగ్వచనము (మంచిమాట), సమ్యగ్‌కర్మ (మంచి పనులు), సమ్యగ్‌జీవనము (మంచి జీవితం), సమ్యగ్‌వ్యాయామము (మంచి ప్రయత్నం), సమ్యగ్‌స్మృతి (మంచి దృక్పధము), సమ్యగ్‌సమాధి (మంచి ధ్యానము), సమ్యగ్‌దృష్టి (సత్యాన్ని చూడడం), సమ్యగ్‌సంకల్పము (మంచి సంకల్పము)
+* [[అష్టాంగమార్గములు|అష్టాంగ మార్గం]] - సమ్యగ్వచనం (మంచిమాట), సమ్యగ్‌కర్మ (మంచి పనులు), సమ్యగ్‌జీవనం (మంచి జీవితం), సమ్యగ్‌వ్యాయామం (మంచి ప్రయత్నం), సమ్యగ్‌స్మృతి (మంచి దృక్పధం), సమ్యగ్‌సమాధి (మంచి ధ్యానం), సమ్యగ్‌దృష్టి (సత్యాన్ని చూడడం), సమ్యగ్‌సంకల్పం (మంచి సంకల్పం)
+* [[మరణం|నిర్వాణం]] - కొందరు పరిశోధకులు వేరే ప్రమాణాలను ప్రతిపాదించారు.<ref>Skorupski, ''Buddhist Forum'', vol I, Heritage, Delhi/SOAS, London, 1990, page 5; ''Journal of the International Association of Buddhist Studies'', vol 21 (1998), part 1, pages 4, 11
-*[[నిర్వాణము]]
-కొందరు పరిశోధకులు వేరే ప్రమాణాలను ప్రతిపాదించారు.<ref>Skorupski, ''Buddhist Forum'', vol I, Heritage, Delhi/SOAS, London, 1990, page 5; ''Journal of the International Association of Buddhist Studies'', vol 21 (1998), part 1, pages 4, 11
 </ref>
 ==== సంఘాలు ====
+[[File:Buddist monks.JPG|thumb|left|బౌద్ధ సన్యాసులు. (అనుపు, నాగార్జున సాగర్ వద్ద)|250x250px]]
-బుద్ధుని పరినిర్వాణం తరువాత కొద్ది కాలానికే [[మొదటి బౌద్ధ మండలి]] (first Buddhist council) సమావేశమయ్యంది. బుద్ధుని అమూల్య బోధనలు కలుషితం కాకుండా వాటిని గ్రంధస్తం చేయడం ఈ మండలి సంకల్పం. బుద్ధుని సన్నిహితుడైన [[ఆనందుడు]] తెలిపిన సూత్రాలు [[సుత్త పిటకం]] అనీ, మరొక శిష్యుడు [[ఉపాలి]] చెప్పిన విషయాలు [[వినయ పిటకం]] అనీ ప్రసిద్ది చెందాయి.<ref>''Encyclopedia of Religion'', Macmillan, New York, sv Councils, Buddhist</ref>.  సుత్త పిటకంలో బుద్ధుని సూక్తులు ఉన్నాయి. వినయ పిటకంలో బౌద్ధ సంఘంలో ఉండేవారి లక్షణాల గురించి చెప్పబడింది (భిక్షువుల ధర్మాలు). [[రెండవ బౌద్ధ మండలి]] తరువాత బౌద్ధంలో వివిధ శాఖలు పొడసూపనారంభించాయని పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు.<ref>''Journal of the Plai Text Society'', volume XVI, p. 105)</ref> అశోకుని తరువాతనే ఈ శాఖా భేదాలు బలవంతమయ్యాయని కొందరి అభిప్రాయం.
+బుద్ధుని పరినిర్వాణం తరువాత కొద్ది కాలానికే [[మొదటి బౌద్ధ మండలి]] సమావేశమయ్యంది. బుద్ధుని అమూల్య బోధనలు కలుషితం కాకుండా వాటిని గ్రంథస్తం చేయడం ఈ మండలి సంకల్పం. బుద్ధుని సన్నిహితుడైన [[ఆనందుడు]] తెలిపిన సూత్రాలు [[సుత్త పిటకం]] అనీ, మరొక శిష్యుడు [[ఉపాలి]] చెప్పిన విషయాలు [[వినయ పిటకం]] అనీ ప్రసిద్ధి చెందాయి.<ref>''Encyclopedia of Religion'', Macmillan, New York, sv Councils, Buddhist</ref>సుత్త పిటకంలో బుద్ధుని సూక్తులు ఉన్నాయి. వినయ పిటకంలో బౌద్ధ సంఘంలో ఉండేవారి లక్షణాల గురించి చెప్పబడింది (భిక్షువుల ధర్మాలు). [[రెండవ బౌద్ధ మండలి]] తరువాత బౌద్ధంలో వివిధ శాఖలు పొడసూపనారంభించాయని పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు.<ref>''Journal of the Plai Text Society'', volume XVI, p. 105)</ref> అశోకుని తరువాతనే ఈ శాఖా భేదాలు బలవంతమయ్యాయని కొందరి అభిప్రాయం.
+అశోకుడు పాటలీ పుత్ర నగరంలో [[మూడవ బౌద్ధ మండలి]]ని నిర్వహింప జేశాడు. అయితే కొందరు అబౌద్ధులను సంఘంలోంచి వెలివేసి, సంఘాన్ని ఏకీకృతం చేసినట్లు మాత్రమే అశోకుని శాసనాలు చెబుతున్నాయి. స్థవిరులు అనబడే వారు, మహాసాంఘికులు అనబడేవారు "వినయం" గురించి గట్టిగా ఒకరినొకరు వ్యతిరేకించారు. సంఘంలో ఉండవలసిన వారి అర్హతల గురించి ఈ విభేదాలు పొడసూపాయి. కొంత కాలం ఒకే సంఘారామంలో ఇరు వర్గాలవారు కలసి ఉండి ఉండవచ్చును. కాని సుమారు సా.శ. 100 నాటికి వారు వేరు కుంపట్లు పెట్టుకొని ఉంటారు.<ref>Janice J. Nattier and Charles S. Prebish, 1977. ''Mahāsāṅghika Origins: the beginnings of Buddhist sectarianism'' in History of Religions, Vol. 16, pp. 237–272</ref> స్థవిరులలోంచి వచ్చిన మరొక శాఖ [[థేరవాదం]]గా పరిణమించింది. స్థవిరులు సంఘం అర్హతలుగా ప్రతిపాదించిన నియమాలు మరీ కఠినంగా ఉన్నాయని మహాసాంఘికులు అభిప్రాయపడ్డారు.<ref>Harvey, ''Introduction to Buddhism'', p. 74</ref>
+==== అనంతర పరిణామాలు ====
-అశోకుడు పాటలీ పుత్ర నగరంలో [[మూడవ బౌద్ధ మండలి]]ని నిర్వహింప జేశాడు. అయితే కొందరు అబౌద్ధులను సంఘంలోంచి వెలివేసి, సంఘాన్ని ఏకీకృతం చేసినట్లు మాత్రమే అశోకుని శాసనాలు చెబుతున్నాయి. స్థవిరులు అనబడే వారు, మహాసాంఘికులు అనబడేవారు "వినయం" గురించి గట్టిగా ఒకరినొకరు వ్యతిరేకించారు. సంఘంలో ఉండవలసిన వారి అర్హతల గురించి ఈ విభేదాలు పొడసూపాయి. కొంత కాలం ఒకే సంఘారామంలో ఇరు వర్గాలవారు కలసి ఉండి ఉండవచ్చును. కాని షుమారు క్రీ.శ. 100 నాటికి వారు వేరు కుంపట్లు పెట్టుకొని ఉంటారు.
+[[దస్త్రం:Asoka Kaart.png|thumb|right|250px|అశోకుని కాలంలో బౌద్ధమతం విస్తరణ (క్రీ.పూ.260–218).]]
-<ref>Janice J. Nattier and Charles S. Prebish, 1977. ''Mahāsāṅghika Origins: the beginnings of Buddhist sectarianism'' in History of Religions, Vol. 16, pp. 237&ndash;272</ref> స్థవిరులలోంచి వచ్చిన మరొక శాఖ [[థేరవాదం]]గా పరిణమించింది. స్థవిరులు సంఘం అర్హతలుగా ప్రతిపాదించిన నియమాలు మరీ కఠినంగా ఉన్నాయని
+[[దస్త్రం:MenandrosCoin.jpg|thumb|250px|బౌద్ధ రచనల ప్రకారం 2వ శతాబ్దానికి చెందిన ఇండో-గ్రీక్ రాజు "1వ మెనాందర్" బౌద్ధమతాన్ని స్వీకరించాడు.]]
-మహాసాంఘికులు అభిప్రాయపడ్డారు. <ref>Harvey, ''Introduction to Buddhism'', p. 74</ref>
+ఈ విధమైన విభేదాల ఫలితంగా ఒకో శాఖ తమదైన "అభిధమ్మము" (సూత్రాలు, సిద్ధాంతాలు, నియమాలు) ఏర్పరచుకోవడం ప్రాంభించింది. బౌద్ధం విస్తరించిన కొలదీ [[అభిధమ్మ పిటకం]] అనే వ్యవస్థీకృత సిద్ధాంతం రూపొందింది. బుద్ధుని సందేశాల పరిధిని విస్తరించడానికి ఇష్టం లేని మహాసాంఘికులు మాత్రం వేరే అభిధమ్మపిటకాన్ని తయారు చేసుకోలేదు అనిపిస్తుంది. అయితే 5వ శతాబ్దానికి చెందిన ఫాహియాన్, 7వ శతాబ్దానికి చెందిన హ్యూన్‌త్సాంగ్ రచనల ప్రకారం మహాసాంఘికులకు కూడా ఒక అభిధమ్మం ఉంది.
+ఆరంభంలో భారతదేశంలో నిదానంగా వ్యాపించిన బౌద్ధం అశోకుని కాలంలో దేశం నలుమూలలా, దేశాంతరాలలోనూ విస్తరించింది. ఈ కాలంలోనే అనేక స్తూపాల నిర్మాణాలు జరిగాయి. ధర్మ పధాన్ని ప్రచారం చేయడానికి అశోకుని దూతలు దేశదేశాలు ప్రయాణమయ్యారు. శ్రీలంకకు, సెల్యూసిడ్ రాజ్యాలకు, మధ్యధరా రాజ్యాలకు బౌద్ధ భిక్షువులు తరలి వెళ్ళారు. ఇలా దేశపు ఎల్లు దాటిన బౌద్ధం ఒకవైపు శ్రీలంకకు, అటునుండి క్రమంగా ఆగ్నేయ ఆసియా దేశాలకు వ్యాపించింది. మరొకవైపు మధ్య ఆసియా, ఇరాన్ ప్రాంతాలకు విస్తరించి, చైనాలో ప్రవేశానికి మార్గం సుగమం చేసుకొంది. కాలక్రమంగా శ్రీలంక, ఆగ్నేయాసియాలలో థేరవాద బౌద్ధంగాను, టిబెట్, చైనాలో తాంత్రిక లేదా వజ్రయాన ప్రభావితమైన బౌద్ధంగాను పరిణమించాయి. ఈ కాలంలో బౌద్ధ సంఘంపై ఇతర నాగరికతల ప్రభావం మరింతగా పడసాగింది. అంతే కాకుండా భారతదేశంలో ఇతర (బౌద్ధం కాని) మతాలు బౌద్ధం వలన ప్రభావితం కాగా, బౌద్ధం ఆ మతాలవలన కూడా ప్రభావితమవ సాగింది.
-====అనంతర పరిణామాలు====
-[[Image:Asoka Kaart.gif|thumb|right|250px|అశోకుని కాలంలో బౌద్ధమతం విస్తరణ (క్రీ.పూ.260&ndash;218).]]
-[[Image:MenandrosCoin.jpg|thumb|left|150px|బౌద్ధ రచనల ప్రకారం 2వ శతాబ్దానికి చెందిన ఇండో-గ్రీక్ రాజు "1వ మెనాందర్" బౌద్ధమతాన్ని స్వీకరించాడు.]]
-ఈ విధమైన విభేదాల ఫలితంగా ఒకో శాఖ తమదైన "అభిధమ్మము" (సూత్రాలు, సిద్ధాంతాలు, నియమాలు) ఏర్పరచుకోవడం ప్రాంభించింది. బౌద్ధం విస్తరించిన కొలదీ [[అభిధమ్మ పిటకం]] అనే వ్యవస్థీకృత సిద్ధాంతం రూపొందింది.  బుద్ధుని సందేశాల పరిధిని విస్తరించడానికి ఇష్టం లేని మహాసాంఘికులు మాత్రం వేరే అభిధమ్మపిటకాన్ని తయారు చేసుకోలేదు అనిపిస్తుంది. అయితే 5వ శతాబ్దానికి చెందిన ఫాహియాన్ మరియు 7వ శతాబ్దానికి చెందిన హ్యూన్‌త్సాంగ్ రచనల ప్రకారం మహాసాంఘికులకు కూడా ఒక అభిధమ్మం ఉంది.
-ఆరంభంలో భారత దేశంలో నిదానంగా వ్యాపించిన బౌద్ధం అశోకుని కాలంలో దేశం నలుమూలలా, మరియు దేశాంతరాలలోనూ విస్తరించింది. ఈ కాలంలోనే అనేక స్తూపాల నిర్మాణాలు జరిగాయి. ధర్మ పధాన్ని ప్రచారం చేయడానికి అశోకుని దూతలు దేశదేశాలు ప్రయాణమయ్యారు. శ్రీలంకకు, సెల్యూసిడ్ రాజ్యాలకు, మధ్యధరా రాజ్యాలకు బౌద్ధ భిక్షువులు తరలి వెళ్ళారు. ఇలా దేశపు ఎల్లు దాటిన బౌద్ధం ఒకవైపు శ్రీలంకకు, అటునుండి క్రమంగా ఆగ్నేయ ఆసియా దేశాలకు వ్యాపించింది. మరొకవైపు మధ్య ఆసియా, ఇరాన్ ప్రాంతాలకు విస్తరించి, చైనాలో ప్రవేశానికి మార్గం సుగమం చేసుకొంది. కాలక్రమంగా శ్రీలంక, ఆగ్నేయాసియాలలో థేరవాద బౌద్ధంగాను, టిబెట్ మరియు చైనాలో తాంత్రిక లేదా వజ్రయాన ప్రభావితమైన బౌద్ధంగాను పరిణమించాయి. ఈ కాలంలో బౌద్ధ సంఘంపై ఇతర నాగరికతల ప్రభావం మరింతగా పడసాగింది. అంతే కాకుండా భారతదేశంలో ఇతర (బౌద్ధం కాని) మతాలు బౌద్ధం వలన ప్రభావితం కాగా, బౌద్ధం ఆ మతాలవలన కూడా ప్రభావితమవ సాగింది.
 ==== మహాయానం ప్రాభవం ====
 {{main|మహాయానం}}
+[[దస్త్రం:Mahayanabuddha.jpg|thumb|250px|left| చైనాలో సా.శ. 650 "టాంగ్" వంశపు కాలం నాటి బుద్ధ విగ్రహం - చైనా బౌద్ధం మహాయాన సంప్రదాయానికి చెందినది. అందులో ఇప్పుడు "Pure Land", "జెన్" అనే రెండు ప్రధాన శాఖలున్నాయి.]]
-[[Image:Mahayanabuddha.jpg|thumb|250px|right|Chinese Seated Buddha, [[Tang Dynasty]], [[Hebei|Hebei province]], ca. 650 CE. Chinese Buddhism is of the [[Mahayana]] tradition, with popular schools today being [[Pure Land]] and [[Zen]].]]
+[[దస్త్రం:MahayanaMap.gif|thumb|250px|right|1 నుండి 10వ శతాబ్దంలో మహాయానం విస్తరణ.]]
-The precise geographical origins of [[Mahayana]] are unknown. It is likely that various elements of Mahayana developed independently from the 1st century BCE onwards, initially within several small individual communities, in areas to the north-west within the [[Kushan Empire]] (within present-day northern [[Pakistan]]), and in areas within the [[Shatavahana]] Empire, including [[Amaravati]] to the south-east (in present-day [[Andhra Pradesh]]), to the west around the port of [[Bharukaccha]] (present-day [[Bharuch]], a town near [[Bombay]]), and around the various cave complexes, such as [[Ajanta]] and [[Karli]] (in present-day [[Gujarat]] and [[Maharashtra]]). Some scholars have argued that Mahayana was a movement of lay Buddhists focused around [[stupa]] devotion. Pictures within the wall of a stupa representing the story of the Buddha and his previous reincarnation as a [[bodhisattva]] were used to preach Buddhism to the masses. Other scholar reject this theory.<ref>{{cite book | author = Williams, Paul | title = Mahayana Buddhism: the doctrinal foundations |publisher = Routledge | location = London | date=  1989}}, pages 20f</ref>  Monks representing different philosophical orientations could live in the same Sangha as long as they practiced the same Vinaya. Still, in terms of Abhidharma, the [[Sarvastivada]] school and the [[Dharmaguptaka]] school, both of which were widespread in the Kushan Empire, seem to have had major influence.
+మహాయానం ఆరంభం ఎలా ఎప్పుడు జరిగిందో స్పష్టంగా తెలియడంలేదు. సుమారు 1వ శతాబ్దంలో పశ్చిమోత్తరాన కుషాను రాజ్యంలోను, దక్షిణాన శాతవాహనుల దేశంలోను, పశ్చిమాన భరుకచ్చం (భారుచ్) సమీపంలో అజంతా, ఎల్లోరా ప్రాంతాలలోను ఆవిర్భవించిన వివిధ దృక్పథాల సంగమమే మహాయానం కావచ్చును. స్తూపాలను పూజించడం, బోధిసత్వుని గాథలను చిత్రాల ద్వారా సామాన్యులలో ప్రచారం చేయడం అనే విధానాలు మహాయానం ఆవిర్భవానికి మూల ఘటనలు కావచ్చును. కాని ఈ అభిప్రాయాన్ని కొందరు పండితులు త్రోసిపుచ్చుతున్నారు.<ref>{{cite book | author = Williams, Paul | title = Mahayana Buddhism: the doctrinal foundations | url = https://archive.org/details/mahayanabuddhism0000will |publisher = Routledge | location = London | date= 1989}}, pages 20f</ref> మహాయానం సిద్ధాంతాలలో "సర్వస్తివాదం", "ధర్మగుప్తకం" అనే రెండు తెగల ప్రభావం ఎక్కువగా ఉంది.
-Mahayana Buddhism generally regards as its most important teaching the path of the [[bodhisattva]]. This already existed as a possibility in earlier Buddhism, as it still does in Theravada today, but the Mahayana gave it an increasing emphasis, eventually saying everyone should follow it.
