ดูต้นฉบับสำหรับ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

{{บทความคัดสรร}}
{{กึ่งล็อก2}}{{อายุขัย|2424|2468}}
{{infobox royalty
| title        = พระมหาธีรราชเจ้า
| image        = King_Vajiravudh_(Rama_VI)_of_Siam_uncropped.jpg
| caption      = พระบรมฉายาลักษณ์ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
| name         = {{Nowrap|พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว}}
| birth_style  = พระราชสมภพ
| birth_date   = {{วันเกิด|2424|1|1}}
| birth_place  = [[พระบรมมหาราชวัง]] [[จังหวัดพระนคร|เมืองพระนคร]] [[อาณาจักรรัตนโกสินทร์ (สมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์)|ประเทศสยาม]] {{small|(ปัจจุบัน [[กรุงเทพมหานคร]] [[ประเทศไทย]])}}
| death_date   = {{วันตายและอายุ|2468|11|26|2424|1|1|พรรษา}}
| death_place  = [[พระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน]] [[พระบรมมหาราชวัง]] [[จังหวัดพระนคร]] [[มณฑลกรุงเทพ]] [[อาณาจักรรัตนโกสินทร์ (สมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์)|ประเทศสยาม]] {{small|(ปัจจุบัน [[กรุงเทพมหานคร]] [[ประเทศไทย]])}}
| burial_date  = 24 มีนาคม พ.ศ. 2469
| burial_style = ถวายพระเพลิง
| burial_place = [[พระเมรุมาศ]] [[ท้องสนามหลวง]]
| ashes        = พระวิมานทองกลาง บน[[พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท]]
| succession   = [[พระมหากษัตริย์ไทย|สมเด็จพระเจ้ากรุงสยาม]]<ref>{{cite journal|journal=ราชกิจจานุเบกษา|volume=28|issue=ก|pages=158|title=สนธิสัญญาส่งผู้ร้ายข้ามแดน ระหว่างกรุงสยามกับอังกฤษ |url=http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2454/A/158.PDF|date=13 สิงหาคม ร.ศ. 130|accessdate=24 ตุลาคม พ.ศ. 2560|language=ไทย}}</ref>
| father       = [[พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]]
| mother       = [[สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง]]
| spouse-type  = พระมเหสี
| spouse       = {{bulleted list
| {{marriage|[[พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี]]|2467}}
| {{marriage|[[พระนางเธอ ลักษมีลาวัณ]]|2465}}
| {{marriage|[[สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา]]|2465}}
}}
| spouses-type = พระสนม
| spouses      = {{marriage|[[พระสุจริตสุดา (เปรื่อง สุจริตกุล)]]|2464}}
| issue-type   = พระราชธิดา
| issue        = [[สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี]]
| dynasty      = [[ราชวงศ์จักรี|จักรี]]
| reign        = 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468<br> ({{อายุปีและวัน|2453|10|23|2468|11|26}})
| coronation   = 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2453
| พระพุทธรูปประจำพระชนมวาร = [[ปางนาคปรก|พระพุทธรูปปางนาคปรก]]
| predecessor  = [[พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]]
| successor    = [[พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว]]
| reg-type1    = {{Nowrap|ผู้สำเร็จราชการ}}
| regent1      = [[พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว|สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงสุโขทัยธรรมราชา]]
| temple name  = [[วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร]] (อนุโลม)
| signature    = Signature of King Vajiravudh.svg
| religion     = [[เถรวาท|เถรวาท]]
| พระนามเดิม   = สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ
| module       = {{infobox person | embed=yes
  | education = {{plain list|
* [[โรงเรียนนายร้อยทหารบกแซนด์เฮิสต์]] <br> [[มหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด]]
}}
}}
{{Infobox military person | embed=yes
  | allegiance = สยาม
  | branch = [[กองทัพไทย|กองทัพสยาม]] <br> [[กองเสือป่า]]
  | serviceyears =
  | rank = [[ไฟล์:RTA OF-10 (Field Marshal).svg|15px]] จอมพล<br>[[ไฟล์:RTN OF-10 (Admiral of the Fleet).svg|15px]] จอมพลเรือ<br>[[ไฟล์:Thailand Volunteer Defense Corps General.svg|15px]] นายกองใหญ่
  | unit =
  | commands = 
  | battles =
  }}
}}
'''พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว''' (1 มกราคม พ.ศ. 2424 – 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468) เป็น[[พระมหากษัตริย์ไทย|พระมหากษัตริย์สยาม]] รัชกาลที่ 6 แห่ง[[ราชวงศ์จักรี]]และเป็นรัชกาลที่ 50 ตาม[[รายพระนามพระมหากษัตริย์ไทย|ประวัติศาสตร์ไทย]] เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันเสาร์ ขึ้น 2 ค่ำ เดือนยี่ ปีมะโรง โทศก จ.ศ. 1242 ตรงกับวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2424 เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 32 ใน[[พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]] เป็นพระองค์ที่ 3 ใน[[สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง]] เสวยราชสมบัติเมื่อวันอาทิตย์ที่ 23 ตุลาคม ปีจอ พ.ศ. 2453 และเสด็จสวรรคตเมื่อวันพฤหัสบดีที่ 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 ปีฉลู รวมพระชนมพรรษา 44 พรรษา ดำรงราชสมบัติรวม 15 ปี 

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระอัจฉริยภาพและทรงบำเพ็ญพระราชกรณียกิจในหลายสาขา ทั้งด้านการเมืองการปกครอง การทหาร การศึกษา การสาธารณสุข การต่างประเทศ และที่สำคัญที่สุดคือด้านวรรณกรรมและอักษรศาสตร์ ได้ทรงพระราชนิพนธ์บทร้อยแก้วและร้อยกรองไว้นับพันเรื่อง กระทั่งทรงได้รับการถวายพระราชสมัญญาเมื่อเสด็จสวรรคตแล้วว่า "สมเด็จพระมหาธีรราชเจ้า" พระองค์เป็นพระมหากษัตริย์พระองค์แรกใน[[ราชวงศ์จักรี]]ที่ไม่มีวัดประจำรัชกาล แต่ได้ทรงมีการสถาปนา[[โรงเรียนมหาดเล็กหลวง]] หรือ[[วชิราวุธวิทยาลัย]]ในปัจจุบันขึ้นแทน ด้วยทรงพระราชดำริว่าพระอารามนั้นมีมากแล้ว และการสร้างอารามในสมัยก่อนนั้นก็เพื่อบำรุงการศึกษาของเยาวชนของชาติ จึงทรงพระราชดำริให้สร้างโรงเรียนขึ้นแทน

พระบรมราชานุสาวรีย์แห่งแรกของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวสร้างแล้วเสร็จเมื่อ พ.ศ. 2485 ประดิษฐาน ณ [[สวนลุมพินี]] ซึ่งเป็นบริเวณที่ดินส่วนพระองค์ที่พระราชทานไว้เป็นสมบัติของประชาชน เพื่อจัดงาน[[สยามรัฐพิพิธภัณฑ์]]แสดงสินค้าไทยแก่ชาวโลกเป็นครั้งแรก เพื่อบำรุงเศรษฐกิจและพาณิชยกรรมของประเทศ (แต่มิทันได้จัดก็เสด็จสวรรคตเสียก่อน) และทรงตั้งพระราชหฤทัยว่าเมื่อเสร็จงานแล้ว จะพระราชทานเป็นสวนสาธารณะพักผ่อนหย่อนใจแห่งแรกในกรุงเทพฯ ทั้งนี้ ในวันคล้ายวันสวรรคตของทุกปี วันที่ 25 พฤศจิกายน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว หรือผู้แทนพระองค์ จะเสด็จพระราชดำเนินไปทรงวางพวงมาลา ถวายบังคมพระบรมราชานุสรณ์ ณ สวนลุมพินีแห่งนี้ ในวันนั้นมีหน่วยราชการ หน่วยงานเอกชน นิสิตนักศึกษา พ่อค้าประชาชนจำนวนมากไปวางพวงมาลาถวายราชสักการะ และยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้บำเพ็ญพระราชกุศลอุทิศถวาย ณ [[วชิราวุธวิทยาลัย]]<ref>{{Cite web |url=http://www.chaoprayanews.com/2009/03/12/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B9%87%E0%B8%88%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A1%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B8%E0%B8%8E%E0%B9%80%E0%B8%81/ |title=พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่๖) |access-date=2017-10-24 |archive-date=2017-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171026141804/http://www.chaoprayanews.com/2009/03/12/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B9%87%E0%B8%88%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A1%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B8%E0%B8%8E%E0%B9%80%E0%B8%81/ |url-status=dead }}</ref>

ใน พ.ศ. 2524 [[ยูเนสโก]] (UNESCO) ได้ยกย่องพระเกียรติคุณของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวว่าทรงเป็น[[รายพระนามและรายนามบุคคลสำคัญของโลกชาวไทยโดยยูเนสโก|บุคคลสำคัญของโลก]] ผู้มีผลงานดีเด่นด้านวัฒนธรรม ในฐานะที่ทรงเป็นนักปราชญ์ นักประพันธ์ กวี และนักแต่งบทละครไว้เป็นจำนวนมาก<ref>{{Cite web |url=http://news.voicetv.co.th/thailand/6963.html |title=ยูเนสโก ยกย่อง 20 บุคคลสำคัญของโลก |access-date=2011-05-19 |archive-date=2011-06-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110601093651/http://news.voicetv.co.th/thailand/6963.html |url-status=dead }}</ref>

== พระราชประวัติ ==
=== พระราชสมภพ ===
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 29 ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นพระองค์ที่ 2 ที่พระราชสมภพแต่[[สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง]] เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันเสาร์ ขึ้น 2 ค่ำ เดือนยี่ ปีมะโรง โทศก จ.ศ. 1242 (ตรงกับวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2423 (นับแบบปัจจุบันเป็น พ.ศ. 2424)) เพลาอีกบาตรหนึ่ง ถึง 3 โมงเช้า ณ พระที่นั่งในพระบรมมหาราชวังชั้นใน<ref>พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระศรีสินทรมหามงกุฎเกล้าเจ้ากรุงสยาม (บางตอน) และพระราชนิพนธ์อันเป็นสุดที่รัก เรื่อง พระนล คำหลวง, หน้า 17</ref> มีพระเชษฐภคินีและพระโสทรานุชา 7 พระองค์ คือ
# [[สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย กรมพระเทพนารีรัตน์]] (พ.ศ. 2421 - 2430)
# พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ. 2424 - 2468)
# [[สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าตรีเพ็ชรุตม์ธำรง]] (พ.ศ. 2425 - 2430)
# [[สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ|สมเด็จพระเชษฐาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ]] (พ.ศ. 2426 - 2463)
# [[สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าศิริราชกกุธภัณฑ์]] (พ.ศ. 2428 - 2430)
# [[สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา|สมเด็จพระเชษฐาธิราช เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา]] (พ.ศ. 2432 - 2467)
# [[สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดิลก กรมขุนเพ็ชรบูรณ์อินทราไชย]] (พ.ศ. 2435 - 2466)
# [[พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว]] (พ.ศ. 2436 - 2484)

[[ไฟล์:Prince Vajiravudh The Prince of Debdavaravati.jpg|thumb|150px|left|ขณะทรงพระยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ กรมขุนเทพทวารวดี]]
แม้ตอนพระราชสมภพ พระราชชนนียังดำรงพระยศเป็น พระราชเทวีอยู่ ยังมิได้ดำรงพระยศ พระอัครมเหสี แต่ตามขัตติยราชประเพณีในรัชกาลที่ 5 พระราชโอรสธิดาดำรงพระยศเป็นเจ้าฟ้าชั้นทูลกระหม่อมทุกพระองค์ พระอิสริยยศเดิมของพระองค์ทรงเป็นสมเด็จเจ้าฟ้าชั้นทูลกระหม่อม เมื่อพระชนมพรรษาเจริญครบเดือน สมเด็จพระบรมชนกนาถทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งการพระราชพิธีสมโภชเดือนและขึ้นพระอู่ สถาปนาเป็น '''สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ''' แต่ยังมิได้พระราชทานพระสุพรรณบัฏเฉลิมพระนามาภิไธย สมเด็จพระบรมชนกนาถและสมเด็จพระบรมราชชนนี ทรงเรียกว่า "ลูกโต" พระประยูรญาติในพระราชสำนักดำเนินรอยตามพระบรมราชอัธยาศัยเรียกพระองค์ท่านว่า "'''ทูลกระหม่อมโต'''"<ref>พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้ากรุงสยาม (บางตอน) และพระราชนิพนธ์อันเป็นสุดที่รัก เรื่อง พระนล คำหลวง, หน้า 18</ref> จัน ชูโต เป็นพระพี่เลี้ยง<ref>{{cite journal|journal=ราชกิจจานุเบกษา|volume=36|issue=3ข|pages=3135|title=แก้คำผิด ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๓๖ ตอนที่ ๓๔ ข่าวมรณภาพ หน้า ๒๔๒๗|url=http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2462/D/3135_2.PDF|date=11 มกราคม พ.ศ. 2462|accessdate=23 กันยายน พ.ศ. 2563|language=ไทย}}</ref>

ต่อมาในวันพฤหัสบดีที่ 14 มีนาคม พ.ศ. 2431 (นับแบบปัจจุบันเป็น พ.ศ. 2432) ทรงได้รับสถาปนาเป็น '''สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ เอกอรรคมหาบุรุษบรมนราธิราช จุฬาลงกรณ์นารถราชวโรรส มหาสมมติขัตติยพิสุทธิ บรมมกุฏสุริยสันตติวงษ อดิสัยพงษวโรภโตสุชาติ คุณสังกาศวิมลรัตน ทฤฆชนมสวัสดิ ขัตติยราชกุมาร''' ทรงศักดินา 50,000 ตามอย่างเจ้าฟ้าต่างกรม และทรงตั้งเจ้ากรมเป็น'''กรมขุนเทพทวาราวดี''' รับพระเกียรติยศเป็นที่สองรองจาก[[สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร]]<ref name="เทพทวาราวดี">ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2431/050/440.PDF ประกาศการรับพระสุพรรณบัตร สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ], เล่ม ๕, ตอน ๕๐, ๓๐ เมษายน พ.ศ. ๑๘๘๘, หน้า ๔๔๐ </ref><ref>พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้ากรุงสยาม (บางตอน) และพระราชนิพนธ์อันเป็นสุดที่รัก เรื่อง พระนล คำหลวง, หน้า 19</ref>

=== การศึกษา ===
[[ไฟล์:King Chulalongkorn and Family.jpg|470x470px|center|thumb|พระบรมสาทิสลักษณ์ร่วมกับพระราชบิดา พระราชมารดา พระบรมเชษฐาธิราช และพระบรมราชอนุชา]]
[[ไฟล์:Vajiravudh (01).jpg|thumb|200px|ฉายพระรูปร่วมกับพระราชบิดาและพระราชมารดา ขณะยังทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นสยามมกุฎราชกุมาร]]

ในขณะที่ทรงพระเยาว์นั้น ได้ทรงศึกษาใน[[พระบรมมหาราชวัง]] โดยมี[[หม่อมเจ้าประภากร มาลากุล]] [[พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร)]] และ[[พระยาอิศรพันธุ์โสภณ (หนู อิศรางกูร ณ อยุธยา)]] เป็นพระอาจารย์ถวายพระอักษรภาษาไทย ส่วนวิชาภาษาอังกฤษนั้นทรงศึกษากับนายโรเบิร์ต มอแรนต์ (Robert Morant)<ref>สุกัญญา ตีระวนิช. พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวกับการหนังสือพิมพ์ --: โรงพิมพ์ชวนพิมพ์ กรุงเทพฯ, ISBN 974-7442-60-4</ref> ครั้นเมื่อปี พ.ศ. 2436 พระชนมายุได้ 12 พรรษาเศษ สมเด็จพระบรมชนกนาถทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เสด็จออกไปทรงศึกษาต่อในหลักสูตร[[ภาษาละติน]]และ[[เรขาคณิต]] (เทียบเท่าแผนการเรียน[[ภาษาอังกฤษ]]-[[คณิตศาสตร์]](ศิลป์-คำนวณ)) ณ ประเทศอังกฤษ ในขณะที่ทรงศึกษาอยู่ ณ ประเทศอังกฤษ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ได้เสด็จสวรรคต สมเด็จพระบรมชนกนาถจึงโปรดฯให้สถาปนาเฉลิมพระอิสริยยศขึ้นเป็น[[สยามมกุฎราชกุมาร]]สืบแทนสมเด็จพระเชษฐา<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2437/043/346.PDF ประกาศสถาปนา สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธสยามมกุฎราชกุมาร] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111110192653/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2437/043/346.PDF |date=2011-11-10 }}, เล่ม ๑๑, ตอน ๔๓, ๒๐ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๗, หน้า ๓๔๖</ref><ref>พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้ากรุงสยาม (บางตอน) และพระราชนิพนธ์อันเป็นสุดที่รัก เรื่อง พระนล คำหลวง, หน้า 20</ref>

