బౌద్ధ మతం

థాయిలాండ్‌లో బుద్ధుని చిత్రం

ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌లో బౌద్ధమతం స్తూపాలున్న స్థలాలు.

బౌద్ధ స్తూపం నిర్మాణం విభాగాలు

బౌద్ధ మతము

బౌద్ధ మతము లేదా బౌద్ధం(Buddhism) ప్రపంచంలోని ముఖ్యమైన మతాలలో ఒకటి. మొత్తం ప్రపంచంలో బౌద్ధ ధర్మాన్ని ఆచరించేవారు 23 కోట్లనుండి 50 కోట్ల వరకు ఉండవచ్చునని అంచనా. బౌద్ధంలో రెండు ప్రధాన విభాగాలున్నాయి - మహాయానము, థేరవాదము. తూర్పు ఆసియా, టిబెట్ ప్రాంతాలలో మహాయానం (వజ్రయానం తో కలిపి) అధికంగా ప్రాచుర్యంలో ఉంది.

గౌతమ బుద్ధుడు బోధించిన ధర్మ సూత్రాలు బౌద్ధానికి మూలాధారం. త్రిపిటకములు అనే శాస్త్ర గ్రంధం బౌద్ధానికి ప్రధాన ఆధారమని అధికులు విశ్వసిస్తారు. ఇందుకు అదనంగా మహాయాన బౌద్ధులు "మహాయాన సూత్రాలు" అనే రచనను విశ్వసిస్తారు. దీనిని థేరవాదులు అంగీకరించరు.

ప్రధాన సంప్రదాయాలు

దస్త్రం:Beijingmonk.jpg

Chinese Mahayana Buddhist monk lighting incense in a Beijing temple.

థేరవాద, మహాయాన సంప్రదాయాలు బౌద్ధంలో ఉన్న రెండు ప్రధాన విభాగాలు. ఇంకా కొన్ని శాఖలు కూడా ఉన్నాయి. కాని వీటన్నింటిలో ఏకాభిప్రాయంగా పరిగణింపబడే ముఖ్య సూత్రాలను చెప్పడానికి నిపుణులు ప్రధానంగా పాళీ భాష, టిబెటన్ భాష లోనూ, ఇంకా అనువాద రూపంలో ఉన్న మంగోలియన్, చైనా భాషల గ్రంధాలలోనూ, కొద్దిగా లభించే సంస్కృత మూలాలలోనూ ఉన్న విషయాల ఆధారంగా కొన్ని ప్రధాన సూత్రాలను ఉదాహరిస్తారు. అయితే వీటిలో భిన్నాభిప్రాయాలు, భిన్న సంప్రదాయాలు ఉండవచ్చును.

• గౌతమ బుద్ధుడు వారి గురువు, ప్రవక్త
• మధ్యేమార్గం , కార్య కారణత్వం (Dependent origination), Four Noble Truths, Noble Eightfold Path - వీటిని సిద్ధాంతపరంగా అంగీకరిస్తారు. కాని కొన్ని సంప్రదాయాల ఆచరణలో వీటిని (కొంత గాని, పూర్తిగా గాని) అమలు చేయకపోవచ్చును.
• సామాన్యులు, సంఘ పరివారంలోనివారు కూడా సాధన ద్వారా నిర్వాణం పొందవచ్చును.
• నిర్వాణం పరమోత్కృష్ట గమ్యమని భావిస్తారు. థేరవాదులు ల నమ్మకం ప్రకారం బుద్ధుడు పొందిన నిర్వాణమే ఇతరులకూ లభిస్తుంది, రెండు రకాల నిర్వాణాలుండవు. ఈ సాధనా మార్గాన్ని బుద్ధుడు మొదటిగా కనుక్కొని ఇతరులకు బోధించాడు.

ఆరంభం, చరిత్ర

ప్రధాన వ్యాసం: గౌతమ బుద్ధుడు

బౌద్ధ ధర్మాన్ని మొదటిగా బోధించిన గౌతమ బుద్ధుని అసలు పేరు సిద్ధార్ధుడు. ఇతడు లుంబిని అనే చోట జన్మించాడు. కపిలవస్తు అనే నగరంలో పెరిగాడు. ఇతని తండ్రి శుద్ధోదనుడు అనే రాజు. తల్లి మాయాదేవి

సిద్ధార్ధుని తాత్విక అన్వేషణ గురించి బహుళంగా ప్రచారంలో ఉన్నకధ - సిద్ధార్ధుని జననం తరువాత అతని తండ్రి శుధ్ధోదనునికి "ఈ బాలుడు మునుముందు గొప్ప చకవర్తి లేదా సర్వసంగ పరిత్యాగి అవుతాడు" అని పండితులు జోస్యం చెప్పారు. తన కుమారునికి వైరాగ్యం కలుగరాదనే కోరికతో తండ్రి అతనికి బయటి లోకంలోని చీకు చింతలు తెలియకుండా సకల భోగాలలో పెంచాడు. యశోధర అనే చక్కని యువతితో వివాహం జరిపాడు. వారికి రాహులుడనే పుత్రుడు జన్మించాడు. కాని తన 29వ యేట సిద్ధార్ధుడు నగరంలో ప్రయాణిస్తుండగా జనుల కష్టాలను, ఒక పండు ముసలివానిని, ఒక శవాన్ని, ఒక సాధువును చూచాడు. ఈ దృశ్యాలను "నాలుగు దృశ్యాలు" అంటారు.

ఈ దృశ్యాలను చూచిన సిద్ధార్ధుని మనసు తాత్విక చింతనవైపు మళ్ళింది. ఒకరాత్రివేళ తన కుటుంబాన్ని, రాజ భోగాలను వదలి రాజప్రాసాదంనుండి నిష్క్రమించాడు. సత్యాన్వేషణకై వివిధ మార్గాలను ప్రయత్నించాడు. కొంతకాలం కఠోరమైన దీక్షను సాగించాడు. కాని ఆ విధంగా శరీరాన్ని మనసును క్షోభ పెట్టడం నిరర్ధకమని తెలుసుకొన్నాడు.

తరువాత దీక్షను అవలంబించాడు. అతిగా సుఖలోలత లేకుండా, కఠోరమైన యోగదీక్ష కాకుండా మధ్యేమార్గంలో పయనించాలని నిశ్చయించుకొన్నడు. ఒక గ్రామ యువతి ప్రసాదించిన భిక్షను ఆరగించి, బోధగయలో ఒక రావి చెట్టుక్రింద ధ్యానమగ్నుడయ్యాడు. ఈ చెట్టునే బోధివృక్షమంటారు. పరమ సత్యాన్ని కనుగొనేవరకూ కదలరాదని నిశ్చయించుకొన్నాడు. 49 రోజుల ధ్యానం తరువాత అతనికి జ్ఞానోదయమైంది. అప్పటినుండి అతను బుద్ధుడు అయ్యాడు. తాను కనుగొన్న ధర్మాన్ని అందరికీ బోధించసాగాడు.

గౌతమ బుద్ధుడు క్రీ.పూ. 5వ శతాబ్దంలో జీవించాడని పరిశోధకుల అంచనా. కాని అతని జన్మ దినం గురించి భిన్నాభిప్రాయాలున్నాయి. తన 80వ యేట కుశీనగరంలో మరణించాడు.

ఆరంభ దశ

బౌద్ధమతం చరిత్రను క్రింది దశలుగా విభజింపవచ్చును

1. ఆరంభ బౌద్ధం - ఈ దశను "హజిమె నకమురా" అధ్యయనకారుడు మళ్ళీ రెండు దశలుగా విభజించాడు. :
   1. అసలు బౌద్ధం - బుద్ధుడు బోధించినది (మతంగా రూపొందనిది)
   2. సనాతన బౌద్ధం - ఆరంభ దశలో
2. బౌద్ధ సిద్ధాంతం ఆరంభ దశ - నికాయ బౌద్ధం
3. మహాయానం ఆరంభ దశ
4. మహాయానం పరిణతి దశ
5. వజ్రయానం

అయితే ఇవన్నీ ఒకదాని తరువాత ఒకటి వచ్చిన దశలు అనలేము. ఉదాహరణకు మహాయానం ఆవిర్భవించిన తరువాత చాలాకాలం వరకు సనాతన బౌద్ధం అధిక ప్రాభవం కలిగి ఉంది.

