తాజ్ మహల్

తాజ్ మహల్ Taj Mahal تاج محل ताज महल
దక్షిణ వైపు నుండి తాజ్ మహల్ దృశ్యం .
ప్రదేశం	ఆగ్రా, ఉత్తర ప్రదేశ్, భారత దేశము
భౌగోళికాంశాలు	27°10′30″N 78°02′31″E
ఎత్తు	73 మీ (240 అడుగులు)
నిర్మాణము	1632–1653
వాస్తు శిల్పి	ఉస్తాద్ అహ్మద్ లాహోరి
నిర్మాణ శైలి	మొఘల్ నిర్మాణ శైలి
సందర్శన	30 లక్షలకు పైగా (in 2003)
యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశం
రకం	సాంస్కృతిక
ప్రమాణం	i
నియామకం	1983 (7th session)
సూచిక సంఖ్య	252
దేశం	భారత దేశము
ప్రాంతం	ఆసియా-పసిఫిక్
class=notpageimage| స్థానం, పశ్చిమ ఉత్తరప్రదేశ్, భారత్

తాజ్ మహల్ ఒక సమాధి కోసం కట్టిన మహలు.కానీ ,ఈ నిర్మాణం నాశనము చేయబడిన హిందూ తేజోమహాలయముపై కట్టబడింది.దీనికి 108 సాక్షులు కూడా ఉన్నాయి.”తాజ్ మహల్” పేరు “తేజోమహాలయము” పేరు నుంచి వచ్చింది.[3]ఈ తేజోమహాలయాన్ని క్రి.శ. 11వ శతాబ్దంలో రాజ్పూత్ రాజు కట్టినాడు.ఈ శివుని ఆలయములో నాగనాథేశ్వరుని లింగం ఉండినది.తాజ్ మహలును షా జహాన్ నిర్మించలేదు.షా జహాన్ కేవలం “తేజోమహాలయం”ను ఒక సమాధిగా మార్చినాడు.

అందు చేత , తజ్ మహల్‌ను షా జహాన్ కట్టించలేదు.

తాజ్ మహల్ (ఆంగ్లం:Taj Mahal (/ˈtɑːdʒ məˈhɑːl/) (హిందీ: ताज महल) (ఉర్దూ: تاج محل ) అనే ఒక సమాధ.

తాజ్ మహల్ కాదు.తేజోమహాలయము

నిర్మాణము

తాజ్ మహల్ను కట్టడానికి మొదలు శివుని మందిరమైన హిందు “తేజోమహాలయం”ను ముఘలు రాజు షా జహాన్ నాశనము చేసినాడు.శివ లింగమును కూడా నాశనము చేసినాడ.ఈ తేజోమహాలయంను రాజస్థాన్ రాష్ట్రమునకు చెందిన రాజ్పూత్ రాజులు కట్టినారు.తాజ్ మహలు నిర్మాణం కొరకు తేజో మహాలయం ఉండిన భూమిని షా జహాన్ తీసుకొని అప్పటి రాజ్‌పూత్ రాజు సవాయి జయ్ సింఘఘ్‌కు ఆగ్రా (నేటి ఆగ్రవాన్) మధ్యలో ఒక కోట కట్టుకోవడానికి స్థలమును ఇచ్చినాడు.

దీనితో మనకు షా జహాన్‌ యొక్క వ్యక్తిత్త్వము తెలుస్తుంది

సమాధి

ఈ కట్టడం ఒక సమాధి. ఈ పెద్ద తెల్ల పాలరాయి నిర్మాణం ఒక చతురస్ర పునాది మట్టం మీద ఒక సమవిభక్తా౦గ భవనంగా ఉంటూ ఇవాన్ తోను (ఒక వంపు-ఆకార ప్రవేశ ద్వారం) ఇంకా కప్పుపైన ఒక పెద్ద గోపురం, ఫినియల్‌తో ఉంటుంది. చాలా మొఘల్ సమాధులలాగే ఇది కూడా తన ప్రాథమిక అంశాలను పర్షియా మూలాలు కలిగి ఉంది.

ఆధారనంగా ఉంటూ పొడవుగా ఉన్న నాలుగు వైపుల యొక్క ప్రతి వైపు సుమారు 55 మీటర్లతో ఒక అసమాన అష్ట భుజిని ఇది తయారు చేస్తుంది. ఈ పక్కల యొక్క ప్రతి దాని మీద ఒక భారీ పిష్తాక్ లేదా వంపు చేయబడిన వంపు మార్గం ఇంకా ఒకే పోలిక కలిగిన రెండు ద్వార బంధాలతో ఇవాన్, వంపు చేయబడిన బాల్కనీలు ఏదో ఒక వైపున పెట్టబడి ఉన్నాయి. పేర్చబడిన పిష్తాక్‌ల ఉద్దేశం చాంఫెర్ చేయబడిన మూలల స్థలాల మీద నకలుగా చేర్చబడటం, భవనం యొక్క రూపకల్పన అన్ని వైపులా సంపూర్ణంగా సమవిభక్తంగా ఉంటుంది. నాలుగు మినార్ లు సమాధికి చట్రంగా ఉన్నాయి, చాంఫెర్ మూలలకు ఇవి అభిముఖంగా ఉంటూ ప్రతి ఒక్కటీ పునాది మట్టం యొక్క మూలలలో ఉన్నాయి. ప్రధాన గదిలో ఉన్న ముంతాజ్ మహల్, షాజహాన్‌ యొక్క సమాధిరాళ్ళు నకిలీవి; అసలైన సమాధులు ఇంకా దిగువ భాగాన ఉన్నాయి.

సమాధి ఎగువన ఉన్న పాలరాయి గోపురం ఆకట్టుకునే అతిముఖ్యమైన ఆకృతి. ఇది 35 మీటర్లు పొడవుతో, పునాదితో సమానమైన పొడవును కలిగి ఉంది, 7 మీటర్ల ఎత్తుగల స్థూపాకార "డ్రమ్" మీద ఆకర్షణీయంగా కూర్చబడింది. దీని ఆకారం వలన తరచుగా ఈ గోపురం ఉల్లిపాయ గోపురం లేదా అమ్రుద్ (జామ గోపురం) అని పిలువబడుతుంది. పైభాగం నేలంబో నుసిఫే (తామర పుష్పం) ఆకారంలో రూపకల్పన చేయబడింది, ఇది కూడా దీని ఎత్తుకు తగిన విధంగా ఉంటుంది. డోమ్ ఆకార మూలలలో ఉన్న నాలుగు అతి చిన్న డోమ్ గల చత్రీస్ (చవికెలు)చే దీని ఆకారానికి మరింత ఆకర్షణను చేకూర్చుతున్నాయి, ప్రధాన డోమ్‌కు ఉల్లిపాయ ఆకారానికి కారణమవుతున్నాయి. వాటి స్తంభాల ఆధారాలు సమాధి యొక్క పై కప్పు వరకు తెరవబడి అంతర్భాగాలకు వెలుగునిస్తాయి.పొడవుగా ఉండి అలంకరించబడిన స్తంభాలు (గుల్దస్తాస్ ) గోడల ఆధారాల అంచుల నుండి పొడిగించబడ్డాయి, ఇవి గోపురం యొక్క ఎత్తుకి దృశ్యపూర్వకంగా ప్రస్పుటిస్తాయి.