+మహాయానులు బోధిసత్వుని మార్గానికి ప్రాధాన్యతనిస్తారు. 2వ శతాబ్దంలో [[కుషాణులు|కుషాణు]] చక్రవర్తి [[కనిష్కుడు]] [[నాలుగవ బౌద్ధ మండలి]]ని సమావేశపరచాడు. ఈ మండలిని థేరవాదులు అంగీకరించరు. ఈ మండలి సమావేశంలో త్రిపిటకాలకు అదనంగా మరికొన్ని సూత్రాలు (పద్మ సూత్రం, హృదయ సూత్రం, అమితాభసూత్రం వంటివి) ఆమోదం పొందాయి. "అందరికీ" నిర్వాణం లభించడం సాధ్యమేనని ఈ మండలిలో ఆమోదించారు. నిర్వాణం కోసం సాధన చేసేవారికి దైవ స్వరూపులైన బుద్ధులు, బోధిసత్వులు అనే భావాలను ఆంగీకరించారు. నిర్వాణం "అందరికీ" అందుబాటులో ఉన్నందున ఇది "మహాయానం" (పెద్ద బండి) అయ్యింది. అయితే ఈ శాఖ అంతకు ముందే ఉన్న సర్వస్తివాదానికి కేవలం ప్రతిరూపమేనని కొందరు పండితుల అభిప్రాయం.<ref>{{cite book |author = Lamotte, Étienne (trans. to French)| others= trans. Sara Boin| title = Teaching of Vimalakirti |publisher = Pali Text Society |location = London |year = 1976|isbn =0710085400|pages = XCIII}}</ref>. ఈ సిద్ధాంతాలు గ్రంథస్తం చేయబడి, మధ్య ఆసియా, చైనాలకు దేశాలకు విస్తరించాయి. చైనాలో మరిన్ని మార్పులు జరిగిన మహాయానం ఆ రూపంలో జపాన్, వియత్నాం, కొరియా ప్రాంతాలకు విస్తరించింది.
-[[Image:MahayanaMap.gif|thumb|thumb|left|Expansion of [[Mahayana]] Buddhism between the 1st – 10th century CE.]]
-Around the second century CE, the Kushan emperor [[Kanishka]] is said to have convened what many western scholars call the [[fourth Buddhist council]]. This council is not recognised by the Theravada line of Buddhism. According to Mahayana sources, this council did not simply rely on the original [[Tripitaka]]. Instead, a set of new scriptures, mostly notably, the [[Lotus Sutra]], an early version of the [[Heart Sutra]] and the [[Amitabha Sutra]] were approved, as well as fundamental principles of doctrine based around the concept of salvation for all beings (hence Mahāyāna "great vehicle") and the concept of Buddhas and bodhisattvas who embody the indwelling yet transcendent [[Buddha-nature]] who strive to achieve such a goal. However, most western scholars believe this council was purely Sarvastivada, while the late Monseigneur Professor Lamotte considered it entirely fictitious.<ref>{{cite book |author = Lamotte, Étienne (trans. to French)| others= trans. Sara Boin| title = Teaching of Vimalakirti |publisher = Pali Text Society |location = London |year = 1976|isbn =0710085400|pages = XCIII}}</ref> The new scriptures were first written in [[Buddhist Hybrid Sanskrit]] or one of the [[Prakrit]]s. From that point on, and in the space of a few centuries, Mahayana would spread from India to [[Southeast Asia]], and towards the north to [[Central Asia]] and then east to [[China]] where Mahayana was [[Sinicized]] and this Sinicized Mahayana would be passed on to [[Korea]], [[Vietnam]] and finally to [[Japan]] in 538 CE. The East Asians would go on to write more indigenous sutras and commentaries to the Mahayana Canon.
-[[Image:GBA8.jpg|thumb|200px|One of the [[Buddhas of Bamyan]], Afghanistan as it stood in 1963.]]
-Mahāyāna Buddhism received significant theoretical grounding from [[Nagarjuna|Nāgārjuna]] (perhaps c.150&ndash;250 CE), arguably the most influential scholar within the Mahāyāna tradition. Some of the writings attributed to him made explicit references to Mahāyāna texts, but his philosophy was argued within the parameters set out by the [[Tripitaka|{{IAST|Tripiṭaka}}]] sūtras. Nāgārjuna asserted that the nature of the dharmas (hence the enlightenment) to be [[shunyata|śūnya]] (void or empty), bringing together other key Buddhist doctrines, particularly [[anatta|anātman]] (no-self) and [[pratitya-samutpada|pratītyasamutpāda]] (dependent origination). His school of thought is known as the [[Madhyamaka]].
+అయితే మహాయాన బౌద్ధానికి పటిష్ఠమైన సిద్ధాంతాలను ఏర్పరచింది [[నాగార్జునుడు]]. సుమారు 150-250 మధ్య కాలానికి చెందిన ఈ ఆచార్యుని ప్రభావం మహాయానంపై అసమానమైనది. త్రిపిటకాల పరిధిలో ధర్మము, మోక్షము, శూన్యత అనే భావాలను ఏకీకృతం చేసి, అనాత్మత, కార్యకారణత్వం వంటి మౌలిక సూత్రాలతో విభేదం లేకుండా పరిష్కరించాడు. నాగార్జునుడు బోధించిన మార్గాన్ని [[మాధ్యమిక వాదం]] అంటారు. కనిష్కుల తరువాత గుప్తుల కాలం (4-6 శతాబ్దాలు)లో కూడా బౌద్ధం భారతదేశంలో బలంగానే ఉంది. ఒక ప్రక్క నాగార్జునుని మాధ్యమిక వాదము, మరొక ప్రక్క యోగాచార బౌద్ధంగా పరిణమించిన సర్వస్తివాదము తమ తమ అనుయాయులలో బలంగా ఉన్నాయి. ఇలా మాధ్యమిక వాదము, యోగాచారము కలగలిపిన సంప్రదాయాలు ఇండో-టిబెటన్ బౌద్ధానికి మూలాలుగా స్థిరపడ్డాయి.
-After the end of the [[Kushan Empire|{{IAST|Kuṣāṇas}}]], Buddhism flourished in India during the dynasty of the [[Gupta]]s (4th – 6th century). Mahāyāna centres of learning were established, the most important one being the [[Nalanda University|Nālandā University]] in north-eastern India. Sarvāstivāda teaching, which was criticized by Nāgārjuna, was reformulated by scholars such as [[Vasubandhu]] and [[Asanga|{{IAST|Asaṅga}}]] and were adapted into the [[Yogacara|Yogācāra]] (Sanskrit: yoga practice) school. While the Madhyamaka school asserted that there is no ultimately real thing, the Yogācāra school asserts that only the mind is ultimately existent. These two schools of thought, in opposition or synthesis, form the basis of subsequent Mahāyāna theology in the Indo-Tibetan tradition.
-==== వజ్రయానం ఆవిర్భావం  ====
+==== వజ్రయానం ====
 {{main|వజ్రయానం}}
+తాంత్రిక ఆచారాలతో కూడుకొన్న వజ్రయాన బౌద్ధం ఆరంభమైన విధానాన్ని గురించి కూడా భిన్నాభిప్రాయాలున్నాయి. టిబెటన్ సంప్రదాయం ప్రకారం శాక్యముని బుద్ధుడే తంత్రాన్ని బోధించాడని, కాని అవి రహస్యాలు గనుక బుద్ధుని అనంతరం చాలా కాలానికి గాని గ్రంథస్తం కాలేదని అంటారు. వజ్రయానం పరిణతిలో నలందా విశ్వవిద్యాలయం ప్రముఖ పాత్ర కలిగి ఉంది. 11వ శతాబ్దం వరకు ఇక్కడినుండి టిబెట్, చైనాలకు ఈ తాంత్రిక విధానాలు సంక్రమించాయి. టిబెటన్ బౌద్ధంలో ఈ విధానాల ప్రభావం బలంగా ఉంది. డేవిడ్ రోనాల్డ్‌సన్ అనే ఆచార్యుని అభిప్రాయం ప్రకారం గుప్తుల అనంతరం బౌద్ధానికి ప్రజలలో ఆదరణ కొరవడింది. సామాన్యులను ఆకట్టుకొనడానికి అప్పటికే సమాజంలో ఆచరణలో ఉన్న సిద్ధ తంత్రాల వినియోగం అధికమయ్యింది. మరో 200 సంవత్సరాల తరువాత ఈ సంప్రదాయాల మిళితం వజ్రయానం అనే సిద్ధాంతంగా రూపొందింది.<ref>{{cite book|author = Davidson, Ronald M. | title = Indian Esoteric Buddhism: A Social History of the Tantric Movement |url = https://archive.org/details/indianesotericbu0000davi | publisher = Columbia University Press |location =New York| date= 2003 |isbn= 0231126190 }}</ref> పరిసర దేశాలలో బౌద్ధం స్థిరంగా ఉన్నప్పటికీ భారతదేశంలో క్షీణించసాగింది. క్రమంగా సంపూర్ణంగా అంతరించింది.
+==== దక్షిణ (థేరవాద) బౌద్ధం ====
-There are differing views as to just when Vajrayāna and its [[tantra|tantric practice]] started. In the Tibetan tradition, it is claimed that the historical Śākyamuni Buddha taught tantra, but as these are esoteric teachings, they were written down long after the Buddha's other teachings.  Nālandā University became a center for the development of Vajrayāna theory and continued as the source of leading-edge Vajrayāna practices up through the 11th century. These practices, scriptures and theory were transmitted to [[China]], [[Tibet]], Indochina and Southeast Asia. China generally received Indian transmission up to the 11th century including tantric practice, while a vast amount of what is considered to be [[Tibetan Buddhism]] (Vajrayāna) stems from the late (9th&ndash;12th century) Nālandā tradition.
-In one of the first major contemporary academic treatises on the subject, [[Fairfield University]] professor Ronald M. Davidson argues that the rise of Vajrayana was in part a reaction to the changing political climate in India at the time. With the fall of the [[Gupta]] dynasty, in an increasingly fractious political environment, institutional Buddhism had difficulty attracting patronage, and the folk movement led by [[siddhas]] became more prominent. After perhaps two hundred years, it had begun to get integrated into the monastic establishment.<ref>{{cite book|author = Davidson, Ronald M. | title = Indian Esoteric Buddhism: A Social History of the Tantric Movement | publisher = Columbia University Press |location =New York| date=  2003 |isbn= 0231126190 }}</ref>{{page number}}
-Vajrayana combined and developed a variety of elements, a number of which had already existed for centuries.<ref>Prebish & Keown, ''Introducing Buddhism'', page 89</ref>
-Although it continued to in surrounding countries, over the centuries Buddhism gradually declined in India and it was virtually extinct there by the time of the British conquest. {{see also|Decline of Buddhism in India}}
-====దక్షిణ (థేరవాద) బౌద్ధం====
 {{main|థేరవాదం}}
+థేరవాదం (పూర్వవాదం లేదా సనాతనవాదం) అనేది బౌద్ధంలో అన్నింటికంటే ప్రథమ దశలో ఆవిర్భవించిన సిద్ధాంతాలకు సమీపంలో ఉన్న సంప్రదాయం.<ref>Gethin, ''Foundations'', page 1</ref> క్రీ.పూ.250లో జరిగిన మూడవ బౌద్ధ మండలి సమావేశంలో ఇతరులతో విభేదించిన స్థవిరులు (విభజ్జన వాదులు) క్రమంగా థేరవాదులయ్యారు. భారతదేశంలో ఈ వాదం క్షీణీంచినప్పటికీ శ్రీలంక, ఆగ్నేయ ఆసియాలలో ఇప్పటి బౌద్ధమతం థేరవాదుల మార్గానికి సమీపంగా ఉంది.
+థేరవాదుల విశ్వాసాలు, ఆచరణలు ఆరంభంలో వెలువడిన పాళి సూత్రాలకు, వాటిపై వచ్చిన వ్యాఖ్యలకు పరిమితమై ఉంటాయి. కొన్ని శతాబ్దాలు మౌఖికంగా ఉండిపోయిన వీరి సూత్రాలు క్రీ.పూ.1వ శతాబ్దంలో శ్రీలంకలో గ్రంథస్తం చేయబడ్డాయి. ఆ సమావేశాన్నే థేరవాదులు "నాలుగవ బౌద్ధమండలి"గా భావిస్తారు. మౌలిక సూత్రాలైన సుత్త పిటకం, వినయపిటకం, త్రిరత్నాలు వంటి సిద్ధాంతాలకు థేరవాదులు సంకలనం చేసిన రచనలే ఆరంభదశలోని బౌద్ధ సిద్ధాంతాలకు అతి సమీప ఆధారాలుగా పండితులు భావిస్తారు.
-'''[[Theravada|Theravāda]]''' ("Doctrine of the Elders", or "Ancient Doctrine") is the oldest surviving Buddhist school. It is relatively conservative, and ''generally'' closest to early Buddhism.<ref>Gethin, ''Foundations'', page 1</ref> This school is derived from the [[Vibhajjavada|Vibhajjavāda]] grouping which emerged amongst the older [[Sthavira]] group at the time of the Third Buddhist Council (c. 250 BCE). This school gradually declined on the Indian subcontinent, but its branch in Sri Lanka and South East Asia continues to survive.
+థేరవాదులు విభజ్జన వాదము (విశ్లేషణా బోధన)ను సమర్ధిస్తారు. గ్రుడ్డి నమ్మకాలకు బదులు సాధకుల అనుభవం, విమర్శనాత్మక పరిశీలన, హేతువిచారణ ద్వారానే జ్ఞానం లభిస్తుందని థేరవాదుల సిద్ధాంతం. వీరి బోధనల ప్రకారం కామం, క్రోధం, మోహం వంటి మాలిన్యాలవలన సుఖలాలసత్వం, అందుమూలంగా దుఃఖం కలుగుతాయి. అష్టాంగమార్గ సాధన ద్వారా ఈ మాలిన్యాలను తొలగించి, మోహాన్నుండి బయటపడి దుఃఖాన్నుండి విముక్తులు కావచ్చును. [[అష్టాంగ మార్గం]] ద్వారా నాలుగు మహోన్నత సత్యాలు అవగతమౌతాయి. తద్వారా జ్ఞానము, నిర్వాణము లభిస్తాయి. నిర్వాణమే థేరవాదుల పరమార్ధం.
-The Theravada school bases its practice and doctrine exclusively on the [[Pali Canon|Pāli Canon]]  and its commentaries. After being orally transmitted for a few centuries, its scriptures, the Pali Canon, were finally committed to writing in the last century BCE, in Sri Lanka, at what the Theravada usually reckon as the fourth council. It is also one of the first Buddhist schools to commit the complete set of its canon into writing. The [[sutra|Sutta]] collections and [[Vinaya]] texts of the Pāli Canon (and the corresponding texts in other versions of the [[Tripitaka]]), are generally considered by modern scholars to be the earliest Buddhist literature, and they are accepted as authentic in every branch of Buddhism.
+థేరవాదం ప్రస్తుతం ప్రధానంగా [[శ్రీలంక]], [[మయన్మార్]], [[లావోస్]], [[థాయిలాండ్]], [[కంబోడియా]] దేశాలలోను, కొద్దిభాగం [[చైనా]] , [[బంగ్లాదేశ్]], [[వియత్నాం]], [[మలేషియా]]లలోను ఆచరణలో ఉంది. [[ఐరోపా]], [[అమెరికా]] ఖండాలలో కూడా థేరవాదం పట్ల ఆకర్షణ పెరుగుతున్నది.
-Theravāda promotes the concept of [[Vibhajjavada]] ([[Pāli|Pali]]), literally "Teaching of Analysis". This doctrine says that insight must come from the aspirant's experience, critical investigation, and reasoning instead of by blind faith.
+==== తూర్పు దేశాలలో మహాయాన బౌద్ధం ====
-In Theravāda Buddhism,  the cause of human existence and suffering is identified as the craving, which carried with it the various defilements. These various  defilements  are traditionally summed up as greed, hatred and delusion. These defilements are believed to be parasites that have infested the mind and creates suffering and stress. It is believed that in order to be free from suffering and stress these defilements need to be permanently uprooted through internal investigation, analyzing, experiencing, and understanding the true nature of those defilements by using [[Jhana in Theravada|jhana]], a technique which is part of the [[Noble Eightfold Path]]. It will then lead the meditator to realize the [[Four Noble Truths]], Enlightenment and Nibbana. Nibbana is the ultimate goals of Theravadin.
+[[దస్త్రం:Status of Kuan Yin.jpg|thumb|333x333px| చైనా మింగ్ వంశపు కాలానికి చెందిన "గ్వానయిన్" (కరుణా దేవత) పింగాణీ ప్రతిమ]]
+[[File:Buddha Statue at amaravati. AP.JPG|thumb|అమరావతి లోని బుద్ధుని విగ్రహం|250x250px]]
+'''మహాయానం''' అనే విభాగం సనాతన బౌద్ధ సూత్రాలకు మరికొన్ని సూత్రాలను జోడించడం ద్వారా విస్తరించింది. మహాయానులు "బోధిసత్వ" భావానికి ప్రాముఖ్యత ఇస్తారు. సాధన ద్వారా దుఃఖం నుండి విముక్తి పొందడం అనే ప్రాథమిక లక్ష్యం కంటే మహాయాన సాధకులు లోకంలో ఉండి అందరినీ దుఃఖాన్నుండి విముక్తులను చేయాడమనే లక్ష్యాన్ని ఎన్నుకుంటారు. బోధిసత్వులు సకల జీవులకూ నిర్వాణాన్ని పొందడంలో తోడ్పడతారని వారి విశ్వాసం. అవధులు లేని "మహా కరుణ"యే బోధిసత్వుల లక్షణం. అదే అందరికీ నిర్వాణాన్ని ప్రసాదిస్తుంది.
+శూన్యత, ప్రజ్ఞాపారమిత, తథాగతత్వము అనే ఉన్నత తత్వాలు మహాయానంలో తరచు ప్రస్తావించబడుతాయి. తథాగత గర్భ సూత్రాలు పరమ సత్యాన్ని, ధర్మాన్ని, ఇదే అన్నింటికంటే గొప్ప సత్యమనీ మహాయానుల విశ్వాసం. అయితే ప్రస్తుతం చైనాలో అన్ని సూత్రాలకు సమానమైన ప్రాముఖ్యత ఉన్నట్లుగా అనిపిస్తుంది.<ref>Welch, ''Practice of Chinese Buddhism'', Harvard, 1967, page 395</ref>. మహాయాన సంప్రదాయంలో కొన్నిమార్లు బుద్ధుడు లేక ధర్మం ప్రత్యక్షం అవుతారని సూచనలున్నాయి. ఇది "దేవుడు" అనే భావానికి మహాయానంలో స్థానం కల్పిస్తుంది. మహాయానంలో త్రిపిటకాలకు అదనంగా మహాయాన సూత్రాలు, పద్మ సూత్రాలు, మహాపరినిర్వాణ సూత్రాలు ఉన్నాయి. వీటి సాధన ద్వారా బుద్ధత్వం పొందవచ్చునని వారి విశ్వాసం.
-Theravāda is primarily practiced today in [[Sri Lanka]], [[Myanmar]], [[Laos]], [[Thailand]], [[Cambodia]] as well as small portions of [[China]], [[Vietnam]], [[Malaysia]] and [[Bangladesh]]. It has a growing presence in [[Europe]] and [[Americas|America]].
+ప్రస్తుత కాలంలో చైనా, టిబెట్, జపాన్, కొరియా, సింగపూర్ దేశాలలోను, కొద్ది భాగం రష్యాలోను, వియత్నా అధిక భాగంలోను అనుసరించే బౌద్ధాన్ని స్థూలంగా క్రింది విభాగాలుగా విభజింపవచ్చును.