సుత్త పిటక, వినయపిటక

ఆరంభ దశలో బౌద్ధం సుత్త పిటకం, వినయ పిటకం అనే మౌలిక పాళీ సూత్రాలపైనా, నాలుగు నికాయ (ఆగమ) సూత్రాలపైనా ఆధారపడింది (కొద్దిమంది పరిశోదకులు మాత్రం ఈ అభిప్రాయాన్ని వ్యతిరేకించారు). దాదాపు అన్ని ఆరంభకాలపు రచనలలోనూ కనిపించే క్రింది సిద్ధాంతాలు బుద్ధుని బోధనలనుండి నేరుగా గ్రహించబడినవని భావిస్తున్నారు.

• మూడు లక్షణాలు లేదా జీవ ధర్మాలు - అనిత్యము, దుఃఖము, అనాత్మత - (పాళీ భాషలో అనిచ్చ, దుక్క, అనత్త)
• ఐదు తత్వాలు లేదా పంచ కంధాలు - ఆకారం (రూపం), వేదన (బాధ), సంజ్ఞ (ఇంద్రియాల ద్వారా తెలుసుకోవడం), సంస్కారం (భావనలు కలగడం), విజ్ఞానం
• ప్రతి సముత్పాదన (dependent arising) లేదా కార్యకారణత్వం - ఒక దాని కారణంగా మరొకటి జరగడం
• కర్మ, పునర్జన్మ
• నాలుగు మహోన్నత సత్యాలు - చత్వారి ఆర్య సత్యాణి - దుఃఖము (జన్మ, జీవితం, మరణం కూడా దుఃఖ మయాలు), సముదాయము (సుఖ కాంక్ష వలన దుఃఖము కలుగుతుంది), నిరోధము (కాంక్షను త్యజిస్తే దుఃఖం దూరమవుతుంది), మార్గము (అష్టాంగ మార్గం వలన కాంక్షను త్యజింపవచ్చును)
• అష్టాంగ మార్గము - సమ్యగ్వచనము (మంచిమాట), సమ్యగ్‌కర్మ (మంచి పనులు), సమ్యగ్‌జీవనము (మంచి జీవితం), సమ్యగ్‌వ్యాయామము (మంచి ప్రయత్నం), సమ్యగ్‌స్మృతి (మంచి దృక్పధము), సమ్యగ్‌సమాధి (మంచి ధ్యానము), సమ్యగ్‌దృష్టి (సత్యాన్ని చూడడం), సమ్యగ్‌సంకల్పము (మంచి సంకల్పము)
• నిర్వాణము

కొందరు పరిశోధకులు వేరే ప్రమాణాలను ప్రతిపాదించారు.

సంఘాలు

బుద్ధుని పరినిర్వాణం తరువాత కొద్ది కాలానికే మొదటి బౌద్ధ మండలి (first Buddhist council) సమావేశమయ్యంది. బుద్ధుని అమూల్య బోధనలు కలుషితం కాకుండా వాటిని గ్రంధస్తం చేయడం ఈ మండలి సంకల్పం. బుద్ధుని సన్నిహితుడైన ఆనందుడు తెలిపిన సూత్రాలు సుత్త పిటకం అనీ, మరొక శిష్యుడు ఉపాలి చెప్పిన విషయాలు వినయ పిటకం అనీ ప్రసిద్ది చెందాయి.. సుత్త పిటకంలో బుద్ధుని సూక్తులు ఉన్నాయి. వినయ పిటకంలో బౌద్ధ సంఘంలో ఉండేవారి లక్షణాల గురించి చెప్పబడింది (భిక్షువుల ధర్మాలు). రెండవ బౌద్ధ మండలి తరువాత బౌద్ధంలో వివిధ శాఖలు పొడసూపనారంభించాయని పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. అశోకుని తరువాతనే ఈ శాఖా భేదాలు బలవంతమయ్యాయని కొందరి అభిప్రాయం.

అశోకుడు పాటలీ పుత్ర నగరంలో మూడవ బౌద్ధ మండలిని నిర్వహింప జేశాడు. అయితే కొందరు అబౌద్ధులను సంఘంలోంచి వెలివేసి, సంఘాన్ని ఏకీకృతం చేసినట్లు మాత్రమే అశోకుని శాసనాలు చెబుతున్నాయి. స్థవిరులు అనబడే వారు, మహాసాంఘికులు అనబడేవారు "వినయం" గురించి గట్టిగా ఒకరినొకరు వ్యతిరేకించారు. సంఘంలో ఉండవలసిన వారి అర్హతల గురించి ఈ విభేదాలు పొడసూపాయి. కొంత కాలం ఒకే సంఘారామంలో ఇరు వర్గాలవారు కలసి ఉండి ఉండవచ్చును. కాని షుమారు క్రీ.శ. 100 నాటికి వారు వేరు కుంపట్లు పెట్టుకొని ఉంటారు. స్థవిరులలోంచి వచ్చిన మరొక శాఖ థేరవాదంగా పరిణమించింది. స్థవిరులు సంఘం అర్హతలుగా ప్రతిపాదించిన నియమాలు మరీ కఠినంగా ఉన్నాయని మహాసాంఘికులు అభిప్రాయపడ్డారు.

అనంతర పరిణామాలు

అశోకుని కాలంలో బౌద్ధమతం విస్తరణ (క్రీ.పూ.260–218).

బౌద్ధ రచనల ప్రకారం 2వ శతాబ్దానికి చెందిన ఇండో-గ్రీక్ రాజు "1వ మెనాందర్" బౌద్ధమతాన్ని స్వీకరించాడు.

ఈ విధమైన విభేదాల ఫలితంగా ఒకో శాఖ తమదైన "అభిధమ్మము" (సూత్రాలు, సిద్ధాంతాలు, నియమాలు) ఏర్పరచుకోవడం ప్రాంభించింది. బౌద్ధం విస్తరించిన కొలదీ అభిధమ్మ పిటకం అనే వ్యవస్థీకృత సిద్ధాంతం రూపొందింది. బుద్ధుని సందేశాల పరిధిని విస్తరించడానికి ఇష్టం లేని మహాసాంఘికులు మాత్రం వేరే అభిధమ్మపిటకాన్ని తయారు చేసుకోలేదు అనిపిస్తుంది. అయితే 5వ శతాబ్దానికి చెందిన ఫాహియాన్ మరియు 7వ శతాబ్దానికి చెందిన హ్యూన్‌త్సాంగ్ రచనల ప్రకారం మహాసాంఘికులకు కూడా ఒక అభిధమ్మం ఉంది.

ఆరంభంలో భారత దేశంలో నిదానంగా వ్యాపించిన బౌద్ధం అశోకుని కాలంలో దేశం నలుమూలలా, మరియు దేశాంతరాలలోనూ విస్తరించింది. ఈ కాలంలోనే అనేక స్తూపాల నిర్మాణాలు జరిగాయి. ధర్మ పధాన్ని ప్రచారం చేయడానికి అశోకుని దూతలు దేశదేశాలు ప్రయాణమయ్యారు. శ్రీలంకకు, సెల్యూసిడ్ రాజ్యాలకు, మధ్యధరా రాజ్యాలకు బౌద్ధ భిక్షువులు తరలి వెళ్ళారు. ఇలా దేశపు ఎల్లు దాటిన బౌద్ధం ఒకవైపు శ్రీలంకకు, అటునుండి క్రమంగా ఆగ్నేయ ఆసియా దేశాలకు వ్యాపించింది. మరొకవైపు మధ్య ఆసియా, ఇరాన్ ప్రాంతాలకు విస్తరించి, చైనాలో ప్రవేశానికి మార్గం సుగమం చేసుకొంది. కాలక్రమంగా శ్రీలంక, ఆగ్నేయాసియాలలో థేరవాద బౌద్ధంగాను, టిబెట్ మరియు చైనాలో తాంత్రిక లేదా వజ్రయాన ప్రభావితమైన బౌద్ధంగాను పరిణమించాయి. ఈ కాలంలో బౌద్ధ సంఘంపై ఇతర నాగరికతల ప్రభావం మరింతగా పడసాగింది. అంతే కాకుండా భారతదేశంలో ఇతర (బౌద్ధం కాని) మతాలు బౌద్ధం వలన ప్రభావితం కాగా, బౌద్ధం ఆ మతాలవలన కూడా ప్రభావితమవ సాగింది.

