జీవరాజ్ నారాయణ్ మెహతా
డా.జీవరాజ్ మెహతా | |
|---|---|
 1947 అక్టోబరులో మెహతా | |
| మొదటి గుజరాత్ ముఖ్యమంత్రి | |
| In office 1960 మే 1 – 1963 ఫిబ్రవరి 25 | |
| అంతకు ముందు వారు | Office Established |
| తరువాత వారు | బల్వంతరాయ్ మెహతా |
| లోక్ సభ సభ్యుడు | |
| In office 1971-1977 | |
| అంతకు ముందు వారు | జయాబెన్ షా |
| తరువాత వారు | ద్వారకాదాస్ పటేల్ |
| నియోజకవర్గం | ఆమ్రేలీ లోక్ సభ నియోజకవర్గం (గుజరాత్) |
| వ్యక్తిగత వివరాలు | |
| జననం | 1887 ఆగస్టు 29 ఆమ్రేలీ, బొంబాయి రాజ్యం, బ్రిటిష్ ఇండియా |
| మరణం | 1978 నవంబరు 7 (వయసు 91) బొంబాయి, మహారాష్ట్ర, భారతదేశం |
| రాజకీయ పార్టీ | భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |
| జీవిత భాగస్వామి | హంస జీవరాజ్ మెహతా |
జీవరాజ్ నారాయణ్ మెహతా (887 ఆగస్టు 29 - 1978 నవంబరు 7) భారతీయ రాజకీయ నాయకుడు, గుజరాత్ మొదటి ముఖ్యమంత్రి . అతను పూర్వ బరోడా రాష్ట్రానికి మొదటి " దివాన్ " (ప్రధాని)గా, 1963 నుండి 1966 వరకు యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌లో భారతీయ హైకమీషనర్‌గా కూడా పనిచేశాడు [1]
జీవితం తొలి దశలో
[మార్చు]
జీవరాజ్ నారాయణ్ మెహతా 1887 ఆగస్టు 29న బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీలోని కపోల్ వానియా కులానికి చెందిన నారాయణ్, జమక్‌బెన్ మెహతా దంపతులకు అమ్రేలిలో జన్మించాడు. అతను అప్పటి బరోడా రాష్ట్ర దీవాన్ మనుభాయ్ మెహతా అల్లుడు. అతని చిన్నవయస్సులో అమ్రేలిలోని సివిల్ సర్జన్ అయిన డాక్టర్ ఎడుల్జీ రుస్తోమ్‌జీ దాదాచంద్జీ అతనిని వైద్య వృత్తిలోనికి తీసుకోవడానికి ప్రోత్సహించాడు. బ్రిటీష్ ఐ.ఎం.ఎస్ అధికారులు నిర్వహించిన కఠినమైన వ్రాత పరీక్ష, సమగ్ర <i id="mwIQ">వైవా వోస్</i> పరీక్షలో ఉత్తీర్ణత సాధించిన తర్వాత అతను గ్రాంట్ మెడికల్ కాలేజ్, బొంబాయిలోని సర్ జె.జె. హాస్పిటల్‌లో అడ్మిషన్ పొందాడు.
మెహతా వైద్య విద్యను అభ్యసించడానికి సేథ్ వి.ఎం. కపోల్ బోర్డింగ్ ట్రస్ట్ బాధ్యత తీసుకుంది. అతను తన మొదటి లైసెన్షియేట్ ఇన్ మెడిసిన్ అండ్ సర్జరీ ( MBBSకి సమానం) పరీక్షలో అగ్రస్థానంలో నిలిచాడు. చివరి సంవత్సరంలో, అతను తన బ్యాచ్‌కి తెరిచిన ఎనిమిది బహుమతులలో ఏడు గెలుచుకున్నాడు. ఎనిమిదో బహుమతిని తన హాస్టల్ రూమ్‌మేట్ కాశీనాథ్ దీక్షిత్‌తో కలసి పంచుకున్నాడు.
తరువాత, లండన్‌లో పోస్ట్ గ్రాడ్యుయేట్ విద్యను అభ్యసించడం కోసం కోసం టాటా ఎడ్యుకేషన్ ఫౌండేషన్‌కి ఋణం కోసం దరఖాస్తు చేసుకున్నాడు. ఈ ప్రతిష్ఠాత్మక ఫెలోషిప్ కోసం దరఖాస్తు చేసుకున్న అనేక మంది తెలివైన విద్యార్థుల నుండి ఇద్దరు విద్యార్థులలో ఒకరిగా ఎంపికయ్యాడు. జీవరాజ్ మెహతా 1909 నుండి 1915 వరకు లండన్‌లో నివసించాడు. అతను లండన్లోని ఇండియన్ స్టూడెంట్స్ అసోసియేషన్ అధ్యక్షుడిగా ఉన్నాడు, అక్కడ అతను మెడిసిన్ చదివాడు. అక్కడ తన FRCS చేసాడు. అతను 1914 లో తన ఎం.డి పరీక్షలలో విశ్వవిద్యాలయ బంగారు పతకాన్ని గెలుచుకున్నాడు. తరువాత, అతను లండన్లోని రాయల్ కాలేజ్ ఆఫ్ ఫిజీషియన్స్‌లో సభ్యుడైనాడు.