నేలంబో నుసిఫెర (తామర పుష్పాల)భావం చత్రీలు, గుల్దస్తాస్ మీద పునరావృతం అవుతుంది. గోపురం, చత్రీలు స్వర్ణ తాపడమైన ఫినియల్ (అలంకరణ) కప్పుతో ఉన్నాయి, అవి పర్షియా, హిందూ అలంకరణ అంశాల మిశ్రమంగా ఉన్నాయి.

ప్రధాన అలంకరణ ముందుగా స్వర్ణంతో చేయబడింది కాని 19వ శతాబ్దం తొలి సంవత్సరాల్లో కంచు మీద స్వర్ణ తాపడంతో అసలైన దానిని పోలిన మరొకటి తయారు చేసి పెట్టారు.

ఈ లక్షణం సంప్రదాయ పర్షియా, హిందూ అంశాల సమన్వయముకు చక్కని ఉదాహరణనిస్తుంది. అలంకరణలో కప్పు చంద్రుడు‌తో ఉంటుంది, ఇది ఇస్లాంకు చిహ్నమైన ఒక భావం, దీని మొనలు స్వర్గ సంరక్షణను తెలియజేస్తాయి. ప్రధాన స్తంభంపైన ఉన్న దీని స్థానం కారణంగా, చంద్రుడి యొక్క మొనలు, అలంకరింపబడ్డ కేంద్రం కలసి ఒక త్రిశూలాన్ని సృష్టిస్తాయి, ఇది శివుడి సంప్రదాయక హిందూ చిహ్నాన్ని జ్ఞాపకం చేస్తుంది.

మినార్లు ఒక్కొక్కటి 40 మీటర్ల కన్నా ఎక్కువ పొడవు ఉన్నాయి, వీటి సొంపు రూప శిల్పులకున్న మక్కువను తెలియజేస్తుంది. అవి పనిచేస్తున్న మినార్లలాగా రూపకల్పన చేయబడ్డాయి — మసీదుల యొక్క సంప్రదాయ అంశం,మ్యుజిన్చే ఇస్లాం మతాచారులను ప్రార్థనకు పిలువడానికి ఉపయోగపడుతుంది. గోపురాన్ని చుట్టిన రెండు పనిచేసే బాల్కానీలతో ప్రతి మినార్ మూడు సమ భాగాలుగా ప్రభావపూరితంగా విభజించబడుతుంది. గోపురం కప్పు వద్ద ఒక చివరి బాల్కనీ ఒక చత్రీతో ఉంటుంది, అది సమాధి మీద ఉన్న రూపకల్పనను ప్రతిబింబిస్తుంది. చత్రీలన్నీ తామర పుష్ప రూపకల్పనలతో ఉన్న ఒక స్వర్ణ తాపడ అలంకరణాన్ని పంచుకుంటాయి. కూలిపోయే అవకాశం ఉన్నందు వలన మినార్లు పునాది మట్టానికి కొద్దిగా బయట నిర్మించబడ్డాయి, (పొడవైన కట్టడాలను నిర్మించేటప్పుడు సంభవించే ఒక సంఘటన) ఇలా చేయడం వలన గోపురాలలో ఉండే పదార్థం సమాధికి దూరంగా పడుతుంది.

• సాధారణ దృశ్యాలు
• 
  ఉత్తరం వైపు దృశ్యం, యమునానది నుండి కనబడే దృశ్యం
• 
  తూర్పు వైపు దృశ్యం, ఉషోదయ సమయం
• 
  పడమర వైపు దృశ్యం, సాయంత్ర సమయం
• 
  మసీదు నుండి దృశ్యం

• వివరములు
• 
  ఆధారం, గోపురం,, మినారెట్
• 
  అలంకరణ
• 
  ముఖ్య ఇవాన్, పక్క పిష్తాక్‌లు
• 
  తాజ్ మహల్ నేల పధకం యొక్క సూక్ష్మ రేఖాచిత్రం
• 
  మీనార్ లేదా మీనారెట్
• 
  మీనార్ (మీనారెట్)

బాహ్య అలంకరణ

పెద్ద పిష్తాక్ మీద నగీషీ వ్రాత

ఉపరితల ప్రాంత అలంకరణలను తగిన విధంగా నిర్మలం చేయడం వలన తాజ్ మహల్ బాహ్య అలంకరణలు మొఘల్ నిర్మాణ శాస్త్రాలలో అతి చక్కనైనవిగా కనుగొనబడ్డాయి. స్టక్కో, రాళ్ళను పొదగడం లేదా చెక్కడం, రంగు వేయడం మొదలైనవాటితో అలంకరణ అంశాలు సృష్టించబడ్డాయి. మానవాకృతితో ఉండే శిల్పాల రూపాల మీద ఉన్న ఇస్లాం నిషేధంతో అలంకరణ అంశాలు నగిషీరాత సంగ్రహ రూపాలుగా లేదా మొక్కల రూప భావాలుగా ఉన్నాయి.

ఈ కట్టడం అంతటా ఖురాన్ నుండి సంగ్రహించిన మార్గ సూత్రాలను అలంకరణ అంశాలుగా వినియోగించారు. ఈ మార్గ సూత్రాలు అమానత్ ఖాన్‌చే ఎంపిక చేయబడినట్టుగా ఇటీవలి పరిశోధనలు సూచిస్తున్నాయి. ఈ వాక్యాలు తీర్పు యొక్క భూమికలను ఈ క్రింది వాటితో ప్రస్తావిస్తున్నాయి:

• సూరా 91  –సూర్యుడు
• సూరా 112  – విశ్వాసం యొక్క స్వచ్ఛత
• అల్-ఫజ్ర్ సూరా 89  – (దిన విరామం) ఉదయం
• సూరా 93  –ఉదయ కాంతి
• సూరా 95  – అంజీర్
• సూరా 94  – ఓర్పు
• సూరా 36  – యా సీన్
• సూరా 81  – అంత్య దినం
• సూరా 82  – బీటలు
• సూరా 84  – ఖండన
• సూరా 98  – విస్పష్ట ప్రమాణం
• సూరా 67  – విశ్వ సౌర్వ భౌమత్వం
• సూరా 48  – విజయం
• సూరా 77  – ముందు పంపబడినవి
• సూరా 39  – బృందాలు

మహా ద్వారం మీద ఉన్న నగీషీరాత "ఓ ఆత్మా, నువ్వు నిశ్చలంగా ఉన్నావు, దేవుని దగ్గరకి తిరిగి వెళ్లి ఆయనతో ప్రశాంతంగా ఉన్నావు , ఆయన నీ యెడల ప్రశాంతంగా ఉన్నాడు" అని తెలుపుతుంది.

ఈ నగీషీరాత పర్షియా నగీషీ చిత్రకారుడు అబ్దుల్-హక్‌చే సృష్టించబడింది, ఇతను ఇరాన్లో షిరాజ్ నుండి 1609 భారత దేశానికి వచ్చాడు. "మిరుమిట్లు గొలిపే నైపుణ్యానికి" బహుమతిగా అతనికి అమానత్ ఖాన్ అనే బిరుదునివ్వడానికి షాజహాన్ సభ చేసాడు. గోపురం లోపల కింద భాగంలో ఖురాన్ సూత్రాలకి దగ్గరలో కొన్ని వాక్యాలు ఈ విధంగా చెక్కబడ్డాయి "అల్పుడు అమానత్ ఖాన్ షిరాజీ‌చే వ్రాయబడ్డాయి" పచ్చ లేదా నల్ల రాయి తయారీతో ఎక్కువ నగీషీరాతలు అలంకారిక తులుత్ లేదా సులుస్ లిపిలో కూర్చబడి తెల్ల పాల రాయి పలకలో పొదగబడ్డాయి. కింద నుండి చూసినప్పుడు వక్రంగా కనిపించడాన్ని తగ్గించడం కోసం ఎత్తైన ప్రాంతాలలో ఉన్న పలకల మీద కొంచెం పెద్ద అక్షరాలను వాడారు. సమాధిలో ఉన్న ఖాళీ సమాధుల మీద కనుగొన్న నగీషీవ్రాత ప్రత్యేకంగా సవిస్తారంగా ఇంకా సున్నితంగా ఉంది.