మహాయానం ప్రాభవం

ప్రధాన వ్యాసం: మహాయానం

చైనాలో క్రీ.శ. 650 "టాంగ్" వంశపు కాలం నాటి బుద్ధ విగ్రహం - చైనా బౌద్ధం మహాయాన సంప్రదాయానికి చెందినది. అందులో ఇప్పుడు "Pure Land" మరియు "జెన్" అనే రెండు ప్రధాన శాఖలున్నాయి.

1 నుండి 10వ శతాబ్దంలో మహాయానం విస్తరణ.

దస్త్రం:GBA8.jpg

బమ్యాన్, ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లోని బుద్ధవిగ్రహం - 1963కు ముందు ఫొటో.

మహాయానం ఆరంభం ఎలా ఎప్పుడు జరిగిందో స్పష్టంగా తెలియడంలేదు. షుమారు 1వ శతాబ్దంలో పశ్చిమోత్తరాన కుషాను రాజ్యంలోను, దక్షిణాన శాతవాహనుల దేశంలోను, పశ్చిమాన భరుకచ్చం (భారుచ్) సమీపంలో అజంతా, ఎల్లోరా ప్రాంతాలలోను ఆవిర్భవించిన వివిధ దృక్పథాల సంగమమే మహాయానం కావచ్చును. స్తూపాలను పూజించడం, బోధిసత్వుని గాధలను చిత్రాల ద్వారా సామాన్యులలో ప్రచారం చేయడం అనే విధానాలు మహాయానం ఆవిర్భవానికి మూల ఘటనలు కావచ్చును. కాని ఈ అభిప్రాయాన్ని కొందరు పండితులు త్రోసిపుచ్చుతున్నారు. మహాయానం సిద్ధాంతాలలో "సర్వస్తివాదం" మరియు "ధర్మగుప్తకం" అనే రెండు తెగల ప్రభావం ఎక్కువగా ఉంది.

మహాయానులు బోధిసత్వుని మార్గానికి ప్రాధాన్యతనిస్తారు. 2వ శతాబ్దంలో కుషాణు చక్రవర్తి కనిష్కుడు నాలుగవ బౌద్ధ మండలిని సమావేశపరచాడు. ఈ మండలిని థేరవాదులు అంగీకరించరు. ఈ మండలి సమావేశంలో త్రిపిటకాలకు అదనంగా మరికొన్ని సూత్రాలు (పద్మ సూత్రం, హృదయ సూత్రం, అమితాభసూత్రం వంటివి) ఆమోదం పొందాయి. "అందరికీ" నిర్వాణం లభించడం సాధ్యమేనని ఈ మండలిలో ఆమోదించారు. నిర్వాణం కోసం సాధన చేసేవారికి దైవ స్వరూపులైన బుద్ధులు, బోధిసత్వులు అనే భావాలను ఆంగీకరించారు. నిర్వాణం "అందరికీ" అందుబాటులో ఉన్నందున ఇది "మహాయానం" (పెద్ద బండి) అయ్యింది. అయితే ఈ శాఖ అంతకు ముందే ఉన్న సర్వస్తివాదానికి కేవలం ప్రతిరూపమేనని కొందరు పండితుల అభిప్రాయం.. ఈ సిద్ధాంతాలు గ్రంధస్తం చేయబడి, మధ్య ఆసియా, చైనాలకు దేశాలకు విస్తరించాయి. చైనాలో మరిన్ని మార్పులు జరిగిన మహాయానం ఆ రూపంలో జపాన్, వియత్నాం, కొరియా ప్రాంతాలకు విస్తరించింది.

అయితే మహాయాన బౌద్ధానికి పటిష్టమైన సిద్ధాంతాలను ఏర్పరచింది నాగార్జునుడు. షుమారు 150-250 మధ్య కాలానికి చెందిన ఈ ఆచార్యుని ప్రభావం మహాయానంపై అసమానమైనది. త్రిపిటకాల పరిధిలో ధర్మము, మోక్షము, శూన్యత అనే భావాలను ఏకీకృతం చేసి, అనాత్మత మరియు కార్యకారణత్వం వంటి మౌలిక సూత్రాలతో విభేదం లేకుండా పరిష్కరించాడు. నాగార్జునుడు బోధించిన మార్గాన్ని మాధ్యమిక వాదము అంటారు. కనిష్కుల తరువాత గుప్తుల కాలం (4-6 శతాబ్దాలు)లో కూడా బౌద్ధం భారతదేశంలో బలంగానే ఉంది. ఒక ప్రక్క నాగార్జునుని మాధ్యమిక వాదము, మరొక ప్రక్క యోగాచార బౌద్ధంగా పరిణమించిన సర్వస్తివాదము తమ తమ అనుయాయులలో బలంగా ఉన్నాయి. ఇలా మాధ్యమిక వాదము, యోగాచారము కలగలిపిన సంప్రదాయాలు ఇండో-టిబెటన్ బౌద్ధానికి మూలాలుగా స్థిరపడ్డాయి.

వజ్రయానం

ప్రధాన వ్యాసం: వజ్రయానం

తాంత్రిక ఆచారాలతో కూడుకొన్న వజ్రయాన బౌద్ధం ఆరంభమైన విధానాన్ని గురించి కూడా భిన్నాభిప్రాయాలున్నాయి. టిబెటన్ సంప్రదాయం ప్రకారం శాక్యముని బుద్ధుడే తంత్రాన్ని బోధించాడని, కాని అవి రహస్యాలు గనుక బుద్ధుని అనంతరం చాలా కాలానికి గాని గ్రంధస్తం కాలేదని అంటారు. వజ్రయానం పరిణతిలో నలందా విశ్వవిద్యాలయం ప్రముఖ పాత్ర కలిగి ఉంది. 11వ శతాబ్దం వరకు ఇక్కడినుండి టిబెట్, చైనాలకు ఈ తాంత్రిక విధానాలు సంక్రమించాయి. టిబెటన్ బౌద్ధంలో ఈ విధానాల ప్రభావం బలంగా ఉంది. డేవిడ్ రోనాల్డ్‌సన్ అనే ఆచార్యుని అభిప్రాయం ప్రకారం గుప్తుల అనంతరం బౌద్ధానికి ప్రజలలో ఆదరణ కొరవడింది. సామాన్యులను ఆకట్టుకొనడానికి అప్పటికే సమాజంలో ఆచరణలో ఉన్న సిద్ధ తంత్రాల వినియోగం అధికమయ్యింది. మరో 200 సంవత్సరాల తరువాత ఈ సంప్రదాయాల మిళితం వజ్రయానం అనే సిద్ధాంతంగా రూపొందింది.మూస:Page number

పరిసర దేశాలలో బౌద్ధం స్థిరంగా ఉన్నప్పటికీ భారత దేశంలో క్షీణించసాగింది. క్రమంగా సంపూర్ణంగా అంతరించింది.

దక్షిణ (థేరవాద) బౌద్ధం

ప్రధాన వ్యాసం: థేరవాదం

థేరవాదం (పూర్వవాదం లేదా సనాతనవాదం) అనేది బౌద్ధంలో అన్నింటికంటే ప్రధమ దశలో ఆవిర్భవించిన సిద్ధాంతాలకు సమీపంలో ఉన్న సంప్రదాయం. క్రీ.పూ.250లో జరిగిన మూడవ బౌద్ధ మండలి సమావేశంలో ఇతరులతో విభేదించిన స్థవిరులు (విభజ్జన వాదులు) క్రమంగా థేరవాదులయ్యారు. భారతదేశంలో ఈ వాదం క్షీణీంచినప్పటికీ శ్రీలంక, ఆగ్నేయ ఆసియాలలో ఇప్పటి బౌద్ధమతం థేరవాదుల మార్గానికి సమీపంగా ఉంది.