-==== తూర్పు దేశాలలో బౌద్ధం ====
-[[Image:Status of Kuan Yin.jpg|thumb|right|Chinese [[Ming dynasty]] porcelain figure of [[Guanyin]], "Goddess of Mercy."]]
-'''[[Mahayana]]''' ("Great Vehicle") is an inclusive, cosmically-dimensioned faith characterized by the adoption of additional texts. Mahayana Buddhists place emphasis on the [[Bodhisattva]] ideal.  Mahayana practitioners are less concerned with the traditional early Buddhist emphasis on release from suffering ([[dukkha]]) characteristic of the Arahant, and instead vow to remain in the world to liberate all beings, without exception, from suffering. Mahayana is further typified by a pantheon of quasi-divine [[Bodhisattvas]] devoting themselves to personal excellence for the sake of rescuing others from suffering and delivering them into the bliss of Nirvana. The quest of the Bodhisattvas is for ultimate Buddhic knowledge so as to be able to effect the salvation of all humanity (and indeed all living beings, including animals, ghosts and gods).
+* '''[[జెన్ బౌద్ధం|<nowiki/>'జెన్' లేదా 'చాన్'<nowiki/>]]''' (Chan/Zen) - "ధ్యాన" అనే సంస్కృత పదం నుండి "చాన్" లేదా "జెన్" అనే చైనీయ పదాలు ఉద్భవించాయి. చైనా, జపాన్ దేశాలలో ఈ సంప్రదాయం బలంగా ఉంది. పేరును బట్టే జెన్ బౌద్ధంలో ధ్యానానికి ప్రాముఖ్యత చాలా ఎక్కువ ఉంటుంది. మొత్తానికి జెన్ బౌద్ధులు శాస్త్రాల అధ్యయనానికి అంత ప్రాధాన్యత ఇవ్వరు. అందరిలోనూ బుద్ధుడున్నాడు. ధ్యానం ద్వారా ఆ బుద్ధుని తెలిసికోవచ్చునని వీరి విశ్వాసం. ఇందులో మరిన్ని ఉపశాఖలున్నాయి. "రింజాయ్" జెన్ బౌద్ధులు తమ ధ్యానంలో "koan (meditative riddle or puzzle)" అనే సాధనాన్ని (యంత్రాన్ని) వాడుతారు. "సోటో" శాఖ జెన్ బౌద్ధులు కూడా ఈ యంత్రాన్ని వాడుతారు గాని "shikantaza'' అనగా కేవలం ఆసీనులై ధ్యానం చేయడం వారి ప్రధాన ఉద్దేశ్యం. ఈ జ్ఞానోదయం క్రమంగా అయ్యే విషయం కాదని, ధ్యానం ద్వారా మాయ తెరలు తొలగినపుడు ఒక్కమారుగా అత్మజ్ఞానం కలుగుతుందని సాధారణంగా జెన్ విశ్వాసాలు, ఆచరణా విధానాలు సూచిస్తాయి.<ref>Harvey, ''Introduction'', pages 165f</ref>
-The Mahayana branch emphasizes infinite, universal compassion (maha-karuna) or the selfless, ultra-altruistic quest of the Bodhisattva to attain the "Awakened Mind" ([[bodhicitta]]) of Buddhahood so as to have the fullest possible knowledge of how most effectively to lead all sentient beings into [[Nirvana]]. Emphasis is also often placed on the notions of Emptiness ([[shunyata]]), perfected spiritual insight ([[prajnaparamita]]) and [[Buddha-nature]] (the deathless [[tathagatagarbha]], or Buddhic Essence, inherent in all beings and creatures). The teaching of the tathagatagarbha is said by the Buddha in the tathagatagarbha sutras to constitute the "absolutely final culmination" of his Dharma&mdash;the highest presentation of Truth (other sūtras make similar statements about other teachings). This has traditionally been regarded as the highest teaching in East Asian Buddhism. However, in modern China all doctrines are regarded as equally valid.<ref>Welch, ''Practice of Chinese Buddhism'', Harvard, 1967, page 395</ref> The Mahayana can also on occasion communicate a vision of the Buddha or Dharma which amounts to mysticism and gives expression to a form of mentalist [[panentheism]] ([[God in Buddhism]]).
+* '''[[శుద్ధ భూమి బౌద్ధం|శుద్ధ భూమి]]''' (Pure Land Buddhism) - అధికంగా చైనాలో సామాన్య జనం ఆదరించే విధానం<ref>Harvey, ''Introduction to Buddhism'', page 152</ref> సాధన ద్వారా జ్ఞానం, నిర్వాణం సాధించే అవకాశం సామాన్యులకు కష్టం గనుక ఇతర విధానాల ద్వారా కూడ కొంత రక్షణ సాధ్యమని వీరి విశ్వాసం.<ref>Routledge ''Encyclopedia of Buddhism'', 2007, page 611</ref> జెన్ బౌద్ధులు స్వీయ సాధనను విశ్వసిస్తే, శుద్ధభూమి బౌద్ధులు "అమిద బుద్ధుడు" తమను కాపాడి జ్ఞానం వైపు నడిపిస్తాడని నమ్ముతారు. ప్రార్థన, స్మరణం వంటి ప్రక్రియల ద్వారా అమితాభ బుద్ధుని "సుఖావతి" (సంతోష స్థానం) చేరుకోవచ్చునని వీరి విశ్వాసం. ఈ "స్వర్గ" సుఖమే నిర్వాణమని, లేదా నిర్వాణానికి ముందు ఘట్టమని (శాఖా భేదాలను బట్టి) నమ్ముతారు. సకల జీవులకూ సంసార బంధాలనుండి విముక్తి కలిగించడానికి కృత నిశ్చయుడైన [[అమితాభ బుద్ధుడు]] ఉన్నాడని, అచంచలమైన విశ్వాసం ఉంటే అది తప్పక సాధ్యమని వీరి భావం.
+* '''[[నిచిరెన్ బౌద్ధం|నిచిరెన్]]''' జపాన్‌లో మాత్రమే (Nichiren Buddhism)
-In addition to the [[Tripitaka]] scriptures in the narrower sense, which (within Mahayana) are viewed as valid but only provisional or basic, Mahayana schools recognize all or part of a genre of [[Mahayana Sutras|Mahayana scriptures]]. Some of these sutras became for Mahayanists a manifestation of the Buddha himself, and faith in and veneration of those texts are stated in some sutras (e.g. the [[Lotus Sutra]] and the [[Mahaparinirvana Sutra]]) to lay the foundations for the later attainment of Buddhahood itself.
+* '''[[షింగన్ బౌద్ధం|షింగన్]]''' (ఒక విధమైన వజ్రయానం) (Shingon)
+* '''[[టెండాయ్ బౌద్ధం|టెండాయ్]]''' (Tendai)
-Mahayana Buddhism shows a great deal of doctrinal variation and development over time, and even more variation in terms of practice. While there is much agreement on general principles, there is disagreement over which texts are more authoritative.
-Native Eastern Buddhism is practiced today in [[China]], [[Japan]], [[Korea]], [[Singapore]], parts of [[Russia]] and most of [[Vietnam]]. The Buddhism practiced in Tibet, the Himalayan regions, and Mongolia is also Mahayana in origin, but will be discussed below under the heading of Northern Buddhism. There are a variety of strands in Eastern Buddhism, which in most of this area are fused into a single unified form of Buddhism. However, in Japan they form separate denominations. The five major ones are the following.
-*[[Zen|Chan/Zen]]
-*[[Pure Land Buddhism|Pure Land]]
-*[[Nichiren Buddhism|Nichiren]], peculiar to Japan
-*[[Shingon]], a form of Vajrayana
-*[[Tendai]]
-There are estimated to be around 100 million Chinese Buddhists.<ref>''World Christian Encyclopedia'', 2nd ed, Oxford University Press, 2001, volume 1, page 191, & volume 2, page 10</ref> Pure Land Buddhism is the most popular form in China, particularly among the laity.<ref>Harvey, ''Introduction to Buddhism'', page 152</ref> In the first half of the twentieth century, most Chinese monks practised Pure Land, some combining it with Chan (Zen); Chan survived into the 20th century in a small number of monasteries, but died out in mainland China after the communist takeover.<ref>Welch, ''Practice of Chinese Buddhism 1900-1950'', Harvard, 1967, pages 47, 396</ref> In Taiwan Chan meditation is popular,<ref>Harvey, ''Introduction to Buddhism'', page 283</ref>  but most Buddhists follow Pure Land.<ref>''World Christian Encyclopedia'', 2nd ed, volume 1, page 723</ref> Nearly all Chinese Buddhists accept that the chances of attaining sufficient enlightenment by one's own efforts are very slim, so that Pure Land practice is essential as an "insurance policy" even if one practises something else.<ref>Routledge ''Encyclopedia of Buddhism'', 2007, page 611</ref>
-There are estimated to be about 40 million Buddhists in Vietnam.<ref>''World Christian Encyclopedia'', 2nd ed, Oxford University Press, 2001, volume 1, page 803</ref> The Buddhism of monks and educated lay people is mainly Thien (Zen), with elements of Pure Land and tantra, but that of most ordinary Buddhists has little or no Thien element, being mainly Pure Land.<ref>Harvey, ''Introduction'', page 159; Macmillan ''Encyclopedia of Buddhism'' (Volume Two), page 882</ref> In Korea, nearly all Buddhists belong to the Chogye school, which is officially Son (Zen), but with substantial elements from other traditions.<ref>Macmillan ''Encyclopedia of Buddhism'' (Volume One), pages 430, 435</ref> In Japan, the numbers of adherents are estimated as follows:<ref>''World Christian Encyclopedia'', 2nd edn, Oxford University Press, 2001, Volume 1, page 412</ref>
-*Pure Land 17.7m
-*mainstream Nichiren 13m (excluding radical groups like Soka Gakkai/Nichiren Shoshu, which are not always counted as Buddhist)
-*Zen 13m
-*Shingon 11.9m
-*Tendai 2.9m
-Ch'an (Chinese) or Zen (Japanese) Buddhism (whose name is derived from the Sanskrit term, ''dhyana'' - "meditation") is a form of Buddhism that became strong in China and Japan and that lays special emphasis on meditation. Charles S. Prebish writes (in his ''Historical Dictionary of Buddhism'', Sri Satguru Publications, Delhi, 1993, p. 287): "Although a variety of Zen 'schools' developed in Japan, they all emphasize Zen as a teaching that does not depend on sacred texts, that provides the potential for direct realization, that the realization attained is none other than the [[Buddha nature]] possessed by each sentient being ...". Zen places less emphasis on scriptures than some other forms of Buddhism and prefers to focus on direct spiritual breakthroughs to Truth. Zen Buddhism is divided into two main schools: Rinzai and Soto, the former greatly favouring the use in meditation of the [[koan]] (meditative riddle or puzzle) as a device for spiritual break-through, and the latter (while certainly employing koans) focussing more on ''shikantaza'' or "just sitting". Prebish comments (op. cit., p. 244): "It presumes that ''sitting in meditation itself'' (i.e. ''zazen'') is an expression of Buddha nature." The method is to detach the mind from conceptual modes of thinking and perceive Reality directly. Speaking of Zen in general, Buddhist scholar Stephen Hodge writes (''Zen Masterclass'', Godsfield Press, 2002, pp. 12&ndash;13): "... practitioners of Zen believe that Enlightenment, the awakening of the Buddha-mind or Buddha-nature, is our natural state, but has been covered over by layers of negative emotions and distorted thoughts. According to this view, Enlightenment is not something that we must acquire a bit at a time, but a state that can occur instantly when we cut through the dense veil of mental and emotional obscurations." Zen Buddhist teaching is often full of paradox, in order to loosen the grip of the ego and to facilitate the penetration into the realm of the True Self or Formless Self, which is equated with the Buddha himself (''Critical Sermons on the Zen Tradition'', Hisamatsu Shin'ichi, Palgrave Macmillan, New York, 2002, ''passim''). Commenting on Rinzai Zen and its Chinese founder, Linji, Hisamatsu states: "Linji indicates our true way of being in such direct expressions as 'True Person' and 'True Self'. It is independent of words or letters and transmitted apart from scriptural teaching. Buddhism doesn't really need scriptures. It is just our direct awakening to Self ..." (Hisamatsu, op. cit., p. 46). Nevertheless, Zen does not neglect the scriptures.<ref>Harvey, ''Introduction'', pages 165f</ref>
-The above method of self-exertion or "self-power" - without reliance on an external force or being - stands in contrast to another major form of Buddhism, "Pure Land", which is characterised by utmost trust in the salvific "other-power" of Amida Buddha. Pure Land Buddhism is a very widespread and perhaps the most faith-orientated manifestation of Buddhism and centres upon the conviction that faith in [[Amitabha]] Buddha and/or the chanting of homage to his name will provide the spiritual energy that will liberate one at death into the "happy land" (''sukhavati'') or "pure land" of Amitabha (called Amida in Japanese) Buddha . This Buddhic realm is variously construed as a foretaste of Nirvana, or as essentially Nirvana itself. The great vow of Amitabha Buddha to rescue all beings from samsaric suffering is viewed within Pure Land Buddhism as universally efficacious, if only people will have faith in the power of that limitless great Vow, or will utter the liberational chant of Amida's name.
 ==== ఉత్తర (టిబెటన్) బౌద్ధం ====
-[[Image:Young monks of Drepung.jpg|thumb|right|Young Tibetan Buddhist monks of Drepung]]
+[[దస్త్రం:Young monks of Drepung.jpg|thumb|right|250px|డ్రెపాంగ్‌లో యువ బుద్ధ భిక్షువులు]]
+టిబెట్‌లో అనుసరిస్తున్న బౌద్ధం ప్రధానంగా మహాయానం అయినప్పటికీ అందులో వజ్రయానం ప్రభావం గణనీయంగా ఉంది. మహాయానం ప్రాథమిక నియమాలకు అదనంగా చాలా ఆధ్యాత్మిక, భౌతిక సాధనలు టిబెటన్ బౌద్ధంలో ప్రముఖమైన అంశాలు. సాధనకు అనుకూలమయ్యేలాగా శరీరం యొక్క, మనస్సు యొక్క శక్తులను పెంపొందించుకోవడం వల్ల సాధన త్వరగా సఫలమౌతుందని, ఒక్క జీవిత కాలంలోనే బుద్ధత్వము లభించే అవకాశం కూడా ఉన్నదని వారి విశ్వాసం. కనుక మహాయాన సిద్ధాంత శాస్త్ర్రాలే కాకుండా టిబెటన్ బౌద్ధులు వజ్ర యానానికి సంబంధించిన కొంత తంత్ర సాహిత్యాన్ని గుర్తిస్తారు. వీటిలో కొన్ని చైనా, జపాను దేశాలలోని పురాతన బౌద్ధ సాహిత్యంలో ఉన్నాయి. కొన్ని పాళీ రచనలలో కూడా కనిపిస్తాయి. టిబెటన్ మూలాలు కలిగిన భారతీయ చక్రవర్తి కనిష్కుడు కాష్ ఘర్, యార్ ఖండ్ మొదలైన మధ్య ఆసియా ప్రాంతాలు జయించి, అక్కడ మహాయాన బౌద్ధమతాన్ని ఆదరించారు. ఇతని ప్రయత్నాల ఫలంగా అక్కడ మహాయాన వేళ్ళూనుకుంది. సా.శ.7వ శతాబ్దంలో స్ట్రాంగ్ ట్సన్ గంపో అనే రాజు టిబెట్టును పరిపాలించే కాలంలో అతని భార్యయైన నేపాల్ రాజపుత్రిక తాంత్రిక బౌద్ధాన్ని టిబెట్‌లో ప్రవేశింపజేసింది. అతని మరో భార్యయైన చైనా రాజపుత్రిక పలువురు చైనా బౌద్ధభిక్షువులను రావించి వారికి వాసమేర్పాటుచేసింది. సా.శ.8వ శతాబ్దంలో మరో రాజు పద్మసంభవుడు, అతని శిష్యుడైన వైరోచనుడు మొదలైనవారిని రప్పించి వారి సహకారంతో టిబెటన్ లేదా టిబెటిక్ భాషలో సారస్వతం నిర్మింపజేశారు<ref name="భారతీయ నాగరికతా విస్తరణము">{{cite book|last1=రామారావు|first1=మారేమండ|title=భారతీయ నాగరికతా విస్తరణము|date=1947|publisher=వెంకట్రామా అండ్ కో|location=సికిందరాబాద్, వరంగల్|edition=1|url=https://www.dli.gov.in/cgi-bin/metainfo.cgi?&title1=Bharatiya%20Nagarikatha%20Vistaranamu&author1=Maremanda%20Rama%20Rao&subject1=&year=1947%20&language1=telugu&pages=94&barcode=2020120003970&author2=&identifier1=&publisher1=VENKAT%20RAMA%20AND%20CO&contributor1=-&vendor1=NONE&scanningcentre1=ccl%2C%20hyderabad&slocation1=NONE&sourcelib1=SRI%20KRISHNA%20DEVARAYA%20ANDHRABHASHA%20NILAYAM&scannerno1=&digitalrepublisher1=PAR%20INFORMATICS%2C%20%20HYD.&digitalpublicationdate1=0000-00-00&numberedpages1=&unnumberedpages1=&rights1=OUT_OF_COPYRIGHT&copyrightowner1=enter%20name%20of%20the%20copyright%20owner&copyrightexpirydate1=&format1=BOOK%20&url=%2Fdata%2Fupload%2F0003%2F972|accessdate=9 December 2014|archive-date=6 మార్చి 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306181234/http://dli.gov.in/cgi-bin/metainfo.cgi?&author1=maremanda%20rama%20rao&author2=&barcode=2020120003970&contributor1=-&copyrightexpirydate1=&copyrightowner1=enter%20name%20of%20the%20copyright%20owner&digitalpublicationdate1=0000-00-00&digitalrepublisher1=par%20informatics%2C%20%20hyd.&format1=book%20&identifier1=&language1=telugu&numberedpages1=&pages=94&publisher1=venkat%20rama%20and%20co&rights1=out_of_copyright&scannerno1=&scanningcentre1=ccl%2C%20hyderabad&slocation1=none&sourcelib1=sri%20krishna%20devaraya%20andhrabhasha%20nilayam&subject1=&title1=bharatiya%20nagarikatha%20vistaranamu&unnumberedpages1=&url=%2Fdata%2Fupload%2F0003%2F972&vendor1=none&year=1947%20|url-status=dead}}</ref>.
-Though thoroughly based upon [[Mahāyāna]], Tibeto-Mongolian Buddhism is sometimes characterized as '''[[Vajrayana|Vajrayāna]]''' or "Diamond Vehicle" (also referred to as Mantrayāna, Tantrayāna, [[Tantra|Tantric]] Buddhism, or [[esotericism|esoteric]] Buddhism). It therefore accepts all the basic concepts of Mahāyāna, but also includes a vast array of spiritual and physical techniques designed to enhance Buddhist practice. One component of the Vajrayāna is harnessing psycho-physical energy as a means of developing profoundly powerful states of concentration and awareness. These profound states are in turn to be used as an efficient path to Buddhahood. Using these techniques, it is claimed that a practitioner can achieve Buddhahood in one lifetime, or even as little as three years. In addition to the Mahāyāna scriptures, Vajrayāna Buddhists recognise a large body of [[Buddhist texts#Vajrayana Texts|Buddhist Tantras]], some of which are also included in Chinese and Japanese collections of Buddhist literature, and versions of a few even in the Pali Canon.