సంగ్రహ రూపాలు అన్ని చోట్ల వినియోగించబడ్డాయి, ముఖ్యంగా పునాది మట్టం, మినార్లు, ప్రవేశ ద్వారం, మసీదు, జవాబ్ మీద ఉన్నాయి, సమాధి ఉపరితలాల మీద ఇవి కొంచెం తక్కువగా ఉన్నాయి. విస్తరించిన గుణోత్తర రూపాలను సృష్టించడానికి గోపురాలు, ఇసుకరాయి కట్టడాలను ఛేదిత చిత్రాల యొక్క ఆభరణ విచిత్రమైన పనితో తయారు చేశారు. హేరింగ్బోన్ పొదగడాలు చేరికగా ఉన్న చాలా అంశాల మధ్య స్థలాన్ని విశదీకరిస్తాయి.

ఇసుకరాయి కట్టడాలలో తెల్ల పొదగడాలు, ముదర లేదా నలుపు తాపడాలు తెల్ల పాల రాళ్ల మీదా వినియోగించబడ్డాయి. విస్తారమైన సంక్లిష్టత కలిగిన గుణోత్తర భూమికలను సృష్టించడానికి పాల రాయి భవనాల యొక్క సున్నం పూసిన ప్రాంతాలు వేరు వేరు రంగులతో చిత్రించబడ్డాయి, నేలలు, కాలి బాటలు కోసం వేరు వేరుగా ఉన్న పలక‌లు లేదా రాళ్ల కూర్పు నమూనాలను వాడారు.

సమాధి గోడల కింద భాగాలలో తెల్ల పాల రాయి (నిర్మాణశాస్త్రం)|డాడోలు ఉన్నాయి అవి పుష్పాలు, ద్రాక్ష తీగల యొక్క చిత్రణను వాస్తవ శిల్ప కళా నైపుణ్యంతో చెక్కబడి ఉన్నాయి. పాల రాయిలో చెక్కడం, డాడో చట్రాలు, వంపుదారి వద్ద ఉండే వంపుల మధ్య స్థలం పిట్రా దురతో అలంకరించబడిన అత్యంత సొగసైన పొదగడాలులో ఉన్న అద్భుతాన్ని మెరుగు పరచడం ద్వారా దాదాపుగా జ్యామితీయ ద్రాక్ష తీగలు, పుష్పాలు, ఫలాలు ప్రస్పుటించాయి. పసుపు పాలరాయిలో పొదగబడిన పచ్చ, ఎరుపు రాళ్ళు మెరుగు పరచబడి గోడల యొక్క ఉపరితలం మీద విడవబడ్డాయి.

• 
  మొక్కల చిత్రాలు
• 
  ఛేదిత చిత్రం
• 
  టైల్స్ పై పరావర్తనాలు - సాధారణ కాంతిలో
• 
  ఇస్లామీయ లిపీ కళాకృతులు - పర్షియన్ భాషలో కవితలు
• 
  ఫ్లోర్ పై టైలింగ్
• 
  ఇవాన్ ల క్రిందిభాగాన పాలరాయి డిజైన్ లు
• 
  హేరింజ్‌బోన్
• 
  మొక్కల మోటిఫ్స్
• 
  వంపుల మధ్య స్థలం వివరణ

అంతరలంకరణ

ఖాళీ సమాధి చుట్టూ జాలీ తెర

తాజ్ మహల్ లోపల గది అలంకరణ సంప్రదాయ అలంకరణ అంశాలకన్నా చాలా ముందడుగు వేసింది. ఇక్కడ పొదుగు నైపుణ్యం పిట్రా దుర కాదు గాని లాపిడే (రత్న సంబంధ), రత్నం ఖచితాలతో చేసినట్లుగా ఉంది. లోపలి గది రూపకల్పన ప్రతి ద్వారం నుండి లోపలికి తెరచుకుంటూ ఒక అష్టభుజిగా ఉంది, అయినప్పటికీ దక్షిణం వైపు ఉద్యానవన ముఖంగా ఉన్న ఒక ద్వారం మాత్రమే వినియోగించబడింది. లోపలి గదులు 25 మీటర్లు పొడవు కలిగి "నకిలీ" అంతర గోపురం కప్పు సూర్యుడి భావంతో అలంకరించబడింది. ఎనిమిది పిష్తాక్ వంపులు నేల స్థాయిని, బాహ్య౦గా ఉన్న స్థలాన్ని విశదీకరిస్తాయి. గోడ మధ్య దారిలో ప్రతి కింద పిష్తాక్ రెండవ పిష్టాక్‌ను తన పైన కలిగి ఉంటుంది. బాల్కనీలు లేదా వీక్షణ ప్రాంతం నుండి నాలుగు మధ్య ఎగువ వంపులు, ప్రతి బాల్కనీ యొక్క బాహ్య కిటికీ పాలరాయితో చెక్కబడిన ఒక సంక్లిష్ట తెర లేదా జాలీని కలిగి ఉన్నాయి. బాల్కనీ తెరల నుండి ప్రవేశిస్తున్న వెలుగుతో పాటు తెరవబడి ఉన్న పై కప్పుల నుండి కూడా వెలుగు లోపలకి ప్రవేశిస్తుంది, ఇవి మూలలలో చట్రీలుతో మూయబడి ఉన్నాయి. ప్రతి గది గోడ ఉన్నతమైన డాడో శిల్ప కళా నైపుణ్యంతో అలంకరించబడింది, సంక్లిష్ట రత్న సంబంధ పొదగడాలు, నిర్మల నగీషీ వ్రాతలతో పలకలు, వాటి రూపకల్పన అంశాలు కట్టడం యొక్క బయటి భాగాల అంతటా ప్రతిబింబిస్తాయి. ఖాళీ సమాధులకు హద్దులుగా అష్టభుజాల పాల రాయి తెర లేదా జాలీ ఉన్నాయి, ఇవి ఎనిమిది పాల రాయి పలకలతో సంక్లిష్ట౦గా రంధ్రాలు చెక్కబడి ఉన్నాయి. మిగిలిన ఉపరితలాలు అత్యంత సున్నితంగా రత్నఖచితం చేయబడి చుట్టబడిన ద్రాక్ష తీగలు, ఫలాలు, పుష్పాలు రూపాలను తయారు చేస్తాయి.

షాజహాన్, ముంతాజ్ మహల్ సమాధులు

ముస్లిం సంప్రదాయం సమాధిని అలంకరణ చేయడం నిషేధిస్తుంది, కనుక లోపలి గది కింద భాగంలో ఒక సాదా సమాధిలో ముంతాజ్, షాజహాన్‌లను ఉంచారు, వారి ముఖాలు కుడి వైపుకు అనగా ఖిబ్లా (మక్కా) దిశగా తిప్పబడి ఉన్నాయి. ముంతాజ్ మహల్ యొక్క ఖాళీ సమాధి సరిగ్గా లోపలి గది మధ్యలో ఒక దీర్ఘచతురస్రాకార పాల రాయి ఆధారం మీద 1.5 మీటర్లు వద్ద 2.5 మీటర్లుగా ఉంది. ఆధారం, నగల పేటిక రెండూ కూడా విలువైన రత్న ఖచితాలుతో తయారు చేయబడ్డాయి. పేటిక మీద నగీషీ వ్రాత పూర్వకంగా ఉన్న శాసనాలు ముంతాజ్‌ని గుర్తించడం, కీర్తించడం చేస్తాయి.