థేరవాదుల విశ్వాసాలు, ఆచరణలు ఆరంభంలో వెలువడిన పాళి సూత్రాలకు, వాటిపై వచ్చిన వ్యాఖ్యలకు పరిమితమై ఉంటాయి. కొన్ని శతాబ్దాలు మౌఖికంగా ఉండిపోయిన వీరి సూత్రాలు క్రీ.పూ.1వ శతాబ్దంలో శ్రీలంకలో గ్రంధస్తం చేయబడ్డాయి. ఆ సమావేశాన్నే థేరవాదులు "నాలుగవ బౌద్ధమండలి"గా భావిస్తారు. మౌలిక సూత్రాలైన సుత్త పిటకం, వినయపిటకం, త్రిరత్నాలు వంటి సిద్ధాంతాలకు థేరవాదులు సంకలనం చేసిన రచనలే ఆరంభదశలోని బౌద్ధ సిద్ధాంతాలకు అతి సమీప ఆధారాలుగా పండితులు భావిస్తారు.

థేరవాదులు విభజ్జన వాదము (విశ్లేషణా బోధన)ను సమర్ధిస్తారు. గ్రుడ్డి నమ్మకాలకు బదులు సాధకుల అనుభవం, విమర్శనాత్మక పరిశీలన మరియు హేతువిచారణ ద్వారానే జ్ఞానం లభిస్తుందని థేరవాదుల సిద్ధాంతం. వీరి బోధనల ప్రకారం కామం, క్రోధం, మోహం వంటి మాలిన్యాలవలన సుఖలాలసత్వం, అందుమూలంగా దుఃఖం కలుగుతాయి. అష్టాంగమార్గ సాధన ద్వారా ఈ మాలిన్యాలను తొలగించి, మోహాన్నుండి బయటపడి దుఃఖాన్నుండి విముక్తులు కావచ్చును. అష్టాంగ మార్గం ద్వారా నాలుగు మహోన్నత సత్యాలు అవగతమౌతాయి. తద్వారా జ్ఞానము, నిర్వాణము లభిస్తాయి. నిర్వాణమే థేరవాదుల పరమార్ధం.

థేరవాదం ప్రస్తుతం ప్రధానంగా శ్రీలంక, మయన్మార్, లావోస్, థాయిలాండ్, కంబోడియా దేశాలలోను, కొద్దిభాగం చైనా , బంగ్లాదేశ్, వియత్నాం, మలేషియాలలోను ఆచరణలో ఉంది. ఐరోపా, అమెరికా ఖండాలలో కూడా థేరవాదం పట్ల ఆకర్షణ పెరుగుతున్నది.

తూర్పు దేశాలలో మహాయాన బౌద్ధం

చైనా మింగ్ వంశపు కాలానికి చెందిన "గ్వానయిన్" (కరుణా దేవత) పింగాణీ ప్రతిమ

మహాయానం అనే విభాగం సనాతన బౌద్ధ సూత్రాలకు మరికొన్ని సూత్రాలను జోడించడం ద్వారా విస్తరించింది. మహాయానులు "బోధిసత్వ" భావానికి ప్రాముఖ్యత ఇస్తారు. సాధన ద్వారా దుఃఖం నుండి విముక్తి పొందడం అనే ప్రాధమిక లక్ష్యం కంటే మహాయాన సాధకులు లోకంలో ఉండి అందరినీ దుఃఖాన్నుండి విముక్తులను చేయాడమనే లక్ష్యాన్ని ఎన్నుకుంటారు. బోధిసత్వులు సకల జీవులకూ నిర్వాణాన్ని పొందడంలో తోడ్పడతారని వారి విశ్వాసం. అవధులు లేని "మహా కరుణ"యే బోధిసత్వుల లక్షణం. అదే అందరికీ నిర్వాణాన్ని ప్రసాదిస్తుంది.

శూన్యత, ప్రజ్ఞాపారమిత, తథాగతత్వము అనే ఉన్నత తత్వాలు మహాయానంలో తరచు ప్రస్తావించబడుతాయి. తథాగత గర్భ సూత్రాలు పరమ సత్యాన్ని, ధర్మాన్ని, ఇదే అన్నింటికంటే గొప్ప సత్యమనీ మహాయానుల విశ్వాసం. అయితే ప్రస్తుతం చైనాలో అన్ని సూత్రాలకు సమానమైన ప్రాముఖ్యత ఉన్నట్లుగా అనిపిస్తుంది.. మహాయాన సంప్రదాయంలో కొన్నిమార్లు బుద్ధుడు లేక ధర్మం ప్రత్యక్షం అవుతారని సూచనలున్నాయి. ఇది "దేవుడు" అనే భావానికి మహాయానంలో స్థానం కల్పిస్తుంది. మహాయానంలో త్రిపిటకాలకు అదనంగా మహాయాన సూత్రాలు, పద్మ సూత్రాలు, మహాపరినిర్వాణ సూత్రాలు ఉన్నాయి. వీటి సాధన ద్వారా బుద్ధత్వం పొందవచ్చునని వారి విశ్వాసం.

ప్రస్తుత కాలంలో చైనా, టిబెట్, జపాన్, కొరియా, సింగపూర్ దేశాలలోను, కొద్ది భాగం రష్యాలోను, వియత్నా అధిక భాగంలోను అనుసరించే బౌద్ధాన్ని స్థూలంగా క్రింది విభాగాలుగా విభజింపవచ్చును.

• 'జెన్' లేదా 'చాన్' (Chan/Zen) - "ధ్యాన" అనే సంస్కృత పదం నుండి "చాన్" లేదా "జెన్" అనే చైనీయ పదాలు ఉద్భవించాయి. చైనా, జపాన్ దేశాలలో ఈ సంప్రదాయం బలంగా ఉంది. పేరును బట్టే జెన్ బౌద్ధంలో ధ్యానానికి ప్రాముఖ్యత చాలా ఎక్కువ ఉంటుంది. మొత్తానికి జెన్ బౌద్ధులు శాస్త్రాల అధ్యయనానికి అంత ప్రాధాన్యత ఇవ్వరు. అందరిలోనూ బుద్ధుడున్నాడు. ధ్యానం ద్వారా ఆ బుద్ధుని తెలిసికోవచ్చునని వీరి విశ్వాసం. ఇందులో మరిన్ని ఉపశాఖలున్నాయి. "రింజాయ్" జెన్ బౌద్ధులు తమ ధ్యానంలో "koan (meditative riddle or puzzle)" అనే సాధనాన్ని (యంత్రాన్ని) వాడుతారు. "సోటో" శాఖ జెన్ బౌద్ధులు కూడా ఈ యంత్రాన్ని వాడుతారు గాని "shikantaza అనగా కేవలం ఆసీనులై ధ్యానం చేయడం వారి ప్రధాన ఉద్దేశ్యం.

• శుద్ధ భూమి (Pure Land Buddhism) - అధికంగా చైనాలో సామాన్య జనం ఆదరించే విధానం సాధన ద్వారా జ్ఞానం, నిర్వాణం సాధించే అవకాశం సామాన్యులకు కష్టం గనుక ఇతర విధానాల ద్వారా కూడ కొంత రక్షణ సాధ్యమని వీరి విశ్వాసం.

• నిచిరెన్ జపాన్‌లో మాత్రమే (Nichiren Buddhism)

• షింగన్ (ఒక విధమైన వజ్రయానం) (Shingon)

• టెండాయ్ (Tendai)

Speaking of Zen in general, Buddhist scholar Stephen Hodge writes (Zen Masterclass, Godsfield Press, 2002, pp. 12–13): "... practitioners of Zen believe that Enlightenment, the awakening of the Buddha-mind or Buddha-nature, is our natural state, but has been covered over by layers of negative emotions and distorted thoughts. According to this view, Enlightenment is not something that we must acquire a bit at a time, but a state that can occur instantly when we cut through the dense veil of mental and emotional obscurations." Zen Buddhist teaching is often full of paradox, in order to loosen the grip of the ego and to facilitate the penetration into the realm of the True Self or Formless Self, which is equated with the Buddha himself (Critical Sermons on the Zen Tradition, Hisamatsu Shin'ichi, Palgrave Macmillan, New York, 2002, passim). Commenting on Rinzai Zen and its Chinese founder, Linji, Hisamatsu states: "Linji indicates our true way of being in such direct expressions as 'True Person' and 'True Self'. It is independent of words or letters and transmitted apart from scriptural teaching. Buddhism doesn't really need scriptures. It is just our direct awakening to Self ..." (Hisamatsu, op. cit., p. 46). Nevertheless, Zen does not neglect the scriptures.