[[ไฟล์:Chulalongkorn and sons.JPG|thumb|410px|พระบรมฉายาลักษณ์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับพระราชโอรสในประเทศอังกฤษ พ.ศ. 2450 ระหว่างเสด็จฯ ประพาสยุโรปครั้งที่สอง]]
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงศึกษาวิชาอยู่ ณ ประเทศอังกฤษหลายแขนง ทางทหารทรงสำเร็จการศึกษาจาก[[โรงเรียนนายร้อยทหารบกแซนด์เฮิสต์]]แล้วเข้ารับราชการในกรมทหารราบเบาเดอรัม ทางด้านพลเรือนทรงศึกษาวิชา[[ประวัติศาสตร์]]และ[[กฎหมาย]] ที่วิทยาลัย[[ไครสต์เชิร์ช]] [[มหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด]] ระหว่างปี พ.ศ. 2442 - พ.ศ. 2444<ref>พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้ากรุงสยาม (บางตอน) และพระราชนิพนธ์อันเป็นสุดที่รัก เรื่อง พระนล คำหลวง, หน้า 39</ref> แต่เนื่องด้วยทรงพระประชวรด้วยพระโรคอันตะ (ไส้ติ่ง) อักเสบ มีพระอาการมากต้องเข้ารับการผ่าตัดทันที ทำให้ทรงพลาดโอกาสที่ได้รับ[[ปริญญา]] ระหว่างการศึกษาในต่างประเทศ ทรงปฏิบัติพระราชภารกิจแทนพระองค์สมเด็จพระบรมชนกนาถ โดยเสด็จในฐานะผู้แทนพระองค์ไปในงานพระราชพิธีสำคัญต่าง ๆ ทั้งในประเทศอังกฤษและประเทศใกล้เคียง เสด็จนิวัตพระนครตามพระราชประสงค์ของสมเด็จพระบรมชนกนาถโดยเสด็จผ่าน[[สหรัฐ]]และ[[ประเทศญี่ปุ่น]] ถึงกรุงเทพมหานครเมื่อ 29 ตุลาคม พ.ศ. 2445<ref>พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้ากรุงสยาม (บางตอน) และพระราชนิพนธ์อันเป็นสุดที่รัก เรื่อง พระนล คำหลวง, หน้า 21</ref>

=== ทรงผนวช ===
วันที่ 21 สิงหาคม พ.ศ. 2447 เวลาเช้า 3 โมงเศษ ทรงผนวชเป็นครั้งที่ 3 ณ พระอุโบสถ[[วัดพระศรีรัตนศาสดาราม]] โดยมี[[สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส|พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นวชิรญาณวโรรส]] เป็นพระอุปัชฌาย์ [[พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า|หม่อมเจ้าพระสถาพรพิริยพรต]] เป็นพระกรรมวาจาจารย์ ถึงเวลาบ่าย 4 โมงเย็น ได้ทรงทำทัฬหีกรรม ณ [[พระพุทธรัตนสถาน]] กับพระอุปัชฌาย์และพระกรรมวาจาจารย์พระองค์เดิม ผนวชแล้วประทับ ณ พระตำหนักปั้นหย่า [[วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร]]<ref>{{cite journal|journal= ราชกิจจานุเบกษา|volume= 21 |issue= 22|pages=352-356|title=การทรงผนวชสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฐราชกุมาร และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้ากรมขุนสงขลานครินทร|url=http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2447/022/352_1.PDF|date=28 สิงหาคม 2447|accessdate= 8 ตุลาคม 2559}}</ref> ถึงวันที่ 11 ธันวาคม ศกนั้น จึงทรงลาผนวช แล้วปฏิญาณพระองค์ถึงไตรสรณคมน์และรับศีล ยังทรงประทับในวัดบวรนิเวศวิหารต่อจนเช้าวันที่ 15 ธันวาคม จึงเสด็จฯ กลับ<ref>{{cite journal|journal= ราชกิจจานุเบกษา|volume= 21 |issue= 39|pages=697-698|title=ข่าวสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอทรงลาผนวช|url=http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2447/039/697_2.PDF|date=25 ธันวาคม 2447|accessdate= 8 ตุลาคม 2559}}</ref>

=== ผู้สำเร็จราชการต่างพระองค์ ===
{{พระมหากษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี}}เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินยุโรปครั้งที่ 2 ระหว่างวันที่ 27 มีนาคม พ.ศ. 2449 - 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2450 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานอำนาจในราชกิจที่จะรักษาพระนครไว้แด่พระองค์ เป็นการรับสนองพระเดชพระมหากรุณาธิคุณในสมเด็จพระบรมชนกนาถในหน้าที่อันสำคัญที่สุดสิ่งหนึ่ง และได้รับความไว้วางพระราชหฤทัยเป็นที่สุดด้วยระหว่างทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดินต่างพระองค์นี้ ทรงรับเป็นประธานการจัดสร้างพระบรมราชานุสรณ์เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระบรมชนกนาถ ซึ่งงานสำคัญบรรลุโดยพระราชประสงค์อย่างดี<ref>พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้ากรุงสยาม (บางตอน) และพระราชนิพนธ์อันเป็นสุดที่รัก เรื่อง พระนล คำหลวง, หน้า 22</ref>

=== การขึ้นครองราชย์ ===
[[ไฟล์:Vajiravudh (13).jpg|thumb|334x334px|พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454]]
เมื่อสมเด็จพระบรมชนกนาถเสด็จสวรรคตลงเมื่อวันที่ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 ทั้ง ๆ ที่พระองค์นั้นได้รับการสถาปนาตั้งไว้ในพระรัชทายาทสืบพระราชสันตติวงศ์มาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2437 แต่ก็ทรงเศร้าสลด ไม่มีพระราชประสงค์ที่จะแลกสิริราชสมบัติสำหรับพระองค์เองกับการสูญเสียพระชนมชีพของสมเด็จพระบรมชนกนาถ จนกระทั่งสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ซึ่งเป็นพระปิตุลา (อา) แท้ ๆ ทูลเชิญเสด็จลงที่ห้องแป๊ะเต๋งบนชั้น 2 [[พระที่นั่งอัมพรสถาน]] และท่ามกลางพระบรมวงศานุวงศ์ เสนาบดี ผู้ใหญ่ องคมนตรี และข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย ที่ชุมนุมอยู่ พระปิตุลาได้คุกพระชงฆ์ลงกับพื้นกราบถวายบังคมอัญเชิญเสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราชย์เป็นพระเจ้าแผ่นดินสืบสนองพระองค์สมเด็จพระบรมชนกนาถ และทันใดทุกท่านที่ชุมนุมอยู่ที่นั้น ก็ได้คุกเข่าลงกราบถวายบังคมทั่วกัน<ref>พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้ากรุงสยาม (บางตอน) และพระราชนิพนธ์อันเป็นสุดที่รัก เรื่อง พระนล คำหลวง, หน้า 23</ref> และในคืนนั้นได้มีประกาศภาษาไทยให้ออกพระนามว่า ''สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชผู้ทรงสำเร็จราชการแผ่นดิน'' ต่อมาวันที่ 25 ตุลาคม จึงให้ออกพระนามว่า''สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว''<ref>{{cite web|title=“สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว” ในประวัติต้นรัชกาลที่ 6|url=https://www.silpa-mag.com/club/art-and-culture/article_4541|publisher=ศิลปวัฒนธรรม|date=2 ธันวาคม 2559|accessdate=20 ตุลาคม 2560}}</ref>

ในวันศุกร์ที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2453 จึงรับบรมราชาภิเษก เฉลิมพระปรมาภิไธยว่า "''พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาวชิราวุธ เอกอรรคมหาบุรุษบรมนราธิราช พินิตประชานารถมหาสมมตวงษ์ อดิศัยพงษวิมลรัตน์ วรขัตติยราชนิกโรดม จาตุรันตบรมมหาจักรพรรดิราชสังกาศ อุภโตสุชาตสังสุทธเคราะหณี จักรีบรมนาถ จุฬาลงกรณราชวรางกูร บรมมกุฏนเรนทรสูรสันตติวงษวิสิฐ สุสาธิตบุรพาธิการ อดุลยกฤษฎาภินิหารอดิเรกบุญฤทธิ ธัญลักษณวิจิตรโสภาคยสรรพางค์ มหาชโนตมางคประณตบาทบงกชยุคล ประสิทธิสรรพศุภผลอุดมบรมสุขุมาลย์ ทิพยเทพาวตารไพศาลเกียรติคุณอดุลยพิเศษ สรรพเทเวศรานุรักษ์ บุริมศักดิสมญาเทพวาราวดี ศรีมหาบุรุษสุตสมบัติ เสนางคนิกรรัตน์อัศวโกศล ประพนธปรีชามัทวสมาจาร บริบูรณ์คุณสารสยามาทินครวรุตเมกราชดิลก มหาปริวารนายกอนันต์ มหันตวรฤทธิเดช สรรพวิเศษศิรินธร บรมชนกาดิศรสมมต ประสิทธิวรยศมโหดมบรมราชสมบัติ นพปฎลเสวตฉัตราดิฉัตร ศิริรัตโนปลักษณมหาบรมราชาภิเศกาภิสิต สรรพทศทิศวิชิตไชย สกลมไหศวริยมหาสวามินทร์ มเหศวรมหินทรมหารามาธิราชวโรดม บรมนารถชาติอาชาวศรัย พุทธาทิไตรรัตนสรณารักษ์ อดุลยศักดิ์อรรคนเรศรามาธิบดี เมตตากรุณาสีตลหฤไทย อโนปไมยบุญการ สกลไพศาลมหารัษฎาธิบดินทร์ ปรเมนทรธรรมิกมหาราชาธิราช บรมนารถบพิตร พระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว''"<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/E/1.PDF การพระราชพิธีบรมราชาภิเศก เฉลิมพระราชมณเฑียร] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170905234031/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/E/1.PDF |date=2017-09-05 }}, เล่ม 27, ตอนพิเศษ 0 ง, 16 พฤศจิกายน พ.ศ. 2453, หน้า 41-42</ref>

ต่อมาในวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2459 ทรงเห็นชอบกับคำกราบบังคมทูลของเหล่าเสนาบดีให้เฉลิมพระปรมาภิไธย "สมเด็จพระรามาธิบดี" แทนคำว่า "สมเด็จพระปรเมนทร" จึงมีพระปรมาภิไธยอย่างสังเขปว่า "''พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว''"<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2459/A/212.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศ เฉลิมพระปรมาภิไธย], เล่ม 33, ตอน 0 ก, 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2459, หน้า 212 </ref> และเมื่อยกรามาธิบดีเป็นคำนำพระปรมาภิไธยแล้ว จึงโปรดเกล้าฯ ให้แก้''นเรศรามาธิบดี'' เป็น''นเรศราธิบดี'' แทน<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2459/A/218.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศ สถาปนาเลื่อนกรม พระพุททธศักราช ๒๔๕๙], เล่ม 33, ตอน 0 ก, 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2459, หน้า 219</ref>

=== การเสด็จพระราชดำเนินเยือนต่างประเทศ ===
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จฯ เยือนต่างประเทศทั้งที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการหลายครั้ง โดยในระหว่าง พ.ศ. 2443 - 2444 เป็นการเสด็จไปทรงเยี่ยมพระมหากษัตริย์ และประมุขของประเทศต่าง ๆ เพื่อเจริญพระราชไมตรี 
และศึกษาดูงานกิจการต่าง ๆ ส่วนใหญ่เป็นการเสด็จฯ ขณะดำรงพระราชอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ก่อนเสด็จนิวัตประเทศไทยหลังทรงสำเร็จการศึกษาจากอังกฤษ พระองค์ได้เสด็จเยือนประเทศต่าง ๆ ได้แก่ อิตาลี เนเธอร์แลนด์ เบลเยียม รัสเซีย อียิปต์ ออสเตรีย ฮังการี ฝรั่งเศส เดนมาร์ก สหรัฐอเมริกา และญี่ปุ่น โดยแต่ละประเทศให้การยกย่องพระองค์และจัดการรับเสด็จอย่างสมพระเกียรติดังนั้น เมื่อพระองค์เสด็จเถลิงถวัลย์ราชสมบัติแล้ว ประเทศไทยจึงยังคงรักษาความสัมพันธ์ที่ดีกับนานาประเทศ รวมถึงความสัมพันธ์ที่แน่นแฟ้นระหว่างประมุขต่อประมุขด้วย <ref>ดาราณีย์ ตันชัยสวัสดิ์ (2561), นวมินทรบรมนาถราชไมตรี</ref>

==เหตุการณ์ในรัชสมัย==
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวขึ้นครองราชสมบัติในช่วงที่ประเทศกำลังประสบวิกฤตเศรษฐกิจจากเหตุภัยแล้ง พ.ศ. 2450-2453<ref>ธรรมธวัช ธีระศิลป์, "การศึกษาเพื่อสร้างกองทัพสมัยใหม่กับอดุมการณ์ทางการเมืองของนายทหาร พ.ศ. 2430-2475", มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2562</ref> และเป็นยุคที่สื่อสิ่งพิมพ์กำลังขยายตัวอย่างรวดเร็ว องค์ความรู้ต่างๆ รวมทั้งแนวคิดทางการเมือง หรือข่าวคราวการปฏิวัติในต่างประเทศได้ไหลบ่าเข้ามาสู่ผู้มีการศึกษาในสยาม

ในเดือนแรกหลังขึ้นครองราชย์ พระองค์ทรงปรับโครงสร้างกองทัพโดยการยุบกรมยุทธนาธิการ ทรงตั้งกระทรวงกลาโหมที่มีอำนาจบัญชากองทัพบกอย่างเดียว และทรงยกแยกกรมทหารเรือออกมาตั้งเป็นกระทรวงทหารเรือ มีอำนาจบัญชากองทัพเรืออย่างเดียว<ref>แจ่มจันทร์ วงษ์วิเศษ, “การปรับปรุงกองทัพบกของไทยตามแบบตะวันตกตั้งแต่ พ.ศ. 2394-2475” (แผนกวิชาประวัติศาสตร์ บัณฑิตวิทยาลัย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2519)</ref> อย่างไรก็ตาม การคลังสยามในเวลานั้นอยู่ในภาวะขัดสน ถึงกระนั้น กองทัพก็ยังคงเป็นหน่วยงานที่ได้รับงบประมาณมากที่สุด รายจ่ายด้านการป้องกันอาณาจักรคิดเป็นร้อยละ 24.3 ขณะที่รายจ่ายเพื่อพัฒนาเศรษฐกิจด้านเกษตรกรรม การศึกษา และพาณิชยกรรมรวมกันคิดเป็นเพียงร้อยละ 5.9 เท่านั้น<ref>พรเพ็ญ ฮั่นตระกูล, “การใช้จ่ายเงินแผ่นดิน ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ. 2453-68)”, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2517</ref>

รัฐบาลสยามในรัชสมัยพระองค์ยังค่อนข้างมีหัวแบบอนุรักษนิยม ต่อต้านการรับเงินทุนจากต่างชาติ และมีอคติต่อการให้สัมปทานต่อต่างชาติเข้ามาลงทุนด้านโครงสร้างพื้นฐาน ปัจจัยเหล่านี้ทำให้เงินทุนในสยามมีน้อย ประชากรส่วนใหญ่ยังยากจนข้นแค้น เหตุอื้อฉาวที่พระองค์ทรงย่ำยีเกียรติของทหารบกเมื่อครั้งเป็นสยามมกุฎราชกุมาร ทำให้นายทหารส่วนใหญ่ไม่ค่อยนับถือพระองค์ ถึงขนาดที่หลังครองราชย์แล้ว พระองค์ถูกหว่านบัตรสนเท่ห์บริภาษอย่างรุนแรงว่าพระองค์ ''"เป็นคนเลวทรามไม่ควรจะอยู่บนพื้นโลก"''<ref name ="Ram">ราม วชิราวุธ, ประวัติต้นรัชกาลที่ 6กรุงเทพฯ: มติชน, 2559</ref> ซึ่งพระองค์ทรงตอบโต้ไว้ต่อบัตรสนเท่ห์ดังกล่าวว่า ''"พวกเก๊กเหม็งในกรุงเทพออกจะฟุ้งสร้านมาก พูดอึงไปถึงเรื่อง “รักชาติ” “ราษฎรเปนใหญ่” ฯลฯ ซึ่งเกิดเปนขี้ปากของพวกคนไทยเชื้อจีนขึ้นก่อน แล้วคนไทยหนุ่มๆที่ชอบคบเจ๊กพลอยเก็บขี้ปากของมันมาพูดกันบ้าง"''<ref name ="Ram"/> ข้อความนี้สะท้อนได้ว่า พระองค์ทรงมองประชาธิปไตยเป็นแนวคิดเพ้อเจ้อที่ถูกเสี้ยมโดยชาวไทยเชื้อสายจีน