ఖాళీ సమాధులు, తాజ్ మహల్ అంతర్భాగం

పేటికకు ఉన్న మూత ఒక వ్రాత పలకను గుర్తు చేస్తూ తెరవబడిన దీర్ఘ చతురస్రాకారపు పెట్టెలా ఉంటుంది. షాజహాన్ ఖాళీ సమాధి ముంతాజ్ ఖాళీ సమాధి పక్కన పశ్చిమ దిక్కుగా ఉంటుంది, మొత్తం కట్టడంలో ఇది ఒక్కటే పొందిక లేకుండా కనిపిస్తుంది. అతని ఖాళీ సమాధి అతని భార్య ఖాళీ సమాధి కన్నా పెద్దది అయినా మిగిలిన అంశాలు విషయంలో పోలికను కలిగుంది: కొద్దిగా పొడవు ఎక్కువ కలిగిన ఆధారం మీద ఉన్న ఈ పెద్ద పేటిక లాపిడెరి, నగీషీ వ్రాతతో అద్భుతంగా అలంకరించబడి అతనిని గుర్తుస్తుంది. పేటిక యొక్క మూత మీద చిన్న కలం పెట్టె యొక్క ఒక సంప్రదాయ శిల్పం ఉంది. కలం పెట్టె, వ్రాత పలక మొఘల్ సంప్రదాయక అంత్యక్రియల గురుతులుగా ఉంటూ పురుషుల, స్తీల శవ పేటికలను అలంకరిస్తూ ఉండేవి. తొంభై తొమ్మిది దేవుడి నామాలు నగీషీ వ్రాత శాసనాలుగా అసలైన ముంతాజ్ మహల్ యొక్క సమాధి పక్కన భాగాలు మీద కనుగొనబడ్డాయి, సమాధిలో ఇంకా "ఓ ఉత్కృష్ట, ఓ దివ్యమైన, ఓ గౌరవమైన, ఓ అనన్యమైన, ఓ శాశ్వతమైన, ఓ ఉజ్వలమైన...." అని ఉన్నాయి. షాజహాన్ సమాధి ఒక నగీషీ వ్రాత శాసనమును ఈ క్రింది విధంగా కలిగుంది: "అతను శాశ్వతమైన విందు గృహానికి 1076 హిజ్రీ సంవత్సరంలో రజబ్ నెలలో ఇరవై ఆరవ తేదీ రాత్రి వెళ్ళాడు."

• 
  తాజ్ గోడలపై ఇస్లామీయ కేలిగ్రఫి
• 
  జాలీ వంపు
• 
  సున్నిత రంధ్రపు పని
• 
  పొదుగుట వివరణ
• 
  జాలీ యొక్క వివరణ

.

బాహ్య భవనాలు

మహా ద్వారం (దర్వాజా-ఎ - రౌజా)—తాజ్ మహల్ మార్గ ద్వారం

తాజ్ మహల్‌కు మూడు వైపులా క్రెనేల్లషన్ (యుద్ధ సామగ్రి నిండిన ఎరుపు ఇసుకరాయి గోడలున్నాయి, ఒక వైపు మాత్రం నది ఉంది. గోడలకు బయట చాలా సమాధులున్నాయి, వాటిలో షాజహాన్ యొక్క ఇతర భార్యలు, ముంతాజ్ యొక్క ప్రియ సేవకి సమాధి కూడా ఉన్నాయి. ఈ నిర్మాణాలు ప్రాథమికంగా ఎరుపు ఇసుక రాయితో కూర్చబడి, మొఘల్‌ల చిన్న సమాధుల యుగానికి చిహ్నంగా ఉన్నాయి. గోడల యొక్క లోపల వైపు ఉద్యానవన-ముఖంగా శాలలు ఉన్నాయి, ఇది హిందూ దేవాలయాల యొక్క చిహ్న లక్షణ౦, తరువాతి కాలంలో ఇది మొఘల్ మసీదులలో సంస్థీకరించబడింది. గోడ అక్కడక్కడ గోపుర చత్రీల ‍‌తో ఉంటుంది, చిన్న భవనాలు వీక్షణ ప్రాంతాలను లేదా సంగీత గృహాలు వంటి పహారా గోపురాలతో ఉన్నాయి. ప్రస్తుతం ఇది పురావస్తు ప్రదర్శన శాలగా వినియోగించబడుతుంది.

ప్రధాన ప్రవేశ మార్గం దర్వాజా తొలి చక్రవర్తుల మొఘల్ నిర్మాణాల పాల రాయి యొక్క స్మారక నిర్మాణ కట్టడాన్ని గుర్తుకు తెస్తుంది. వీటి వంపు దారులు సమాధుల వంపు దారులను ప్రతిబింబిస్తాయి, వీటి పిష్తాక్ వంపులు నిగీషీ వ్రాతతో సంస్థీకరించబడి సమాధిని అలంకరించాయి. ఇది శిల్ప కళా నైపుణ్యం, పిట్రా దురలను వినియోగించి పుష్పసహిత భావాలతో అలంకరించింది. కట్టడం యొక్క ఇతర ఇసుకరాయి భవనాలలో ఉన్నట్టుగానే వర్తులాకార లోకప్పు, గోడలు గుణోత్తర రూపకల్పనలతో విస్తరించబడ్డాయి.

తాజ్ మహల్ మసీదు లోపల వంపులు

తాజ్ మహల్ మస్జిద్ లేదా మసీదు

కట్టడం యొక్క చాలా చివరన రెండు మహా ఎర్ర ఇసుకరాయి భవనాలు సమాధికి తెరువబడి ఉన్నాయి. వాటి వెనుక భాగాలు పశ్చిమ, తూర్పు గోడలకు సమాంతరంగా ఉన్నాయి, రెండు భవనాలు ఒక దానిని మరొకటి చక్కగా పోలి ఉన్నాయి. పశ్చిమ భవనం ఒక మసీదుగా మరొకటి జవాబ్గా (సమాధానం) ఉన్నాయి, వాటి ప్రాథమిక ప్రయోజనం నిర్మాణశాస్త్ర తుల్యత అయినా కూడా అవి అతిథి గృహాలుగా వినియోగించబడ్డాయి. జవాబ్‌లో మిహ్రాబ్ ' కలిగి ఉండకపోవడం ఈ రెండు భవనాల మధ్య విలక్షణతలు , మసీదు నేలలు నల్ల పాలరాయిలో 569 ప్రార్థన రూపు రేఖలను పొదిగుండగా జవాబ్ యొక్క నేలలు జ్యామితీయ రూపకల్పనలు కలిగున్నాయి.