The above method of self-exertion or "self-power" - without reliance on an external force or being - stands in contrast to another major form of Buddhism, "Pure Land", which is characterised by utmost trust in the salvific "other-power" of Amida Buddha. Pure Land Buddhism is a very widespread and perhaps the most faith-orientated manifestation of Buddhism and centres upon the conviction that faith in Amitabha Buddha and/or the chanting of homage to his name will provide the spiritual energy that will liberate one at death into the "happy land" (sukhavati) or "pure land" of Amitabha (called Amida in Japanese) Buddha . This Buddhic realm is variously construed as a foretaste of Nirvana, or as essentially Nirvana itself. The great vow of Amitabha Buddha to rescue all beings from samsaric suffering is viewed within Pure Land Buddhism as universally efficacious, if only people will have faith in the power of that limitless great Vow, or will utter the liberational chant of Amida's name.

ఉత్తర (టిబెటన్) బౌద్ధం

Young Tibetan Buddhist monks of Drepung

Though thoroughly based upon Mahāyāna, Tibeto-Mongolian Buddhism is sometimes characterized as Vajrayāna or "Diamond Vehicle" (also referred to as Mantrayāna, Tantrayāna, Tantric Buddhism, or esoteric Buddhism). It therefore accepts all the basic concepts of Mahāyāna, but also includes a vast array of spiritual and physical techniques designed to enhance Buddhist practice. One component of the Vajrayāna is harnessing psycho-physical energy as a means of developing profoundly powerful states of concentration and awareness. These profound states are in turn to be used as an efficient path to Buddhahood. Using these techniques, it is claimed that a practitioner can achieve Buddhahood in one lifetime, or even as little as three years. In addition to the Mahāyāna scriptures, Vajrayāna Buddhists recognise a large body of Buddhist Tantras, some of which are also included in Chinese and Japanese collections of Buddhist literature, and versions of a few even in the Pali Canon.

సమకాలీన బౌద్ధం

Buddhism had become virtually extinct in India, and although it continued to exist in surrounding countries, its influence was no longer expanding. It is now again gaining strength. While estimates of the number of Buddhist followers range from 230 to 500 million worldwide, most estimates are in the region of 350 million. Most scholars classify similar numbers of people under a category they call variously Chinese (folk/traditional) religion, which is an amalgam of various traditions, including Buddhism. Furthermore, estimates are totally uncertain and in dispute:

• because of difficulties in defining who counts as a Buddhist;
• because of adherents of Eastern religions such as Buddhism, Taoism, Confucianism, Shinto and traditional religions or Shamanism, animism often have beliefs comprised of a mix of religious ideas;
• because of it was difficult to estimate accurately the number of Buddhists because they did not have congregational memberships and often did not participate in public ceremonies;
• because of uncertainties in the situation for several countries; most notably China, Vietnam and North Korea.

According to one analysis, Buddhism is the fourth-largest religion in the world behind Christianity, Islam, and Hinduism. The monks' order (Sangha), which began during the lifetime of the Buddha in India, is among the oldest organizations on earth.

Typical interior of a temple in Korea

• Theravāda Buddhism, using Pāli as its scriptural language, is the dominant form of Buddhism in Cambodia, Laos, Thailand, Sri Lanka, and Burma. Also the Dalit Buddhist movement in India (inspired by B. R. Ambedkar) practices Theravada.
• East Asian forms of Mahayana Buddhism that use scriptures in Chinese are dominant in most of China, Japan, Korea, Taiwan, Singapore and Vietnam as well as within Chinese and Japanese communities within Indochina, Southeast Asia and the West.
• Tibetan Buddhism, using the Tibetan language, is found in Tibet, and the surrounding areas in India, Bhutan, Mongolia, Nepal, and the Russian Federation.
• Most Buddhist groups in the West are at least nominally affiliated to some eastern tradition listed above. An exception is the Friends of the Western Buddhist Order, though they can be considered Mahayanist in a broad sense.

According to a website specializing in religious statistics, the numbers of adherents of the three main traditions listed above are about 124, 185 and 20 million, respectively.

At the present time, the teachings of all three branches of Buddhism have spread throughout the world, and Buddhist texts are increasingly translated into local languages. While, in the West, Buddhism is often seen as exotic and progressive, in the East, Buddhism is regarded as familiar and part of the establishment. Buddhists in Asia are frequently well organized and well funded. In a number of countries, it is recognized as an official religion and receives state support. In the West, Buddhism is recognized as one of the growing spiritual influences. (See also: Buddhism in the West)

కొన్ని ముఖ్య సిద్ధాంతాలు

Other teachings can be found in the sections above on history of Indian Buddhism and the main traditions, and also in separate articles on Buddhist devotion, Nichiren Buddhism, Shingon. (Also, Falun Gong is classified sometimes as a form of Buddhism, sometimes as a form of Chinese religion).

In Theravada Buddhism, any person who has awakened from the "sleep of ignorance" (by directly realizing the true nature of reality), without instruction, and who has reached the end of the compulsive cycle of rebirths (as human, animal, ghost, etc.) after numerous lifetimes of spiritual striving, and who teaches this Path to Awakening to others is called a Buddha, while those who achieve realisations but do not teach others are called paccekabuddhas. All traditional Buddhists agree that Shakyamuni or Gotama Buddha was not the only Buddha: it is generally taught that there have been many past Buddhas and that there will be future Buddhas too. If a person achieves this awakening, he or she is called an arahant. Siddhartha Gautama, the Buddha, is thus only one among other buddhas before or after him. His teachings are oriented toward the attainment of this kind of awakening, also called liberation, or Nirvana.

One of the teachings ascribed to the Buddha regarding the holy life and the goal of liberation is constituted by the "The Four Noble Truths", which focus on dukkha, a term that refers to suffering or the unhappiness ultimately characteristic of unawakened, worldly life. According to the interpretation of earlier Western scholars, followed by many modern Theravadins, the Four Noble Truths regarding suffering state what is its nature, its cause, its cessation, and the way leading to its cessation. This way to the cessation of suffering is called "The Noble Eightfold Path". However, according to at least some recent scholars, the so-called truths are not statements at all, but "things": suffering and the rest.

Numerous distinct groups have developed since the passing of the Buddha, with diverse teachings that vary widely in practice, philosophical emphasis, and culture. Few valid generalizations are possible about all Buddhists.

బోధి

Gautama Buddha, ancient region of Gandhara, northern Pakistan, 1st century CE, Musée Guimet, Paris.

ప్రధాన వ్యాసం: Bodhi

Bodhi (Pāli and Sanskrit (बॊधि), lit. awakening) is a term applied in Theravada Buddhism to the experience of Awakening of Arahants, including Buddhas. When used in a generic sense, a buddha is generally considered to be a person who discovers the true nature of reality through (lifetimes of) spiritual cultivation, investigation of the various religious practices of his time, and meditation. This transformational discovery is called Bodhi, which literally means "awakening", but is more commonly called "enlightenment".

In Early Buddhism, Bodhi carries a meaning synonymous to Nirvana, using only some different similies to describe the experience, which implied the extinction of raga (greed), dosa (hate) and moha (delusion). In the later school of Mahayana Buddhism, the status of nirvana was downgraded, coming to refer only to the extinction of greed and hate, implying that delusion was still present in one who attained Nirvana, and that one needed the additional and higher attainment of Bodhi to eradicate delusion. The result is that according to Mahayana Buddhism, the Arahant attains Nirvana but not Bodhi, thus still being subject to delusion, while the Buddha attains Bodhi. In Theravada Buddhism, Bodhi and Nirvana carry the same meaning, that of being freed from craving, hate and delusion. The Arahant, according to Theravada doctrine, has thus overcome greed, hatred, and delusion, attaining Bodhi. In Theravada Buddhism, the extinction of only greed (in relation to the sense sphere) and hatred, while a residue of delusion remains, is called Anagami.