นอกจากนี้ พระมงกุฎเกล้ามีความโปรดปรานใกล้ชิดบรรดามหาดเล็กเป็นพิเศษ ทรงสนใจอยู่แต่กับโขนการละคร ในรัชสมัยของพระองค์ มหาดเล็กกลายเป็นหน่วยราชการที่เติบโตอย่างรวดเร็วเกินกว่านายทหาร คราวที่พระองค์พระราชทานเงินของขวัญวันเกิดมหาศาลให้แก่[[เจ้าพระยารามราฆพ (หม่อมหลวงเฟื้อ พึ่งบุญ)|เจ้าพระยารามราฆพ]] ได้เกิดปฏิกิริยาจากนายทหารที่ว่า ''"พระเจ้าแผ่นดินรักคนใช้มากดีไหม...ให้เงินทีตั้ง 100 ชั่ง หมายความว่ากระไร... พระเจ้าแผ่นดินเอาแต่เล่นโขน เอาเงินมาสร้างบ้านซื้อรถให้มหาดเล็ก...ทำไมพระราชาองค์นี้จึงโปรดมหาดเล็ก แต่ผู้หญิงไม่ชอบเลย"''<ref>อัจฉราพร กมุทพิสมัย, กบฏ ร.ศ.130 กบฏเพื่อประชาธิปไตย แนวคิดทหารใหม่กรุงเทพฯ: อมรินทร์วิชาการ, 2542</ref>

===ตั้งกองเสือป่า===
{{บทความหลัก|กองเสือป่า}}
ด้วยความที่การที่พระมงกุฎเกล้าทรงขาดบารมีเหนือกองทัพ นายทหารในกองทัพภักดีต่อผู้บังคับบัญชาและอาจารย์ของตนมากกว่ากษัตริย์ เรื่องนี้พระองค์ทรงตระหนักเป็นอย่างดี ทรงมองว่าพระองค์ต้องเร่งสร้างความจงรักภักดีให้ขยายออกไปอย่างเร่งด่วนในหมู่ข้าราชการ พระองค์จึงทรงตั้งกองกำลังกึ่งทหารที่เรียกว่า "กองเสือป่า" ขึ้นเมื่อ 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2454 ตัวพระองค์ทรงดำรงตำแหน่ง "นายกองใหญ่" มีเชื้อพระวงศ์และข้าราชบริพารบางส่วนเป็นคณะผู้บังคับบัญชา และมีข้าราชการพลเรือนเป็นพลเสือป่า<ref>กุลลดา เกษบุญชู มี้ด, ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ วิวัฒนาการรัฐไทยนนทบุรี: ฟ้าเดียวกัน, 2562, 153-54.</ref>

การเป็นสมาชิกเสือป่าเป็นหนทางใกล้ชิดเบื้องพระยุคลบาท และยังได้สิทธิยกเว้นการเกณฑ์ทหาร ทำให้เครือข่ายเสือป่าขยายตัวทั่วประเทศอย่างรวดเร็ว การที่ผู้บังคับบัญชาเสือป่าคือเหล่าผู้ใกล้ชิดพระองค์ ทำให้ในที่สุด เครือข่ายเสือป่าเริ่มแทรกแซงระบบราชการจนเสียหาย บางครั้งมีการเรียกตัวพลเสือป่าที่เป็นข้าราชการมาซ้อมรบ ทำให้ข้าราชการผู้นั้นขาดจากงานราชการปกติ บ้างก็เบียดบังงบประมาณแผ่นดินมาอุดหนุนกองเสือป่า การซ้อมรบเสือป่าก็ไม่มีความจริงจังเพื่อฝึกฝนความชำนาญ มักจัดฉากให้กองเสือป่าหลวงของพระองค์ชนะอยู่เสมอ มีครั้งหนึ่งที่ทรงซ้อมรบแพ้เจ้าพระยายมราช ก็รับสั่งให้คุมตัวเจ้าพระยายมราชมาและตัดสินใหม่ให้พระองค์ชนะ การซ้อมรบของเสือป่าจึงเป็นเพียงเพื่อความสำราญสนุกสนานของกษัตริย์<ref>เทพ บุญตานนท์. ''การเมืองในการทหารไทย สมัยรัชกาลที่ 6''. กรุงเทพฯ: มติชน, 2559.</ref> อาวุธของกองเสือป่าก็หยิบยืมมาจากกองทัพบกแทบทั้งสิ้น 

===ความกระด้างกระเดื่องในหมู่ทหาร===
การตั้งกองเสือป่าสร้างความคับแค้นใจแก่ทหารบกที่รู้สึกว่าถูกเบียดบังหน้าที่และทรัพยากร ในด้านกองทัพเรือยิ่งเลวร้าย มีการตัดค่าวิชาเดินเรือ มีการตัดเบี้ยเลี้ยงนักเรียนนายเรือเหลือวันละสลึง<ref name ="Tavil">มาจากค้าบอกเล่าของ ร.ท.ถวิล เสถียรสวัสดิ์ (ร.น.) ในหนังสือ “นิทานชาวไร่”</ref> บรรดาทหารต่างรู้สึกว่าถูกกษัตริย์ทอดทิ้ง ในขณะที่มหาดเล็กและผู้ใกล้ชิดเบื้องพระยุคลบาทต่างได้ดิบได้ดี 
[[ไฟล์:King_Vajiravudh_(Rama_VI)_of_Siam_as_Admiral_of_the_fleet.gif|right|frameless|295x295px]]
ความคับแค้นใจที่ทหารเรือมีต่อพระองค์ ทำให้ทหารเรือแสดงออกโดยการเอาตอร์ปิโดประดับบนโต๊ะเสวยในงานเลี้ยงโรงเรียนนายเรือที่พระองค์เสด็จเป็นประธาน<ref name ="Tavil"/> หรือการก่อวิวาทกับบรรดามหาดเล็กบ่อยครั้ง นำไปสู่การปลด[[พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์|พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหมื่นชุมพรเขตรอุดมศักดิ์]] จากตำแหน่งอาจารย์เมื่อวันที่ 13 เมษายน พ.ศ. 2454 มีเนื้อความว่า ''"พวกนายทหารเรือที่ได้ศึกษาวิชาการมาจากโรงเรียนนายเรือมีความอิ่มเอิบกำเริบใจ จนไม่รู้สึกพระมหากรุณาธิคุณของพระเจ้าแผ่นดิน มีความมัวเมาไปด้วยกำลังโมหจริตแห่งตน...นี่เพราะผู้ฝึกสอนและเปนใหญ่ปกครองละเลยไม่กำหราบศิษย์ อันมีจิตร์ฟุ้งสร้าน ศิษย์จึงมีความละเลิงใจ"''<ref>ประพัฒน์ จันทวิรัช, พลเรือเอก ''พระประวัติและพระกรณียกิจในสมัยรัชกาลที่ 5 ของพลเรือเอกพระเจ้า บรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ รวบรวมจากเอกสารราชการ''. กรุงเทพ: โรงพิมพ์ เจริญธรรม, 2527.</ref>

[[สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ|สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ]] ทรงเล็งเห็นหลากหลายปัญหาที่เกิดขึ้นเช่นกัน ทรงโน้มน้าวให้พระมงกุฎเกล้าแก้ไขนโยบายหลายอย่าง เช่นทรงมองว่าการตั้งกองเสือป่ามีหลักการที่ดีแต่ก็มีจุดบกพร่องที่ต้องแก้ไขมาก แต่คำแนะนำทั้งหมดถูกพระมงกุฎเกล้าเพิกเฉย<ref name ="sirinan"/>

===กบฏ ร.ศ. 130===
{{บทความหลัก|กบฏ ร.ศ. 130}}

ความคับแค้นใจต่อการปกครองของพระองค์จากเหตุปัจจัยข้างต้น ทำให้นายทหารกลุ่มหนึ่งและวางแผนลอบปลงพระชนม์และเปลี่ยนแปลงการปกครองสู่ระบอบใหม่ ([[ราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ]]ไม่ก็ระบอบสาธารณรัฐ) ซึ่งคณะผู้ก่อการได้รวมตัวกันเป็นครั้งแรกเมื่อวันที่ 13 มกราคม พ.ศ. 2455 ประกอบด้วยผู้ร่วมคณะเริ่มแรกจำนวน 7 คน คือ <ref>{{อ้างหนังสือ| ผู้แต่ง=ณัฐนันท์ สอนพรินทร์| ชื่อหนังสือ=เจาะลึก สมาคมลับ กับการปฏิวัติโลก| URL= | จังหวัด=กรุงเทพ| พิมพ์ที่=อมรินทร์บุ๊คเซ็นเตอร์| ปี= พ.ศ. 2550| ISBN=978-974-7489-88-0| หน้า=หน้าที่| จำนวนหน้า= }}</ref> ร.อ.[[ขุนทวยหาญพิทักษ์]], ร.ต.เหรียญ ศรีจันทร์, ร.ต.จรูญ ษตะเมษ, ร.ต.เนตร์ พูนวิวัฒน์ จาก กองปืนกล รักษาพระองค์, ร.ต.ปลั่ง บูรณโชติ, ร.ต.หม่อมราชวงศ์แช่ รัชนิกร, ร.ต.เขียน อุทัยกุล

คณะผู้ก่อการวางแผนจะก่อการในวันที่ 1 เมษายน ซึ่งเป็นวันพระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา และวันขึ้นปีใหม่ ผู้ที่จับฉลากว่าต้องเป็นคนลงมือลอบปลงพระชนม์ คือ ร.อ.ยุทธ คงอยู่ เกิดเกรงกลัวความผิด จึงนำความไปแจ้งหม่อมเจ้าพันธุ์ประวัติ ผู้บังคับการกรมทหารช่างที่ 1 รักษาพระองค์ และพากันนำความไปแจ้ง[[สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ|กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ]]<ref>{{Cite web |url=http://www.eduzones.com/knowledge-2-2-33490.html |title=ความคิดและความเคลื่อนไหวเพื่อการปกครองตามระบอบประชาธิปไตย |access-date=2017-05-26 |archive-date=2018-03-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180306211649/http://www.eduzones.com/knowledge-2-2-33490.html |url-status=dead }}</ref> ความทราบไปถึงพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ประทับอยู่ที่[[พระราชวังสนามจันทร์]] [[จังหวัดนครปฐม]] คณะผู้ก่อการทั้งหมดจึงถูกจับกุมเมื่อวันที่ 27 กุมภาพันธ์<ref>{{อ้างหนังสือ| ผู้แต่ง=เพลิง ภูผา| ชื่อหนังสือ=ย้อนรอยขบวนการยึดอำนาจ ปฏิวัติเมืองไทย| URL= | จังหวัด=กรุงเทพ| พิมพ์ที่=สำนักพิมพ์เครือเถา| ปี= พ.ศ. 2550| ISBN=978-974-8337-16-6| หน้า=หน้าที่| จำนวนหน้า=232}}</ref>

ภายหลังการกวาดล้างกบฏ พระมงกุฎเกล้าให้สัมภาษณ์ต่อหนังสือพิมพ์สยามออฟเซิร์ฟเวอร์ ทรงแสดงท่าทีสนับสนุนให้เกิดระบบรัฐสภาเมื่อถึงเวลาอันควร<ref name ="sirinan">ศิรินันท์ บุญศิริ, “บทบาททางการทหารและการเมืองของสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ” (แผนกวิชา ประวัติศาสตร์ บัณฑิตวิทยาลัย, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2523)</ref>

=== สยามเข้าร่วมสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง ===
[[ไฟล์:Rama VI of Siam bestowing the Order of Rama to the Siamese expeditionary force 1919.jpg|thumb|149px|21 กันยายน พ.ศ. 2462 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีศักดิ์รามาธิบดีประดับไว้บนยอดคันธงชัยเฉลิมพลประจำกองทหารอาสาของสยามในสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง ให้เป็นเกียรติแก่กองทหารอาสา ในวันที่เดินทางกลับถึงประเทศไทย]]
พ.ศ. 2457 [[สงครามโลกครั้งที่หนึ่ง]]ปะทุขึ้นในทวีปยุโรป ทรงให้ความสนใจและติดตามข่าวการสงครามอย่างใกล้ชิด ในตอนแรกพระองค์มีนโยบายวางตัวเป็นกลาง แต่ก็เริ่มเอนเอียงไปเข้าข้างฝ่าย[[ไตรภาคี]] (บริเตนใหญ่, ฝรั่งเศส และรัสเซีย) ในที่สุด ประเทศสยามประกาศตัวเข้าร่วมกับ[[ฝ่ายสัมพันธมิตรในสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง|ฝ่ายสัมพันธมิตร]]<ref>[http://www.baanjomyut.com/library_2/extension-2/historical_period/12.html การเข้าร่วมสงครามโลกครั้งที่ 1 ในสมัยรัชกาลที่ 6], เรียกดูเมื่อ 26 พฤษภาคม 2560</ref> และประกาศสงครามต่อ[[จักรวรรดิเยอรมัน]]และ[[จักรวรรดิออสเตรีย-ฮังการี]] ในวันที่ 22 กรกฎาคม พ.ศ. 2460 การตัดสินพระทัยในครั้งนั้นได้รับการคัดค้านจากประชาชนทั่วไป<ref>[http://www.lukhamhan.ac.th/course/blog/7737 เพราะเหตุใดไทยถึงเข้าร่วมสงครามโลกครั้งที่ 1] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170901000052/http://www.lukhamhan.ac.th/course/blog/7737 |date=2017-09-01 }}, เรียกดูเมื่อ 26 พฤษภาคม 2560</ref> เนื่องจากในสมัยนั้นมีคนสยามไปศึกษาต่อที่ประเทศเยอรมนีเป็นจำนวนมาก จึงนิยมและเคารพเยอรมนีเป็นเสมือนครูบาอาจารย์ และเยอรมนีไม่เคยสร้างความเจ็บช้ำน้ำใจให้สยามมาก่อน<ref>เล็ก พงษ์สมัครไทย, วาระสุดท้ายแห่งพระชนม์ชีพ จอมพล สมเด็จฯเจ้าฟ้าฯกรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ, นิตยสารต่วยตูนพิเศษ ฉบับที่ 395 เดือนมกราคม 2551 หน้า 91-98</ref>

ชัยชนะของฝ่ายสัมพันธมิตรเปลี่ยนสถานะของสยามจากบ้านป่าเมืองเถื่อนห่างไกลเป็นประเทศที่เชิดหน้าชูตา และได้เป็นสมาชิกแรกก่อตั้งของ[[สันนิบาตชาติ]]ที่ตั้งขึ้นใหม่หลังสงคราม และยังได้แก้ไขสนธิสัญญาที่สยามเสียเปรียบต่อประเทศอื่นๆด้วยกันถึง 13 ประเทศ การตัดสินพระทัยครั้งนี้ของพระองค์นับว่าถูกต้อง และช่วยกอบกู้ความนิยมของพระองค์ในหมู่ราษฎรได้ไม่น้อย

=== พระชนมชีพหลังสงครามโลก ===
ภายหลังสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าอยู่หัวทรงใช้เวลาส่วนใหญ่ไปกับพระราชกรณียกิจด้านศิลปวัฒนธรรม<ref>{{อ้างหนังสือ| ผู้แต่ง=ชานันท์ ยอดหงษ์| ชื่อหนังสือ=นายใน สมัยรัชกาลที่ 6| URL= | จังหวัด=กรุงเทพ| พิมพ์ที่=สำนักพิมพ์มติชน| ปี= พ.ศ. 2560| ISBN=978-974-02-1088-7| หน้า=หน้าที่ 96| จำนวนหน้า=294}}</ref> โดยเฉพาะศิลปการแสดง จนนับได้ว่ารัชสมัยของพระองค์เป็นยุคทองของศิลปะด้านการแสดง ทั้งแบบจารีตคือ [[โขน]] [[ละครนอก]] [[ละครใน]] และละครแบบใหม่ซึ่งได้รับอิทธิพลของประเทศตะวันตก อันได้แก่ ละครร้อง ละครพูด ละครดึกดำบรรพ์ ความสนพระทัยของพระองค์ต่องานแสดงนั้น มิใช่เพียงแต่การทอดพระเนตรดังเช่นรัชกาลที่ผ่านมา แต่ได้มีส่วนพระราชนิพนธ์บทละครทั้งภาษาไทย และภาษาต่างประเทศรวมประมาณ 180 เรื่อง ทรงควบคุมการแสดง และทรงแสดงร่วมด้วย<ref>[http://art-culture-ramavi.blogspot.com/ ศิลปกรรมสมัยรัชกาลที่ 6]</ref>