మసీదులలో పొడవైన గది యొక్క ప్రాథమిక రూపకల్పన మూడు గోపురాలచే అధిగమించబడింది, ఇవి షాజహాన్‌చే కట్టబడ్డ ఇతర మసీదులను పోలి ఉన్నా మరీ ముఖ్యంగా అతనిచేతే నిర్మించబడ్డ మస్జిద్-ఎ-జహాన్ నుమా లేదా జామా మస్జిద్ ఢిల్లీ లను పోలి ఉన్నాయి. ముఖ్య పవిత్ర స్థానంతో , ఏదో ఒక వైపు కొద్ది పోలికలతో పవిత్ర స్థానంలాగా ఉండే వాటితో ఆ కాలపు మొఘల్ మసీదుల పవిత్ర స్థానం గది మూడు ప్రాంతాలుగా విభజించబడింది. తాజ్ మహల్ వద్ద ప్రతి పవిత్ర స్థానం మీద పెద్ద వర్తులాకార గోపురం తెరువబడి ఉంటుంది. 1643లో ఈ బాహ్య భవననాల నిర్మాణం పూర్తి అయ్యింది.

తాజ్‌మహల్ చుట్టూ 360 డిగ్రీల లో 2005 లో తీసిన పనోరమ చిత్రం

నిర్మాణం

తాజ్ మహల్ నేల నమూనా

తాజ్ మహల్ వర్ణ చిత్రం ca. 1900

ప్రాకార నగరం ఆగ్రాకు దక్షిణం వైపున ఉన్న ఒక స్థల భాగం మీద తాజ్ మహల్ నిర్మించబడింది. షాజహాన్ ఈ స్థలం కోసం మహారాజు జై సింగ్‌కు ఆగ్రా మధ్యలో బదులుగా ఒక పెద్ద స్థలాన్ని బహుమతిగా ఇచ్చాడు. నీరు చిమ్మడాన్ని తగ్గించడం కోసం స్థూలంగా మూడు ఎకరాల ప్రాంతాన్ని తవ్వి మట్టితో నింపారు , ఆ స్థలాన్ని నదీ తీరానికి 50 మీటర్లు ఎత్తు చేశారు.

సమాధిని పునాది (సాంకేతిక శాస్త్రం)|ఉంచడం కోసం సమాధి ప్రాంతంలో నూతులు తవ్వి రాళ్ళతో నింపారు. వెదురు బదులుగా ఒక బ్రహ్మాండమైన ఇటుక సారువను సమాధి ఎత్తులో పనివాళ్ళు నిర్మించారు.

సారువ అతి పెద్దదిగా ఉండటం వల్ల దానిని కూల్చి వేయడానికి సంవత్సరాలు పడుతుందని ప్రధాన పనివాళ్ళు అనుకునే వాళ్ళు. ఎవరైనా సరే ఆ సారువ నుండి ఇటుకలను తీసుకోవచ్చని షాజహాన్ శాసనం చేసినట్టు తెలుస్తుంది, దానితో అది ఒక్క రాత్రిలోనే పనివాళ్ళతో కూల్చి వేయబడింది.

పదిహేను కిలోమీటర్ల దృఢమైన రహదారి నిర్మాణ ప్రాంతానికి పాల రాయి , సరుకుల రవాణా చేయడం కోసం నిర్మించబడింది, ప్రత్యేకంగా తయారు చేయబడ్డ బండ్ల మీద దిమ్మలు ఇరవై లేదా ముప్పై ఎద్దుల జట్ల చేత లాగబడ్డాయి. కోరుకున్న స్థానాలకు దిమ్మలను ఎత్తడానికి ఒక విస్తరించబడిన పోస్ట్-,-బీం అనే లాగే వ్యవస్థ వినియోగించబడింది.

నది నుండి నీళ్ళు ఒక తిత్తి ల శ్రేణి ద్వారా తీసుకు రాబడి జంతు-శక్తితో నడిచే ఒక తాడు, బకెట్ యంత్రాంగంతో ఒక పెద్ద తటాకంలోకి, ఒక పెద్ద పంపిణీ తటాకంలోకి ఎత్తబడతాయి. అవి మూడు సహాయక కోనేరులలోకి విడుదల అయ్యి, అక్కడ నుండి గొట్టాల ద్వారా కట్టడానికి వెళ్తాయి.

స్థూలంగా పునాది మట్టం, సమాధి నిర్మాణం పూర్తి కావడానికి 12 సంవత్సరాలు పట్టింది. కట్టడం యొక్క మిగతా భాగాలు పూర్తి కావటానికి మరొక 10 సంవత్సరాలు పట్టింది, అవి వరుసగా మినార్లు, మసీదు, జవాబ్, ప్రవేశ ద్వారం. కట్టడాన్ని వివిధ దశలలో నిర్మించడం వల్ల "పూర్తి కావడం" తేది మీద వివిధ అభిప్రాయాలు ఉండేవి.

ఉదాహరణకి సమాధి తప్పనిసరిగా 1643కు పూర్తి కావలసి ఉంది కాని కట్టడం మీద ఉన్న మిగతా పని తరువాత కూడా సాగింది. కాలాన్ని బట్టి ఉన్న ఖర్చులను అంచనా వేయడంలో ఉన్న కష్టాల వల్ల నిర్మాణపు ఖర్చును అంచనా వేయడంలో భేదాలు ఉన్నాయి అప్పటి కాలానికి అయిన మొత్తం ఖర్చును 32 లక్షల రూపాయలుగా అంచనా వేశారు.

భారతదేశంలో అన్ని ప్రాంతముల నుండి, ఆసియా ప్రాంతాల నుండి తెచ్చిన సరుకులను తాజ్ మహల్ నిర్మాణంలో వినియోగించారు, 1,000 కన్నా ఎక్కువ ఏనుగులను భవన నిర్మాణ సరుకులను చేర వేయడానికి వినియోగించారు. రాజస్థాన్ నుండి స్వచ్ఛమైన తెల్ల పాల రాయి, పంజాబ్ నుండి పచ్చ, చైనా నుండి పచ్చ, స్ఫటికం తీసుకువచ్చారు.

టిబెట్ నుండి మణి, ఆఫ్ఘనిస్తాన్ నుండి వైఢూర్యం, శ్రీలంక నుండి నీలం, అరేబియా నుండి ఎరుపు రాయి తీసుకురాబడ్డాయి. ఇరవై ఎనిమిది రకాల రత్నాలు, రత్నఖచితాలు తెల్ల పాల రాయిలో పొదగబడ్డాయి.

కానీ ,షా జహాన్ తాజ్ మహలు నిర్మాణము తరువాత మహలును కట్టిన దాదాపు ౨౦,౦౦౦ (ఇరవై వేల) కార్మికుల ,వాస్తుశిల్పుల ,శిల్పాలు చెక్కిన కార్మికుల చేతులను నరికినాడు.తాజ్ మహల్కు సాటైన నిర్మాణం ఉండరాదన్న ఉద్దేశముతో ఈ పనిని చేసినాడు.