Bodhi is attained when the Four Noble Truths are fully grasped, and all karma has reached cessation. Although the earliest sources do not have any mention of Paramitas, the later traditions of Theravada and Mahayana state that one also needs to fulfill the pāramitās. After attainment of Bodhi, it is believed one is freed from the compulsive cycle of saṃsāra: birth, suffering, death and rebirth, and attains the "highest happiness" (Nirvana, as described in the Dhammapada). Belief in self (ātmān, Pāli attā) has also been extinguished as part of the eradication of delusion, and Bodhi thus implies understanding of anattā (Sanskrit: Anatman).

Some Mahayana sources contain the idea that a bodhisattva, which in other Mahayana sources is someone on the path to Buddhahood, deliberately refrains from becoming a Buddha in order to help others.

According to a saying in one of the Mahayana sutras, if a person does not aim for Bodhi, one lives one's life like a preoccupied child playing with toys in a house that is burning to the ground.

మధ్యేమార్గం

An important guiding principle of Buddhist practice is the Middle Way which was said to have been discovered by the Buddha prior to his enlightenment (bodhi). The Middle Way or Middle Path has several definitions:

1. It is often described as the practice of non-extremism; a path of moderation away from the extremes of self-indulgence and opposing self-mortification.
2. It also refers to taking a middle ground between certain metaphysical views, e.g. that things ultimately either exist or do not exist.
3. An explanation of the state of nirvana and perfect enlightenment where all dualities fuse and cease to exist as separate entities (see Seongcheol).

త్రిరత్నాల శరణు

Footprint of the Buddha with Dharmachakra and triratna, 1st century CE, Gandhāra.

ప్రధాన వ్యాసాలు: Refuge (Buddhism) and Three Jewels

Traditionally, the first step in most forms of Buddhism requires taking refuge, as the foundation of one's religious practice, in Buddhism's Three Jewels (Sanskrit: त्रिरत्न Triratna or रत्नत्रय Ratna-traya, Pali: Tiratana). The practice of taking refuge on behalf of young or even unborn children is mentioned in the Majjhima Nikaya, recognized by most scholars as an early text (cf Infant baptism). Tibetan Buddhism sometimes adds a fourth refuge, in the lama. The person who chooses the bodhisattva path makes a vow/pledge. This is considered the ultimate expression of compassion in Buddhism.

The Three Jewels are:

• The Buddha (i.e.,Awakened One). This is a title for those who attained Awakening similar to the Buddha and helped others to attain it. See also the Tathāgata and Śākyamuni Buddha. The Buddha could also be represented as the wisdom that understands Dharma, and in this regard the Buddha represents the perfect wisdom that sees reality in its true form.
• The Dharma: The teachings or law as expounded by the Buddha. Dharma also means the law of nature based on behavior of a person and its consequences to be experienced (action and reaction). It can also (especially in Mahayana Buddhism) connote the ultimate and sustaining Reality which is inseverable from the Buddha.
• The Sangha: This term literally means "group" or "congregation," but when it is used in Buddhist teaching the word refers to one of two very specific kinds of groups: either the community of Buddhist monastics (bhikkhus and bhikkhunis), or the community of people who have attained at least the first stage of Awakening (Sotapanna (pali)—one who has entered the stream to enlightenment). According to some modern Buddhists, it also consists of laymen and laywomen, the caretakers of the monks, those who have accepted parts of the monastic code but who have not been ordained as monks or nuns.

According to the scriptures, The Buddha presented himself as a model, however, he did not ask his followers simply to have faith (Sanskrit श्रद्धा śraddhā, Pāli saddhā) in his example of a human who escaped the pain and danger of existence. In addition, he encouraged them to put his teachings to the test and accept what they could verify on their own, provided that this was also "praised by the wise" (see Kalama Sutta). The Dharma, i.e. the teaching of the Buddha, offers a refuge by providing guidelines for the alleviation of suffering and the attainment of enlightenment. The Saṅgha (Buddhist Order of monks) is considered to provide a refuge by preserving the authentic teachings of the Buddha and providing further examples that the truth of the Buddha's teachings is attainable.

In the Mahayana, the Buddha tends not to be viewed as merely human, but as the earthly projection of a beginningless and endless, omnipresent being (see Dharmakaya) beyond the range and reach of thought. Moreover, in certain Mahayana sutras, the Buddha, Dharma and Sangha are viewed essentially as One: all three are seen as the eternal Buddha himself.

Many Buddhists believe that there is no otherworldly salvation from one's karma. The suffering caused by the karmic effects of previous thoughts, words and deeds can be alleviated by following the Noble Eightfold Path, although the Buddha of some Mahayana sutras, such as the Lotus Sutra, the Angulimaliya Sutra and the Nirvana Sutra, also teaches that powerful sutras such as the above-named can, through the very act of their being heard or recited, wholly expunge great swathes of negative karma.

నాలుగు మహోన్నత సత్యాలు

According to the Macmillan Encyclopedia of Buddhism (2004), these are

1. "the noble truth that is suffering"
2. "the noble truth that is the arising of suffering"
3. "the noble truth that is the end of suffering"
4. "the noble truth that is the way leading to the end of suffering"

According to the scriptures, the Four Noble Truths were among the topics of the first sermon given by the Buddha after his enlightenment, which was given to the five ascetics with whom he had practised austerities. The Four Noble Truths were originally spoken by the Buddha not in the form of a religious or philosophical text, but in the manner of a medical diagnosis and remedial prescription in a style that was common at that time. The early teaching and the traditional understanding in the Theravada is that these are an advanced teaching for those who are ready for them. The Mahayana position is that they are a preliminary teaching for people not yet ready for the higher and more expansive Mahayana teachings. They are little known in the Far East.

అష్టవిధ మార్గం

The eight-spoked Dharmacakra. The eight spokes represent the Noble Eightfold Path of Buddhism.

The Noble Eightfold Path is the way to the cessation of suffering, the fourth part of the Four Noble Truths. In the early sources (the four main Nikayas) it is not generally taught to laymen, and it is little known in the Far East. This is divided into three sections: Śīla (which concerns wholesome physical actions), Samadhi (which concerns the meditative concentration of the mind) and Prajñā (which concerns spiritual insight into the true nature of all things).

Śīla is morality—abstaining from unwholesome deeds of body and speech. Within the division of sila are three parts of the Noble Eightfold Path:

1. Right Speech—One speaks in a non hurtful, not exaggerated, truthful way (samyag-vāc, sammā-vācā)
2. Right Actions—Wholesome action, avoiding action that would do harm (samyak-karmānta, sammā-kammanta)
3. Right Livelihood—One's way of livelihood does not harm in any way oneself or others; directly or indirectly (samyag-ājīva, sammā-ājīva)

Samadhi is developing mastery over one’s own mind. Within this division are another three parts of the Noble Eightfold Path:

4. Right Effort/Exercise—One makes an effort to improve (samyag-vyāyāma, sammā-vāyāma)
5. Right Mindfulness/Awareness—Mental ability to see things for what they are with clear consciousness (samyak-smṛti, sammā-sati)
6. Right Concentration/Meditation—Being aware of the present reality within oneself, without any craving or aversion. (samyak-samādhi, sammā-samādhi)

Prajñā is the wisdom which purifies the mind. Within this division fall two more parts of the Noble Eightfold Path:

7. Right Understanding—Understanding reality as it is, not just as it appears to be. (samyag-dṛṣṭi, sammā-diṭṭhi)
8. Right Thoughts—Change in the pattern of thinking. (samyak-saṃkalpa, sammā-saṅkappa)

The word samyak means "perfect". There are a number of ways to interpret the Eightfold Path. On one hand, the Eightfold Path is spoken of as being a progressive series of stages through which the practitioner moves, the culmination of one leading to the beginning of another, whereas others see the states of the 'Path' as requiring simultaneous development. It is also common to categorize the Eightfold Path into prajñā (Pāli paññā, wisdom), śīla (Pāli sīla, virtuous behavior) and samādhi (concentration).