రాజకీయ జీవితం
[మార్చు]మహాత్మా గాంధీకి వైద్యుడు
[మార్చు]మెహతా భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చిన తర్వాత, స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో చేరిన తర్వాత కొంతకాలం మహాత్మా గాంధీకి వ్యక్తిగత వైద్యునిగా పనిచేసాడు.[2]
గాంధీ సత్యాగ్రహ ఉద్యమంలో మెహతాను బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం రెండుసార్లు (1938, 1942 లలో) నిర్బంధించింది. 1947లో స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తర్వాత, అతను వివిధ ప్రభుత్వ కార్యాలయాలను నిర్వహించాడు. అతను స్వతంత్ర భారతదేశంలోని పూర్వ బరోడా రాష్ట్రానికి మొదటి " దివాన్ " (ప్రధానమంత్రి) గా 1948 సెప్టెంబరు 4న ప్రమాణ స్వీకారం చేశారు,[3] ఆరోగ్య సేవల డైరెక్టర్ జనరల్ [4], కేంద్ర ప్రభుత్వంలో ఆరోగ్య మంత్రిత్వ శాఖ కార్యదర్శిగా పనిచేశాడు. విభజన సమయంలో అప్పటి బొంబాయి రాష్ట్రానికి ప్రజా పనులు, ఆర్థిక, పరిశ్రమలు, నిషేధాల మంత్రిగా కూడా పనిచేసాడు.
ముఖ్యమంత్రిగా
[మార్చు]మెహతా 1960 ఏప్రిల్ నుండి 1963 సెప్టెంబరు వరకు కొత్తగా ఏర్పడిన గుజరాత్ రాష్ట్రానికి మొదటి ముఖ్యమంత్రిగా పనిచేసాడు. తరువాత అతను 1963 నుండి 1966 వరకు యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌కు భారతీయ హైకమిషనర్‌గా కూడా పనిచేశాడు.
భారతదేశంలో వైద్య విద్యకు సహకారం
[మార్చు]
మెహతా సేథ్ గోర్ధందాస్ సుందర్‌దాస్ మెడికల్ కాలేజ్. ముంబైలోని కింగ్ ఎడ్వర్డ్ VII మెమోరియల్ హాస్పిటల్ స్థాపకుడు. అతను 17 సంవత్సరాల కాలంలో (1925-1942) ఈ సంస్థలలో మొదటి డీన్‌గా పనిచేశాడు.
1930లలో, మెహతా వైద్య విద్యలో పరిశోధన యొక్క ప్రాథమిక ప్రాముఖ్యతను అంచనా వేశాడు. డీన్‌గా అతను ఇన్‌స్టిట్యూట్‌కు తగిన నిధులను పొందేందుకు అనేక ప్రయత్నాలు చేశాడు. డా. కాలేజ్ రీసెర్చ్ కార్పస్‌కు ఆర్థిక విరాళాల కోసం ఆయన చేసిన విజ్ఞప్తికి పి.సి.భారుచా, ఎం.డి.డి గిల్డర్, ఎన్.ఏ. పురందరే, ఆర్.ఎన్ కూపర్ అత్యధికంగా స్పందించారు. అయితే ఇండియన్ రీసెర్చ్ ఫండ్ అసోసియేషన్‌కు ఇలాంటి అభ్యర్థనలు ఏమీ లేవు. అప్పుడు డాక్టర్ జీవరాజ్ సర్ వాల్టర్ మోర్లీ ఫ్లెచర్‌ని విందుకు హాజరయ్యేందుకు బొంబాయికి వచ్చినప్పుడు KEM ఆసుపత్రిని సందర్శించమని ఒప్పించాడు. అతను అక్కడ జరుగుతున్న మెచ్చుకోదగిన పరిశోధనను చూపించాడు. అటువంటి పరిశోధనా కార్యక్రమానికి ప్రభుత్వ మద్దతు యొక్క తీవ్రమైన అవసరాన్ని సర్ వాల్టర్‌పై ఆకట్టుకున్నాడు. ఫలితంగా అదే ప్రాజెక్టులకు ఇండియన్ రీసెర్చ్ ఫండ్ అసోసియేషన్ ద్వారా ప్రభుత్వం కొన్ని వారాల్లోనే నిధులు మంజూరు చేసింది.