ในช่วงปลายรัชกาลทรงใช้เวลาส่วนพระองค์ไปกับการพระราชนิพนธ์บทละคร และบทความเพื่อตีพิมพ์ในหนังสือพิมพ์ พระองค์ได้ออกหนังสือข่าวของ "ดุสิตธานี" ทั้งรายวันและรายสัปดาห์ คือ ดุสิตสมัย รายวัน และดุสิตสมิธ ราย 3 เดือน ซึ่งได้รับความนิยมมาก มีทั้งเรื่องการเมือง เรื่องตลกขบขัน เบ็ดเตล็ด และกวีนิพนธ์ ลักษณะเด่นคือมีการ์ตูนล้อการเมือง<ref>[https://temkatoza.wordpress.com/ความหมายของหนังสือพิมพ/ประวัติหนังสือพิมพ์ไทย/ ประวัติหนังสือพิมพ์ไทย | หนังสือพิมพ์], เรียกดูเมื่อ 26 พฤษภาคม 2560</ref> หนังสือพิมพ์เป็นเวทีแสดงออกซึ่งความคิดเห็นและสนามสำหรับแสดงโวหาร พระราชนิพนธ์ที่ปรากฏในหน้าหนังสือพิมพ์ได้แก่ "โคลนติดล้อ" เป็นการเขียนถึงสังคม ความเป็นอยู่ และการเมืองของไทย

=== ปัญหาทางการเงินและการสวรรคต ===
[[ไฟล์:Royal Crematorium of Vajiravudh at night (actual royal cremation).gif|thumb|454x454px|พระเมรุมาศพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ ท้องสนามหลวง|center]]
ในปี 2467 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพร้อมด้วย[[เจ้าจอมสุวัทนา]]เสด็จเยือนสหพันธรัฐมลายู การแก้ไขสนธิสัญญาความไม่เท่าเทียมกันกับมหาอำนาจยุโรปคืบหน้าไปทีละน้อย ในขณะที่วิกฤตการณ์ทางการเงินกำลังส่งผลกระทบอย่างใหญ่หลวงต่อสยาม เนื่องจากมีการกู้เงินจากอังกฤษที่ทำให้ขุนนางและข้าราชการถูกปลดออกจำนวนมาก ในปี 2468 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯให้ยุบ[[มณฑลสุราษฎร์]]เข้ากับ[[มณฑลนครศรีธรรมราช]]เพื่อประหยัดงบประมาณแผ่นดิน

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระประชวรพระโรคพระโลหิตเป็นพิษในพระอุทรตั้งแต่วันที่ 12 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 โดยทรงได้เสวยพระกระยาหารผิดสำแดงและทรงพระบังคน มีมดมาเกาะพระบังคนหมอจึงสรุปว่า มีเบาหวานแทรกซ้อนแต่พระอาการก็ทรงกับทรุด จนเสด็จสวรรคต ณ [[พระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน]] ภายใน[[พระบรมมหาราชวัง]] เมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 เวลา 1 นาฬิกา 45 นาที<ref>[http://guru.sanook.com/25661/ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จสวรรคต], เรียกดูเมื่อ 20 พฤษภาคม 2560</ref> โดยได้อัญเชิญพระบรมศพไปประดิษฐาน ณ [[พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท]] รวมพระชนมพรรษาได้ 44 พรรษา และเสด็จดำรงสิริราชสมบัติได้ 15 พรรษา แต่รัชกาลที่ 7 มีพระราชประสงค์กำหนดวันสวรรคตของรัชกาลที่ 6 เป็นวันที่ 25 พฤศจิกายน และถือว่าวันพระมหาธีรราชเจ้าตรงกับวันที่ 25 พฤศจิกายน<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2468/D/2703.PDF ข่าวพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จสวรรคต], เล่ม 42, ตอน 0 ง, 6 ธันวาคม พ.ศ. 2468, หน้า 2703 </ref> ในวันที่ 24 มีนาคม พ.ศ. 2468 (นับแบบปัจจุบันเป็น พ.ศ. 2469) มีพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ ณ [[พระเมรุมาศ]] [[ท้องสนามหลวง]] <ref>ราชกิจจานุเบกษา, [https://ratchakitcha.soc.go.th/documents/1075793.pdf การพระเมรุมาศท้องสนามหลวง ถวายพระเพลิงพระบรมศพ สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๖ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มีนาคม พุทธศักราช ๒๔๖๘]</ref>ส่วนพระบรมราชสรีรางคารได้เชิญไปประดิษฐาน ณ วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร และเชิญไปประดิษฐาน ณ พระปฤศฤๅงค์ พระร่วงโรจน์ฤทธิ์ ส่วนพระบรมอัฐิส่วนหนึ่งเชิญไปประดิษฐาน ณ พระวิมานองค์กลาง [[พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท]] และ อีกส่วนหนึ่งเชิญไปประดิษฐาน ณ พระวิมานพระอัฐิ [[วังรื่นฤดี]]<ref>{{cite press release |title="วังรื่นฤดี" จุดเริ่มต้นของงานสังคมสงเคราะห์ในประเทศไทย|url=http://www.naewna.com/lady/3105|publisher=แนวหน้า|language=ไทย|date=7 เมษายน 2555 |accessdate=17 เมษายน 2555}}</ref> ของ [[สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี]] พระราชธิดาพระองค์เดียว

== ชีวิตส่วนพระองค์ ==

=== ความรัก และการอภิเษกสมรส ===
เมื่อครั้งยังเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร [[สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง|สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ]] มีพระราชดำริให้อภิเษกสมรสกับ[[พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุทธวิไลยลักษณา]] พระธิดาพระองค์กลางใน[[สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์|สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์]] ถึงกับมีการหมายมั่นว่าพระองค์เจ้าสุทธวิไลยลักษณาจะได้เป็นสมเด็จพระราชินีในอนาคต แต่หลังจากสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงสำเร็จการศึกษาจากต่างประเทศก็มิได้สนพระทัยในพระองค์เจ้าสุทธวิไลยลักษณานัก<ref>ศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย. หอมติดกระดาน''. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ:มติชน , 2553. หน้า 177</ref> และเมื่อตอนปลายรัชสมัย[[พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]] ก็ทรงถูกเกณฑ์ให้เลือกคู่ แต่ก็มีพระราชกระแสว่า "ก็ฉัน ไม่รักนี่นา"<ref>พระราชวงศ์จักรี, หน้า 266</ref>

ครั้นพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระประชวรเสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 แล้ว พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวก็ทรงเพลินไปกับการอุทิศพระองค์เพื่อดำเนินพระราชกรณียกิจน้อยใหญ่ในอันที่จะทรงนำสยามประเทศก้าวขึ้นสู่การยอมรับของนานาอารยประเทศ กระทั่งปี พ.ศ. 2460 เมื่อฝ่ายสัมพันธมิตรเป็นฝ่ายชนะใน[[สงครามโลกครั้งที่หนึ่ง]]แล้ว จึงได้มีพระราชกระแสทรงพระราชปรารภกับคุณมหาดเล็กที่ถวายงานใกล้ชิดเบื้องพระยุคลบาทว่า "รบศึกยังไม่ชนะ ยังไม่มีเมีย ชนะศึกมีเมียได้แล้ว"<ref>จมื่นมานิตย์นเรศ (เฉลิม เศวตนันทน์). อนุสรณ์ "ศุกรหัศน์", หน้า 179</ref> ทว่าเมื่อกองทหารอาสาที่ไปร่วมรบในงานพระราชสงคราม ณ ทวีปยุโรปเดินทางกลับมาถึงพระนคร ยังไม่ทันครบเดือน สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ซึ่งทรงพระประชวรเรื้อรังมาแต่ครั้งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคต ก็มาด่วนเสด็จสวรรคตไปอีกพระองค์หนึ่งเมื่อวันที่ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2462 ในพระราชสำนักจึงต้องมีการไว้ทุกข์ถวายต่อเนื่องกันมาอีกหลายเดือน เสร็จการพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในวันที่ 1 มิถุนายน พ.ศ. 2463 แล้ว จึงได้มีพระราชดำริให้มีการรื่นเริงเพื่อคลายทุกข์โศก เริ่มจากทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการประกวดภาพ ครั้งที่ 2 ที่ศาลาวรนาฏเวทีสถาน [[พระราชวังบางปะอิน]] ในระหว่างวันที่ 8-12 กรกฎาคม พ.ศ. 2463 แล้วมีกระแสพระราชดำรัสว่า "อยากจะให้ชาวกรุงเทพฯ ได้ชมการประกวดภาพแบบนี้บ้าง" จึงได้ทรงกำหนดให้มีการประกวดภาพครั้งที่ 3 ที่[[พระราชวังพญาไท]] ในเดือนตุลาคมปีเดียวกัน<ref>อัตชีวประวัติ ของ หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล, หน้า 36</ref> ทำให้พระองค์ได้พบกับ[[พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวัลลภาเทวี|หม่อมเจ้าวรรณวิมล]] พระธิดาใน[[พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์]] ที่เข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทเป็นครั้งแรกที่ห้องทรงไพ่บริดจ์ในงานประกวดภาพเขียน ณ โรงละครวังพญาไท ต่อมาเมื่อวันที่ 21 ตุลาคม พ.ศ. 2463 พระองค์โปรดเกล้าฯ พระราชทานพระนามของพระธิดาในกรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ โดยพระนามของหม่อมเจ้าวรรณวิมล เปลี่ยนเป็น หม่อมเจ้าวัลลภาเทวี พร้อมกับขนิษฐาอีก 4 องค์ ที่รวมไปถึง[[พระนางเธอลักษมีลาวัณ|หม่อมเจ้าวรรณพิมล]] ก็ได้รับพระราชทานพระนามเป็น หม่อมเจ้าลักษมีลาวัณ และต่อมาในวันที่ 9 พฤศจิกายนปีเดียวกัน ได้สถาปนาหม่อมเจ้าวัลลภาเทวี ขึ้นเป็น [[พระวรกัญญาปทาน พระองค์เจ้าวัลลภาเทวี]]<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2463/A/286.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศ สถาปนาพระวรกัญญาปทาน พระองค์เจ้าวัลลภาเทวี], เล่ม 37, ตอน 0 ก, 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2463, หน้า 286</ref> แต่ด้วยมีเหตุพระราชอัธยาศัยไม่ต้องกัน จึงมีพระบรมราชโองการถอนหมั้นลงเมื่อวันที่ 15 มีนาคม พ.ศ. 2463 (แบบสากลคือ พ.ศ. 2464) และโปรดเกล้าฯ ให้ออกพระนามว่า '''พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวัลลภาเทวี'''<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2463/A/435.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศ เลิกการพระราชพิธีหมั้น], เล่ม 37, ตอน 0 ก, 15 มีนาคม พ.ศ. 2463, หน้า 435</ref>

ต่อมาเมื่อวันที่ 4 เมษายน พ.ศ. 2464 ได้สถาปนาหม่อมเจ้าลักษมีลาวัณ พระขนิษฐาของอดีตพระวรกัญญาปทานขึ้นเป็น '''พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลักษมีลาวัณ'''<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2464/A/1.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศ สถาปนาหม่อมเจ้าหญิงลักษมีลาวัณขึ้นเป็นพระองค์เจ้า], เล่ม 38, ตอน 0 ก, 4 เมษายน พ.ศ. 2464, หน้า 1</ref> ต่อมาเมื่อวันที่ 8 กันยายน ปีเดียวกัน จึงสถาปนา พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลักษมีลาวัณ ขึ้นเป็น '''พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลักษมีลาวัณ''' พร้อมกับทรงหมั้น และมีพระราชวินิจฉัยว่าจะได้ราชาภิเษกสมรสในภายหน้า<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2464/A/205.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศ สถาปนาพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลักษมีลาวัณ เป็นพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลักษมีลาวัณ], เล่ม 38, ตอน 0 ก, 8 กันยายน พ.ศ. 2464, หน้า 205</ref> แต่ในวันที่ 27 ตุลาคม ของปีนั้น พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงราชาภิเษกสมรสกับ[[พระสุจริตสุดา|เปรื่อง สุจริตกุล]]<ref name="ancestry">[[ส.พลายน้อย]]. ''พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม''. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ:ฐานบุ๊คส์, 2554. หน้า 211</ref> อดีตนางสนองพระโอษฐ์ของอดีตพระวรกัญญาปทาน<ref name="ancestry1">[[ส.พลายน้อย]]. ''พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม''. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ:ฐานบุ๊คส์, 2554. หน้า 212</ref> ได้รับการแต่งตั้งมีราชทินนามเป็น '''พระสุจริตสุดา'''<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2464/D/2132.PDF พระราชทานบรรดาศักดิ์ฝ่ายใน], เล่ม 38, ตอน ง, 30 ตุลาคม พ.ศ. 2464, หน้า 2132 </ref> แต่ก็มิได้ตั้งครรภ์ตามพระราชประสงค์ 

[[ไฟล์:Princess Indrasakdi Sachi.jpg|thumb|left|150px|สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา]]
ต่อมาเมื่อวันที่ 12 มกราคม พ.ศ. 2464 (แบบสากลคือ พ.ศ. 2465) จึงได้ราชาภิเษกสมรสกับ[[สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา|ประไพ สุจริตกุล]] น้องสาวของพระสุจริตสุดา และได้มีราชทินนามเป็น '''พระอินทราณี'''<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2464/D/3021_1.PDF พระราชทานบรรดาศักดิ์ฝ่ายใน] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111110173947/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2464/D/3021_1.PDF |date=2011-11-10 }}, เล่ม 38, ตอน ง, 15 มกราคม พ.ศ. 2464, หน้า 3021</ref> 

ด้วยเหตุที่พระอินทราณีได้ตั้งครรภ์ จึงได้รับการสถาปนาเป็น พระวรราชชายาเธอ<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2465/A/56.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศ สถาปนาพระวรราชชายาเธอ พระอินทรศักดิศจี] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111110152515/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2465/A/56.PDF |date=2011-11-10 }}, เล่ม  39, ตอน 0 ก, 12 มิถุนายน พ.ศ. 2465, หน้า 56</ref> และพระบรมราชินี<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2465/A/539.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศ สถาปนาพระอิสริยยศ พระวรราชชายาเธอ พระอินทรศักดิศจี เป็นสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระบรมราชินี] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111110172455/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2465/A/539.PDF |date=2011-11-10 }}, เล่ม 39, ตอน 0 ก, 1 มกราคม พ.ศ. 2465, หน้า 539</ref> ตามลำดับ แต่ในปลายปีเดียวกันนั้นก็ได้สถาปนาพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลักษมีลาวัณ ขึ้นเป็น '''พระนางเธอลักษมีลาวัณ'''<ref>[http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2465/A/99.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศ สถาปนาพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลักษมีลาวัณเป็นพระนางเธอ]</ref> แต่ทั้งสองพระองค์มิได้ราชาภิเษกสมรสหรือมีพระราชโอรสธิดาด้วยกัน ท้ายที่สุดจึงตัดสินพระทัยแยกกันอยู่

ภายหลังสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระบรมราชินี ทรงตกพระครรภ์หลายครั้ง กระทั่งในปี พ.ศ. 2467 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้สถาปนา[[พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี|สุวัทนา อภัยวงศ์]] ขึ้นเป็น'''เจ้าจอมสุวัทนา'''<ref>ส.พลายน้อย. ''พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม''. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ:ฐานบุ๊คส์, 2554. หน้า 205</ref> ต่อมาเมื่อเดือนกันยายน พ.ศ. 2468 ได้มีการเขียนพระราชพินัยกรรมขึ้น โดยได้เขียนไว้ว่าว่าห้ามนำพระอัฐิของพระองค์ตั้งคู่กับพระอัฐิของสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี หากจะตั้งก็ให้ตั้งคู่กับเจ้าจอมสุวัทนา เพราะทรงยกย่องว่าเป็น "เมียดีจริงๆ" และยังเป็นที่ทรงหวังว่าจะมีพระราชโอรสสืบไปได้<ref>[http://somsakwork.blogspot.com/2006/08/weblog-httpsomsakwork.html บันทึกเรื่องพระราชพินัยกรรมรัชกาลที่ ๖ "ฉบับเต็ม"]</ref> และด้วยเกิดเหตุหลายประการเกี่ยวข้องกับสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระบรมราชินี อันมีเรื่องการตกพระครรภ์หลายครั้ง เป็นเหตุผลประการหนึ่ง จึงมีการลดพระอิสริยยศของสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี ลงเป็น '''พระวรราชชายา''' เมื่อวันที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2468<ref>ส.พลายน้อย. ''พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม''. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ:ฐานบุ๊คส์, 2554. หน้า 189</ref><ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2468/A/159.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศ ว่าด้วยการที่จะออกพระนามสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิ์ศจี] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111108003411/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2468/A/159.PDF |date=2011-11-08 }}, เล่ม 42, ตอน 0 ก, 20 กันยายน พ.ศ. 2468, หน้า 159</ref> ต่อมาในเดือนตุลาคมปีเดียวกันนั้นเองก็ได้มีการสถาปนาเจ้าจอมสุวัทนาซึ่งเป็นที่แน่นอนแล้วว่าจะประสูติกาลพระบุตรในไม่ช้า ขึ้นเป็น '''พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี''' เพื่อ ''"...ผดุงพระราชอิศริยยศแห่งพระกุมารที่จะมีพระประสูติการในเบื้องหน้า"''<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2468/A/191.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศ สถาปนาพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี], เล่ม 42, ตอน 0 ก, 11 ตุลาคม พ.ศ. 2468, หน้า 191</ref>