తాజ్ మహల్ యొక్క కళాకారుల ముద్ర, స్మిత్సోనియన్ విద్యాలయం

ఇరవై వేల మంది పని వారిని ఉత్తర భారతదేశం నుండి నియమించారు. బుఖారా నుండి శిల్పులు, సిరియా, పర్షియా నుండి నగీషీ వ్రాత కారులు, దక్షిణ భారతదేశం నుండి చెక్కుడు పనివారు, సిస్టాన్, బలూచిస్తాన్ నుండి రాతిని కోసేవారు, ఒక గోపురపు నిర్మాణ నిపుణుడు, ఇంకా ముప్పై-ఏడు మందితో ఒక సృజనాత్మక సంఘాన్ని ఏర్పాటు చేసిన ఒక పాలరాయి పుష్పాలు చెక్కేవాడు కూడా ఉన్నారు. తాజ్ మహల్ నిర్మాణంలో పాలు పంచుకున్నవారిలో కొంత మంది:

• ఇస్మాయిల్ ఆఫాంది (అలియాస్ ఇస్మాయిల్ ఖాన్) ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యం — ప్రధాన గోపురం రూపకర్త.
• ఉస్తాద్ ఇసా, ఇసా ముహమ్మద్ ఎఫ్ఫెండి, పర్షియా — ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యం యొక్క కోకా మిమార్ సినాన్ ఆఘాచే శిక్షణ పొంది నిర్మాణ రూపకల్పనలలో అతను పోషించే కీలక పాత్ర వల్ల గుర్తింపు పొందాడు.
• బెనరుస్, పర్షియా నుండి 'పురు' — పర్యవేక్షక వాస్తు శిల్పిగా నియమించబడ్డాడు.
• కాజిమ్ ఖాన్, ఒక లాహోర్ స్థానికుడు - ఫినియల్ స్వర్ణ పోత దారుడు.
• చిరంజిలాల్, ఢిల్లీ నుండి వచ్చిన ఒక రత్న సంబంధ — ప్రధాన శిల్పి, మొజాయిక్ నిపుణుడు.
• షిరాజ్, ఇరాన్ నుండి అమానత్ ఖాన్ — ప్రధాన నగీషీ వ్రాత కారుడు.
• ముహమ్మద్ హనీఫ్ — రాతి పని పర్యవేక్షకుడు.
• షిరాజ్ యొక్క మీర్ అబ్దుల్ కరీం, ముక్కరిమాత్ ఖాన్ — దినసరి నిర్మాణం యొక్క ఆర్థిక, నిర్వహణను నిర్వర్తించారు.

చరిత్ర

1860 సామ్యూల్ బార్న్‌చే తాజ్ మహల్

యుద్ధ సమయ రక్షణ సారువ నిర్మాణం

తాజ్ మహల్ నిర్మాణం పూర్తి అయిన తరువాత కొద్ది కాలానికే అతని కొడుకు ఔరంగజేబు షాజహాన్‌ను సామ్రాజ్యాధికారం నుండి తొలగించి ఆగ్రా కోటకు దగ్గరలో గృహ నిర్భందన చేసాడు. షాజహాన్ మరణించడంతో సమాధిలో అతన్ని భార్య పక్కనే పూడ్చి పెట్టారు. 19వ శతాబ్దం చివరికి వచ్చేసరికి భవనంలో చాలా భాగాలకు మరమత్తులు అవసరం అయ్యాయి. 1857 భారత విప్లవం కాలంలో బ్రిటిష్ సైనికులు, ప్రభుత్వ అధికారులు తాజ్ మహల్‍ను చెడగొట్టారు, దాని గోడల నుండి రత్నఖచితాలను, వైడూర్యాలను పెరికి వేశారు. 19వ శతాబ్దం చివరలో యునైటెడ్ కింగ్‌డం బ్రిటిష్ వైస్రాయి జార్జ్ నథానియేల్ కర్జన్, కేడెల్‌స్టన్ యొక్క 1వ మార్కస్ కర్జన్ ఒక మహా పునర్నిర్మాణ పధకాన్ని తాజ్ మహల్ కోసం ఆదేశించాడు, అది 1908 సంవత్సరానికి పూర్తి అయ్యింది. కైరో మసీదులో ఉన్న దానిని పోలిన మరొక పెద్ద దీపాన్ని లోపల గదిలో తయారు చేయించాడు. ఈ కాలంలో తాజ్ మహల్ ఉద్యానవనం బ్రిటీష్-శైలి పోలి ఉండే పచ్చికలుగా మార్చబడి ఈ రోజుకు కూడా అవే ఉన్నాయి.

1942లో జర్మన్ లఫ్ట్‌వఫ్ఫీ ఆ తరువాత సార్వభౌమ జపాన్ నౌకదళ వాయు సేవ, జపాన్ వైమానిక దళంల నుండి దాడులను ఊహించి ప్రభుత్వం ఒక సారువను నిలబెట్టింది. 1965, 1971 నాటి భారత-పాకిస్తాన్ యుద్ధాలులో బాంబు వైమానికులను తప్పు దారి పట్టించడం కోసం సారువను వాడారు. ఇటీవలి కాలంలో తాజ్ మహల్‌కు భయాలు యమునా నది పర్యావరణ కాలుష్యం, మథుర నూనె శుద్ధి కర్మాగారం వల్ల వచ్చే ఆమ్ల వర్షం నుండి వచ్చాయి, వీటిని భారత అత్యున్నత న్యాయస్థానం వ్యతిరేకించింది. కాలుష్యం తాజ్ మహల్‌ను పసుపు రంగులోకి మార్చసాగింది. కాలుష్యాన్ని అదుపులో పెట్టడానికి భారత ప్రభుత్వం తాజ్ అసమ చతుర్భుజ మండలాన్ని (TTZ) తయారు చేసింది, స్మారక భవంతి చుట్టూ 10,400 చతురస్ర కిలోమీటర్లు (4,015 చతురస్ర మైళ్లు) పరిధిలో ప్రసరణ ప్రమాణాలు నిక్కచ్చిగా అమలు అవుతాయి. 1983లో తాజ్ మహల్ యునెస్కోచే ప్రపంచపు పూర్వ సంస్కృ చిహ్న ప్రదేశం‌గా పేరు పొందింది.

ప్రపంచంలో తాజ్ మహల్ అంత అందమైన కట్టడం ఇంకోటి లేదనడంలో సందేహం లేదు. తాజ్ మహల్ కేవలం సౌందర్యానికి ప్రతీకగానే కాక, అమూల్యమైన ప్రేమ చిహ్నంగా మిగిలిపోయింది. తాజ్ మహల్ ను మొఘల్ చక్రవర్తి షాజహాన్, తన భార్య ముంతాజ్ జ్ఞాపక చిహ్నంగా కట్టించాడని చెప్పుకుంటాం. ముంతాజ్ మహల్ షాజహాన్ మూడో భార్య. ఆమె తన14వ సంతానం అయిన గౌహరా బేగానికి జన్మనిస్తూ నరకయాతన అనుభవిస్తున్న ఆఖరి దశలో షాజహాన్ను "ప్రపంచంలో ఇంతకంటే అందమైన భవనం ఇంకేదీ లేదు అనిపించేలా అద్భుతమైన సమాధిని తనకోసం కట్టించమని" అడిగిందని, ఆమె చివరి కోరిక తీర్చేందుకు, షాజహాన్ తాజ్ మహల్ కట్టిండనే కథనం ప్రచారంలో ఉంది.