 === సమకాలీన బౌద్ధం ===
+[[దస్త్రం:Buddha statues in a temple on Jejudo.jpg|thumb|250px|కొరియాలో ఒక బౌద్ధ మందిరంలో అంతర్భాగం]]
+బౌద్ధానికి జన్మస్థానమైన భారతదేశంలో బౌద్ధం దాదాపు పూర్తిగా అంతరించిపోయింది. పరిసర దేశాలలో బౌద్ధం బలంగా ఉన్నా గాని విచిత్రంగా ఆ ప్రభావం భారతదేశంలో బౌద్ధం పునరుద్ధరణకు దోహదం చేయలేదు. ఇటీవలి కాలంలో తిరిగి బౌద్ధం కొంత పరిమితమైన ఆదరణ పొందుతున్నది. ప్రపంచం మొత్తం మీద బౌద్ధుల సంఖ్య అంచనాలు 23 కోట్లు - 50 కోట్ల మధ్య ఉంటున్నది. బహుశా 35 కోట్లు అనే సంఖ్య వాస్తవానికి దగ్గరలో ఉండవచ్చును<ref name="adherents">{{cite web | url=http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html#Buddhism | accessdate=2008-05-19 | date=2005 | author=Adherents.com | title=Major Religions of the World<br/>Ranked by Number of Adherents | website= | archive-date=2011-04-22 | archive-url=https://web.archive.org/web/20110422093857/http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html#Buddhism | url-status=dead }}</ref>. బౌద్ధ మతస్తుల సంఖ్య సరిగా అంచనా వేయడంలో కొన్ని సమస్యలు ఉన్నాయి.
+* "బౌద్ధులు" అనగా ఎవరనే విషయం స్పష్టంగా నిర్వచింపబడకపోవడం;
-Buddhism had become virtually extinct in India, and although it continued to exist in surrounding countries, its influence was no longer expanding. It is now again gaining strength. While estimates of the number of Buddhist followers range from 230 to 500 million worldwide, most estimates are in the region of 350 million.<ref name="adherents">{{cite web | url=http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html#Buddhism | accessdate=2008-05-19 | date=2005 | author=Adherents.com | title=Major Religions of the World
+* తూర్పు దేశాలలోని ఇతర మతాలు - [[టావో మతము|టావో మతం]], [[కన్ఫ్యూషియస్ మతం|కన్‌ఫ్యూషియన్ మతం]], [[షింటో మతం]], మరి కొన్ని చైనా జానపద మతాలు కూడా గణనీయంగా బౌద్ధ మతము ఆచార సంప్రదాయాలను తమలో ఇముడ్చుకొన్నాయి;<ref>{{Cite web |url=http://academic.brooklyn.cuny.edu/core9/phalsall/texts/lopez.html |title=Chinese Cultural Studies: The Spirits of Chinese Religion |website= |access-date=2008-06-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111203092208/http://academic.brooklyn.cuny.edu/core9/phalsall/texts/lopez.html |archive-date=2011-12-03 |url-status=dead }}</ref> <ref>{{Cite web |url=http://asia.msu.edu/eastasia/China/religion.html |title=Windows on Asia - Chinese Religions |website= |access-date=2008-06-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090220182953/http://asia.msu.edu/eastasia/China/religion.html |archive-date=2009-02-20 |url-status=dead }}</ref> <ref>{{Cite web |url=http://www.globaled.org/curriculum/china/bessay1.htm |title=BUDDHISM AND ITS SPREAD ALONG THE SILK ROAD |website= |access-date=2008-06-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111213205522/http://www.globaled.org/curriculum/china/bessay1.htm |archive-date=2011-12-13 |url-status=dead }}</ref>
-Ranked by Number of Adherents}}</ref>  Most scholars classify similar numbers of people under a category they call variously Chinese (folk/traditional) religion, which is an amalgam of various traditions, including Buddhism. Furthermore, estimates are totally uncertain and in dispute:
+* బౌద్ధులలో సామూహిక ప్రార్థనా సమావేశాలు, సామాజిక ఉత్సవాలు అంతగా లేనందున వారిని లెక్కించడం కష్టమవుతుంది<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2006/71338.htm U.S. Department of States - International Religious Freedom Report 2006: China (includes Tibet, Hong Kong, and Macau)]</ref>;
+* చైనా, వియత్నాం, ఉత్తర కొరియా వంటి దేశాలలో ఉన్న రాజకీయ పరిస్థితుల మూలంగా వ్యక్తుల మతాన్ని వ్యవస్థీకృత విధానంలో గుర్తించడంలేదు<ref>{{Cite web |url=http://www.opendemocracy.net/pix/home/stateattitudes.pdf |title=&#91;&#91;openDemocracy.net&#93;&#93; - 'The Atlas of Religion,' Joanne O'Brien & Martin Palmer: State Attitudes to Religion |website= |access-date=2008-06-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090626195923/http://www.opendemocracy.net/pix/home/stateattitudes.pdf |archive-date=2009-06-26 |url-status=dead }}</ref>.<ref>{{Cite web |url=http://crf.hudson.org/articledocs/TheRangeofReligiousFreedom.doc |title=The Range of Religious Freedom |website= |access-date=2008-06-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111207230900/http://crf.hudson.org/articledocs/TheRangeofReligiousFreedom.doc |archive-date=2011-12-07 |url-status=dead }}</ref>
+ఒక అంచనా ప్రకారం [[క్రైస్తవ మతం]], [[ఇస్లాం]], [[హిందూధర్మం|హిందూమతం]] తరువాత ప్రపంచంలో నాలుగవ పెద్ద మతం బౌద్ధమతం.<ref>{{cite journal | author = Garfinkel, Perry | title = Buddha Rising | journal = National Geographic | date= December 2005 | pages = 88–109}}</ref> బుద్ధుని కాలంలో ప్రాంభమైన భిక్షువుల సంఘము ప్రపంచంలోఅత్యంత పురాతనమైన సాంఘిక సమూహము. ప్రపంచంలో ఆచరణలో ఉన్న ముఖ్య బౌద్ధమత విభాగాలు ఇలా ఉన్నాయి.
-* because of difficulties in defining who counts as a Buddhist;
-* because of adherents of '''[[Eastern religions]]''' such as Buddhism, [[Taoism]], [[Confucianism]], [[Shinto]] and [[Chinese folk religion|traditional religions]] or [[Shamanism]], [[animism]] often have beliefs comprised of a mix of religious ideas<ref>[http://academic.brooklyn.cuny.edu/core9/phalsall/texts/lopez.html Chinese Cultural Studies: The Spirits of Chinese Religion]</ref><ref>[http://asia.msu.edu/eastasia/China/religion.html Windows on Asia - Chinese Religions]</ref><ref>[http://www.travelchinaguide.com/intro/religion Religions and Beliefs in China]</ref><ref>[http://www.sacu.org/religion.html SACU Religion in China]</ref><ref>[http://www.index-china.com/index-english/people-religions-s.html Index-China Chinese Philosophies and religions]</ref><ref>[http://www.askasia.org/teachers/essays/essay.php?no=16 AskAsia - Buddhism in China]</ref><ref>[http://www.globaled.org/curriculum/china/bessay1.htm BUDDHISM AND ITS SPREAD ALONG THE SILK ROAD]</ref>;
-* because of it was difficult to estimate accurately the number of Buddhists because they did not have congregational memberships and often did not participate in public ceremonies<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2006/71338.htm U.S. Department of States - International Religious Freedom Report 2006: China (includes Tibet, Hong Kong, and Macau)]</ref>;
-* because of uncertainties in the situation for several countries; most notably [[Religion in China|China]], [[Religion in Vietnam|Vietnam]] and [[Religion in North Korea|North Korea]]<ref>[http://www.opendemocracy.net/pix/home/stateattitudes.pdf [[openDemocracy.net]] - 'The Atlas of Religion,' Joanne O'Brien & Martin Palmer: State Attitudes to Religion]</ref><ref>[http://crf.hudson.org/index.cfm?fuseaction=survey_files Center for Religious Freedom - Survey Files]</ref><ref>[http://crf.hudson.org/articledocs/TheRangeofReligiousFreedom.doc The Range of Religious Freedom]</ref>.
+* పాళీ సూత్రాలపైన ఆధారపడిన థేరవాద బౌద్ధం - కంబోడియా, లావోస్, థాయిలాండ్, శ్రీలంక, మయన్మార్‌లలో అధికంగా ఉంది. భారతదేశంలో [[బి.ఆర్. అంబేద్కర్]] ఆరంభించిన [[దళిత బౌద్ధ ఉద్యమం]] కూడా ఈ విధానానికి సమీపంలో ఉంది.
-According to one analysis,<ref>{{cite journal | author = Garfinkel, Perry | title = Buddha Rising | journal = National Geographic | date=  December 2005 | pages = 88–109}}</ref> Buddhism is the fourth-largest [[major world religions|religion in the world]] behind [[Christianity]], [[Islam]], and [[Hinduism]]. The monks' order ([[Sangha]]), which began during the lifetime of the Buddha in India, is among the oldest organizations on earth.
+* చైనా భాషలో రచింపబడిన మహాయాన సూత్రాలను అనుసరించే తూర్పు ఆసియా దేశాలు - చైనా, జపాన్, కొరియా, తైవాన్, సింగపూర్, వియత్నాం.
+* టిబెటన్ భాషలోని సాహిత్యాన్ని, సంప్రదాయాలను అనుసరించే టిబెటన్ బౌద్ధం ఉన్న చోట్లు - టిబెట్, దాని పరిసర ప్రాంతాలు (భారత్, భూటాన్, మంగోలియా, నేపాల్, రష్యా)
+* పశ్చిమ దేశాలలో ఇటీవల కనిపిస్తున్న బౌద్ధ సమూహాలు ఈ తూర్పు దేశాలలోని మూడింటిలో ఏదో ఒక విధానాన్ని అనుసరిస్తారు.
+సుమారుగా థేరవాదులు 12.4 కోట్లు, చైనా మహాయాన బౌద్ధులు 18.5 కోట్లు, టిబెటన్ మహాయాన బౌద్ధులు 2 కోట్లు ఉండవచ్చునని ఒక అంచనా.<ref>[http://www.adherents.com/adh_branches.htm/#Buddhism]{{Dead link|date=జనవరి 2020|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}, retrieved on 2008-01-15</ref>తెరవాద బుద్ధిజానికి చెందిన త్రిపిటక పాళీ రచనలలో  - చాతుర్వర్ణాలు,  క్షత్రియ, బ్రాహ్మణ, వైశ్య, శూద్ర అనే వరుసక్రమంలో ఉంటాయి. బ్రాహ్మణ వర్ణానికి మొదటిస్థానం లేదు.  ఈ నాలుగు వర్ణాలు అన్నీ పవిత్రమైనవేనని ఒకటి ఎక్కువ మరొకటి తక్కువ కాదని, అన్నీ సమానం అని చెప్పబడింది
-[[Image:Buddha statues in a temple on Jejudo.jpg|thumb|250px|Typical interior of a temple in [[Korean Buddhism|Korea]]]]
-*[[Theravada|Theravāda]] Buddhism, using [[Pāli]] as its scriptural language, is the dominant form of Buddhism in [[Cambodia]], [[Laos]], [[Thailand]], [[Sri Lanka]], and [[Burma]]. Also the [[Dalit Buddhist movement]] in [[India]] (inspired by [[B. R. Ambedkar]]) practices Theravada.
-*East Asian forms of [[Mahayana]] Buddhism that use scriptures in [[Chinese language|Chinese]] are dominant in most of [[China]], [[Japan]], [[Korea]], [[Taiwan]], [[Singapore]] and [[Vietnam]] as well as within Chinese and Japanese communities within Indochina, Southeast Asia and the West.
-*Tibetan Buddhism, using the Tibetan language, is found in [[Tibet]], and the surrounding areas in [[India]], [[Bhutan]], [[Mongolia]], [[Nepal]], and the [[Russian Federation]].
-*Most Buddhist groups in the West are at least nominally affiliated to some eastern tradition listed above. An exception is the [[Friends of the Western Buddhist Order]], though they can be considered Mahayanist in a broad sense.
+బుద్ధుడు మానవులందరూ సమానం అని ప్రవచించి, కులవ్యవస్థలోని ఎక్కువతక్కువలను నిరసించాడు.  ఒక వ్యక్తి జన్మ వలన కాక కమ్మ/కర్మ కారణంగా మాత్రమే బ్రాహ్మణుడు లేదా చండాలుడుగా నిర్ణయించబడుతున్నాడని అన్నాడు.
-According to a website specializing in religious statistics,<ref>[http://www.adherents.com/adh_branches.htm/#Buddhism], retrieved on 2008-01-15</ref> the numbers of adherents of the three main traditions listed above are about 124, 185 and 20 million, respectively.
+== కొన్ని ముఖ్య సిద్ధాంతాలు ==
-At the present time, the teachings of all three branches of Buddhism have spread throughout the world, and Buddhist texts are increasingly translated into local languages. While, in the West, Buddhism is often seen as exotic and progressive, in the East, Buddhism is regarded as familiar and part of the establishment. Buddhists in Asia are frequently well organized and well funded. In a number of countries, it is recognized as an official religion and receives state support. In the West, Buddhism is recognized as one of the growing spiritual influences. (''See also: [[Buddhism in the West]]'')
+థేరవాద బౌద్ధంలో - జన్మ జన్మల వేదన, సాధన అనంతరం సత్యాన్ని తెలిసికొని అజ్ఞానాంధకారంనుండి బయటపడి, ఇతరులకు ఆ మార్గాన్ని ఉపదేశించినవారు "బుద్ధులు" అవుతారు. సత్యాన్ని తెలిసికొన్నాగాని ఇతరులకు ఉపదేశం చేయనివారు "ప్రత్యేక బుద్ధులు" అవుతారు. శాక్యముని గౌతమ బుద్ధుడు ఒక్కడే బుద్ధుడు కాదు. అంతకు పూర్వము, ఇంకా ముందు కాలంలోను ఎందరో బుద్ధులు ఉంటారు. సత్యాన్ని తెలుసుకొన్న గౌతమబుద్ధుడు అనేక బుద్ధులలో ఒకడు. బుద్ధుని బోధనలలో "నాలుగు ఆర్య సత్యాలు" ప్రముఖ పాత్ర కలిగి ఉన్నాయి. దుఃఖం లక్షణం, దానికి కారణం, దుఃఖ నివారణ, నివారణా మార్గం - ఇవి ఆ నాలుగు ఆర్య సత్యాలు.<ref>See for example: http://www.thebigview.com/buddhism/fourtruths.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091111202249/http://www.thebigview.com/buddhism/fourtruths.html |date=2009-11-11 }} ''The Four Noble Truths''</ref> అలా దుఃఖాన్ని నివారించే మార్గం "అష్టాంగ మార్గం".
-== కొన్ని ముఖ్య సిద్ధాంతాలు==
+బుద్ధుని అనంతరం బౌద్ధాన్ని ఆచరించేవారిలో అనేక విభాగాలు ఏర్పడినాయి. వారి ఆచరణలోను, సిద్ధాంతాలలోను, సంస్కృతిలోను నెలకొన్న వైవిధ్యం కారణంగా బౌద్ధం అంటే ఇది అని స్పష్టంగా అందరికీ వర్తించే విషయాలు క్రోడీకరించడం కష్టమవుతున్నది.<ref>{{cite book| author= Gombrich, Richard F. | title = Theravada Buddhism | url= https://archive.org/details/theravadabuddhis00gomb_070 | edition = 2nd | publisher = Routledge & Kegan Paul | location = London | year = 1988 | pages = [https://archive.org/details/theravadabuddhis00gomb_070/page/n16 2] | isbn = 0710213190}}</ref>
-Other teachings can be found in the sections above on history of Indian Buddhism and the main traditions, and also in separate articles on [[Buddhist devotion]], [[Nichiren Buddhism]], [[Shingon]]. (Also, [[Falun Gong]] is classified sometimes as a form of Buddhism,<ref>''World Christian Encyclopedia'', 2nd edn, Oxford University Press, 2001, volume 2, page 10</ref> sometimes as a form of Chinese religion<ref>[http://www.adherents.com World Religions Religion Statistics Geography Church Statistics<!-- Bot generated title -->]</ref>).
+=== బోధి ===
-In Theravada Buddhism, any person who has awakened from the "sleep of ignorance" (by directly realizing the true nature of [[Reality in Buddhism|reality]]), without instruction, and who has reached the end of the compulsive cycle of rebirths (as human, animal, ghost, etc.) after numerous lifetimes of spiritual striving, and who teaches this Path to Awakening to others is called a [[Buddhahood|Buddha]], while those who achieve realisations but do not teach others are called [[Pratyekabuddha|paccekabuddha]]s. All traditional Buddhists agree that Shakyamuni or Gotama Buddha was not the only Buddha: it is generally taught that there have been many past Buddhas and that there will be future Buddhas too. If a person achieves this awakening, he or she is called an [[arahant]]. [[Gautama Buddha|Siddhartha Gautama]], the Buddha, is thus only one among other buddhas before or after him. His teachings are oriented toward the attainment of this kind of awakening, also called [[liberation]], or [[Nirvana]].
+[[దస్త్రం:StandingBuddha.jpg|thumb|250px| 1వ శతాబ్దానికి చెందిన బుద్ధ ప్రతిమ - గాంధారం - ఉత్తర పాకిస్తాన్ (Guimet మ్యూజియం, పారిస్.]]
+'''బోధి''' అనగా "నిద్ర లేచుట" - థేరవాదంలో అరహంతులకు, బుద్ధులకు కూడా జ్ఞానోదయమయ్యే ప్రక్రియను "బోధి" అంటారు. జన్మ జన్మల సాధన, ధ్యానం తరువాతనే ఈ స్థితి సాధ్యమవుతుంది. బౌద్ధం ఆరంభ దశలో "బోధి", "నిర్వాణం" అనే పదాలు ఒకే అర్ధంలో వాడబడ్డాయి. రాగ, ద్వేష, మోహాలు అంతరించడం ఈ ప్రక్రియలో ముఖ్యమైన లక్షణం.
+తరువాత వచ్చిన మహాయాన సిద్ధాంతాలలో "నిర్వాణం" అనే స్థితి "బుద్ధత్వం" కంటే కొంత తగ్గింది. రాగ ద్వేషాలనుండి విముక్తి కలిగితే అది నిర్వాణం అవుతుంది, అనగా ఇంకా మోహం ఉంటుంది. ఈ మోహం కూడా తొలగిపోయినపుడు "బోధి" స్థితి లభిస్తుంది.<ref>''An important development in the Mahayana [was] that it came to separate nirvana from bodhi ('awakening' to the truth, Enlightenment), and to put a lower value on the former (Gombrich, 1992d). Originally nirvana and bodhi refer to the same thing; they merely use different metaphors for the experience. But the Mahayana tradition separated them and considered that nirvana referred only to the extinction of craving (= passion and hatred), with the resultant escape from the cycle of rebirth. This interpretation ignores the third fire, delusion: the extinction of delusion is of course in the early texts identical with what can be positively expressed as gnosis, Enlightenment.’’ How Buddhism Began, Richard F. Gombrich, Munshiram Manoharlal, 1997, p. 67</ref>
-One of the teachings ascribed to the Buddha regarding the holy life and the goal of liberation is constituted by the [[The Four Noble Truths|"The Four Noble Truths"]], which focus on [[dukkha]], a term that refers to [[suffering]] or the unhappiness ultimately characteristic of unawakened, worldly life. According to the interpretation of earlier Western scholars, followed by many modern Theravadins, the Four Noble Truths regarding suffering state what is its nature, its cause, its cessation, and the way leading to its cessation.<ref>See for example: http://www.thebigview.com/buddhism/fourtruths.html ''The Four Noble Truths''</ref> This way to the cessation of suffering is called [[The Noble Eightfold Path|"The Noble Eightfold Path"]]. However, according to at least some recent scholars,<ref>Gethin, ''Foundations'', page 60</ref> the so-called truths are not statements at all, but "things": suffering and the rest.