[[ไฟล์:เพชรรัตน-สุวัทนา.jpg|thumb|200px|พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี และพระราชธิดา]]
แต่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระประชวรหนักและมีพระอาการรุนแรงขึ้น ในยามนั้นพระองค์ประทับ ณ [[พระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน]] ใน[[พระบรมมหาราชวัง]] จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวีประทับ ณ [[พระที่นั่งเทพสถานพิลาส]] ซึ่งติดกับพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน เพื่อทรงรอฟังข่าวพระประสูติการอย่างใกล้ชิด จนกระทั่งพระนางเจ้าสุวัทนา มีพระประสูติการเจ้าฟ้าหญิงในวันที่ 24 พฤศจิกายน จากนั้นในเวลาบ่าย [[เจ้าพระยารามราฆพ (หม่อมหลวงเฟื้อ พึ่งบุญ)]] ได้เข้าเฝ้าฯ กราบบังคมทูลพระกรุณาว่า พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ประสูติ ''“สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ”'' เมื่อความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาทแล้ว มีพระราชดำรัสว่า ''“ก็ดีเหมือนกัน”''<ref name="ท้ายวัง">[http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=alfajet&month=23-11-2009&group=5&gblog=3 เฉลิมพระชนมายุ 84 พรรษา สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี]</ref> จนรุ่งขึ้นในวันพุธที่ 25 พฤศจิกายน เจ้าพระยารามราฆพ เชิญเสด็จสมเด็จพระเจ้าลูกเธอพระองค์น้อยไปเฝ้าฯ สมเด็จพระบรมชนกนาถผู้ทรงพระประชวรหนักบนพระแท่น เมื่อทอดพระเนตรแล้ว ทรงพยายามยกพระหัตถ์ขึ้นสัมผัสพระราชธิดา แต่ก็ทรงอ่อนพระกำลังมากจนไม่สามารถจะทรงยกพระหัตถ์ได้เนื่องจากขณะนั้นมีพระอาการประชวรอยู่ในขั้นวิกฤต เจ้าพระยารามราฆพจึงเชิญพระหัตถ์ขึ้นสัมผัสพระราชธิดา เมื่อจะเชิญเสด็จพระราชกุมารีกลับ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวก็ทรงโบกพระหัตถ์แสดงพระราชประสงค์จะทอดพระเนตรพระราชธิดาอีกครั้ง จึงเสด็จสมเด็จพระเจ้าลูกเธอมาเฝ้าฯ เป็นครั้งที่สอง และเป็นครั้งสุดท้ายแห่งพระชนมชีพจนกลางดึกคืนนั้นเองก็เสด็จสวรรคต<ref name="ท้ายวัง"/>

พระราชธิดาพระองค์นั้นต่อมาคือ [[สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี]] ได้รับพระราชทานพระนามจาก[[พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว]] ในการ[[พระราชพิธีสมโภชเดือนและขึ้นพระอู่]] เมื่อวันที่ 30 ธันวาคม พ.ศ. 2468<ref name="สมโภชเดือน">ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2468/D/3094.PDF การสมโภชเดือนและขึ้นพระอู่เจ้าฟ้าพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งประสูติ เมื่อวันที่ 24 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 ที่ในพระบรมมหาราชวัง], เล่ม 42, ตอน 0 ง, 10 มกราคม พ.ศ. 2468, หน้า 3094 </ref> โดยมี[[สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า|สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสามาตุจฉาเจ้า]] ทรงพระเมตตาเอาพระราชหฤทัยใส่ดูแลทั้งด้านพระอนามัยและความเป็นอยู่มาโดยตลอด ด้วยเมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวขณะทรงพระประชวรหนักนั้น ได้มีพระราชดำรัสกับสมเด็จพระมาตุจฉาเจ้าว่า ''“ขอฝากลูกด้วย”'' สมเด็จพระพันวัสสามาตุจฉาเจ้ายังได้มีพระราชกระแสถึงเรื่องนี้ไว้ว่า ''“เจ้าฟ้านี่ ฉันตายก็นอนตาไม่หลับ พระมงกุฎฝากฝังเอาไว้”''<ref name="ท้ายวัง"/> ต่อมาเจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา พร้อมด้วย[[พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี]] ได้เสด็จฯ ไปประทับที่ประเทศอังกฤษตั้งแต่ปี พ.ศ. 2480<ref name="Beja">กัลยา เกื้อตระกูล. ''พระอัครมเหสี พระบรมราชินี พระชายานารี เจ้าจอมมารดา และเจ้าจอมในรัชกาลที่ ๑-๗''. กรุงเทพฯ:ยิปซี, 2552, หน้า 234</ref> จนในปี พ.ศ. 2501 ทั้งสองพระองค์ได้เสด็จฯ นิวัติกลับประเทศไทยเป็นการถาวรและประทับที่[[วังรื่นฤดี]]ร่วมกัน<ref name="Beja"/> ท้ายที่สุด สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีได้สิ้นพระชนม์ด้วยพระอาการติดเชื้อในกระแสพระโลหิตเมื่อวันที่ 27 กรกฎาคม พ.ศ. 2554 เวลา 16.37 นาฬิกา<ref>[http://twitter.com/#!/news1005fm/status/96208081960189952 ข่าวสิ้นพระชนม์จาก F.M.100.5 NewsNetwork ทางทวิตเตอร์]</ref> ณ ตึก 84 ปี [[โรงพยาบาลศิริราช]] สิริพระชนมายุได้ 85 พรรษา

== พระราชสันตติวงศ์ ==

=== พระมเหสี และพระสนม ===
{| class="toccolours" width=100%
|-
|-
| colspan="5" style="background: #191970; color: white;" " align="center" | ''' พระภรรยาเจ้า ตำแหน่งพระวรราชเทวี ''' 
|-
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระรูป
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระนาม
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระสกุลวงศ์
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระราชธิดา
|-
|valign="top" style="background: gainsboro " |  [[ไฟล์:Queen Suvadhana in Rama VI.jpg|150px]] 
|valign="top" style="background: gainsboro " | '''[[พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี]]'''<br>(เครือแก้ว อภัยวงศ์)
|valign="top" style="background: gainsboro " | บุตรีของ [[พระยาอภัยภูเบศร (เลื่อม อภัยวงศ์)]] และ [[เล็ก บุนนาค | คุณเล็ก บุนนาค]]
|valign="top" style="background: gainsboro " |  [[สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี]]
|-
| colspan="5" style="background: #191970; color: white;" " align="center" | ''' พระภรรยาเจ้าชั้นหลานหลวง พระนางเธอ''' 
|-
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระรูป
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระนาม
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระสกุลวงศ์
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระราชบุตร
|-
|valign="top" style="background: gainsboro" | [[ไฟล์:Lashamilavan.jpg|150px]]
|valign="top" style="background: gainsboro" | '''[[พระนางเธอ ลักษมีลาวัณ]]'''<br>(หม่อมเจ้าวรรณพิมล วรวรรณ)
|valign="top" style="background: gainsboro" | พระธิดาใน [[พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์|พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้นที่ 4 กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์]] และ หม่อมหลวงตาด วรวรรณ (สกุลเดิม มนตรีกุล)
|valign="top" style="background: gainsboro" | ''ไม่มีพระราชโอรส-ธิดา''
|-
| colspan="5" style="background: #191970; color: white;" " align="center" | ''' พระภรรยาเจ้า ตำแหน่ง พระวรราชชายา''' 
|-
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระฉายาลักษณ์
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระนาม
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระสกุลวงศ์
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระราชบุตร
|-
|valign="top" style="background: gainsboro" | [[ไฟล์:HM Queen Indrasakdi Sachi.jpg|150px]]
|valign="top" style="background: gainsboro" | '''[[สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา]]'''<br>(ประไพ สุจริตกุล)
|valign="top" style="background: gainsboro" | บุตรีของ [[เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (ปลื้ม สุจริตกุล)]] และ ท่านผู้หญิงกิมไล้ สุธรรมมนตรี
|valign="top" style="background: gainsboro" | 
* สมเด็จเจ้าฟ้า (ตกไม่เป็นพระองค์)
*สมเด็จเจ้าฟ้าชาย
* สมเด็จเจ้าฟ้า (ตกไม่เป็นพระองค์)
|-
| colspan="5" style="background: #191970; color: white;" " align="center" | '''พระสนมเอก''' 
|-
! style="background: darkslateblue; color: white;"| รูป
! style="background: darkslateblue; color: white;"| ชื่อ
! style="background: darkslateblue; color: white;"| ชาติตระกูล
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระราชบุตร
|-
|valign="top" style="background: gainsboro" | [[ไฟล์:Prueang Sucharitakul 14-7-64.jpg|150px]]
|valign="top" style="background: gainsboro" | '''[[พระสุจริตสุดา (เปรื่อง สุจริตกุล)]]'''
|valign="top" style="background: gainsboro" | บุตรีของ [[เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (ปลื้ม สุจริตกุล)]] และ ท่านผู้หญิงกิมไล้ สุธรรมมนตรี
|valign="top" style="background: gainsboro" |  ''ไม่มีพระราชโอรส-ธิดา''
|-
| colspan="5" style="background: #191970; color: white;" " align="center" | '''อดีตพระคู่หมั้น''' 
|-
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระรูป
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระนาม
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระสกุลวงศ์
! style="background: darkslateblue; color: white;"| พระราชบุตร
|-
|valign="top" style="background: gainsboro" | [[ไฟล์:Vallabhadevi.jpg|150px]]
|valign="top" style="background: gainsboro" | '''[[พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวัลลภาเทวี|พระวรกัญญาปทาน พระองค์เจ้าวัลลภาเทวี]]'''<br>(หม่อมเจ้าวรรณวิมล วรวรรณ)
|valign="top" style="background: gainsboro" | พระธิดาใน  [[พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์|พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้นที่ 4 กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์]] และ หม่อมอินทร์ วรวรรณ ณ อยุธยา
|valign="top" style="background: gainsboro" |   ''ไม่มีพระราชโอรส-ธิดา''
|- 
|}

=== พระราชโอรสและพระราชธิดา ===
{{บทความหลัก|พระราชสันตติวงศ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว}}

== พระราชกรณียกิจ ==
[[ไฟล์:Statue of Rama VI, Lumphini Park.jpg|220px|thumb|right|พระบรมราชานุสาวรีย์แห่งแรก สร้างแล้วเสร็จเมื่อ พ.ศ. 2485 ที่[[สวนลุมพินี]]]]
=== ด้านการศึกษา ===
เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวยังดำรงพระอิสริยยศ[[สยามมกุฎราชกุมาร]]ได้เสด็จพระราชทานนาม [[โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย]] เมื่อวันที่ 24 ธันวาคม พ.ศ. 2448<ref>[http://www.yupparaj.ac.th/pages/about_yrc.php ประวัติโรงเรียนยุพราชวิทยาลัย] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170515161104/http://www.yupparaj.ac.th/pages/about_yrc.php |date=2017-05-15 }}, เรียกดูเมื่อ 20 พฤษภาคม 2560</ref> ซึ่งเป็นโรงเรียนรัฐบาลแห่งแรกของเชียงใหม่ และพระราชทานนาม [[โรงเรียนปรินส์รอยแยลส์วิทยาลัย]] เมื่อวันที่ 2 มกราคม พ.ศ. 2449 ซึ่งก่อตั้งโดยคณะมิชชันนารีอเมริกา ซึ่งไม่เป็นเพียงแต่การนำรูปแบบการศึกษาตะวันตกมายังหัวเมืองเหนือเท่านั้น แต่ยังแฝงนัย[[การเมืองระหว่างประเทศ]]เอาไว้ด้วย<ref name="man">[http://info.gotomanager.com/news/details.aspx?id=45004 ปรินส์ รอยแยลส์ ความหมายลึกซึ้งกว่า 100 ปี]{{ลิงก์เสีย|date=พฤศจิกายน 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. ผู้จัดการ 360°. สืบค้น 6-12-2553.</ref> เห็นได้จากการเสด็จประพาส[[มณฑลพายัพ]]ทั้งสองครั้งระหว่าง พ.ศ. 2448-2450 พระองค์ได้ทรงสนพระทัยในกิจการโรงเรียนที่จัดตั้งขึ้นมาใหม่ทั้งสิ้น โดยพระองค์ทรงบันทึกไว้ในพระราชนิพนธ์ "เที่ยวเมืองพระร่วง" และ "[[ลิลิตพายัพ]]"<ref name="man"/> ทั้งนี้ เป้าหมายของการจัดการศึกษายังแฝงประโยชน์ทางการเมืองที่จะให้ชาวท้องถิ่นกลมเกลียวกับไทยอีกด้วย<ref name="man"/>
[[ไฟล์:King Vajiravudh laying the foundation stone for the Administration Building, 1916 01.jpg|thumb|พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงวางศิลาฤกษ์อาคารก่อสร้างจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อวันที่ 3 มกราคม พ.ศ. 2459]]
พระองค์ทรงริเริ่มสร้างโรงเรียนขึ้นแทนวัดประจำรัชกาล ได้แก่ โรงเรียนมหาดเล็กหลวง (ปัจจุบัน คือ [[โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย]]<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2469/A/95.PDF ประกาศ วางรูปการและพระราชทานนามโรงเรียนมหาดเล็กหลวง], เล่ม ๔๓, ตอน ๐ก, ๑๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๖๙, หน้า ๙๕ </ref>) ทั้งยังทรงสนับสนุนกิจการของ[[โรงเรียนราชวิทยาลัย]]ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาขึ้นในปี พ.ศ. 2440 (ปัจจุบัน คือ [[โรงเรียน ภ.ป.ร. ราชวิทยาลัย ในพระบรมราชูปถัมภ์]]) และในปี พ.ศ. 2459 ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประดิษฐานโรงเรียนข้าราชการพลเรือนของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขึ้นเป็น “[[จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย]]” ซึ่งเป็น[[มหาวิทยาลัย]]แห่งแรกของ[[ประเทศไทย]]<ref>จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. ประวัติจุฬาฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 26 มีนาคม 2550. http://www.chula.ac.th/about/history (7 กรกฎาคม 2559 ที่เข้าถึง).</ref><ref name=":11">ราชกิจจานุเบกษา. “พระบรมราโชวาท ในการพระราชทานประกาศนียบัตรแก่เวชบัณฑิตของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย วันที่ ๒๕ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๔๗๓.” ''เว็บไซต์ Ratchakitcha.'' 25 ตุลาคม 2473. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2473/D/2803.PDF (1 พฤษภาคม 2560 ที่เข้าถึง)</ref>

=== ด้านการเศรษฐกิจ  ===
ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตราพระราชบัญญัติคลัง[[ธนาคารออมสิน|ออมสิน]] พ.ศ. 2456 ขึ้น เพื่อให้ประชาชนรู้จักออมทรัพย์และเพื่อความมั่นคงในด้านเศรษฐกิจของประเทศ อีกทั้งยังทรงริเริ่มก่อตั้ง[[บริษัทปูนซิเมนต์ไทย]]ขึ้น ทรงจัดตั้งสภาเผยแผ่พาณิชย์ ซึ่งเป็นหน่วยงานคล้ายกับสภาพัฒนาการเศรษฐกิจในปัจจุบัน และใช้พระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ซื้อหุ้นเพิ่มทุนของ ธนาคารสยามกัมมาจล ทุนจำกัด (ปัจจุบันคือ [[ธนาคารไทยพาณิชย์]]) ซึ่งมีปัญหาการเงิน ทำให้ธนาคารของคนไทยแห่งนี้ดำรงอยู่มาได้