డెహ్రాడూన్‌లో సెంట్రల్ మెడికల్ రీసెర్చ్ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌ను ఏర్పాటు చేయాలని ప్రభుత్వం ఆలోచిస్తున్నప్పుడు, మెహతా ఇతర వైద్య ప్రముఖులైన నీలరతన్ సర్కార్, డాక్టర్ బిసి రాయ్ ఢిల్లీ మెట్రోపాలిటన్ సిటీ కేసును బలంగా ముందుకు తెచ్చాడు. వారి ప్రతిపాదనను ప్రభుత్వం ఆమోదించింది ఫలితంగా ఢిల్లీలోని ఆల్ ఇండియా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ మెడికల్ సైన్సెస్ (AIIMS) వచ్చింది. పూనా (ప్రస్తుతం పూణే ), అహ్మదాబాద్, నాగ్‌పూర్, ఔరంగాబాద్‌లలో వైద్య కళాశాలలు, ఆసుపత్రుల ప్రణాళికలో కూడా ఆయన పాలుపంచుకున్నారు. ముంబైలోని టోపీవాలా నాయర్ మున్సిపల్ హాస్పిటల్, లోకమాన్య తిలక్ మున్సిపల్ హాస్పిటల్, డాక్టర్ బాలాభాయ్ నానావతి హాస్పిటల్ స్థాపనలో కీలక పాత్ర పోషించాడు. అతను మూడుసార్లు ఆల్ ఇండియా మెడికల్ కాంగ్రెస్ అధ్యక్షుడిగా, ఇండియన్ మెడికల్ అసోసియేషన్ అధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యాడు.
మెహతా తన 91వ ఏట 1978 నవంబరు 7న మరణించాడు. 1920లలో హంసభాన్‌తో అతని వివాహాన్ని చరిత్రకారుడు జాన్ ఆర్. వుడ్ ఒక "తేలికపాటి సంచలనం"గా అభివర్ణించాడు. ఎందుకంటే ఇది ఒక కులాంతర వివాహం. మెహతా బనియా కమ్యూనిటీకి చెందినవాడు కాగా అతని భార్య ఒక నాగర్ బ్రాహ్మణ కుటుంబానికి చెందినది.[5] ఆమె సంస్కరణవాది, సామాజిక కార్యకర్త, విద్యావేత్త, స్వాతంత్ర్య సమరయోధురాలు, స్త్రీవాది, రచయిత్రి
కొత్తగా స్థాపించబడిన మొట్టమొదటి డాక్టర్ జీవరాజ్ మెహతా అవార్డులను అనుభవజ్ఞులైన డాక్టర్ జిఎస్ సైనాని (ముంబై), డాక్టర్ వి. మోహన్ (చెన్నై), డాక్టర్ సిద్ధార్థ్ షా (ముంబై), డాక్టర్ అశోక్ కె. దాస్ (పాండిచ్చేరి)లకు కూడా ప్రదానం చేశారు. డాక్టర్ SK శర్మ (AIIMS, న్యూఢిల్లీ) 2015 ఫిబ్రవరి 4న అందజేసారు.
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ "Jivraj Narayan Mehta". National Portrait Gallery. 1931-11-09. Retrieved 2020-02-25.
- ↑ "A Pioneer in India" (PDF). Archived from the original (PDF) on 14 June 2011. Retrieved 9 December 2008.
- ↑ "Gaekwar Inaugurates Responsible Government". Indian Express. 5 September 1948.
- ↑ "Dr. J. Mehta appointed Director-General of Indian Medical Services". Amrita Bazar Patrika. Vol. 79, no. 31. 21 August 1947. p. 6. Retrieved 17 January 2023.
- ↑ Error on call to Template:cite paper: Parameter title must be specified
వనరులు
[మార్చు]- జీవరాజ్ మెహతా యొక్క తిరుగులేని స్ఫూర్తికి నివాళి
- డాక్టర్ శ్రీ జీవరాజ్ నారాయణ్ మెహతా (గుజరాత్ మొదటి ముఖ్యమంత్రి) Archived 7 జూన్ 2015 at the Wayback Machine
- http://www.business-standard.com/article/government-press-release/jp-nadda-and-dr-jitendra-singh-release-api-textbook-of-medicine-115020401132_1.html
- http://www.gujaratinformation.net/gallery/Chief_Minister/Jivrajbhai.htm వద్ద Archived 12 అక్టోబరు 2010 at the Wayback Machine
- https://web.archive.org/web/20090625093249/http://www.mapsofindia.com/gujarat/government-and-politics/