+మహాయానంలోని ఈ సిద్ధాంతం ప్రకారం అరహంతులు నిర్వాణాన్ని పొందుతారు కాని, ఇంకా మోహంనుండి విముక్తులు కానందున వారు బోధిత్వం పొందరు. కాని థేరవాదంలోని నమ్మకం ప్రకారం అరహంతులు రాగ, ద్వేష, మోహాలనుండి విముక్తి పొదిన బోధులు.
+బోధిత్వం పొందడానికి "నాలుగు ఆర్యసత్యాలను" సంపూర్ణంగా తెలుసుకోవాలి. అందువలన కర్మ నశిస్తుంది. బౌద్ధం ఆరంభ దశలో "పారమిత"ను ప్రస్తావించలేదు
-Numerous distinct groups have developed since the passing of the Buddha, with diverse teachings that vary widely in practice, philosophical emphasis, and culture. Few valid generalizations are possible about all Buddhists.<ref>{{cite book| author= Gombrich, Richard F. | title = Theravada Buddhism | edition = 2nd | publisher = Routledge & Kegan Paul | location = London | year = 1988 | pages = 2 | isbn = 0710213190}}</ref>
+<ref>‘It is evident that the Hinayanists, either to popularize their religion or to interest the laity more in it, incorporated in their doctrines the conception of Bodhisattva and the practice of paramitas. This was effected by the production of new literature: the Jatakas and Avadanas.' Buddhist Sects in India, Nalinaksha Dutt, Motilal Banararsidass Publishers (Delhi), 2nd Edition, 1978, p. 251. The term 'Semi-Mahayana' occurs here as a subtitle</ref><ref>‘[the Theravadins’] early literature did not refer to the paramitas.’ Buddhist Sects in India, Nalinaksha Dutt, Motilal Banararsidass Publishers (Delhi), 2nd Edition, 1978, Dutt, p. 228</ref> అయితే తరువాత వచ్చిన థేరవాద, మహాయాన బౌద్ధ సాహిత్యంలో "పారమిత" సాధన కూడా అవసరం. బోధిత్వం పొదినవారు జనన, మరణ, పుర్జన్మ భూయిష్టమైన సంసార చక్రంనుండి విముక్తులవుతారు. మాయ తొలగిపోయినందువలన "అనాత్మత" అనే సత్యాన్ని తెలుసుకొంటారు.
+=== మధ్యేమార్గం ===
-===బోధి===
+బౌద్ధ మతం సంప్రదాయాలలోను, విశ్వాసాలలోను మధ్యేమార్గం చాలా ముఖ్యమైన స్థానం కలిగి ఉంది. శాక్యముని గౌతమ బుద్ధుడు తన జ్ఞానోదయానికి ముందు ఈ మార్గాన్ని అవగతం చేసుకొన్నాడని ప్రతీతి. "మధ్యేమార్గం" అన్న పదానికి వివిధ వివరణలు ఉన్నాయి
-[[Image:StandingBuddha.jpg|thumb|[[Gautama Buddha]], ancient region
-of [[Gandhara]], northern [[Pakistan]], 1st century CE, [[Musée Guimet, Paris]].]]
-{{main|Bodhi}}
-'''Bodhi''' ([[Pāli]] and [[Sanskrit]] (बॊधि), lit. ''awakening'') is a term applied in Theravada Buddhism to the experience of Awakening of [[Arahants]], including Buddhas. When used in a generic sense, a [[Buddhahood|buddha]] is generally considered to be a [[person]] who discovers the true [[Reality in Buddhism|nature of reality]] through (lifetimes of) spiritual cultivation, investigation of the various religious practices of his time, and [[meditation]]. This transformational discovery is called [[Bodhi]], which literally means "awakening", but is more commonly called "enlightenment".
+# కఠోరమైన దీక్షతో శరీరాన్ని మనస్సును కష్టపెట్టకుండా, అలాగని భోగ లాలసత్వంలో మునగకుండా మధ్య విధంగా సాధన, జీవితం సాగించడం.
-In [[Early Buddhism]], Bodhi carries a meaning synonymous to [[Nirvana]], using only some different similies to describe the experience, which implied the extinction of raga (greed),<ref>http://dsal.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.3:1:489.pali Pali Text Society Pali Dictionary</ref> dosa (hate)<ref>http://dsal.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.1:1:2598.pali Pali Text Society Pali Dictionary</ref> and moha (delusion).<ref>http://dsal.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.3:1:229.pali Pali Text Society Pali Dictionary</ref> In the later school of Mahayana Buddhism, the status of nirvana was downgraded, coming to refer only to the extinction of greed and hate, implying that delusion was still present in one who attained Nirvana, and that one needed the additional and higher attainment of Bodhi to eradicate delusion.<ref>''An important development in the Mahayana [was] that it came to separate nirvana from bodhi ('awakening' to the truth, Enlightenment), and to put a lower value on the former (Gombrich, 1992d). Originally nirvana and bodhi refer to the same thing; they merely use different metaphors for the experience. But the Mahayana tradition separated them and considered that nirvana referred only to the extinction of craving (= passion and hatred), with the resultant escape from the cycle of rebirth. This interpretation ignores the third fire, delusion: the extinction of delusion is of course in the early texts identical with what can be positively expressed as gnosis, Enlightenment.’’ How Buddhism Began, Richard F. Gombrich, Munshiram Manoharlal, 1997, p. 67</ref> The result is that according to Mahayana Buddhism, the [[Arahant]] attains Nirvana but not Bodhi, thus still being subject to delusion, while the [[Buddhahood|Buddha]] attains Bodhi. In Theravada Buddhism, Bodhi and Nirvana carry the same meaning, that of being freed from craving, hate and delusion. The Arahant, according to Theravada doctrine, has thus overcome greed, hatred, ''and'' delusion, attaining Bodhi. In Theravada Buddhism, the extinction of only greed (in relation to the sense sphere) and hatred, while a residue of delusion remains, is called [[Anagami]].
+# తత్వ చింతనలో చివరకు "ఇది ఉంది" లేదా "ఇది లేదు" అన్న పిడివాదనలకు పోకుండా మధ్యస్తంగా ఆలోచించడం<ref>Kohn, ''Shambhala'', pp. 131, 143</ref>
+# నిర్వాణంలో ఈ విధమైన ద్వివిధ, విరుద్ధ భావాలు అంతమై పరిపూర్ణమైన జ్ఞానం కలుగడం.
-Bodhi is attained when the [[Four Noble Truths]] are fully grasped, and all [[Karma in Buddhism|karma]] has reached cessation. Although the earliest sources do not have any mention of Paramitas,<ref>‘It is evident that the Hinayanists, either to popularize their religion or to interest the laity more in it, incorporated in their doctrines the conception of Bodhisattva and the practice of paramitas. This was effected by the production of new literature: the Jatakas and Avadanas.' Buddhist Sects in India, Nalinaksha Dutt, Motilal Banararsidass Publishers (Delhi), 2nd Edition, 1978, p. 251. The term 'Semi-Mahayana' occurs here as a subtitle</ref><ref>‘[the Theravadins’] early literature did not refer to the paramitas.’ Buddhist Sects in India, Nalinaksha Dutt, Motilal Banararsidass Publishers (Delhi), 2nd Edition, 1978, Dutt, p. 228</ref> the later traditions of Theravada and Mahayana state that one also needs to fulfill the [[Paramita|pāramitā]]s. After attainment of Bodhi, it is believed one is freed from the compulsive cycle of [[Samsara|{{unicode|saṃsāra}}]]: birth, suffering, death and rebirth, and attains the "highest happiness" (Nirvana, as described in the [[Dhammapada]]). Belief in self ([[Atman (Buddhism)|ātmān]], Pāli attā) has also been extinguished as part of the eradication of delusion, and Bodhi thus implies understanding of [[anatta|anattā]] (Sanskrit: Anatman).
-Some Mahayana sources contain the idea that a bodhisattva, which in other Mahayana sources is someone on the path to Buddhahood, deliberately refrains from becoming a Buddha in order to help others.<ref>Macmillan ''Encyclopedia of Buddhism'' (Volume One), page 351; Cook, ''Hua-yen Buddhism'', pages 110f</ref>
-According to a saying in one of the [[Mahayana sutras]], if a person does not aim for Bodhi, one lives one's life like a preoccupied child playing with toys in a house that is burning to the ground.<ref name=norbu>{{cite book| title = The Crystal and the Way of Light: Sutra, Tantra and Dzogchen| author = Norbu, Chogyal Namkhai| editors = Shane, John | year= 2000|pages= 164 |publisher = Snow Lion Publications | isbn =  1559391359}}</ref><!--the nature of different bodhis is disputed among different Buddhist schools so please be careful.-->
-=== మధ్యేమార్గం ===
-An important guiding principle of Buddhist practice is the [[Middle Way]] which was said to have been discovered by the Buddha prior to his enlightenment ('''[[bodhi]]'''). The ''Middle Way'' or ''Middle Path'' has several definitions:
-#It is often described as the practice of non-extremism; a path of moderation away from the extremes of self-indulgence and opposing self-mortification.
-#It also refers to taking a middle ground between certain [[metaphysical]] views, e.g. that things ultimately either exist or do not exist.<ref>Kohn, ''Shambhala'', pp. 131, 143</ref>
-#An explanation of the state of [[nirvana]] and perfect enlightenment where all dualities fuse and cease to exist as separate entities (see [[Seongcheol]]).
 === త్రిరత్నాల శరణు ===
+[[దస్త్రం:Buddha-Footprint.jpeg|thumb|250px| ధర్మ చక్రం, త్రిరత్నాల చిహ్నాలతో గౌతమ బుద్ధుని పాద ముద్ర - 1వ శతాబ్దం గాంధార శిల్పం]]
-[[Image:Buddha-Footprint.jpeg|thumb|170px|Footprint of [[Gautama Buddha|the Buddha]] with [[Dharmachakra]] and [[Three Jewels|triratna]], 1st century CE, [[Gandhara|Gandhāra]].]]
+సంప్రదాయానుసారంగా [[త్రిరత్నాలు]] లేదా [[రత్నత్రయం]] శరణు జొచ్చుట బౌద్ధం ఆచరణలో ప్రాథమిక ప్రక్రియ. "బుద్ధుడు", "ధర్మము", సంఘము" అనేవే ఈ త్రిరత్నాలు.
-{{main|Refuge (Buddhism)|Three Jewels}}
+<ref>{{cite web
-Traditionally, the first step in most forms of Buddhism requires taking [[Refuge (Buddhism)|refuge]], as the foundation of one's religious practice, in Buddhism's [[Three Jewels]] ([[Sanskrit]]: त्रिरत्न '''Triratna''' or रत्नत्रय '''Ratna-traya''', [[Pāli|Pali]]: '''Tiratana''').<ref>{{cite web
 |title=Refuge
 |url=http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/thanissaro/refuge.html#goi
@@ పంక్తి 217: / పంక్తి 159: @@
 |year=2001
 |work=An Introduction to the Buddha, Dhamma, & Sangha
+|publisher=Access to Insight}}</ref>
-|publisher=Access to Insight}}</ref> The practice of taking refuge on behalf of young or even unborn children is mentioned<ref>''Middle-Length Discourses of the Buddha'', tr Nanamoli, rev Bodhi, Wisdom Pubns, 1995, pages 708f</ref> in the [[Majjhima Nikaya]], recognized by most scholars as an early text (cf [[Infant baptism]]). Tibetan Buddhism sometimes adds a fourth refuge, in the [[lama]]. The person who chooses the bodhisattva path makes a vow/pledge. This is considered the ultimate expression of compassion in Buddhism.
+దాదాపు బౌద్ధమతావలంబనలో ఇది మొదటి మెట్టుగా భావింపబడుతుంది. ఈ మూడింటికి అదనంగా "లామ" (దీక్ష) అనే నాల్గవ శరణు కూడా టిబెటన్ బౌద్ధంలో పాటించబడుతుంది.
+; బుద్ధుడు:
+జ్ఞానోదయమైన, ధర్మ మార్గాన్ని ఎరిగిన అరహంతుల మార్గాన్ని ఆచరించడం.
+; ధర్మం
-The '''Three Jewels''' are:
+బుద్ధుడు తెలిపిన మార్గము. సత్యానికి, అసత్యానికి ఉన్న భేదము. పరమ సత్యము
-* The '''Buddha''' (i.e.,''Awakened One''). This is a title for those who attained Awakening similar to the Buddha and helped others to attain it. See also the [[Tathagata|Tathāgata]] and [[Gautama Buddha|Śākyamuni Buddha]]. The Buddha could also be represented as the wisdom that understands Dharma, and in this regard the Buddha represents the perfect wisdom that sees reality in its true form.
-* The '''[[Dharma (Buddhism)|Dharma]]''': The teachings or law as expounded by the Buddha. Dharma also means the law of nature based on behavior of a person and its consequences to be experienced (action and reaction). It can also (especially in Mahayana Buddhism) connote the ultimate and sustaining Reality which is inseverable from the Buddha.
-* The '''[[Sangha]]''': This term literally means "group" or "congregation," but when it is used in Buddhist teaching the word refers to one of two very specific kinds of groups: either the community of Buddhist monastics (bhikkhus and bhikkhunis), or the community of people who have attained at least the first stage of Awakening (Sotapanna ([[pali]])&mdash;one who has entered the stream to enlightenment). According to some modern Buddhists, it also consists of laymen and laywomen, the caretakers of the monks, those who have accepted parts of the monastic code but who have not been ordained as monks or nuns.
+; సంఘం
-According to the scriptures, [[Gautama Buddha|The Buddha]] presented himself as a model, however, he did not ask his followers simply to have faith (Sanskrit श्रद्धा '''[[Saddha|śraddhā]]''', Pāli '''saddhā''') in his example of a human who escaped the pain and danger of existence.  In addition, he encouraged them to put his teachings to the test and accept what they could verify on their own, provided that this was also "praised by the wise" (see [[Kalama Sutta]]). The [[Dharma (Buddhism)|Dharma]], i.e. the teaching of the Buddha, offers a refuge by providing guidelines for the alleviation of suffering and the attainment of enlightenment. The [[Sangha|{{unicode|Saṅgha}}]] (Buddhist Order of monks) is considered to provide a refuge by preserving the authentic teachings of the Buddha and providing further examples that the truth of the Buddha's teachings is attainable.
+బౌద్ధ భిక్షువుల సమూహం లేదా సత్యాన్వేషణా మార్గంలో పురోగమిస్తున్నవారి సహవాసం. కొన్ని వివరణల ప్రకారం భౌక్షుకుల సాధనకు సహకరిస్తున్న సామాన్య జనులు కూడా సంఘంలోని వారే.
+"బుద్ధుడు" తాను కనుగొన్న మార్గాన్ని ఇతరులు గ్రుడ్డిగా ఆచరించమని చెప్పలేదు. శ్రద్ధతో ఎవరికి వారే తాను బోధించిన "ధర్మము"ను ఆలంబనగా గైకొని స్వయంగా యుక్తాయుక్తాలు విచారించి, "సంఘము" సహకారంతో సత్యాన్ని తెలుసుకోవాలని చెప్పాడు. బుద్ధుడు బోధించిన ధర్మాన్ని అందరికీ సాధనలో అందుబాటులో ఉంచే సముదాయమే సంఘం.
-In the Mahayana, the Buddha tends not to be viewed as merely human, but as the earthly projection of a beginningless and endless, omnipresent being (see [[Dharmakaya]]) beyond the range and reach of thought. Moreover, in certain Mahayana sutras, the Buddha, Dharma and Sangha are viewed essentially as One: all three are seen as the [[eternal Buddha]] himself.
+మహాయానంలో బుద్ధుడు అంటే ఒక వ్యక్తి కాదు. అనంతమైన ధర్మరూపం. కొన్ని మహాయాన సూత్రాలలో బుద్ధుడు, ధర్మము, సంఘము అనే మూడు భావాలూ అవినాభావమైన శాశ్వతత్వానికి ప్రతీకలుగా భావించబడుతాయి. చాలా మంది బౌద్ధులు వేరే లోకంలో తమ కర్మలకు విముక్తి కలుగుతుందని విశ్వసించరు. అష్టాంగ మార్గం ద్వారానే దుఃఖభూయిష్టమైన కర్మలనుండి విమోచన కలుగుతుందని భావిస్తారు. కాని మహాయానంలో కొన్ని సూత్రాల ప్రకారం శ్రవణం, మననం వంటి సాధనల ద్వారా కర్మ బంధాలనుండి విముక్తి కలుగవచ్చునని ఉంది.
-Many Buddhists believe that there is no otherworldly salvation from one's [[Karma in Buddhism|karma]]. The suffering caused by the karmic effects of previous thoughts, words and deeds can be alleviated by following the [[Noble Eightfold Path]], although the Buddha of some Mahayana sutras, such as the [[Lotus Sutra]], the [[Angulimaliya Sutra]] and the [[Nirvana Sutra]], also teaches that powerful sutras such as the above-named can, through the very act of their being heard or recited, wholly expunge great swathes of negative karma.
 === నాలుగు మహోన్నత సత్యాలు ===
+బౌద్ధమతంలో "నాలుగు పరమసత్యాలు" ప్రవచింపబడ్డాయి. అవి <ref>Macmillan ''Encyclopedia of Buddhism'' (2004) Volume One, page 296</ref>
+# దుఃఖం
-According to the Macmillan ''Encyclopedia of Buddhism'' (2004),<ref>Volume One, page 296</ref> these are
+# దుఃఖానికి కారణం
+# దుఃఖంనుండి విముక్తి
+# దుఃఖాన్నిండి ముక్తిని పొందే మార్గం
+ఇవి గౌతమ బుద్ధుడు తన జ్ఞానోదయం తరువాత తన సహ సాధకులైన ఐదుగురు శ్రమణులకు చెప్పిన విషయాలు కనుక బుద్ధిని మొదటి బోధనలు,<ref>{{cite book|title=The Book of Protection|author=Thera, Piyadassi|publisher=Buddhist Publication Society|year=1999|chapter=Dhammacakkappavattana Sutta|chapter-url=http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/sn/sn56/sn56.011.piya.html}} In the Buddha's first sermon, the [[Dhammacakkappavattana Sutta]], he talks about the Middle Way, the Noble Eightfold Path and the Four Noble Truths.</ref> "ధర్మ చక్ర పరివర్తన సూత్రం" అనే బుద్ధుని మొదటి బోధలో బుద్ధుడు మధ్యేమార్గం గురించి, అష్టాంగ సాధనామార్గం గురించి, నాలుగు పరమ సత్యాల గురించి చెప్పాడు. ఈ నాలుగు పరమ సత్యాలు అనే విషయాన్ని ఒక మత ప్రబోధంగా కాక అప్పటి కాలంలో ఉన్న ఉపశమన విధానం (కష్టాలు తీర్చే మార్గం)గా చెప్పాడు.