อย่างไรก็ตาม การใช้จ่ายในราชสำนักของพระองค์ค่อนข้างฟุ่มเฟือย<ref name = "wendell">Wendell Blanchard (1974). ''Thailand, Its People, Its Society, Its Culture.''</ref> กระทรวงพระคลังมหาสมบัติต้องถวายเงินเพิ่มขึ้นมากในพระคลังข้างที่ ทั้งนี้เพราะเนื่องจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงหมกมุ่นอยู่กับแต่ศิลปะวิทยาการ ทำให้การคลังของประเทศอ่อนแอ รายจ่ายของแผ่นดินมีสูงกว่ารายได้ ส่งผลให้เกิดยุคข้าวยากหมากแพงในตอนปลายรัชกาล<ref name = "wendell"/> ไปจนถึงในรัชกาลถัดไป

=== ด้านสังคม ===
เมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2454 ทรงจัดตั้ง[[กองเสือป่า]]และทรงจัดตั้งกองลูกเสือกองแรกขึ้นที่โรงเรียนมหาดเล็กหลวง (วชิราวุธวิทยาลัย ในปัจจุบัน) ด้านการฝึกสอนระบอบประชาธิปไตย ทรงทดลองตั้ง "เมืองมัง"<ref>[http://kingramavi.blogspot.com/p/blog-page_10.html สมเด็จพระมหาธีรราชเจ้า: พระราชกรณียกิจ], เรียกดูเมื่อ 20 พฤษภาคม 2560</ref> หลังพระตำหนักจิตรลดาเดิม ทรงจัดให้เมืองมัง มีระบอบการปกครองของตนเองตามวิถีทางประชาธิปไตย รวมถึงเมืองจำลอง "[[ดุสิตธานี]]"<ref>{{อ้างหนังสือ|ผู้แต่ง=จุลจักรพงษ์, พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า|ชื่อหนังสือ=เกิดวังปารุสก์|URL= |จังหวัด=กรุงเทพ|พิมพ์ที่=สำนักพิมพ์ River Books|ปี=2493|ISBN=974-8225-22-4|หน้า=หน้าที่ 56}}</ref> ในพระราชวังดุสิต  (ต่อมาทรงย้ายไปที่[[พระราชวังพญาไท]]) ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้ง[[วชิรพยาบาล]]เมื่อ พ.ศ. 2455 และ[[โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์]]เมื่อ พ.ศ. 2457<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2457/D/560.PDF  การเปิดโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์], เล่มที่ 31, หน้า 560,วันที่ 18 มิถุนายน พ.ศ. 2457.</ref> ทรงเปิดสถานเสาวภา เมื่อวันที่ 7 ธันวาคม พ.ศ. 2465 เพื่อผลิตวัคซีนและเซรุ่ม เป็นประโยชน์ทั้งแก่ประชาชนชาวไทยและประเทศใกล้เคียงอีกด้วย<ref>[http://www.saovabha.com/th/aboutus.asp ประวัติสถานเสาวภา] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170512122636/http://saovabha.com/th/aboutus.asp |date=2017-05-12 }}, เรียกดูเมื่อ 20 พฤษภาคม 2560</ref> ทรงเปิดการประปากรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 14 พฤศจิกายน พ.ศ. 2457 ในปี พ.ศ. 2460 ทรงตั้งกรมรถไฟหลวง และเริ่มเปิดการเดินรถไฟสาย[[กรุงเทพมหานคร]]ถึง[[จังหวัดเชียงใหม่]] สายใต้จากธนบุรีเชื่อมกับ[[ปีนัง]]และ[[สิงคโปร์]] อีกทั้งยังโปรดเกล้าฯ ให้สร้าง[[สะพานพระราม 6]] เพี่อเชื่อมทางรถไฟไปยังภูมิภาคอื่น<ref>[http://kanchanapisek.or.th/kp6/sub/book/book.php?book=4&chap=7&page=t4-7-infodetail03.html สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๔ / เรื่องที่ ๗ รถไฟ / ประวัติการรถไฟในประเทศไทย] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305185333/http://kanchanapisek.or.th/kp6/sub/book/book.php?book=4&chap=7&page=t4-7-infodetail03.html |date=2016-03-05 }}, เรียกดูเมื่อ 20 พฤษภาคม 2560</ref>

พระองค์ทรงยกเลิกบ่อนการพนัน หวย ก.ข. และลดการค้าฝิ่น ซึ่งเป็นอบายมุขมอมเมาประชาชน แม้ว่าจะเป็นแหล่งรายได้สำคัญของรัฐบาลแหล่งหนึ่งก็ตาม<ref>{{cite press release|title=ร.๖ จ้างรัฐบาลให้เลิกมอมเมาประชาชน|url=http://www.manager.co.th/Home/ViewNews.aspx?NewsID=9580000070733|publisher=ผู้จัดการ|language=ไทย|date=23 มิถุนายน 2558|accessdate=20 พฤษภาคม 2560}}{{ลิงก์เสีย|date=พฤศจิกายน 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ทรงโปรดให้มีการตั้งนามสกุลเหมือนกับประเทศอื่น ๆ โดยให้ตราพระราชบัญญัติขนานนามสกุล เมื่อวันที่ 22 มีนาคม พ.ศ. 2455<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2455/A/283.PDF พระราชบัญญัติขนามนามสกุล พุทธศักราช ๒๔๕๖], เล่ม ๒๙, ตอน ๐ ก, ๓๐ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๕๕, หน้า ๒๘๓ </ref> และมีการพระราชทานนามสกุลให้แก่หลายครอบครัวที่เรียกว่า [[นามสกุลพระราชทาน]]จำนวน 6,464 นามสกุล ทรงประกาศให้มีการใช้[[พุทธศักราช]]แทน[[รัตนโกสินทร์ศก]] เพราะมีพระราชดำริว่าการใช้รัตนโกสินทร์ศกมีข้อบกพร่องตรง จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เริ่มใช้พุทธศักราช เป็นศักราชในทางราชการมาตั้งแต่วันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2456<ref>[http://catholichaab.com/main/index.php/research-and-study/research-and-study/645-2015-10-30-07-35-10 แรกใช้พุทธศักราชในสยาม - หอจดหมายเหตุ อัคร สังฆมณฑล กรุงเทพฯ], เรียกดูเมื่อ 30 พฤษภาคม 2560</ref> นอกจากนี้ทรงให้เปลี่ยนการนับเวลามาเรียกว่านาฬิกาและนับเวลาทางราชการใหม่ให้สอดคล้องกับธรรมเนียมสากลนิยม โดยให้ถือเวลาหลังเที่ยงคืนเป็นวันรุ่งขึ้นหรือวันใหม่ ซึ่งจากเดิมประเทศไทยนับเวลาตอนกลางวันเป็นโมง ตอนกลางคืนเป็นทุ่ม<ref>[http://mcot-web.mcot.net/lively/content.php?id=52e5e361be0470900e8b458b ไทยเริ่มนับเวลาแบบสากลครั้งแรกเมื่อใด]{{ลิงก์เสีย|date=กันยายน 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} จาก Mcot</ref>

เมื่อรัชกาลที่ 6 ได้เสด็จพระราชดำเนินไปยัง[[เมืองอุทัยธานี]] ซึ่งขณะนั้นประสบเหตุอุทกภัยและทอดพระเนตรเห็นธงช้างของราษฎรซึ่งตั้งใจรอรับเสด็จไว้ถูกติดกลับหัว พระองค์จึงมีพระราชดำริว่า ธงชาติต้องมีรูปแบบที่สมมาตรเพื่อไม่ให้เหตุการณ์เช่นนี้เกิดขึ้นอีก จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนรูปแบบธงชาติอีกครั้ง โดยเปลี่ยนเป็นธงรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีแถบยาวสีแดง 3 แถบ สลับกับแถบสีขาว 2 แถบ ซึ่งเหมือนกับธงชาติไทยในปัจจุบัน แต่มีเพียงสีแดงสีเดียว ซึ่งธงนี้เรียกว่า ''ธงแดงขาว 5 ริ้ว'' (ชื่อในเอกสารราชการเรียกว่า ''ธงค้าขาย'') <ref name="ประกาศแก้ พรบ.ธง ร.ศ. 129 พ.ศ. 2459">ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2459/A/238.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศเพิ่มเติมและแก้ไขพระราชบัญญัติธง รัตนโกสินทรศก ๑๒๙ พุทธศักราช ๒๔๕๙], เล่ม ๓๓, ตอน ๐ก, ๒๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๕๙, หน้า ๒๓๘ (พระบรมราชโองการนี้มีผลบังคับใช้ในวันที่ [[1 มกราคม]] [[พ.ศ. 2459]] ซึ่งถ้านับตามปฏิทินปัจจุบันแล้วจะตรงกับ [[พ.ศ. 2460]]) </ref> พ.ศ. 2460 แถบสีแดงที่ตรงกลางธงค้าขายได้เปลี่ยนเป็น ''สีน้ำเงินขาบ'' หรือ[[สีน้ำเงิน]]เข้มเจือ[[สีม่วง|ม่วง]]ดังปรากฏอยู่ในปัจจุบัน<ref name="ประกาศเปลี่ยนธงชาติ 2460">ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2460/A/436.PDF พระราชบัญญัติแก้ไขพระราชบัญญัติธง พระพุทธศักราช ๒๔๖๐], เล่ม ๓๔, ตอน ๐ก, ๓๐ กันยายน พ.ศ. ๒๔๖๐, หน้า ๔๓๖</ref> เหตุที่รัชกาลที่ 6 ทรงเลือกสีนี้เพราะสีขาบเป็นสีประจำพระองค์ที่โปรดมาก เนื่องจากเป็นสีประจำวันพระราชสมภพคือ[[วันเสาร์]] ตามคติโหราศาสตร์ไทย<ref name="อมรดรุณารักษ์">อมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช), จมื่น พระราชกรณียกิจสำคัญในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เล่ม ๖ องค์การค้าคุรุสภา ศึกษาภัณฑ์พาณิชย์, ๒๕๑๒ เรื่อง "เหตุที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเปลี่ยนธงชาติ". (บทความชิ้นนี้ตีพิมพ์ครั้งแรกในหนังสือ [http://www.t-h-a-i-l-a-n-d.org/thaiflag/newsite/detail.php?id=166 "วชิราวุธานุสรณ์ ๒๔๙๖"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306195247/http://t-h-a-i-l-a-n-d.org/thaiflag/newsite/detail.php?id=166 |date=2016-03-06 }} พิมพ์ที่โรงพิมพ์รวมมิตรไทยเมื่อ พ.ศ. 2496)</ref> ธงชาติแบบใหม่นี้ได้รับพระราชทานนามว่า '''"ธงไตรรงค์"''' ในปีพ.ศ. 2460 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ  ให้ตราพระราชกฤษฎีกาคำนำหน้านามกำหนดให้ใช้คำนำหน้านามอย่างอารยประเทศ นั่นคือ ให้มีคำว่า เด็กชาย  เด็กหญิง นาย นาง และนางสาวนำหน้าชื่อ<ref>{{Cite web |url=http://www.chaoprayanews.com/2009/03/12/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B9%87%E0%B8%88%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A1%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B8%E0%B8%8E%E0%B9%80%E0%B8%81/ |title=พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่๖) |access-date=2011-05-19 |archive-date=2011-11-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111110183046/http://www.chaoprayanews.com/2009/03/12/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B9%87%E0%B8%88%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A1%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B8%E0%B8%8E%E0%B9%80%E0%B8%81/ |url-status=dead }}</ref>

=== ด้านศิลปวัฒนธรรม ===
ทรงตั้งกรมมหรสพ เพื่อฟื้นฟูศิลป[[วัฒนธรรมไทย]] และยังได้ทรงสร้างโรงละครหลวงไว้ใน[[พระราชวัง]]ทุกแห่ง<ref>[http://www.finearts.go.th/performing/parameters/km/item/%E0%B9%82%E0%B8%82%E0%B8%99%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%81%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B9%8C.html โขนสมัยรัตนโกสินทร์ - กรมศิลปากร] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170603233521/http://www.finearts.go.th/performing/parameters/km/item/%E0%B9%82%E0%B8%82%E0%B8%99%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%81%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B9%8C.html |date=2017-06-03 }}, เรียกดูเมื่อ 20 พฤษภาคม 2560</ref> นอกจากนี้ ยังทรงสนพระราชหฤทัยด้าน[[จิตรกรรม]]และ[[สถาปัตยกรรมไทย]] ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ออกแบบอาคารสมัยใหม่เป็นแบบทรงไทย เช่น ตึกอักษรศาสตร์ ซึ่งเป็นอาคารเรียนหลังแรกของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และอาคารโรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย ทรงส่งเสริมให้มีการแต่งหนังสือ โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตราพระราชบัญญัติวรรณคดีสโมสรย<ref>[http://www.ryt9.com/s/tpd/1042367 ร้อยเรื่องเมืองไทย: วรรณคดีสโมสร, บุคคลสำคัญของโลกชาวไทย], เรียกดูเมื่อ 20 พฤษภาคม 2560</ref> สำหรับในด้านงาน[[หนังสือพิมพ์]] ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตราพระราชบัญญัติสมุด เอกสาร พ.ศ. 2465 ขึ้น

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสนับสนุนศิลปะการแสดงโขนด้วยการพระราชนิพนธ์บท ทรงควบคุมการจัดแสดงและฝึกซ้อมด้วยพระองค์เอง และทรงโปรดให้ครูโขนละครจากคณะของ[[เจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ (หม่อมราชวงศ์หลาน กุญชร)]] เป็นผู้ฝึกหัดคณะโขของพระองค์ ด้านการละครทรงนำแบบอย่างมาเผยแพร่ ทั้งบทละคร วีธีแสดง การวางตัวละครบนเวที การเปล่งเสียงพูด พระองค์ทรงมีบทบาททั้งการพระราชนิพนธ์บทละคร ทรงควบคุมการแสดงและทรงแสดงร่วม พระองค์ทรงพระราชนิพนธ์บทร้องประกอบเนื้อเรื่อง ทั้งทำนองเพลงไทยและเพลงสากล นอกจากนี้ยังทรงโปรดฯให้มีการสอนและฝึกซ้อมดนตรีไทยควบคู่ไปกับการเรียนการสอนวิชาสามัญ<ref>[http://art-culture-ramavi.blogspot.com/2014/04/ วัฒนธรรมตามแบบตะวันตกสมัยรัชกาลที่ 6], วันเสาร์ที่ 26 เมษายน พ.ศ. 2557</ref>

=== ด้านการต่างประเทศ  ===
[[ไฟล์:King of Siam in Russia 1897.jpg|thumb|240px|ทรงฉายพระบรมฉายาลักษณ์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในรัสเซีย พ.ศ. 2440 กับ[[พระเจ้าซาร์ นิโคลัสที่ 2]] ณ [[พระราชวังอเล็กซานเดอร์]] เมื่อครั้งทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร]]
ขณะดำรงพระยศเป็นสยามมกุฎราชกุมาร ในระหว่างปิดภาคเรียนขณะทรงศึกษาที่ประเทศอังกฤษ พระองค์ทรงศึกษาภาษาฝรั่งเศส<ref>{{อ้างหนังสือ|ผู้แต่ง=ราม วชิราวุธ |ชื่อหนังสือ=ประวัติต้นรัชกาลที่ 6 (ปกแข็ง)|URL= |จังหวัด=กรุงเทพ|พิมพ์ที่=สำนักพิมพ์มติชน|ปี=2555|ISBN=9789740210054|หน้า=หน้าที่ 76}}</ref> และเสด็จทอดพระเนตรกิจการทหารของประเทศในภาคพื้นยุโรปเป็นเนืองนิจ ในปีพ.ศ. 2445 ขณะทรงพระชนมายุ 22 พรรษา หลังจากทรงสำเร็จการศึกษาจาก[[มหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด]]แล้ว พระองค์ได้เสด็จพระราชดำเนินไปประทับที่กรุง[[ปารีส]] [[ประเทศฝรั่งเศส]] และเสด็จพระราชดำเนินทรงเยี่ยมประเทศต่าง ๆ ในทวีปยุโรปจนถึง[[ประเทศอียิปต์]] เพื่อเป็นการเจริญสัมพันธไมตรี จากนั้นประทับอยู่ในกรุงลอนดอนระยะหนึ่งเพื่อเตรียมพระองค์นิวัตประเทศไทย<ref>{{อ้างหนังสือ|ผู้แต่ง=ราม วชิราวุธ |ชื่อหนังสือ=ประวัติต้นรัชกาลที่ 6 (ปกแข็ง)|URL= |จังหวัด=กรุงเทพ|พิมพ์ที่=สำนักพิมพ์มติชน|ปี=2555|ISBN=9789740210054|หน้า=หน้าที่ 80}}</ref>
[[ไฟล์:Firstworldwar.jpg|thumb|300px|กองกำลังทหารอาสาในสงครามโลกครั้งที่หนึ่งกำลังร่วมเดินสวนสนามฉลองชัยชนะ ที่[[อาร์กเดอทรียงฟ์เดอเลตวล]] [[ประเทศฝรั่งเศส]] เมื่อ 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2462 |left]]
พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัวได้มีพระบรมราชโองการประกาศสงครามกับประเทศฝ่ายเยอรมัน ใน[[สงครามโลกครั้งที่ 1]] เมื่อวันที่ 22 กรกฎาคม พ.ศ. 2460<ref>{{cite press release|title=ไทยกับสงครามโลกครั้งที่ 1|url=http://knowledge.eduzones.com/knowledge-2-4-44793.htmll|publisher=Eduzones|language=ไทย|date=7 เมษายน 2555|accessdate=17 เมษายน 2555}}{{ลิงก์เสีย|date=กันยายน 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> โดยประเทศไทยได้เข้าร่วมกับประเทศฝ่ายสัมพันธมิตร ซึ่งประกอบด้วย[[ประเทศอังกฤษ]] [[ฝรั่งเศส]] และ[[รัสเซีย]]เป็นผู้นำ พร้อมทั้งได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ส่งทหารไทยอาสาสมัครไปร่วมรบในสมรภูมิยุโรปด้วย ผลของสงครามประเทศฝ่ายสัมพันธมิตรได้ชัยชนะ ทำให้ประเทศไทยมีโอกาสเจรจากับประเทศมหาอำนาจหลายประเทศ ในการแก้ไขสนธิสัญญาที่ไม่เป็นธรรม เช่น สนธิสัญญาสิทธิสภาพนอกอาณาเขต สนธิสัญญาจำกัดอำนาจการเก็บภาษีของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว และ สนธิสัญญาจำกัดอำนาจกลางประเทศไทย<ref name="monument">ตรี อมาตยกุล, อนุสาวรีย์วีรชนไทย, กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ, กรุงเทพฯ, 2520, หน้า 58-60</ref>