శీలం

Śīla (Sanskrit) or sīla (Pāli) is usually translated into English as "virtuous behavior", "morality", "ethics" or "precept". It is an action committed through the body, speech, or mind, and involves an intentional effort. It is one of the three practices (sila, samadhi, and panya) and the second pāramitā. It refers to moral purity of thought, word, and deed. The four conditions of śīla are chastity, calmness, quiet, and extinguishment.

Śīla is the foundation of Samadhi/Bhāvana (Meditative cultivation) or mind cultivation. Keeping the precepts promotes not only the peace of mind of the cultivator, which is internally, but also peace in the community, which is externally. According to the Law of Kamma, keeping the precepts are meritorious and it acts as causes which would bring about peaceful and happy effects. Keeping these precepts keeps the cultivator from rebirth in the four woeful realms of existence.

Śīla refers to overall (principles of) ethical behavior. There are several levels of sila, which correspond to 'basic morality' (five precepts), 'basic morality with asceticism' (eight precepts), 'novice monkhood' (ten precepts) and 'monkhood' (Vinaya or Patimokkha). Lay people generally undertake to live by the five precepts which are common to all Buddhist schools. If they wish, they can choose to undertake the eight precepts, which have some additional precepts of basic asceticism.

The five precepts are not given in the form of commands such as "thou shalt not ...", but are training rules in order to live a better life in which one is happy, without worries, and can meditate well.

1. To refrain from taking life. (non-violence towards sentient life forms)

2. To refrain from taking that which is not given. (not committing theft)

3. To refrain from sensual (sexual) misconduct.

4. To refrain from lying. (speaking truth always)

5. To refrain from intoxicants which lead to loss of mindfulness. (refrain from using drugs or alcohol)

In the eight precepts, the third precept on sexual misconduct is made more strict, and becomes a precept of celibacy.

The three additional rules of the eight precepts are:

6. To refrain from eating at the wrong time. (only eat from sunrise to noon)

7. To refrain from dancing, using jewelry, going to shows, etc.

8. To refrain from using a high, luxurious bed.

Vinaya is the specific moral code for monks and nuns. It includes the Patimokkha, a set of 227 rules for monks in the Theravadin recension. The precise content of the vinayapitaka (scriptures on Vinaya) differ slightly according to different schools, and different schools or subschools set different standards for the degree of adherence to Vinaya. Novice-monks use the ten precepts, which are the basic precepts for monastics.

In Eastern Buddhism, there is also a distinctive Vinaya and ethics contained within the Mahayana Brahmajala Sutra (not to be confused with the Pali text of that name) for Bodhisattvas, where, for example, the eating of meat is frowned upon and vegetarianism is actively encouraged (see vegetarianism in Buddhism). In Japan, this has almost completely displaced the monastic vinaya, and allows clergy to marry.

సమాధి, ధ్యానం

In the language of the Noble Eightfold Path, samyaksamādhi is "right concentration". The primary means of cultivating samādhi is meditation. According to Theravada Buddhism the Buddha taught two types of meditation, viz. samatha meditation (Sanskrit: śamatha) and vipassanā meditation (Sanskrit: vipaśyanā). In Chinese Buddhism, these exist (translated chih kuan), but Chan (Zen) meditation is more popular. Throughout most of Buddhist history before modern times, serious meditation by lay people has been unusual. Upon development of samādhi, one's mind becomes purified of defilement, calm, tranquil, and luminous.

Once the meditator achieves a strong and powerful concentration (jhāna, Sanskrit ध्यान dhyāna), his mind is ready to penetrate and gain insight (vipassanā) into the ultimate nature of reality, eventually obtaining release from all suffering. The cultivation of mindfulness is essential to mental concentration, which is needed to achieve insight.

Samatha Meditation starts from being mindful of an object or idea, which is expanded to one's body, mind and entire surroundings, leading to a state of total concentration and tranquility (jhāna) There are many variations in the style of meditation, from sitting cross-legged or kneeling to chanting or walking. The most common method of meditation is to concentrate on one's breath, because this practice can lead to both samatha and vipassana.

In Buddhist practice, it is said that while samatha meditation can calm the mind, only vipassanā meditation can reveal how the mind was disturbed to start with, which is what leads to jñāna (Pāli ñāṇa knowledge), prajñā (Pāli paññā pure understanding) and thus can lead to nirvāṇa (Pāli nibbāna). When one is in jñāna, all defilements are suppressed temporarily. Only prajñā or vipassana eradicates the defilements completely. Jhanas are also resting states which arahants abide in order to rest.

ప్రజ్ఞ

Prajñā (Sanskrit) or paññā (Pāli) means wisdom that is based on a realization of dependent origination, The Four Noble Truths and the three marks of existence. Prajñā is the wisdom that is able to extinguish afflictions and bring about bodhi. It is spoken of as the principal means, by its enlightenment, of attaining nirvāṇa, through its revelation of the true nature of all things as dukkha (unsatisfactory), anicca (impermanence) and anatta (devoid of self). Prajñā is also listed as the sixth of the six pāramitās of the Mahayana.

Initially, prajñā is attained at a conceptual level by means of listening to sermons (dharma talks), reading, studying and sometimes reciting Buddhist texts and engaging in discourse.

Once the conceptual understanding is attained, it is applied to daily life so that each Buddhist can verify the truth of the Buddha's teaching at a practical level. It should be noted that one could theoretically attain nirvana at any point of practice, while listening to a sermon, while conducting business of daily life or while in meditation.

మేధస్సు

(Buddhism and intellectualism)

According to the scriptures, in his lifetime, the Buddha refused to answer several metaphysical questions. On issues such as whether the world is eternal or non-eternal, finite or infinite, unity or separation of the body and the self, complete inexistence of a person after nirvana and then death etc, the Buddha had remained silent. One explanation for this is that such questions distract from practical activity for realizing enlightenment. Another is that such questions assume the reality of world/self/person.

In the Pali Canon and numerous Mahayana sutras and Tantras, the Buddha stresses that Dharma (Truth) cannot truly be understood with the ordinary rational mind or logic: Reality transcends all worldly concepts. The "prajna-paramita" sutras have this as one of their major themes. What is urged is study, mental and moral self-cultivation, faith in and veneration of the sutras, which are as fingers pointing to the moon of Truth, but then to let go of ratiocination and to experience direct entry into Liberation itself.

The Buddha in the self-styled "Uttara-Tantra", the Mahaparinirvana Sutra (a Mahayana scripture), insists that, while pondering upon Dharma is vital, one must then relinquish fixation on words and letters, as these are utterly divorced from Liberation and the Buddha. The Tantra entitled the "All-Creating King" (Kunjed Gyalpo Tantra, a scripture of the Nyingma school of Tibetan Buddhism) also emphasises how Buddhist Truth lies beyond the range of thought and is ultimately mysterious. The Supreme Buddha, Samantabhadra, states there: "The mind of perfect purity ... is beyond thinking and inexplicable ...." Also later, the famous Indian Buddhist yogi and teacher mahasiddha Tilopa discouraged any intellectual activity in his 6 words of advice.

Most Buddhists agree that, to a greater or lesser extent, words are inadequate to describe the goal; schools differ radically on the usefulness of words in the path to that goal.

Buddhist scholars have produced a prodigious quantity of intellectual theories, philosophies and world view concepts. See e.g. Abhidharma, Buddhist philosophy and Reality in Buddhism. Some schools of Buddhism discourage doctrinal study, but most regard it as having a place, at least for some people at some stages.

Mahayana often adopts a pragmatic concept of truth: doctrines are "true" in the sense of being spiritually beneficial. In modern Chinese Buddhism, all doctrinal traditions are regarded as equally valid.

విభాగాలు

The most frequently used classification of present-day Buddhism among scholars divides present-day adherents into the following three traditions or geographical or cultural areas: Theravada, East Asian Buddhism and Tibetan Buddhism.