-# "the noble truth that is suffering"
+<ref>Harvey, ''Introduction'', p. 47</ref> థేరవాదుల భావం ప్రకారం ఈ నాలుగు పరమ సత్యాలూ ధ్యానానికి అర్హులైన సాధకులకు మాత్రమే తెలిసే ఉన్నత భావాలు.<ref name=penguin>{{cite book| title = The New Penguin Handbook of Living Religions | url = https://archive.org/details/newpenguinhandbo0000unse |author = Hinnels, John R. | publisher = Penguin Books | location = London | year = 1998 | isbn = 0140514805}},pages 393f</ref>  మహాయానుల భావం ప్రకారం ఉన్నత స్థాయి మహాయాన సూత్రాలను అందుకొనే స్థాయికి ఇంకా ఎదగని సాధకులకు ఆరంభ దశలో చెప్పవలసిన సూత్రాలు ఇవి.<ref>Harvey, ''Introduction to Buddhism'', p. 92</ref> దూర ప్రాచ్య దేశాలలో వీటికి చెప్పుకోదగిన ప్రాచుర్యం లేదు.<ref>Eliot, ''Japanese Budhism'', Edward Arnold, London, 1935, page 60</ref>
-# "the noble truth that is the arising of suffering"
-# "the noble truth that is the end of suffering"
-# "the noble truth that is the way leading to the end of suffering"
+=== అష్టాంగ మార్గం ===
-According to the scriptures, the Four Noble Truths were among the topics of the first sermon given by the [[Gautama Buddha|Buddha]] after his enlightenment,<ref>{{cite book|chapter =Dhammacakkappavattana Sutta |title= The Book of Protection | author = Thera, Piyadassi |chapterurl=http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/sn/sn56/sn56.011.piya.html|year = 1999 | publisher= Buddhist Publication Society}} In the Buddha's first sermon, the [[Dhammacakkappavattana Sutta]], he talks about the Middle Way, the Noble Eightfold Path and the Four Noble Truths.</ref> which was given to the five ascetics with whom he had practised austerities. The Four Noble Truths were originally spoken by the Buddha not in the form of a religious or philosophical text, but in the manner of a medical diagnosis and remedial prescription in a style that was common at that time. The early teaching<ref>Harvey, ''Introduction'', p. 47</ref> and the traditional understanding in the Theravada<ref name=penguin>{{cite book| title = The New Penguin Handbook of Living Religions |author = Hinnels, John R. | publisher = Penguin Books | location = London | year = 1998 | isbn = 0140514805}},pages 393f</ref> is that these are an advanced teaching for those who are ready for them. The Mahayana position is that they are a preliminary teaching for people not yet ready for the higher and more expansive Mahayana teachings.<ref>Harvey, ''Introduction to Buddhism'', p. 92</ref> They are little known in the Far East.<ref>Eliot, ''Japanese Budhism'', Edward Arnold, London, 1935, page 60</ref>
+[[దస్త్రం:Dharma wheel.svg|thumb|250px|ధర్మ చక్రం లోని 8 ఆకులు అష్టాంగ మార్గానికి ప్రతీకలు]]
+నాలుగు పరమ సత్యాలలో నాలుగవదైన దుఃఖ విమోచనా మార్గం అష్టాంగ మార్గం. ఆరంభ కాలపు బౌద్ధ గ్రంథాలలో (నాలుగు నికాయలలో) అష్టాంగ మార్గం సామాన్యులకు బోధించేవారు కారు. అష్టాంగ మార్గం మూడు విభాగాలుగా విభజింపబడింది. శీలము (భౌతికమైన చర్యలు), సమాధి (మనస్సును లగ్నం చేయుట, ధ్యానము), ప్రజ్ఞ (అన్నింటినీ తాత్విక దృష్టితో పరిశీలించడం)
+'''శీలం''' - మాటల ద్వారా, చేతల ద్వారా చెడును కలుగనీయకుండడం. ఇందులో మూడు భాగాలున్నాయి:
-==== అష్టవిధ మార్గం ====
-[[Image:Dharma wheel.svg|thumb|The eight-spoked [[Dharmacakra]]. The eight spokes represent the [[Noble Eightfold Path]] of Buddhism.]]
-The Noble Eightfold Path is the way to the cessation of suffering, the fourth part of the Four Noble Truths. In the early sources (the four main Nikayas) it is not generally taught to laymen, and it is little known in the Far East.<ref>Eliot, ''Japanese Buddhism'', Edward Arnold, London, 1935, pages 59f</ref> This is divided into three sections: [[Sila|Śīla]] (which concerns wholesome physical actions), [[Samadhi]] (which concerns the meditative concentration of the mind) and [[Prajñā]] (which concerns spiritual insight into the true nature of all things).
+# "సమ్యక్ వచనము" - నొప్పించకుండా, వక్రీకరించకుండా, సత్యంగా మాట్లాడడం
-'''[[Sila|Śīla]]''' is morality&mdash;abstaining from unwholesome deeds of body and speech. Within the division of sila are three parts of the Noble Eightfold Path:
+# "సమ్యక్ కర్మము" - హాని కలిగించే పనులు చేయకుండుట
+# "సమ్యక్ జీవనము" - తనకు గాని, ఇతరులకు గాని, ప్రత్యక్షంగా కాని, పరోక్షంగా కాని కీడు కలుగకుండా జీవించడం
+'''సమాధి''' - మనసును అదుపులోకి తెచ్చుకోవడం. ఇందులో మూడు భాగాలు ఉన్నాయి.
-#Right Speech&mdash;One speaks in a non hurtful, not exaggerated, truthful way '''{{unicode|(samyag-vāc, sammā-vācā)}}'''
-#Right Actions&mdash;Wholesome action, avoiding action that would do harm '''{{unicode|(samyak-karmānta, sammā-kammanta)}}'''
-#Right Livelihood&mdash;One's way of livelihood does not harm in any way oneself or others; directly or indirectly '''{{unicode|(samyag-ājīva, sammā-ājīva)}}'''
-'''[[Samadhi]]''' is developing mastery over one’s own mind. Within this division are another three parts of the Noble Eightfold Path:
 <ol start="4">
+<li> "సమ్యక్ సాధన" - ప్రగతి కోసం మంచి ప్రయత్నం చేయుట</li>
-<li>Right Effort/Exercise&mdash;One makes an effort to improve '''{{unicode|(samyag-vyāyāma, sammā-vāyāma)}}'''</li>
+<li> "సమ్యక్ స్మృతి" - స్వచ్ఛమైన దృష్టితో విషయాలను స్పష్టంగా చూడగలగడం</li>
-<li>Right Mindfulness/Awareness&mdash;Mental ability to see things for what they are with clear consciousness '''{{unicode|(samyak-smṛti, sammā-sati)}}'''</li>
+<li> "సమ్యక్ సమాధి" - రాగ ద్వేషాలకు అతీతంగా మనసును స్థిరపరచుకొని సత్యాన్ని అన్వేషించడం</li>
-<li>Right Concentration/Meditation&mdash;Being aware of the present reality within oneself, without any craving or aversion. '''{{unicode|(samyak-samādhi, sammā-samādhi)}}'''</li>
 </ol>
-'''[[Prajñā]]''' is the wisdom which purifies the mind. Within this division fall two more parts of the Noble Eightfold Path:
+'''ప్రజ్ఞ''' - మనసును శుద్ధపరచే జ్ఞానము. ఇందులో రెండు అంగాలున్నాయి.
 <ol start="7">
+<li> "సమ్యక్ దృష్టి" - అనిపించేలాగా కాకుండా (భ్రమ పడకుండా) ఉన్నది ఉన్నట్లుగా చూడగలగడం</li>
-<li>Right Understanding&mdash;Understanding reality as it is, not just as it appears to be. '''{{unicode|(samyag-dṛṣṭi, sammā-diṭṭhi)}}'''</li>
+<li> "సమ్యక్ సంకల్పము" - ఆలోచించే విధానంలో మార్పు</li>
-<li>Right Thoughts&mdash;Change in the pattern of thinking. '''{{unicode|(samyak-saṃkalpa, sammā-saṅkappa)}}'''</li>
 </ol>
+ఈ ఎనిమిది మార్గాలను పలు విధాలుగా వివరిస్తారు, విశ్లేషిస్తారు. సాధనలో ఒకో మెట్టూ ఎదగవచ్చునని కొందరంటారు. అలా కాక అన్ని మార్గాలనూ ఉమ్మడిగా ఆచరించాలని మరొక భావన.
-The word '''samyak''' means "perfect". There are a number of ways to interpret the Eightfold Path. On one hand, the Eightfold Path is spoken of as being a progressive series of stages through which the practitioner moves, the culmination of one leading to the beginning of another, whereas others see the states of the 'Path' as requiring simultaneous development. It is also common to categorize the Eightfold Path into '''[[Prajna|prajñā]]''' (Pāli '''paññā''', wisdom), '''[[Sila|śīla]]''' (Pāli '''sīla''', virtuous behavior) and '''[[Samadhi|samādhi]]''' (concentration).
+నిర్వాణం చేర్చే బౌద్ధ మార్గం. ఇందులో ఎనిమిది అంశాలు ఉన్నాయి. బుద్ధుడు చేసిన తొలి ఉపదేశాలలో ఒకటిగా ఇది ప్రసిద్ధం. గౌతముడు జ్ఞానిగా పరిణామం చెంది, సారనాధ్‌ చేరి, అక్కడ పూర్వం తనతో తపస్సు చేసిన ఐదుగురు పరివ్రాజకులకు మొదటి సారిగా చేసిన ధర్మబోధలో ఇది భాగం. 1. సమ్మా దిట్ఠి (సమ్యక్‌ దృష్టి), 2. సమ్మా సంకప్ప (సమ్యక్‌ సంకల్పం), 3. సమ్మా వాచా (సమ్యక్‌ వాక్కు), 4. సమ్మా కమ్మంత (సమ్యక్‌ కర్మ), 5. సమ్మా ఆజీవ (సమ్యక్‌ ఆజీవిక), 6. సమ్మా వాయామ (సమ్యక్‌ కృషి), 7. సమ్మా సతి (సమ్యక్‌ స్మృతి), 8. సమ్మా సమాధి (సమ్యక్‌ సమాధి). ఈ ఎనిమిది అంగాలతో కూడిన మార్గం అత్యున్నత స్థితిని (నిర్వాణాన్ని) పొందడానికి ఉపయోగపడేది. సమ్మా దిట్ఠి (సమ్యక్‌ దృష్టి). బాధలకు, వాటి నివారణకు సంబంధించిన పరమ సత్యాలను తెలుసు కొన లేకపోవడం అవిద్య. దానిని నిర్మూలించడం సమ్యక్‌ దృష్టి. మిచ్ఛా దిట్ఠి (మిధ్యా దృష్టి) కానిది సమ్మ దిట్ఠి. అంటే నాలుగు ఆర్య సత్యాల జ్ఞానం సంపాదించి ఉండటం. సమ్యక్‌ సంకల్పం అంటే సదాశయాలను కలిగి ఉండటం, సదాలోచనలు చేయడం. వస్తువుల యథార్థ స్వరూపాన్ని తెలుసుకోవడం వల్ల ఇంద్రియ సుఖాల పట్ల విముఖత, ఎవరికీ హాని చేయకూడదనే వైఖరి, ద్వేష భావాన్ని తొలగించుకోవడం మొదలైన మంచి ఆలోచనలు కలగడం. సమ్యక్‌ వాక్కు అంటే సత్యం పలకడం, అబద్ధాలు చెప్పకుండా ఉండటం, ఇతరుల గురించి చెడ్డగా మాట్లాడక పోవడం, దయతో, మర్యాద పూర్వకంగా మాట్లాడటం. సమ్యక్‌ కర్మ అంటే సాటివారి మనోభావాల పట్ల, హక్కుల పట్ల గౌరవంతో ప్రవర్తించడం. జీవ హింస చేయకపోవడం మొదలైనవి కూడా ఇందులో చేరతాయి. సమ్యక్‌ జీవనం అంటే ఏ జీవికీ హాని కలిగించని వృత్తిని ఏదైనా జీవిక కోసం చేయడం. సమ్యక్‌ కృషి అంటే అవిద్యను తొలగించడానికి తొలి అడుగులు వేయడం. సమ్యక్‌ కృషికి నాలుగు ప్రయోజనాలను బుద్ధుడు చెప్పాడు. అవి: అష్టాంగమార్గానికి విరుద్ధమైన మానసికి స్థితులు కలగకుండా చూసుకోవడం. అలాంటి మానసిక స్థితులు ఇదివరకే ఏర్పడి ఉంటే వాటిని తొలగించు కోవడం. అష్టాంగ మార్గానికి ఏవి అవసరమో అట్టి మానసిక స్థితులు కలిగేలా చూడటం. ఇప్పటికే అట్టి మానసిక స్థితులు కలగి ఉంటే అవి మరింత వృద్ధి పొందడానికి దోహదం చేయడం. చెడ్డ భావనలు పెడదోవ పట్టించకుండా నిరంతరం మనస్సును జాగరితం చేసి ఉంచడం సమ్యక్‌ స్మృతి. అంటే శరీరాన్నీ, మనస్సునూ నిరంతరం జాగ్రతగా గమనిస్తూ, దుఃఖం కలిగించే పరిస్థితులు రాకుండా చూడటం. సమ్యక్‌ సమాధి అంటే ఏకాగ్రతను మించిన సమాధి స్థితి. సమాధిలో కేవలం మనస్సు ఏకాగ్ర స్థితిని చేరడమే జరుగుతుంది. దురాశ, ద్వేషం, అచేతనంగా, మందంగా ఉండటం, సందేహించడం, ఎటూ తేల్చుకొనలేకపోవడం అనే ఐదు సంకెళ్లను తెంచుకొని సరైన మార్గంలో నడచుకోవడం సమ్యక్‌ సమాధి. ధ్యానం చేసే సమయంలో ఈ సంకెళ్లు బాధించకపోవచ్చునుగానీ, ధ్యానంలో నుంచి బయటికి వచ్చిన తరువాత తిరిగి ఇవే మానసిక సంకెళ్లు పురోగమనానికి అడ్డం వస్తాయి. దుర్గుణాల నుంచి విముక్తుడు కావడం కూడా సమ్యక్‌ సమాధి సాధించే ఒక ప్రయోజనం.<ref>పారమార్థిక పదకోశం (పొత్తూరి వేంకటేశ్వరరావు) 20</ref> 10
+=== తాత్విక భావాలు ===
-==== శీలం ====
+పాళీ భాషలోని రచనల ప్రకారం గౌతమ బుద్ధుడు కొన్ని తాత్విక సందేహాలకు సమాధానం ఇవ్వకుండా మౌనంగా ఉండిపోయాడు. ప్రపంచం శాశ్వతమా, అశాశ్వతమా? ఆత్మ, శరీరం వేరు వేరా లేక ఒకటేనా? నిర్వాణం లేదా మరణం తరువాత ఉనికి ఉంటుందా? - ఇటువంటి ప్రశ్నలకు బుద్ధుడు సమాధానం ఇవ్వకపోవడానికి కారణం జీవితంలో పనికివచ్చే జ్ఞానానికి అటువంటి అతివాద ప్రశ్నలు అడ్డుగా నిలుస్తాయన్న భావన - అని ఒక అభిప్రాయం.<ref>[[Majjhima Nikaya|MN]] 72 [http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/mn/mn.072.than.html (Thanissaro, 1997)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150206153554/http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/mn/mn.072.than.html|date=2015-02-06}}</ref>. అంతే కాకుండా అటువంటి ప్రశ్నలు ప్రపంచం, ఆత్మ, వ్యక్తి అనే భావాలకు లేని వాస్తవాన్ని అంటగడతాయని కూడా కొందరంటారు.
+పాళీ సూత్రాలలోనూ, చాలా మహాయాన, తాంత్రిక బౌద్ధ సూత్రాలలోనూ బుద్ధుడు ఇలా చెప్పినట్లు పేర్కొనబడింది - వాస్తవం (సత్యం) సామాన్యమైన మనసుకు, వాదానికి అతీతమైనది. ప్రాపంచిక దృష్టితో సత్యాన్ని తెలుసుకోవడం అసాధ్యం. "ప్రజ్ఞా పారమిత" సూత్రాలలో ఇది ఒక ప్రాథమిక అంశం. పఠనం, సాధన, ధ్యానం, విశ్వాసం, సూత్రాలపట్ల గౌరవం వంటి సాధనాల ద్వారా సత్యాన్వేషణకు మార్గం సుగమమౌతుంది. నిజమైన జ్ఞానం స్వయంగా తెలిసికోవలసిందే.
-'''[[Sila|Śīla]]''' ([[Sanskrit]]) or '''sīla''' ([[Pāli]]) is usually translated into English as "virtuous behavior", "morality", "ethics" or "precept". It is an action committed through the body, speech, or mind, and involves an intentional effort. It is one of the ''three practices'' (sila, samadhi, and panya) and the second [[Paramita|pāramitā]]. It refers to moral purity of thought, word, and deed. The four conditions of '''śīla''' are chastity, calmness, quiet, and extinguishment.
+"మహాపరినిర్వాణ సూత్రం" లేదా "ఉత్తర తంత్రం" అనబడే మహాయానసూత్రం ప్రకారం ధర్మాన్ని గురించిన వివేచన అవుసరమే కాని వాదాలు, శాస్త్రాల పట్ల అతిగా ఆధారపడడం వల్ల ప్రయోజనం లేదు. ఎందుకంటే నిజమైన జ్ఞానానికీ, వీటికీ సంబంధం లేదు. ఇదే భావం చాలా తంత్రాలలోను, సిద్ధాంతాలలోను చెప్పబడింది.<ref>''The Sovereign All-Creating Mind'' tr. by E.K. Neumaier-Dargyay, pp. 111–112.</ref> మహాసిద్ధ తిలోపుడనే భారతీయ బౌద్ధ యోగి కూడా వాదాలను నిరసించాడు. వివిధ శాఖలలో భేదాలున్నాగాని అధికంగా బౌద్ధులు విశ్వసించే ప్రకారం పరమ లక్ష్యం (నిర్వాణం లేదా ముక్తి లేదా బోధి) అనేది మాటలకు అతీతమైనది అని.
-Śīla is the foundation of Samadhi/Bhāvana (Meditative cultivation) or mind cultivation. Keeping the precepts promotes not only the peace of mind of the cultivator, which is internally, but also peace in the community, which is externally. According to the Law of Kamma, keeping the precepts are meritorious and it acts as causes which would bring about peaceful and happy effects. Keeping these precepts keeps the cultivator from rebirth in the four woeful realms of existence.
+== ధర్మ గ్రంధాలు ==
-Śīla refers to overall (principles of) ethical behavior. There are several levels of sila, which correspond to 'basic morality' ([[five precepts]]), 'basic morality with asceticism' ([[eight precepts]]), 'novice monkhood' ([[ten precepts]]) and 'monkhood' ([[Vinaya]] or [[Patimokkha]]). Lay people generally undertake to live by the [[The Five Precepts|five precepts]] which are common to all Buddhist schools. If they wish, they can choose to undertake the [[eight precepts]], which have some additional precepts of basic asceticism.