== พระบรมราชานุสรณ์ ==
=== พระบรมราชานุสาวรีย์ ===
[[ไฟล์:TwokingCU.JPG|thumb|200px|พระบรมราชานุสาวรีย์สมเด็จพระปิยมหาราชและสมเด็จพระมหาธีรราชเจ้า]]
ภายหลังการสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีการสร้างพระบรมราชานุสาวรีย์ขึ้นหลายแห่ง เพื่อเป็นการรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณที่ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจนานัปการ
==== พระบรมราชานุสาวรีย์หลัก ====
มีพระบรมราชานุสาวรีย์ที่เป็นจุดหลักที่[[พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี]] และ [[สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี]] เคยเสด็จไปทรงวางพวงมาลาถวายราชสักการะในวันที่ 25 พฤศจิกายน ของทุกปี จำนวน 5 สถานที่ ดังนี้
; พระบรมราชานุสรณ์ ณ สวนลุมพินี
เป็นพระบรมราชานุสาวรีย์แห่งแรกในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว สร้างด้วยทรัพย์พระราชทานจาก[[พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี]] โดยประทานพระอนุญาตให้หักเงินรายได้ของพระองค์ 2 ใน 3 จากรายได้ทั้งหมด และทรัพย์พระราชทานจาก[[สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี]] ซึ่งพระราชทานสมทบอีกส่วนหนึ่ง โดยส่วนที่เหลือรัฐบาลเป็นผู้อนุมัติงบจัดสร้าง สร้างแล้วเสร็จเมื่อปี พ.ศ. 2485 ประดิษฐาน ณ สวนลุมพินี ซึ่งเป็นบริเวณที่ดินส่วนพระองค์ ที่พระราชทานไว้เป็นสมบัติของประชาชน ทั้งนี้ในวันที่ 25 พฤศจิกายนของทุกปี ซึ่งเป็นวันคล้ายวันสวรรคตของพระองค์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว หรือผู้แทนพระองค์ จะเสด็จพระราชดำเนินไปทรงวางพวงมาลา ถวายบังคมพระบรมรูป<ref>[http://www.manager.co.th/Qol/ViewNews.aspx?NewsID=9540000013280 เตรียมปรับปรุงภูมิทัศน์ลานพระบรมราชานุสรณ์ ร.6‏ สวนลุมฯ]{{ลิงก์เสีย|date=พฤศจิกายน 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ผู้จัดการออนไลน์, เรียกดูเมื่อ 30 พฤษภาคม 2560</ref>

; [[พระบรมราชานุสาวรีย์สมเด็จพระปิยมหาราชและสมเด็จพระมหาธีรราชเจ้า]] ณ [[หอประชุมจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย]]
เป็น[[อนุสรณ์สถาน]]ที่ระลึกถึง[[พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]] และพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ในวาระครบรอบ 70 ปี แห่งการสถาปนา[[จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย]] ประดิษฐานอยู่ด้านหน้า[[หอประชุมจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย]] [[เขตปทุมวัน]] [[กรุงเทพมหานคร]]<ref>จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. (23 พฤศจิกายน 2530). สูจิบัตรเนื่องในวโรกาสที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดพระบรมราชานุสาวรีย์สองรัชกาล ณ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย วันจันทร์ที่ 23 พฤศจิกายน 2530. สูจิบัตร , หน้า 1-39.</ref>
[[ไฟล์:Vajiravudh College Assembly Hall.jpg|300px|thumb|พระบรมราชานุสาวรีย์ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว หน้าหอประชุมวชิราวุธวิทยาลัย]]

; พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ [[วชิราวุธวิทยาลัย]]
เริ่มจัดสร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2505 [[สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี]] และ[[พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี]] ได้เสด็จเป็นองค์ประธานในพิธีประดิษฐานพระบรมรูป ณ พระบรมราชานุสรณ์หน้าหอประชุม และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้เสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดพระบรมราชานุสาวรีย์ที่หน้าหอประชุม เมื่อวันที่ 11 มีนาคม พ.ศ. 2508<ref>[http://www.vajiravudh.ac.th/OVtoVC/OVtoVC_95.htm  พระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ วชิราวุธวิทยาลัย] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171026065437/http://www.vajiravudh.ac.th/OVtoVC/OVtoVC_95.htm |date=2017-10-26 }}, เรียกดูเมื่อ 25 พฤษภาคม 2560</ref>

; พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ กรมการรักษาดินแดน
เป็นพระบรมราชานุสาวรีย์ที่สร้างขึ้นภายหลัง ประดิษฐานอยู่กลางวงเวียนภายใน[[หน่วยบัญชาการรักษาดินแดน]] (กรมการรักษาดินแดน เดิม)

; พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ สำนักงานใหญ่[[ธนาคารออมสิน]]
ประดิษฐานบริเวณหน้าอาคารสำนักงานใหญ่ธนาคารออมสิน [[ถนนพหลโยธิน]] โดยธนาคารได้จัดสร้างขึ้นเพื่อเป็นการรำลึกถึงผู้พระราชทานกำเนิดธนาคาร และพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดพระบรมราชานุสาวรีย์เมื่อวันที่ 6 เมษายน พ.ศ. 2509<ref>[https://www.gsb.or.th/news-events/news-bank/2559/%E0%B9%80%E0%B8%A1-%E0%B8%A2/%E2%80%8B%E0%B8%9E%E0%B8%98%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B8%A3%E0%B8%8D%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9E%E0%B8%97%E0%B8%98%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%95%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%83%E0%B8%99%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%89%E0%B8%A5%E0%B8%AD%E0%B8%87-50-%E0%B8%9B-%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%94%E0%B8%88%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A3%E0%B8%B2.aspx พิธีเจริญพระพุทธมนต์เนื่องในงานฉลอง 50 ปี แห่งการเสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดพระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว และอาคารสำนักงานใหญ่ธนาคารออมสิน ถนนพหลโยธิน]{{ลิงก์เสีย|date=กันยายน 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> 

==== พระบรมราชานุสาวรีย์บริเวณอื่น ๆ ====
; พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ [[โรงเรียนวัดสุทธิวราราม]]
เป็น[[พระบรมราชานุสาวรีย์]]ที่สร้างขึ้นเมื่อคราวที่โรงเรียนสถาปนาครบรอบ 96 ปีและเพื่อน้อมรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวที่พระราชทานนามโรงเรียนและมีพระราชหัตถเลขาชมเชยการสร้างโรงเรียนแทนการสร้างวัดวาอารามด้วยต้องตามพระราชนิยม และให้ประกาศออกไปทั่วพระราชอาณาจักรให้ราษฎรสร้างโรงเรียนแทนวัด นับเป็นโรงเรียนแรกในรัชสมัยที่พสกนิกรสร้างโรงเรียนถวายให้กับราชการ พระบรมราชานุสาวรีย์นี้อยู่ในพระอิริยาบถทรงยืน ฉลองพระองค์ชุดเสือป่าราบหลวง ด้านซ้ายของพระบรมรูปมีรูปหล่อโลหะเด็กชายสวมเครื่องแบบนักเรียนโรงเรียนวัดสุทธิวรารามนั่งถวายพานพุ่ม ส่วนด้านขวาของพระบรมรูปมีรูปหล่อโลหะเด็กชายสวมเครื่องแบบลูกเสือโรงเรียนวัดสุทธิวรารามนั่งถวายพานพุ่ม ทั้งหมดเป็นฝีมือของช่างจากกรมศิลปากร ปัจจุบันประดิษฐานอยู่ด้านหน้าอาคารเฉลิมพระเกียรติรัชกาลที่ 9 และมีพิธีวางพวงมาลาถวายราชสักการะในวันสมเด็จพระมหาธีรราชเจ้าวันที่ 25 พฤศจิกายน ของทุกปี

[[ไฟล์:พระราชวังสนามจันทร์_Sanam_Chan_Palace_(6).jpg|right|frameless|240x240px]]
; พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ [[พระราชวังสนามจันทร์]]
เป็นพระบรมรูปอยู่ในพระอิริยาบถประทับพระเก้าอี้ ฉลองพระองค์ชุดเสือป่าราบหลวงอย่างเก่าแบบทรงม้า เป็นฝีมือของช่างจากกรมศิลปากร ส่วนราชการจังหวัดนครปฐม ได้อัญเชิญมาประดิษฐานไว้กลางพระราชวังสนามจันทร์ หลังเทวาลัยคเณศร์ เมื่อวันที่ 24 พฤศจิกายน 2525<ref>[http://www.thairath.co.th/content/343831 กรมศิลป์ฯเร่งบูรณะพระที่นั่ง'ปาฏิหาริย์ทัศไนย'สมัย ร.6], เข้าถึงข้อมูลวันที่ 14 กันยายน พ.ศ. 2557 </ref><ref>[http://www.manager.co.th/QOL/ViewNews.aspx?NewsID=9560000055846 กรมศิลป์บูรณะพระที่นั่งปาฏิหาริย์ทัศไนยสมัย ร.6 อายุ 99 ปี]{{ลิงก์เสีย|date=พฤศจิกายน 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, เข้าถึงข้อมูลวันที่ 14 กันยายน พ.ศ. 2557</ref>
[[ไฟล์:พระราชวังพญาไท 0000194 16.jpg|160px|right|frameless]]

; พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ [[พระราชวังพญาไท]]
เป็นพระบรมราชานุสาวรีย์ที่สร้างขึ้นในภายหลัง เป็นพระบรมราชานุสาวรีย์หล่อสำริดทรงยืนตั้งอยู่ด้านหน้าอาคารเทียบรถพระที่นั่ง เป็นพระบรมรูปที่หล่อขึ้นมีขนาดเท่าพระองค์จริงทรงเครื่องยศจอมพลทหารบกประดับ[[เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีศักดิ์รามาธิบดี]]<ref>สิริลักษณ์ จินตนะดิลกกุล,[http://travel.sanook.com/bangkok/bangkok_06721.php พระราชวังพญาไท ตอน : พระที่นั่งพิมานจักรี] จาก เว็บไซต์สนุกดอตคอม</ref>

; พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ [[อำเภอสัตหีบ]] [[จังหวัดชลบุรี]]
ตั้งอยู่ริมถนนสุขุมวิทหมายเลข 3 กิโลเมตรที่ 6 ตำบลสัตหีบ อำเภอสัตหีบ จังหวัดชลบุรี สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2544 โดยพลเรือโทสุทัศน์ ขยิ่ม ผู้บัญชาการ[[ฐานทัพเรือสัตหีบ]] ได้ร่วมกับข้าราชการ ประชาชน และผู้มีจิตศรัทธาจัดสร้างพระบรมราชานุสาวรีย์ของพระองค์ขึ้น เพื่อถวายเป็นพระราชสักการะ และแสดงความสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณที่พระราชทานที่ดินทรงสงวน บริเวณอำเภอสัตหีบ ที่[[กองทัพเรือ]]ใช้เป็นที่ตั้งฐานทัพเรือ โดยกองทัพเรือจะจัดพิธีวางพวงมาลาทุกวันที่ 25 พฤศจิกายน เป็นประจำทุกปี<ref>{{cite press release |title=กองทัพเรือวางพวงมาลารัชกาลที่ 6 เนื่องวันคล้ายวันสวรรคต|url=http://www.thairath.co.th/content/541912|publisher=ไทยรัฐ|language=ไทย|date=25 พฤศจิกายน 2558 |accessdate=25 พฤษภาคม 2560}}</ref>
[[ไฟล์:YRC02.jpg|left|thumb|255px|พระบรมราชานุสาวรีย์ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว หน้าตึกยุพราชอาคารหลังแรกของโรงเรียน ซึ่งปัจจุบันมีอายุครบ 114 ปี]]

; พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ [[โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย]] [[จังหวัดเชียงใหม่]]
ประดิษฐานบนแท่นหน้าตึกยุพราช โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย จัดสร้างขึ้นเมื่อพ.ศ. 2557 เพื่อเป็นการรำลึกถึงพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะดำรงพระอิสริยศยศเป็น สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชในรัชกาลที่ 5 ได้พระราชทานนามโรงเรียนว่า "โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย" ซึ่งมีความหมายว่า "โรงเรียนของสมเด็จพระยุพราช (สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร)"<ref>[http://www.yupparaj.ac.th/pages/about_yrc.php ประวัติโรงเรียนยุพราชวิทยาลัย] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170515161104/http://www.yupparaj.ac.th/pages/about_yrc.php |date=2017-05-15 }}, เรียกดูเมื่อ 20 พฤษภาคม 2560</ref>

; พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ ค่ายหลวงบ้านไร่
ตั้งอยู่ ณ ค่ายหลวงบ้านไร่ ตำบลคลองตาคต [[อำเภอโพธาราม]] [[จังหวัดราชบุรี]] มีพิธีวางศิลาพระฤกษ์พระบรมราชานุสาวรีย์เมื่อวันที่ 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2530 เนื่องจากค่ายหลวงบ้านไร่ เคยเป็นค่ายฝึกซ้อมรบเสือป่า ซึ่งเป็นตันกำเนิดของกิจการลูกเสือ [[หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล]] และทางราชการเห็นว่าสถานที่แห่งนี้มีความสำคัญจึงได้สร้างพระบรมราชาอนุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ บ้านไร่แห่งนี้<ref>[https://chadapornsungsirii.wordpress.com/%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B8%95%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B2/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B8%9E%E0%B8%A3/ พระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (ค่ายหลวงบ้านไร่)], เรียกดูเมื่อ 25 พฤษภาคม 2560</ref>

; พระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (ค่ายวชิราวุธ) จังหวัดนครศรีธรรมราช
ตั้งอยู่ ภายในค่ายวชิราวุธ กองทัพภาคที่สี่ ค่ายทหารแห่งแรกในภูมิภาค

; พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ เนติบัณฑิตยสภา
ตั้งอยู่ บริเวณหน้าอาคาร[[เนติบัณฑิตยสภา]] เขตตลิ่งชัน กรุงเทพมหานคร

; พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ บริษัท ปูนซิเมนต์ไทย จำกัด (มหาชน)
ตั้งอยู่ บริเวณหน้าอาคาร SCG 100 ปี ภายใน[[บริษัท ปูนซิเมนต์ไทย จำกัด (มหาชน)]] เขตบางซื่อ กรุงเทพมหานคร<ref>{{Cite web|date=2022-03-20|title=ในหลวง ราชินี เสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดพระบรมราชานุสาวรีย์ ร.6 ณ บริษัท ปูนซิเมนต์ไทย จำกัด(มหาชน) สำนักงานใหญ่|url=https://siamrath.co.th/n/332751|website=สยามรัฐ|language=th}}</ref>