2000 సంవత్సరంలో రష్యా అధ్యక్ష్యుడు వ్లాదిమిర్ పుతిన్, అతని భార్య ల్యుడ్మిలా పుతినా తాజ్ మహల్ సందర్శన

200,000 మంది విదేశీయులతో పాటు 2 నుండి 4 లక్షల సందర్శకులను తాజ్ మహల్ ప్రతి సంవత్సరం ఆకర్షిస్తుంది. ఎక్కువ మంది పర్యాటకులు అక్టోబరు, నవంబరు, ఫిబ్రవరి చల్లని నెలలలో సందర్శిస్తారు. కాలుష్య వాహన సంచారం కట్టడం దగ్గరకు అనుమతించబడదు, పర్యాటకులు వాహనాలు నిలిపే స్థలం నుండి నడచి లేదా విద్యుత్ బస్సులో గాని తాజ్ మహల్‌ను చేరాలి. ఖవస్పురాస్ (ఉత్తర పల్లె ప్రాంతాలు) ప్రస్తుతం పునర్నిర్మించబడి ఒక కొత్త సందర్శన ప్రాంతంగా ఉంది. తాజ్‌కు దక్షిణం వైపున తాజ్ గంజి లేదా ముంతజాబాద్‌‌గా ఉన్న ఒక చిన్న పట్టణం నిజానికి ప్రయాణిక సమూహ విశ్రాంతి సత్రాలు, అంగడి వీధి ప్రాంతంగా తయారు చేయబడి సందర్శకుల, పనివారికి సేవలు అందించేవి. పర్యాటక గమ్యాల జాబితాలు తరచుగా తాజ్ మహల్ విషయాలను చెప్తాయి, ఇంకా ఆధునిక ప్రపంచ ప్రపంచపు ఏడు వింతలు కోసం చెప్పే వాటిలో, ఇటీవలే జరిగిన ఎన్నికలో 100 మిలియన్ల ఓట్లుతో ఎన్నిక చేయబడిన ప్రపంచ నూతన ఏడు వింతలులో కూడా ఈ విషయాలు ఉన్నాయి.

జనభారంతోనే ముప్పు

పాలరాతి అద్భుతం తాజ్‌మహల్‌కు కాలుష్యానికి తోడు జనసందోహమే ఇప్పుడు తాజ్‌మహల్‌కు భారం కానుంది. తాజ్‌మహల్‌ లోపల షాజహాన్‌, ముంతాజ్‌మహల్‌ల సమాధులున్న ప్రాంతం చాలా ఇరుకైనది. వీరి వుర్సు సందర్భంగా వీటిపై ఛాదర్‌ కప్పే నిమిత్తం వేలాదిమంది లోపలికొస్తారు. ఒత్తిడి విపరీతమై పోయి పునాదులు దెబ్బతింటున్నాయట. మైదానాలు ఉదయం 6 నుండి సాయంత్రం 7 గంటల వరకు వారం అంతా తెరచి ఉంటాయి, అయితే శుక్రవారం మసీదు ప్రార్థనల కోసం మధ్యాహ్నం 12 గంటల నుండి 2 గంటల వరకు తెరవబడినప్పుడు మాత్రం దీనికి మినహాయింపు ఉంటుంది. శుక్రవారాలు, రంజాన్ మాసంలో మినహా మిగతా అన్ని పౌర్ణమి రోజులు ఇంకా దానికి రెండు రోజుల ముందు, తరువాత రెండు రోజులు కట్టడాన్ని రాత్రి వీక్షణం కోసం అనుమతిస్తారు.

పురాణ గాథలు

నిర్మాణ కాలం నుండి ఈ భవనం ఒక ఉత్తమ శ్రేణి సాంస్కృతిక, భౌగోళిక ఆశ్చర్యకర వనరుగా ఉంది ఇంకా ఈ స్మారక భవంతికి సాహిత్య నిర్ధారణలు వ్యక్తిగతంగా, భావోద్వేగ ప్రతి స్పందనలు కూడా క్రమం తప్పకుండా వచ్చాయి.

జీన్-బాప్టిస్ట్ టావెర్నియర్, తాజ్ మహల్‌ను సందర్శించిన యూరోపు సందర్శకులలో మొదటివాడు.

ఒక దీర్ఘ కాల కల్పనగా షాజహాన్ సమాధిని నల్ల రాయితో యమునా నది వద్ద నిర్మించాలని ఆలోచించాడని ఉంది. ఈ ఆలోచన 1665లో ఆగ్రాను సందర్శించిన ఒక యూరోపు దేశ జీన్-బాప్టిస్టే టవెర్నియర్ యొక్క చిత్రమైన రచనల నుండి వచ్చింది. దీని ప్రకారం షాజహాన్ తన కొడుకు ఔరంగజేబుచే తాజ్ మహల్ కట్టడం పూర్తి కాక ముందే తొలగించబడ్డాడు. ఈ పురాణ గాథను చంద్రకాంతి ఉద్యానవనం మహ్తాబ్ బాగ్ నదీ ప్రాంతంలో ముక్కలుగా ఉన్న నల్ల రంగు పాలరాయి సాక్షిగా నిలిచింది. ఏదేమైనా 1990లలో జరిగిన త్రవ్వకాల్లో అవి నల్లగా మారిన తెల్ల రాళ్లని కనుగొన్నారు. నల్ల సమాధి యొక్క మూలాల కోసం మరింత నమ్మ దగిన సిద్దాంతం 2006లో పురావస్తు పరిశోధకులచే ప్రదర్శించబడింది, వారిచే చంద్ర కాంతి ఉద్యానవనంలో కొలను భాగం తిరిగి నిర్మించబడింది.

సమాధితో యోగ్యమైన షాజహాన్ యొక్క ఆలోచనా నిమగ్నత, కొలను స్థానంతో తెల్ల సమాధి యొక్క ఒక నల్ల ప్రతి బింబం స్పష్టంగా కనిపించింది.

సాక్ష్యాలు లేక పోయినా తరుచుగా భయంకరమైన విషయాలు, మరణాలు, చిన్నా భిన్నమైపోవడాలు, అంగచ్చేదానాలు మొదలైనవి షాజహాన్ సమాధి నిర్మాణంలో పాలు పంచుకున్న అనేక మంది నిర్మాణ శిల్పులు, పనివాళ్ళ మీద జరిపించినట్టు కల్పనలు ఉన్నాయి. కొన్ని కథలు నిర్మాణపు పనిలో పాలు పంచుకున్న వాళ్ళు అటువంటి మరొక కట్టడ నిర్మాణంలో ఉండకుండా ఒప్పందం మీద సంతకం పెట్టినట్టు చెప్తాయి. ఈ రకమైనవి ఇతర ప్రఖ్యాతమైన భవనాల విషయాలలో కూడా చాలా ఉన్నాయి. 1830లో భారత గవర్నర్ జనరల్ లార్డ్ విల్లియం బెంటింక్ తాజ్ మహల్‌ను పడగొట్టి ఆ పాలరాళ్ళను వేలం వేయాలనుకున్నాడని చెప్పే దానికి కూడా సాక్ష్యం లేదు. బెంటింక్ జీవిత కథ రచయిత జాన్ రోసేల్లి ఈ కథ బెంటింక్ ఆగ్రా కోట యొక్క పారవేయబడిన పాలరాళ్ళను నిధుల-సేకరణ కోసం విక్రయించినప్పుడు పైకొచ్చిందని చెప్పాడు.

2000లో తాజ్ మహల్ హిందూ రాజుచే కట్టబడింది అని నిర్ధారించాలని పురుషోత్తం నగేష్ ఓక్ (పి. ఎన్. ఓక్) చేసిన ఒక విన్నపాన్ని భారత అత్యున్నత న్యాయ స్థానం త్రోసిపుచ్చింది. తాజ్‌తో పాటు భారతదేశంలో ప్రస్తుతం ఉన్న ఇతర కట్టడాలు ముస్లిం సుల్తానుల ముందు రోజుల ఆక్రమితాలుగా ఓక్ భావించాడు కనుక అవి హిందూ మూలాలకు చెందినవని చెప్పాడు, సమాధుల మీద రవీంద్రనాథ్ ఠాగూర్ వర్ణన "ఒక కన్నీటి చుక్క....చెక్కిలి మీదున్న సమయం" ప్రేరణగా ఒక కావ్య కథనం కూడా దీనికి సంబంధించి ఉంది, అది సంవత్సరంలో ఒకసారి వర్షాకాలంలో ఖాళీ సమాధి మీద ఒకే నీటి చుక్క పడుతుంది. మరొక గాథ ప్రకారం ఫినియాల్ యొక్క సిలూయట్‌ను కొట్టితే నీళ్ళు వస్తాయి అని ఉంది. ఈ రోజులలో సిలూయట్ చుట్టూ విరిగిన గాజులను అధికారులు కనుగొంటున్నారు.