+బౌద్ధమతం గ్రంథాలు అనేకాలు ఉన్నాయి. వీటిని అధ్యయన గ్రంథాలుగాను, కొందరు పూజార్హాలుగానూ కూడా చూస్తారు. ప్రధానంగా బౌద్ధ సూత్రాలు సంస్కృతంలో [[త్రిపిటకాలు]] (పాళీ భాషలో "తిపిటక") - అనగా మూడు బుట్టలు. అవి
-The [[five precepts]] are not given in the form of commands such as "thou shalt not ...", but are training rules in order to live a better life in which one is happy, without worries, and can meditate well.
+* [[వినయ పీఠకం]] - బౌద్ధ సంఘం, భిక్షువులు, భిక్షుణిల నియమాలు, విధానాలు గురించినది, అందుకు సంబంధించిన శాస్త్రాధారాలు, వివరణలు.
-:1. To refrain from taking life.  (non-violence towards [[Sentience|sentient]] life forms)
+* [[సుత్త పీఠకం]] - గౌతమ బుద్ధుడు స్వయంగా బోధించినవని చెప్పబడే సూత్రాలు
-:2. To refrain from taking that which is not given.  (not committing [[theft]])
+* [[అభిధమ్మ పీఠకం]] - గౌతమ బుద్ధుని బోధనలను విపులీకరించే సూత్రాలు
-:3. To refrain from sensual (sexual) misconduct.
+గ్రంథాలలో ఉన్న ప్రకారం గౌతమబుద్ధుని పరినిర్వాణానంతరం కొలది కాలానికే [[మొదటి బౌద్ధ మండలి]] సమావేశమయ్యింది. ఈ సమావేశానికి మహాకాశ్యపుడు అనే బౌద్ధ భిక్షువు సభాధిపత్యం నిర్వహించాడు. ఈ మండలి లక్ష్యాలు - బుద్ధుని బోధనలను మననం చేయడం (సూత్రాలు లేదా సుత్త), సంఘాలలో పాటించవలసిన నియమాలను క్రమబద్ధం చేయడం (వినయం). గౌతమ బుద్ధుని సహచరుడు అయిన ఆనందుడు చెప్పిన విషయాలు సుత్త పిటకం అయ్యాయి. అభిధమ్మ, ఉపాలి అనే శిష్యులు చెప్పిన విషయాలు వినయ పిటకం, అభిధమ్మ పిటకం అయ్యాయి. ఈ పిటకాలు కొంతకాలం మౌఖికంగా ఇతరులకు సంక్రమించాయి. మరి కొంత కాలం తరువాత గాని గ్రంథస్తం కాలేదు. ఈ పిటకాలలో బుద్ధుని బోధనలు, జీవితంలో ఘటనలు, వేదాంత, శాస్త్ర సంవాదనలు, ఇతర నియమాలు అనేకం ఉన్నాయి.
-:4. To refrain from lying.  (speaking truth always)
-:5. To refrain from intoxicants which lead to loss of [[mindfulness]].  (refrain from using drugs or alcohol)
+థేరవాదులు, మరికొంత మంది ఆరంభ కాలపు బౌద్ధులు పాళీభాషలోని తమ గ్రంథాలు స్వయంగా బుద్ధుడు బోధించిన విషయాల సంగ్రహమేనని విశ్వసిస్తారు. థేరవాద సూత్ర గ్రంథాలలో సుమారు 40 లక్షల పదాలున్నాయి. "మహాయాన సూత్రాలు" వంటి ఇతర సూత్రాలు కూడా స్వయంగా బుద్ధుడే బోధించాడని, కాని అవి రహస్యంగా చెప్పబడడం వల్ల సామాన్యులకు తెలియలేదని ఆయా వాదులు విశ్వసిస్తారు. నాగులు, లేదా బోధిసత్వుల ద్వారా ఆ రహస్యాలు తరువాత అందుబాటులోకి వచ్చాయని వారి నమ్మకం. సుమారు 600 మహాయాన సూత్రాలు సంస్కృతం లేదా చైనా లేదా టిబెటన్ భాషలో ఇప్పుడు లభిస్తున్నాయి. మహాయాన సూత్రాలను థేరవాదులు విశ్వసించరు.
-In the [[eight precepts]], the third precept on sexual misconduct is made more strict, and becomes a precept of [[celibacy]].
+== తెలుగునాట బౌద్ధం ==
-The three additional rules of the eight precepts are:
+{{main|ఆంధ్ర ప్రదేశ్ బౌద్ధ క్షేత్రాలు}}
+[[File:Holy relic sites map of Andhra Pradesh.jpg|thumb|250px|ఆంధ్రప్రదేశ్ బౌద్ధమత క్షేత్రాల్లో అవశేషపు ధాతువుల పటము]]
+[[బౌద్ధమతం]] ఆరంభ దశనుండి ఆంధ్ర ప్రదేశ ప్రాంతలో విశేషమయన ఆదరణ పొందింది. [[అశోకుడు|అశోకునికి]] ముందే, అనగా [[గౌతమ బుద్ధుడు|బుద్ధుని]] కాలం నుండే ఆంధ్రదేశంలో బౌద్ధమతం ప్రాచుర్యంలో ఉన్నదని పెక్కు ఆధారాల వల్ల తెలియవస్తుంది. అశోకుని శిలాశాసనం ప్రకారం ఆంధ్ర దేశం అప్పటికే "ధర్మవిషయం"లో ఉంది. [[గుంటుపల్లి (కామవరపుకోట)|గుంటుపల్లి]], [[భట్టిప్రోలు]] వంటి బౌద్ధ క్షేత్రాలు హీనయాన బౌద్ధం కాలం నాటివి. (క్రీ.పూ. 300 నాటివి.) విశేషించి భట్టిప్రోలును బుద్ధుడే స్వయంగా సందర్శించాడని ఒక అభిప్రాయం ఉంది. భట్టిప్రోలులోని ధాతు కరండం బుద్ధుని శరీర ధాతువులకు చెందినది కావచ్చును. అశోకుని కాలంలోను, తరువాత శాతవాహనుల కాలంలోను బౌద్ధాన్ని రాజకుటుంబాలు విశేషంగా ఆదరించారు. రాజుల హిందూమతావలంబులైనా గాని రాణివాసం బౌద్ధ సంఘాలకు పెద్దయెత్తున దానాలు చేసినట్లు ఆధారాలున్నాయి. ఉత్తర హిందూస్తానానికి, శ్రీలంకకు మధ్య జరిగిన బౌద్ధ పరివ్రాజకుల రాకపోకలలో [[వేంగి]]దేశం ముఖ్యమైన మార్గం, కూడలిగా ఉండేది. తరువాత మహాయానం ఆంధ్రదేశంలోని నాగార్జునుని తత్వంతో ప్రావర్భవించింది. ధరణికోట, విజయపురి వంటి మహారామాలు ఆంధ్రదేశంలో బౌద్ధం అత్యున్నత స్థితిలో ఉన్ననాటి చిహ్నాలు.
-:6. To refrain from eating at the wrong time.  (only eat from sunrise to noon)
-:7. To refrain from dancing, using jewelry, going to shows, etc.
-:8. To refrain from using a high, luxurious bed.
+గౌతమ బుద్ధుడు స్వయంగా ధాన్యకటకం (అమరావతి) వద్ద కాలచక్రతంత్రం ప్రవర్తింప చేశాడని, ధారణులను నిక్షిప్తం చేశాడని, అందువల్ల అమరావతి ధరణికోట అయ్యిందని జర్మన్ పండితుడు ‘హాలెంట్ హోప్‌మాన్’ తన పరిశోధనలో వెల్లడించాడు. అమరావతి స్థూపంలో బుద్ధుడి ధాతువులను నిక్షిప్తం చేసినట్లు ‘మంజుశ్రీ మూలకల్పం’ బౌద్ధ గ్రంథం పేర్కొంది.
-[[Vinaya]] is the specific moral code for monks and nuns. It includes the [[Patimokkha]], a set of 227 rules for monks in the Theravadin recension. The precise content of the [[vinayapitaka]] (scriptures on Vinaya) differ slightly according to different schools, and different schools or subschools set different standards for the degree of adherence to Vinaya. [[Samanera|Novice-monks]] use the [[ten precepts]], which are the basic precepts for monastics.
+ఆంధ్ర దేశంలో అతి ప్రాచీన భట్టిప్రోలు స్థూపంలో భట్టిప్రోలు శాసనం ప్రకారం ‘బుద్ధ శరీరాన్ని నిక్షిప్తం’ అని రాశారు. ఈ శాసనంలోనే కుబేరక అనే రాజు ప్రస్తావన ఉంది. ఆంధ్ర దేశంలో సుమారు వంద బౌద్ధ స్థలాలను పురావస్తు శాస్త్రజ్ఞులు గుర్తించారు.
-In Eastern Buddhism, there is also a distinctive Vinaya and ethics contained within the Mahayana [[Brahmajala Sutra]] (not to be confused with the Pali text of that name) for [[Bodhisattvas]], where, for example, the eating of meat is frowned upon and [[vegetarianism]] is actively encouraged (see ''[[vegetarianism in Buddhism]]'').  In Japan, this has almost completely displaced the monastic vinaya, and allows clergy to marry.
+[[భట్టిప్రోలు]], [[అమరావతి (గ్రామం)|అమరాపతి]], [[నాగార్జునకొండ]], [[ఘంటసాల (కృష్ణా జిల్లా)|ఘంటశాల]], జగ్గయ్యపేట, ఆదుర్రు, శాలిహుండం, ఫణిగిరి, చందవరం, రామతీర్థం, శంకరం, [[కోటిలింగాల]], కొండాపూర్, పెదగంజాం, చినగంజాం మొదలైన ప్రాంతాల్లో స్థూపాలు, చైత్యగృహాలు, విహారాలు బయల్పడ్డాయి. అశోకుడి శిలా శాసనాలు ఆంధ్ర దేశంలో [[కర్నూలు]] జిల్లాలోని [[ఎర్రగుడి (కొలిమిగుండ్ల)|ఎర్రగుడి]], రాజులమందగిరిల్లో లభించాయి. ఇటీవల విశాఖపట్నం జిల్లా [[బావికొండ]] దగ్గర బుద్ధుడి పవిత్ర ధాతువులు లభించాయి. కరీంనగర్ జిల్లా ధూళకట్టలో స్థూపం బయటపడింది. శ్రీకాకుళంలో వంశధార నది ఒడ్డున శ్రీముఖలింగ శైవ క్షేత్రం ఉంది. ఇక్కడ జరిపిన తవ్వకాల్లో సా.శ. 8, 9 శతాబ్దాల నాటి అమితాబ, అక్షోభ్య (బుద్ధుడు), ఉపనీహవిషయ (స్త్రీ) మూర్తులు బయల్పడ్డాయి. ఇవి బౌద్ధమతానికి చెందినవి. నల్కొండ జిల్లా ఫణిగిరిలో గాజులబండ, తిరుమలగిరి ప్రాంతాల్లో బౌద్ధ అవశేషాలు లభ్యమయ్యాయి.
-==== సమాధి, ధ్యానం ====
-In the language of the [[Noble Eightfold Path]], '''samyaksamādhi''' is "right concentration". The primary means of cultivating '''samādhi''' is meditation. According to Theravada Buddhism the Buddha taught two types of meditation, viz. [[Samatha meditation|'''samatha''' meditation]] (Sanskrit: '''śamatha''') and [[vipassana|'''vipassanā''' meditation]] (Sanskrit: '''vipaśyanā'''). In Chinese Buddhism, these exist (translated chih kuan), but Chan (Zen) meditation is more popular.<ref>Welch, ''Practice of Chinese Buddhism'', Harvard, 1967, page 396</ref> Throughout most of Buddhist history before modern times, serious meditation by lay people has been unusual.<ref>Routledge ''Encyclopedia of Buddhism'', 2007, page 502</ref> Upon development of '''samādhi''', one's mind becomes purified of defilement, calm, tranquil, and luminous.
+==ఉడ్డియానదేశం==
-Once the meditator achieves a strong and powerful concentration ('''[[Dhyana|jhāna]]''', Sanskrit ध्यान '''dhyāna'''), his mind is ready to penetrate and gain insight ([[vipassana|vipassanā]]) into the ultimate nature of reality, eventually obtaining release from all suffering. The cultivation of [[mindfulness]] is essential to mental concentration, which is needed to achieve insight.
+[[ఉడ్డియానదేశం|ఉడ్డియాన]] మనే ప్రాంతమొకటి [[భారత దేశము|భారతదేశం]] లో ఉండేది. ఫాహీక్ యాత్రికుడు ఇచట 500 సంఘారామములు ఉన్నవని, ఇవిహీనయానానికి చెందినవని, బుద్ధధర్మమిచట గౌరవించబడేదని చెప్పినాడు. 6వ శతాబ్దములో మనదేశానికి వచ్చిన సుంగ్ అయాత్రికులకు ఉడ్డియాన దేశపురాజు గౌరవపూర్వకమైన స్వాగతిమిచ్చాడట. ఈరాజు శాకాహారియని, ఈయన ప్రతిదినము [[బుద్ధుడు|బుద్ధు]]ని పూజించెడివాడని వీరన్నారు. ఈ [[ఉడ్డియానదేశం|ఉడ్డియానములో]] 70 భిక్షువులు గల బౌద్ధ చైత్యమొకటి, 300 భిక్షువులు గల స్వర్ణశకలాలతో నిండిన మరొక చైత్యము, 200 భిక్షువులున్న వేరొక మహాచైత్యము ఉండెడిదని, ఈభిక్షువులు నియమబద్దమైన జీవితమును నడుపుతూ ఉన్నారని కూడా ఈయాత్రికులు పల్కినారు.<ref>1956న భారతి మాస పత్రిక: వ్యాసము ఉడ్డియానదేశము - రచన : శ్రీ [[పోతుకూచి సుబ్రహ్మణ్యశాస్త్రి]]</ref>
-[[Samatha Meditation]] starts from being mindful of an object or idea, which is expanded to one's body, mind and entire surroundings, leading to a state of total concentration and tranquility (jhāna) There are many variations in the style of meditation, from sitting cross-legged or kneeling to chanting or walking. The most common method of meditation is to concentrate on one's breath, because this practice can lead to both samatha and vipassana.
-In Buddhist practice, it is said that while samatha meditation can calm the mind, only vipassanā meditation can reveal how the mind was disturbed to start with, which is what leads to '''[[jnana|jñāna]]''' (Pāli '''{{IAST|ñāṇa}}''' knowledge), '''[[prajñā]]''' (Pāli '''paññā''' pure understanding) and thus can lead to '''[[nirvana|{{IAST|nirvāṇa}}]]''' (Pāli '''nibbāna'''). When one is in '''[[jnana|jñāna]]''', all defilements are suppressed temporarily. Only '''[[prajñā]]''' or vipassana eradicates the defilements completely. Jhanas are also resting states which arahants abide in order to rest.
-==== ప్రజ్ఞ ====
-'''Prajñā''' ([[Sanskrit]]) or '''paññā''' ([[Pāli]]) means wisdom that is based on a realization of [[Pratitya-samutpada|dependent origination]], [[The Four Noble Truths]] and the [[three marks of existence]]. Prajñā is the wisdom that is able to extinguish afflictions and bring about [[bodhi]]. It is spoken of as the principal means, by its enlightenment, of attaining [[nirvana|{{unicode|nirvāṇa}}]], through its revelation of the true nature of all things as [[dukkha]] (unsatisfactory), [[anicca]] (impermanence) and [[anatta]] (devoid of self). Prajñā is also listed as the sixth of the six [[Paramita|pāramitās]] of the Mahayana.
-Initially, prajñā is attained at a conceptual level by means of listening to sermons (dharma talks), reading, studying and sometimes reciting Buddhist texts and engaging in discourse.
-Once the conceptual understanding is attained, it is applied to daily life so that each Buddhist can verify the truth of the Buddha's teaching at a practical level. It should be noted that one could theoretically attain nirvana at any point of practice, while listening to a sermon, while conducting business of daily life or while in meditation.
-=== మేధస్సు ===
-(Buddhism and intellectualism)
-According to the [[Pali Canon|scriptures]], in his lifetime, the Buddha refused to answer several [[metaphysical]] questions. On issues such as whether the world is eternal or non-eternal, finite or infinite, unity or separation of the body and the [[Atman (Buddhism)|self]], complete inexistence of a person after nirvana and then death etc, the Buddha had remained silent. One explanation for this is that such questions distract from practical activity for realizing [[bodhi|enlightenment]].<ref>[[Majjhima Nikaya|MN]] 72 [http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/mn/mn.072.than.html (Thanissaro, 1997)].  For further discussion of the context in which these statements was made, see [http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/sn/sn44/sn44.intro.than.html Thanissaro (2004)].</ref> Another is that such questions assume the reality of world/self/person.
-In the Pali Canon and numerous Mahayana sutras and Tantras, the Buddha stresses that Dharma (Truth) cannot truly be understood with the ordinary rational mind or logic: Reality transcends all worldly concepts. The "prajna-paramita" sutras have this as one of their major themes. What is urged is study, mental and moral self-cultivation, faith in and veneration of the sutras, which are as fingers pointing to the moon of Truth, but then to let go of ratiocination and to experience direct entry into Liberation itself.
-The Buddha in the self-styled "Uttara-Tantra", the [[Mahaparinirvana Sutra]] (a Mahayana scripture), insists that, while pondering upon Dharma is vital, one must then relinquish fixation on words and letters, as these are utterly divorced from Liberation and the Buddha. The Tantra entitled the "All-Creating King" ([[Kunjed Gyalpo Tantra]], a scripture of the [[Nyingma]] school of Tibetan Buddhism) also emphasises how Buddhist Truth lies beyond the range of thought and is ultimately mysterious. The Supreme Buddha, Samantabhadra, states there: "The mind of perfect purity ... is beyond thinking and inexplicable ...."<ref>''The Sovereign All-Creating Mind'' tr. by E.K. Neumaier-Dargyay, pp. 111&ndash;112.</ref> Also later, the famous Indian Buddhist [[yogi]] and teacher [[mahasiddha]] [[Tilopa]] discouraged any intellectual activity in his [[Tilopa#6 words of advice|6 words of advice]].
-Most Buddhists agree that, to a greater or lesser extent, words are inadequate to describe the goal; schools differ radically on the usefulness of words in the path to that goal.<ref>''Philosophy East and West'', volume Twenty-Six, page  138</ref>
-Buddhist scholars have produced a prodigious quantity of intellectual theories, philosophies and world view concepts. See e.g. [[Abhidharma]], [[Buddhist philosophy]] and [[Reality in Buddhism]]. Some schools of Buddhism discourage doctrinal study, but most regard it as having a place, at least for some people at some stages.