An alternative scheme used by some scholarsమూస:Page number has two divisions, Theravada and Mahayana. In this classification, Mahayana includes both East Asian and Tibetan Buddhism. This scheme is the one ordinarily used in the English language. Some scholars use other schemes. Buddhists themselves have a variety of other schemes.

ధర్మ గ్రంధాలు

Buddhist scriptures and other texts exist in great variety. Different schools of Buddhism place varying levels of value on learning the various texts. Some schools venerate certain texts as religious objects in themselves, while others take a more scholastic approach. The Buddhist canons of scripture are known in Sanskrit as the Tripitaka and in Pāli as the Tipitaka. These terms literally mean "three baskets" and refer to the three main divisions of the canon, which are:

• The Vinaya Pitaka, containing disciplinary rules for the Sanghas of Buddhist monks and nuns, as well as a range of other texts including explanations of why and how rules were instituted, supporting material, and doctrinal clarification.
• The Sūtra Pitaka (Pāli: Sutta Pitaka), contains discourses ascribed to the Buddha.
• The Abhidharma Pitaka (Pāli: Abhidhamma Pitaka) contains material often described as systematic expositions of the Buddha's teachings.

According to the scriptures, soon after the death of the Buddha, the first Buddhist council was held; a monk named Mahākāśyapa (Pāli: Mahākassapa) presided. The goal of the council was to record the Buddha's sayings—sūtras (Sanskrit) or suttas (Pāli)—and codify monastic rules (Vinaya). Ānanda, the Buddha's personal attendant, was called upon to recite the discourses of the Buddha, and according to some sources the abhidhamma, and Upāli, another disciple, recited the rules of the Vinaya. These became the basis of the Tripitaka. However, this record was initially transmitted orally in form of chanting, and was committed to text in a much later period. Both the sūtras and the Vinaya of every Buddhist school contain a wide variety of elements including discourses on the Dharma, commentaries on other teachings, cosmological and cosmogonical texts, stories of the Buddha's previous lives, and lists relating to various subjects.

The Theravāda and other early Buddhist Schools traditionally believe that the texts of their canon contain the actual words of the Buddha. The Theravāda canon, also known as the Pāli Canon after the language it was written in, contains some four million words. Other texts, such as the Mahāyāna sūtras, are also considered by some to be the word of the Buddha, but supposedly were transmitted in secret, or via lineages of mythical beings (such as the nāgas), or came directly from other Buddhas or bodhisattvas. Approximately six hundred Mahāyāna sutras have survived in Sanskrit or in Chinese or Tibetan translations. In addition, East Asian Buddhism recognizes some sutras regarded by scholars as of Chinese origin.

The followers of Theravāda Buddhism take the scriptures known as the Pāli Canon as definitive and authoritative, while the followers of Mahāyāna Buddhism base their faith and philosophy primarily on the Mahāyāna sūtras and their own versions of the Vinaya. The Pāli sutras, along with other, closely-related scriptures, are known to the other schools as the āgamas.

Whereas the Theravādins adhere solely to the Pali canon and its commentaries, the adherents of Mahāyāna accept both the agamas and the Mahāyāna sūtras as authentic, valid teachings of the Buddha, designed for different types of persons and different levels of spiritual penetration. For the Theravādins, however, the Mahayana sūtras are works of poetic fiction, not the words of the Buddha himself. The Theravadins are confident that the Pali canon represents the full and final statement by the Buddha of his Dhamma—and nothing more is truly needed beyond that. Anything added which claims to be the word of the Buddha and yet is not found in the Canon or its commentaries is treated with extreme caution if not outright rejection by Theravada.

Buddhist monk Geshe Konchog Wangdu reads Mahayana sutras from an old woodblock copy of the Tibetan Kanjur.

For the Mahāyānists, in contrast, the āgamas do indeed contain basic, foundational, and, therefore, relatively weighty pronouncements of the Buddha. From the Mahayana standpoint the Mahāyāna sutras articulate the Buddha's higher, more advanced and deeper doctrines, reserved for those who follow the bodhisattva path. That path is explained as being built upon the motivation to liberate all living beings from unhappiness. Hence the name Mahāyāna (lit., the Great Vehicle), which expresses availability both to the general masses of sentient beings and those who are more developed. The theme of greatness can be seen in many elements of Mahayana Buddhism, from the length of some of the Mahayana sutras and the vastness of the Bodhisattva vow, which strives for all future time to help free all other persons and creatures from pain), to the (in some sutras and Tantras) final attainment of the Buddha's "Great Self" (mahatman) in the sphere of "Great Nirvana" (mahanirvana). For Theravadins and many scholars, including A.K. Warder, however, the self-proclaimed "greatness" of the Mahayana Sutras does not make them a true account of the life and teachings of Gautama Buddha.

Unlike many religions, Buddhism has no single central text that is universally referred to by all traditions. However, some scholars have referred to the Vinaya Pitaka and the first four Nikayas of the Sutta Pitaka as the common core of all Buddhist traditions. However, this could be considered misleading, as Mahāyāna considers these merely a preliminary, and not a core, teaching, the Tibetan Buddhists have not even translated most of the āgamas, though theoretically they recognize them, and they play no part in the religious life of either clergy or laity in China and Japan. The size and complexity of the Buddhist canons have been seen by some (including Buddhist social reformer Babasaheb Ambedkar) as presenting barriers to the wider understanding of Buddhist philosophy.

Over the years, various attempts have been made to synthesize a single Buddhist text that can encompass all of the major principles of Buddhism. In the Theravada tradition, condensed 'study texts' were created that combined popular or influential scriptures into single volumes that could be studied by novice monks. Later in Sri Lanka, the Dhammapada was championed as a unifying scripture.

Dwight Goddard collected a sample of Buddhist scriptures, with the emphasis on Zen, along with other classics of Eastern philosophy, such as the Tao Te Ching, into his 'Buddhist Bible' in the 1920s. More recently, Dr. Babasaheb Ambedkar attempted to create a single, combined document of Buddhist principles in "The Buddha and His Dhamma". Other such efforts have persisted to present day, but currently there is no single text that represents all Buddhist traditions.

చిహ్నాలు

The eight auspicious symbols of Mahayana and Vajrayana are:

• the Parasol (Umbrella)
• the Golden Fish
• the Treasure Vase
• the Lotus flower
• the Conch Shell
• the Endless Knot
• the Victory Banner
• the Dharma wheel

తులనాత్మక పరిశీలన

Buddhism is a fertile ground for comparative studies with different beliefs, philosophy, science, history, and various other aspects of Buddhism. In term of doctrine, dependent origination is, according to some, Buddhism's primary contribution to metaphysics. This has wide-ranging implication in terms of theology, philosophy, and science. On the other hand, Buddhist emphasis on the Middle way not only provides a unique guideline for ethics but it has also allowed Buddhism to peacefully coexist with various local beliefs, customs, and institutions in adopted countries for most of its history.

List of Buddhism related topics in comparative studies

• Buddhism and Hinduism
• Buddhism and Eastern teaching (Buddhism and East Asian teaching)
• God in Buddhism (Buddhism, mysticism, and monotheism)
• Buddhism and Christianity
• Buddhist philosophy (Buddhism and Western philosophy)
• Buddhist Ethics (Buddhism and ethics)
• Buddhism and science (Buddhism and science)
• Buddhism and psychology
• Buddhism and Jainism
• Buddhism and Thelema

ఇవి కూడా చూడండి

• Basic Points Unifying the Theravada and the Mahayana
• Buddhist terms and concepts
• List of Buddhist topics
• List of Buddhists
• shinbutsu shūgō
• Buddhist Ceremonies
• Buddhist flag

బయటి లింకులు

• Buddhism at Open Directory Project
• Access to Insight
• BuddhaNet
• DharmaNet
• E-Sangha
• About Buddhism
• Essential Theravada Buddhism in graphics
• Buddhist texts (English translations)
• Tathagatagarbha Mahayana sutras
• Buddhism Potpourri
• What the Buddha Taught Multi-lingual
• Video documentary Buddhist history in India
• "Buddhism - objects, art and history". Asia. Victoria and Albert Museum. Retrieved 2007-12-06.