ప్రతిరూపాలు

• తాజ్ మహల్‌కు ప్రతిరూపాలుగా తాజ్ మహల్ బంగ్లాదేశ్,
• మహారాష్ట్రలోని ఔరంగాబాద్‌లో బీబీ కా మక్బరా,
• మిల్వుకీ, విస్కాన్సిన్‌లో ట్రిపోలి ష్రైన్ టెంపుల్.

• 
  బంగ్లాదేశ్ లోని తాజ్ మహల్
• 
  బీబీ కా మఖ్బారా
• 
  ట్రిపోలి ష్రైన్ టెంపుల్.
• 
  ట్రంప్ తాజ్ మహల్

చిత్రమాలిక

• Taj Mahal Gallery
• 
  ముఖద్వారం ద్వారా తాజ్ చిత్రం
• 
  మహాద్వారం (దర్వాజా-ఇ రౌజా), సమాధికి మూలద్వారం.
• 
  పోస్ట్ కార్డ్ కొరకు తాజ్ చిత్రం
• 
  యమునా నది నుండి దృశ్యం

• 
  తాజ్ మహల్ - సాయంసమయ దృశ్యం
• 
  తాజ్ మహల్.
• 
  తాజ్ మహల్ పైభాగం
• 
  ఓరియంటల్ చిత్రకారుకు ఎడ్విన్ లార్డ్ వీక్స్ ద్వారా తాజ్ చిత్రం -ద వాల్టర్స్ ఆర్ట్ మ్యూజియం.

వీటిని కూడా చూడండి

వికీమీడియా కామన్స్‌లో

Taj Mahal

కి సంబంధించిన మీడియా ఉంది.

• తాజ్ మహల్ బంగ్లాదేశ్
• తాజ్ మహల్ మూలాలు, నిర్మాణ శాస్త్రం.
• పర్షియా నిర్మాణ శాస్త్రం.
• హుమాయున్ సమాధి
• ఆగ్రా కోట
• ఫతేపూర్ సిక్రీ
• ఇత్మద్-ఉద్-దౌలా
• చ్భారతీయ నిర్మాణ శాస్త్రం.

ఉప ప్రమాణములు

• అషేర్, కేతేరిన్ B. నిర్మాణశాస్త్రం అఫ్ మొఘల్ ఇండియా న్యూ కేంబ్రిడ్జి హిస్టరీ అఫ్ ఇండియా I.4 (కేంబ్రిడ్జి యూనివర్సిటీ ప్రెస్) 1992 ISBN 0-521-26728-5.
• బెర్నియర్, Françంi' ట్రావెల్స్ ఇన్ ది మొఘుల్ ఎంపైర్ ఏ.డి. 1657-1668 (వెస్ట్‌మినిస్టర్: అర్చిబల్ద్ కాన్స్టేబల్ & కో.) 1891.
• కార్రోల్, డేవిడ్ (1971). ది తాజ్ మహల్, న్యూస్ వీక్ బుక్స్ ISBN 0-88225-024-8.
• చాగ్థాయ్, ముహమ్మద్ అబ్దుల్లా లే తాడ్జ్ మహల్ d'ఆగ్రా (Inde). Histoire et description (బ్రస్సెల్స్: ఎడిషన్స్ డే లా Connaissance ) 1938.
• కొపెల్‌స్టోన్, త్రేవిన్. (ed). (1963). వరల్డ్ నిర్మాణశాస్త్రం — యాన్ ఇల్లస్త్రేటడ్ హిస్టరీ. హామ్లిన్,లండన్
• గ్యాస్కోయిగిన్, బాంబర్ (1971).ది గ్రేట్ మొఘల్స్, హర్పెర్ & రో.
• హావెల్, E.B. (1913). ఇండియన్ నిర్మాణశాస్త్రం: ఇట్స్ సైకాలజి, స్ట్రక్చర్ అండ్ హిస్టరీ, జాన్ ముర్రే.
• కాంబో, ముహమ్మద్ సలీహ్అమల్-ఐ-సలీహ్ ఆర్ షా జహాన్ నమా Ed . గులాం యజ్దాని (కలకత్తా: బాప్టిస్ట్ మిషన్ ప్రెస్) Vol.I 1923. Vol. II 1927.
• Koch, Ebba (2006). The Complete Taj Mahal: And the Riverfront Gardens of Agra (First ed.). Thames & Hudson Ltd., 288 pages. ISBN 0500342091. {{cite book}}: |format= requires |url= (help); Unknown parameter |origdate= ignored (|orig-year= suggested) (help)
• లహవ్రి, 'అబ్ద్ అల్-హమీద్ బాద్షా నమా Rothfarb, Ed (1998). మౌలవిస్ కబీర్ అల్-దిన్ అహ్మద్ అండ్ 'అబ్ద్ అల్-రహీం అండర్ ది సూపర్ఇంటన్డన్స్ అఫ్ మేజర్ W.N. లీస్. (కలకత్తా: కాలేజీ ప్రెస్) Vol. I 1867 Vol. II 1868.
• లాల్, జాన్ (1992). తాజ్ మహల్, టైగర్ ఇంటర్నేషనల్ ప్రెస్.
• Preston, Diana & Michael (2007). A Teardrop on the Cheek of Time (First ed.). London: Doubleday, 354 pages. ISBN 9780385609470. {{cite book}}: |format= requires |url= (help); Unknown parameter |origdate= ignored (|orig-year= suggested) (help)
• రోతఫర్బ్, Ed (1998). ఇన్ ది ల్యాండ్ అఫ్ ది తాజ్ మహల్, హెన్రీ హాల్ట్ ISBN 0-805-5299-2.
• సక్సేనా, బనార్సి ప్రసాద్ హిస్టరీ అఫ్ షాజహాన్ అఫ్ డిహ్లి (అలహాబాద్: ది ఇండియన్ ప్రెస్ Ltd.) 1932.
• స్టాల్, B (1995). ఆగ్రా అండ్ ఫతేపూర్ సిక్రీ, మిలీనియం.
• స్టర్లిన్, హెన్రి [ఎడిటర్] & వోల్వాసెన్, ఆండ్రెస్ (1990). నిర్మాణశాస్త్రం అఫ్ ది వరల్డ్: ఇస్లామిక్ ఇండియా, తస్చెన్ .
• టిల్లిట్సన్, G.H.R. (1990).
• ఆర్కిటెక్చరల్ గైడ్ టు మొఘల్ ఇండియా క్రోనికాల్ బుక్స్.

ముఘల్

బాహ్య లింకులు

• ఆర్కియోలాజికాల్ సర్వే అఫ్ ఇండియా డిస్క్రిప్షన్
• గవర్నమెంట్ అఫ్ ఇండియా - డిస్క్రిప్షన్

వికీవాయేజ్ కోసం ఒక ట్రావెల్ గైడ్ ఉంది Taj Mahal.

• ఫోటోసింత్ వ్యూ అఫ్ తాజ్ మహల్ (రిక్వైర్స్ - ఫోటోసింత్ )