-Mahayana often adopts a pragmatic concept of truth:<ref>Williams, ''Mahayana Buddhism'', Routledge, 1989, page 2</ref> doctrines are "true" in the sense of being spiritually beneficial. In modern Chinese Buddhism, all doctrinal traditions are regarded as equally valid.<ref>Welch, ''Practice of Chinese Buddhism'', Harvard, 1967, page 395</ref>
-== విభాగాలు ==
-The most frequently used classification of present-day Buddhism among scholars<ref>(Harvey, 1990); (Gombrich,1984); Gethin (1998), pp. 1&ndash;2, identifies "three broad traditions" as: (1) "The Theravāda tradition of Sri Lanka and South-East Asia, also sometimes referred to as 'southern' Buddhism"; (2) "The East Asian tradition of China, Korea, Japan, and Vietnam, also sometimes referred to as 'eastern' Buddhism"; and, (3) "The Tibetan tradition, also sometimes referred to as 'northern' Buddhism."
-Robinson & Johnson (1982) divide their book into two parts: Part One is entitled "The Buddhism of South Asia" (which pertains to Early Buddhism in India); and, Part Two is entitled "The Development of Buddhism Outside of India" with chapters on "The Buddhism of Southeast Asia," "Buddhism in the Tibetan Culture Area," "East Asian Buddhism" and "Buddhism Comes West."</ref> divides present-day adherents into the following three traditions or geographical or cultural areas: '''[[Theravada]]''', '''[[East Asian Buddhism]]''' and '''[[Tibetan Buddhism]]'''.
-An alternative scheme used by some scholars<ref>Smith, ''Buddhism''; Juergensmeyer, ''Oxford Handbook''. In addition, Gethin, ''Foundations'', pp. 1&ndash;5, ''could'' be used to support the use of this bipartite classification scheme to the degree that he identifies that both East Asian Buddhism and Tibetan Buddhism have a "general outlook" of the Mahāyāna tradition, although Tibetan Buddhism's "specific orientation" is [[Tantric Buddhism]].</ref>{{page number}} has two divisions, [[Theravada]] and [[Mahayana]]. In this classification, Mahayana includes both East Asian and Tibetan Buddhism. This scheme is the one ordinarily used in the English language.<ref>{{cite encyclopedia | title=Tibetan Buddhism |encyclopedia=American Heritage Dictionary of the English Language | publisher= Houghton Mifflin Company | date=2004 |url=http://dictionary.reference.com/browse/tibetan%20buddhism | accessdate=2007-07-07}}</ref>
-Some scholars<ref>See e.g. the multi-dimensional classification in ''Encyclopedia of Religion'', Macmillan, New York, 1987, volume 2, pages 440ff</ref> use other schemes. Buddhists themselves have a variety of other schemes.
-==ధర్మ గ్రంధాలు==
-Buddhist scriptures and other texts exist in great variety. Different schools of Buddhism place varying levels of value on learning the various texts. Some schools venerate certain texts as religious objects in themselves, while others take a more scholastic approach. The Buddhist canons of [[scripture]] are known in [[Sanskrit]] as the '''[[Tripitaka]]''' and in [[Pāli]] as the '''Tipitaka'''. These terms literally mean "three baskets" and refer to the three main divisions of the canon, which are:
-*The '''[[Vinaya|Vinaya Pitaka]]''', containing disciplinary rules for the [[Sangha]]s of Buddhist [[monk]]s and [[nun]]s, as well as a range of other texts including explanations of why and how rules were instituted, supporting material, and doctrinal clarification.
-*The '''[[Sutta Pitaka|Sūtra Pitaka]]''' (Pāli: [[Sutta Pitaka]]), contains discourses ascribed to [[Gautama Buddha|the Buddha]].
-*The '''[[Abhidhamma|Abhidharma Pitaka]]''' (Pāli: [[Abhidhamma Pitaka]]) contains material often described as systematic expositions of the Buddha's teachings.
-According to the scriptures, soon after the death of the Buddha, the first Buddhist council was held; a monk named [[Mahakasyapa|Mahākāśyapa]] (Pāli: Mahākassapa) presided. The goal of the council was to record the Buddha's sayings&mdash;[[sutra|sūtras]] (Sanskrit) or suttas (Pāli)&mdash;and codify monastic rules ([[Vinaya]]). [[Ananda|Ānanda]], the Buddha's personal attendant, was called upon to recite the discourses of the Buddha, and according to some sources the [[abhidhamma]], and [[Upali|Upāli]], another disciple, recited the rules of the Vinaya. These became the basis of the Tripitaka. However, this record was initially transmitted orally in form of chanting, and was committed to text in a much later period. Both the sūtras and the Vinaya of every Buddhist school contain a wide variety of elements including discourses on the Dharma, commentaries on other teachings, cosmological and cosmogonical texts, stories of the Buddha's previous lives, and lists relating to various subjects.
-The [[Theravada|Theravāda]] and other [[early Buddhist Schools]] traditionally believe that the texts of their canon contain the actual words of the Buddha. The Theravāda canon, also known as the [[Pali Canon|Pāli Canon]] after the language it was written in, contains some four million words. Other texts, such as the [[Mahayana sutras|Mahāyāna sūtras]], are also considered by some to be the word of the Buddha, but supposedly were transmitted in secret, or via lineages of mythical beings (such as the [[Naga (mythology)|nāgas]]), or came directly from other Buddhas or [[bodhisattva]]s.  Approximately six hundred Mahāyāna sutras have survived in Sanskrit or in [[Chinese language|Chinese]] or [[Tibetan language|Tibetan]] translations. In addition, East Asian Buddhism recognizes some sutras regarded by scholars as of Chinese origin.
-The followers of Theravāda Buddhism take the scriptures known as the Pāli Canon as definitive and authoritative, while the followers of Mahāyāna Buddhism base their faith and philosophy primarily on the Mahāyāna sūtras and their own versions of the Vinaya. The Pāli sutras, along with other, closely-related scriptures, are known to the other schools as the [[agama (text)|āgamas]].
-Whereas the Theravādins adhere solely to the Pali canon and its commentaries, the adherents of Mahāyāna accept both the agamas and the Mahāyāna sūtras as authentic, valid teachings of the Buddha, designed for different types of persons and different levels of spiritual penetration. For the Theravādins, however, the Mahayana sūtras are works of poetic fiction, not the words of the Buddha himself. The Theravadins are confident that the Pali canon represents the full and final statement by the Buddha of his Dhamma&mdash;and nothing more is truly needed beyond that. Anything added which claims to be the word of the Buddha and yet is not found in the Canon or its commentaries is treated with extreme caution if not outright rejection by Theravada.
-[[Image:Konchog-wangdu.jpeg|left|frame|Buddhist monk Geshe Konchog Wangdu reads Mahayana sutras from an old woodblock copy of the Tibetan Kanjur.]]
-For the Mahāyānists, in contrast, the āgamas do indeed contain basic, foundational, and, therefore, relatively weighty pronouncements of the Buddha.  From the Mahayana standpoint the Mahāyāna sutras articulate the Buddha's higher, more advanced and deeper doctrines, reserved for those who follow the [[bodhisattva]] path. That path is explained as being built upon the motivation to liberate all living beings from unhappiness. Hence the name ''Mahāyāna'' (lit., ''the Great Vehicle''), which expresses availability both to the general masses of sentient beings and those who are more developed. The theme of greatness can be seen in many elements of Mahayana Buddhism, from the length of some of the Mahayana sutras and the vastness of the Bodhisattva vow, which strives for ''all'' future time to help free ''all'' other persons and creatures from pain), to the (in some sutras and Tantras) final attainment of the Buddha's "Great Self" (''mahatman'') in the sphere of "Great Nirvana" (''mahanirvana''). For Theravadins and many scholars, including [[A.K. Warder]],<ref>A.K. Warder, Indian Buddhism, 3rd edition (2000), p. 4</ref> however, the self-proclaimed "greatness" of the [[Mahayana Sutras]] does not make them a true account of the life and teachings of Gautama Buddha.
-Unlike many religions, Buddhism has no single central text that is universally referred to by all traditions. However, some scholars have referred to the [[Vinaya Pitaka]] and the first four Nikayas of the [[Sutta Pitaka]] as the common core of all Buddhist traditions.<ref>A.K. Warder, Indian Buddhism, 3rd edition (2000)</ref> However, this could be considered misleading, as Mahāyāna considers these merely a preliminary, and not a core, teaching, the Tibetan Buddhists have not even translated most of the āgamas, though theoretically they recognize them, and they play no part in the religious life of either clergy or laity in China and Japan.<ref>Eliot, ''Japanese Buddhism'', Edward Arnold, London, 1935, page 16</ref> The size and complexity of the Buddhist canons have been seen by some (including Buddhist social reformer [[Babasaheb Ambedkar]]) as presenting barriers to the wider understanding of Buddhist philosophy.
-Over the years, various attempts have been made to synthesize a single Buddhist text that can encompass all of the major principles of Buddhism. In the [[Theravada]] tradition, condensed 'study texts' were created that combined popular or influential scriptures into single volumes that could be studied by novice monks. Later in [[Sri Lanka]], the [[Dhammapada]] was championed as a unifying scripture.
-Dwight [[Goddard]] collected a sample of Buddhist scriptures, with the emphasis on [[Zen Buddhism|Zen]], along with other classics of [[Eastern philosophy]], such as the [[Tao Te Ching]], into his '[[Buddhist Bible]]' in the 1920s. More recently, Dr. [[Babasaheb Ambedkar]] attempted to create a single, combined document of Buddhist principles in [http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/ambedkar_buddha/ "The Buddha and His Dhamma"]. Other such efforts have persisted to present day, but currently there is no single text that represents all Buddhist traditions.
 == చిహ్నాలు ==
+మహాయాన బౌద్ధం, వజ్రాయన బౌద్ధంలో ఎనిమిది శుభసూచకమైన చిహ్నాలున్నాయి.
-The eight auspicious symbols of Mahayana and Vajrayana are:
+* ఛత్రము (గొడుగు గుర్తు)
-* the [[Chhatra|Parasol (Umbrella)]]
+* బంగారు చేప
-* the Golden Fish
+* పద్మము
-* the [[Bumpa|Treasure Vase]]
+* శంఖము
-* the [[Padma (attribute)|Lotus flower]]
+* ధ్వజం
-* the [[Dung-Dkar|Conch Shell]]
+* ధర్మ చక్రం
-* the [[Endless knot|Endless Knot]]
-* the [[Dhvaja|Victory Banner]]
-* the [[Dharmachakra|Dharma wheel]]
+== ఇవి కూడా చూడండి ==
-== తులనాత్మక పరిశీలన ==
+* [[ఖగ్గవిసాణ సూత్రం]]
-Buddhism is a fertile ground for comparative studies with different beliefs, philosophy, science, history, and various other aspects of Buddhism. In term of doctrine, [[Pratitya-samutpada|dependent origination]] is, according to some, Buddhism's primary contribution to metaphysics. This has wide-ranging implication in terms of theology, philosophy, and science. On the other hand, Buddhist emphasis on the [[Middle way]] not only provides a unique guideline for ethics but it has also allowed Buddhism to peacefully coexist with various local beliefs, customs, and institutions in adopted countries for most of its history.
+* [[జ్ఞానశ్రీమిత్ర]]
+* [[గౌతమ బుద్ధుడు]]
+* [[ఆంధ్రప్రదేశ్ బౌద్ధ క్షేత్రాలు]]
+* [[ఆచార్య నాగార్జునుడు]]
+* [[28 బుద్ధుల జాబితా]]
+* [[అసంగుడు]]
+* [[భట్టిప్రోలు]]
+* [[గుంటుపల్లి (ఇబ్రహీంపట్నం)|గుంటుపల్లి]]
+* [[అమరావతి]]
+* [[అష్టమంగళ]]
+== మూలాలు ==
-'''List of Buddhism related topics in comparative studies'''
-*[[Buddhism and Hinduism]]
-*[[Buddhism and Eastern teaching]] (Buddhism and East Asian teaching)
-*[[God in Buddhism]] (Buddhism, mysticism, and monotheism)
-*[[Buddhism and Christianity]]
-*[[Buddhist philosophy]] (Buddhism and Western philosophy)
-*[[Buddhist Ethics]] (Buddhism and ethics)
-*[[Buddhism and science]] (Buddhism and science)
-*[[Buddhism and psychology]]
-*[[Buddhism and Jainism]]
-*Buddhism and Thelema<ref name=IAO131>[[IAO131]]. [http://www.geocities.com/hdbq111/JoTS/JoTS1-1.pdf Thelema & Buddhism] in ''Journal of Thelemic Studies'', Vol. 1, No. 1, Autumn 2007, pp. 18-32</ref>
-==ఇవి కూడా చూడండి ==
-*[[Basic Points Unifying the Theravada and the Mahayana]]
-*[[Buddhist terms and concepts]]
-*[[List of Buddhist topics]]
-*[[List of Buddhists]]
-*[[shinbutsu shūgō]]
-*[[Buddhist Ceremonies]]
-*[[Buddhist flag]]
-{{ప్రపంచ మతములు}}
-==మూలాలు==
 <!--<nowiki>
  See http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Footnotes for an explanation of how to generate footnotes using the<ref> and </ref> tags, and the template below
 </nowiki>-->
+<div style="height: 220px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA; reflist2">{{reflist|colwidth=30em}}</div>
-{{reflist|2}}
+== ఉపయుక్త గ్రంథసూచి ==
-==వనరులు==
+#[http://archive.org/details/Dhammapadam]
+#[http://archive.org/details/DhammaPadamuBuddaGeetha ధమ్మపదము-బుద్ధగీత-చర్ల గణపతిశాస్త్రి]
-==బయటి లింకులు==
+== బయటి లింకులు ==
+* [https://web.archive.org/web/20080725095453/http://www.dmoz.org/Society/Religion_and_Spirituality/Buddhism Buddhism] at Open Directory Project
-<!-- Wikipedia is not a collection of links. Please do not add links that are not relevant. If you feel that a link has to be added here, discuss about it first at the discussion page.-->
+* [http://www.accesstoinsight.org Access to Insight]
-*[http://www.dmoz.org/Society/Religion_and_Spirituality/Buddhism/ Buddhism] at Open Directory Project
-*[http://www.accesstoinsight.org Access to Insight]
+* [http://www.buddhanet.net BuddhaNet]
-*[http://www.buddhanet.net BuddhaNet]
+* [http://www.dharmanet.org/ DharmaNet]
-*[http://www.dharmanet.org/ DharmaNet]
+* [https://web.archive.org/web/20171015191254/http://www.e-sangha.com/ E-Sangha]
-*[http://www.e-sangha.com/ E-Sangha]
+* [http://www.aboutbuddhism.org About Buddhism]
-*[http://www.aboutbuddhism.org About Buddhism]
-*[http://www.vwsp.eu/tathagata/budh-diags/nut_gr1.htm Essential Theravada Buddhism in graphics]
-*[http://www.sacred-texts.com/bud/index.htm Buddhist texts] (English translations)
-*[http://www.webspawner.com/users/bodhisattva/index.html Tathagatagarbha Mahayana sutras]
-*[http://www.kamat.com/kalranga/budhist/index.htm Buddhism Potpourri]
-*[http://www.what-Buddha-taught.net What the Buddha Taught ] Multi-lingual
-*[http://www.veoh.com/videos/v7071978efhj2aF6 Video documentary Buddhist history in India]
-* {{cite web |publisher= [[Victoria and Albert Museum]]
- |url= http://www.vam.ac.uk/collections/asia/asia_features/buddhism/index.html
- |title= Buddhism - objects, art and history
- |work=Asia
- |accessdate= 2007-12-06}}
-[[వర్గం:మతములు]]
+{{ప్రపంచ మతములు}}
+<!-- వర్గాలు --><!-- అంతర్వికీ లింకులు -->
-{{Link FA|ro}}
-{{Link FA|vi}}
+[[వర్గం:మతాలు]]
-[[en:Buddhism]]
+[[వర్గం:భారతీయ మతములు]]
-[[hi:बौद्ध धर्म]]
+[[వర్గం:బౌద్ధ మతము]]
-[[kn:ಬುದ್ಧ]]
+[[వర్గం:ఈ వారం వ్యాసాలు]]
-[[ta:பௌத்தம்]]
-[[af:Boeddhisme]]
-[[als:Buddhismus]]
-[[an:Budismo]]
-[[ar:بوذية]]
-[[ast:Budismu]]
-[[bar:Buddhismus]]
-[[bat-smg:Budėzmos]]
-[[bcl:Budismo]]
-[[bg:Будизъм]]
-[[bn:বৌদ্ধ ধর্ম]]
-[[br:Boudaegezh]]
-[[bs:Budizam]]
-[[ca:Budisme]]
-[[cs:Buddhismus]]
-[[cy:Bwdhaeth]]
-[[da:Buddhisme]]
-[[de:Buddhismus]]
-[[el:Βουδισμός]]
-[[eo:Budhismo]]
-[[es:Budismo]]
-[[et:Budism]]
-[[eu:Budismo]]
-[[fa:آئین بودایی]]
-[[fi:Buddhalaisuus]]
-[[fr:Bouddhisme]]
-[[fur:Budisim]]
-[[fy:Boedisme]]
-[[ga:Búdachas]]
-[[gan:佛教]]
-[[gl:Budismo]]
-[[he:בודהיזם]]
-[[hr:Budizam]]
-[[ht:Boudis]]
-[[hu:Buddhizmus]]
-[[hy:Բուդդայականություն]]
-[[ia:Buddhismo]]
-[[id:Agama Buddha]]
-[[ie:Budhisme]]
-[[ilo:Budhismo]]
-[[io:Budismo]]
-[[is:Búddismi]]
-[[it:Buddhismo]]
-[[ja:仏教]]
-[[jbo:bu'ojda]]
-[[ka:ბუდიზმი]]
-[[kk:Буддизм]]
-[[ko:불교]]
-[[kw:Bouddhisteth]]
-[[ky:Буддизм]]
-[[la:Buddhismus]]
-[[li:Boeddhisme]]
-[[lmo:Budiism]]
-[[lo:ພຸດທະສາດສະໜາ]]
-[[lt:Budizmas]]
-[[lv:Budisms]]
-[[mk:Будизам]]
-[[mn:Буддизм]]
-[[mr:बौद्ध धर्म]]
-[[ms:Agama Buddha]]
-[[mt:Buddiżmu]]
-[[my:ဗုဒ္ဓဘာသာ]]
-[[nds:Buddhismus]]
-[[nl:Boeddhisme]]
-[[nn:Buddhismen]]
-[[no:Buddhisme]]
-[[oc:Bodisme]]
-[[pih:Budism]]
-[[pl:Buddyzm]]
-[[ps:بوديزم]]
-[[pt:Budismo]]
-[[qu:Budismu]]
-[[ro:Budism]]
-[[ru:Буддизм]]
-[[sc:Buddhismu]]
-[[scn:Buddismu]]
-[[sco:Buddhism]]
-[[si:බුදු දහම]]
-[[simple:Buddhism]]
-[[sk:Budhizmus]]
-[[sl:Budizem]]
-[[sr:Будизам]]
-[[sv:Buddhism]]
-[[sw:Ubuddha]]
-[[th:พระพุทธศาสนา]]
-[[tl:Budismo]]
-[[tpi:Budisim]]
-[[tr:Budizm]]
-[[uk:Буддизм]]
-[[ur:بدھ مت]]
-[[uz:Buddizm]]
-[[vi:Phật giáo]]
-[[yi:בודהיזם]]
-[[yo:Buddhism]]
-[[zh:佛教]]
-[[zh-classical:佛教]]
-[[zh-min-nan:Hu̍t-kàu]]
-[[zh-yue:佛教]]