===วชิราวุธวิทยาลัย===
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานกำเนิด[[โรงเรียนมหาดเล็กหลวง]]ขึ้น เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 29 ธันวาคม พ.ศ. 2453 เพื่อโรงเรียนแห่งนี้เป็นสถาบันที่ให้การศึกษาอย่างแท้จริงแก่กุลบุตรชาวไทย และเป็นเสมือน[[พระอารามหลวง]]ประจำรัชกาล และพระราชทานนามโรงเรียนแห่งนี้ว่า "โรงเรียนมหาดเล็กหลวง"<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2454/D/15.PDF แจ้งความโรงเรียนมหาดเล็กหลวง ในพระบรมราชูปถัมภ์ส่วนพระองค์ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เรื่อง ย้ายโรงเรียนมหาดเล็กข้าหลวงเดิม], เล่ม ๒๘, ตอน ๐ง, ๒ เมษายน พ.ศ. ๒๔๕๔, หน้า ๑๕ </ref> ต่อมาในรัชสมัย[[พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว]]ได้พระราชทานนามโรงเรียนให้ใหม่ว่า “วชิราวุธวิทยาลัย” เพื่อเป็นพระบรมราชานุสรณ์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระผู้พระราชทานกำเนิดโรงเรียนสืบต่อไป<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2469/A/95.PDF ประกาศ วางรูปการและพระราชทานนามโรงเรียนมหาดเล็กหลวง], เล่ม ๔๓, ตอน ๐ก, ๑๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๖๙, หน้า ๙๕ </ref>

===พิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว===
ตั้งอยู่บริเวณชั้น 2 และชั้น 3 อาคารราชวัลลภ ภายใน[[หน่วยบัญชาการรักษาดินแดน]] ตรงข้าม[[วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร]] ถนนเจริญกรุง จัดแสดงพระราชประวัติ พระราชกรณียกิจ พระราชนิพนธ์ เครื่องใช้ส่วนพระองค์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เช่น ชุดฉลองพระองค์ พระมาลา รองพระบาท อาวุธต่างๆ ในสมัยนั้น และประวัติความเป็นมาของ[[กองเสือป่า|กองกิจการเสือป่า]] ซึ่งทรงก่อตั้งและพัฒนามาเป็น[[นักศึกษาวิชาทหาร]]ในปัจจุบัน<ref>[http://www.emagtravel.com/archive/king-rama6-museum.html พิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว] โดย การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย, เรียกดูเมื่อ 25 พฤษภาคม 2560</ref>

===หอวชิราวุธานุสรณ์===
ก่อตั้งโดย [[หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล]] โดยถวายให้ [[สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี]] ทรงรับเป็นองค์ประธาน สร้างขึ้นเพื่อฉลองวันพระบรมราชสมภพครบ 100 ปีของพระบาทสมเด็จพระมุงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวในวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2524 ตั้งอยู่ในบริเวณหอสมุดแห่งชาติ ถนนสามเสน กรุงเทพมหานคร เป็นอาคารทรงไทยขนาดใหญ่ อยู่ทิศเหนือของอาคารหอสมุดแห่งชาติ ชิดกับรั้วบริเวณท่าสุกรีซึ่งเคยเป็นที่ประทับแรม ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวหลายครั้งหลายหน [[สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี]] ทรงประกอบพิธีวางศิลาพระฤกษ์ในวันคล้ายวันพระบรมราชสมภพ ครบ 8 รอบ เมื่อวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2520<ref>[http://vajiravudh.kingramamusic.org/th/node/124 ประวัติความเป็นมา | หอวชิราวุธานุสรณ์] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171105012837/http://vajiravudh.kingramamusic.org/th/node/124 |date=2017-11-05 }}, เรียกดูเมื่อ 25 พฤษภาคม 2560</ref>

=== สถานที่อันเนื่องด้วยพระนาม ===
* อาคารมหาวชิราวุธ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
* อาคารมหาวชิราวุธ วชิรพยาบาล
* อาคารเทพทวารวดี คณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
* อาคารวชิรมงกุฎ คณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
* อาคารวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย
* ประตูอัศวพาหุ  วชิราวุธวิทยาลัย
* ประตูเยาวราช  วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดนครศรีธรรมราช  ตั้งตามพระอิสริยยศในขณะนั้น สมเด็จพระบรมโอสาธิราชฯ ทั้งสร้างถวายพระบรมธาตุนครศรีธรรมราช (พระเยาวราช พระยุพราช )
* สวนรื่นฤดี สถานที่ปลูกพลับพลาที่ประทับ ครั้งเสด็จมาก่อตั้งและเปิดค่ายวชิราวุธ จังหวัดนครศรีธรรมราช

== พระบรมราชอิสริยยศและพระเกียรติยศ ==
{{กล่องข้อมูล พระยศ
|พระนาม = <small>พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว</small>
|ตราแผ่นดิน = Privy Seal of King Rama VI (Vajiravudh).svg
|ธงพระยศ = King's Standard of Thailand.svg
|ตราพระยศ =
|ธงประจำพระองค์ = 
|ตราประจำพระองค์ = Personal Coat of Arms of Prince Vajiravudh, the Crown Prince of Siam.svg
|เพลง = เพลงสรรเสริญพระบารมีทรงพระสุบิน (สรรเสริญเสือป่า)<br>[[สรรเสริญพระบารมี]]
|การทูล = ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท
|การแทนตน = ข้าพระพุทธเจ้า
|การขานรับ = พระพุทธเจ้าข้าขอรับ/เพคะ
|ลำดับโปเจียม = 
}}
{{multiple image
| align = right
| direction = horizontal 
| header = อักษรพระปรมาภิไธยย่อในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
| header_align = left/right/center 
| footer = 
| footer_align = center 
| image1 = Royal Monogram of Vajiravudh - วปร6.svg
| width1 = 87
| caption1  = ว.ป.ร.6 
| image2 = Royal Monogram of Vajiravudh - รร6.svg
| width2 = 130
| caption2 = ร.ร.6 
}}

=== พระบรมราชอิสริยยศ ===
* สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ (1 มกราคม พ.ศ. 2424 - 14 มีนาคม พ.ศ. 2431)
* สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ กรมขุนเทพทวาราวดี (14 มีนาคม พ.ศ. 2431 - 4 มกราคม พ.ศ. 2438)
* สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร (4 มกราคม พ.ศ. 2438 - 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453)
* สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชผู้ทรงสำเร็จราชการแผ่นดิน (23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 25 ตุลาคม พ.ศ. 2453)
* สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว (25 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2453)
* พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาวชิราวุธฯ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2453 – 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2459)
* พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธฯ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2459 – 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468)

=== พระราชลัญจกรประจำพระองค์ ===

'''พระราชลัญจกรประจำพระองค์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว''' ได้แก่ พระวชิระ ซึ่งมาจาก[[พระบรมนามาภิไธย]]ก่อนทรงราชย์ นั่นคือ "มหาวชิราวุธ" ซึ่งหมายถึง สายฟ้าอันเป็นศาสตราวุธของ[[พระอินทร์]] พระราชลัญจกรพระวชิระนั้น เป็นตรางา รูปรี กว้าง 5.5 ซ.ม. ยาว 6.8 ซ.ม. มีรูปวชิราวุธเปล่งรัศมีที่ยอด ประดิษฐานบนพานแว่นฟ้า 2 ชั้น มีฉัตรบริวารตั้งขนาบทั้งสองข้าง<ref>[http://www.lib.ru.ac.th/journal/kingseal-office.html สนเทศน่ารู้  : พระราชลัญจกรประจำรัชกาล], สำนักหอสมุดกลาง [[มหาวิทยาลัยรามคำแหง]]</ref>

=== พระพุทธรูปประจำพระองค์ ===
{{Multiple image
| align = right
| direction = horizontal
| image1 = พระพุทธรูปประจำพระชนมวาร รัชกาลที่ 6.jpg
| width1 = 100
| caption1 = พระพุทธรูปประจำพระชนมวาร รัชกาลที่ 6
| image2 = พระพุทธรูปประจำรัชกาลที่ 6.jpg
| width2 = 100
| caption2 = พระพุทธรูปประจำรัชกาลที่ 6
}}
* '''พระพุทธรูปประจำพระชนมวาร''' เป็นพระพุทธรูปปางนาคปรก 7 เศียร ประทับใต้ต้นจิก สร้างเมื่อปี พ.ศ. 2453 สร้างด้วย ทองคำลงยาประดับอัญมณี ความสูงถึงยอดต้นจิก 20.70 เซนติเมตร ประดิษฐาน ณ.หอพระ วิมานองค์ขวา พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท<ref>{{cite press release|title=พระพุทธรูป ประจำพระชนมวาร|url=http://daily.khaosod.co.th/view_news.php?newsid=TURONWIzVXdNakkxTVRBMU9RPT0=&sectionid=TURNeE1RPT0=&day=TWpBeE5pMHhNQzB5TlE9PQ==|publisher=ข่าวสด|language=ไทย|date=25 ตุลาคม 2559|accessdate=20 พฤษภาคม 2560}}{{ลิงก์เสีย|date=กันยายน 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
* '''พระพุทธรูปประจำรัชกาล''' สร้างราว พ.ศ. 2468-2475 หน้าตักกว้าง 7.5 ซ.ม. สูงเฉพาะองค์พระ 12 ซ.ม. สูงรวมฉัตร 39 ซ.ม. สร้างด้วย[[ทองคำ]] ภายใต้ฉัตรปรุทอง 3 ชั้น

=== เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย ===
{{ม.จ.ก.ฝ่ายหน้า|2432}}<ref name="เทพทวาราวดี"/>
{{น.ร.ฝ่ายหน้า|2453}}
{{ป.จ.ว.|2443}}<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2443/035/500_1.PDF พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ฝ่ายหน้า และ ฝ่ายใน] เล่ม 17, ตอน 35, 25 พฤศจิกายน ร.ศ. 119, หน้า 500</ref>
{{ร.ว.|2454}} (ฝ่ายหน้า)
{{ส.ร.|2461}}
{{ม.ป.ช.|2453}}
{{ม.ว.ม.|2461}}
{{ว.ภ.|2462}} (ฝ่ายหน้า)
{{ว.ม.ล.|2454}}
* พ.ศ. ไม่ปรากฏ – [[ไฟล์:Rajaniyom Medal (Thailand) ribbon.png|80px]] [[เหรียญราชนิยม]] (ร.น.)
* พ.ศ. 2461 –  [[ไฟล์:War Medal of BE2461 (Thailand) ribbon.png|80px]] [[เหรียญงานพระราชสงครามยุโรป]]
{{ร.ด.ม.(ผ) ทหาร}}
{{ร.ด.ม.(ศ)|2446}}<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2446/027/445.PDF พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150601173032/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2446/027/445.PDF |date=2015-06-01 }}, เล่ม 20, ตอน 27, 4 ตุลาคม ร.ศ. 122, หน้า 445</ref>
{{ร.จ.ม.}}
{{จ.ป.ร.1|2451}}<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2451/035/1012.PDF พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลปัจจุบันฝ่ายหน้า], เล่ม 25, ตอน 35, 29 พฤศจิกายน ร.ศ. 127, หน้า 1012</ref>
{{ว.ป.ร.1|2453}}
{{ร.จ.ท.6|2454}}
{{ร.ร.ศ.6|2454}}
* พ.ศ. 2466 – [[ไฟล์:World War I Victory Medal ribbon.svg|80px]] [[เหรียญชัย]]
=== เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ ===

* {{flag|สหราชอาณาจักรบริเตนใหญ่และไอร์แลนด์}} :
** พ.ศ. 2461 - [[ไฟล์:Order of the Bath UK ribbon.svg|80x80px]] [[เครื่องราชอิสริยาภรณ์บาธ]] ชั้นที่ 1 '''(GCB)'''
** พ.ศ. 2445 - [[ไฟล์:ImperialOrderCrownIndiaRibbon.gif|80x80px]] เครื่องราชอิสริยาภรณ์ดาราแห่งอินเดีย ชั้นที่ 1 '''(GCSI)'''
** พ.ศ. 2445 - [[ไฟล์:UK Royal Victorian Order ribbon.svg|80x80px]] [[เครื่องราชอิสริยาภรณ์รอยัลวิกตอเรียน]] ชั้นอัศวินสูงสุด '''(CGVO)'''<ref>The London Gazette, [https://www.thegazette.co.uk/London/issue/27430/page/2933/data.pdf]</ref>

* {{Flag|Kingdom of Spain}} :
** พ.ศ. 2445 - [[ไฟล์:Order of the Golden Fleece ribbon bar.svg|80x80px]] [[เครื่องราชอิสริยาภรณ์ขนแกะทองคำ]] ชั้นอัศวิน<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2445/010/166_1.PDF พระเจ้าแผ่นดินกรุงสเปญพระราชทานเครื่องราชอิศริยาภรณ์แก่สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร], เล่ม ๑๙, ตอน ๑๐,๘ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๔๕, หน้า ๑๖๖ </ref>
** พ.ศ. 2440 - [[ไฟล์:ESP Charles III Order GC.svg|80x80px]] เครื่องราชอิสริยาภรณ์ชาร์ลส์ที่ 3 ชั้นที่ 1 
* {{Flag|สวีเดน}} :
** พ.ศ. 2440 - [[ไฟล์:Seraphimerorden ribbon.svg|80x80px]] [[เครื่องราชอิสริยาภรณ์เซราฟีม]]
* {{Flag|เดนมาร์ก}} :
** พ.ศ. 2440 - [[ไฟล์:Order of the Elephant Ribbon bar.svg|80x80px]] [[เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไอยรา]]

* {{flag|ราชอาณาจักรอิตาลี}} :
** พ.ศ. 2445 - [[ไฟล์:Order of the Most Holy Annunciation BAR.svg|80px]] เครื่องราชอิสริยาภรณ์สูงสุดของการประกาศศักดิ์สิทธิ์ที่สุด<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2445/022/449_1.PDF สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชเสด็จประเทศอิตาลี]], เล่ม ๑๙, ตอน ๒๒, ๓๑ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๔๕, หน้า ๔๔๙</ref>
*{{Flag|จักรวรรดิออสเตรีย-ฮังการี}} :
**พ.ศ. 2445 - [[ไฟล์:Order of Saint Stephen of Hungary - Ribbon bar Grand-Cross.svg|80x80px]] เครื่องราชอิสริยาภรณ์ของนักบุญสเทเฟนแห่งฮังการี ชั้นที่ 1 

* {{Flag|ญี่ปุ่น}} :
** พ.ศ. 2445 - [[ไฟล์:JPN Daikun'i kikkasho BAR.svg|80x80px]] [[เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันสูงส่งยิ่งดอกเบญจมาศ]]
*[[ไฟล์:Flagge Großherzogtum Baden (1891–1918).svg|30x30px]] บาเดน :
**พ.ศ. 2445 - [[ไฟล์:BAD Order of Fidelity ribbon.svg|80x80px]] เครื่องอิสริยาภรณ์บ้านของความซื่อสัตย์  

* {{flag|จักรวรรดิเยอรมัน}} : 
** พ.ศ. 2445 - [[ไฟล์:Order of Merit of the Prussian Crown - ribbon bar.png|80x80px]] เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฎปรัสเซียน<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2454/D/2159_2.PDF อรรคราชทูตเยอรมันเฝ้า ทูลเกล้าถวายเครื่องราชอิสริยาภรณ์ อรรคราชทูตอิตาลี แลราชทูตเบลเยียม เฝ้าทูลเกล้า ฯ ถวายพระราชสาส์น], เล่ม ๒๘, ตอน ๐ ง, ๗ มกราคม พ.ศ. ๒๔๕๔, หน้า ๒๑๕๙</ref>
*{{flag|ฝรั่งเศส}} :
**พ.ศ. 2446 - [[ไฟล์:Legion Honneur GC ribbon.svg|80px]] [[เครื่องอิสริยาภรณ์เลฌียงดอเนอร์]] ชั้นมหากางเขน<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2445/043/833.PDF ข่าวสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมารเสด็จเมืองปารีศ], เล่ม ๑๙, ตอน ๔๓, ๑๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๔๕, หน้า ๘๓๓ </ref> 
* {{flagicon image|Flagge Herzogtum Braunschweig.svg}} [[ดัชชีเบราน์ชไวค์|เบราน์ชไวค์]] : 
** พ.ศ. 2452 - [[ไฟล์:D-HAN-B-Order Henry Lion BAR.png|80px]] เครื่องราชอิสริยาภรณ์สิงโตไฮน์ริช ชั้นที่ 1 (พิเศษ)<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [https://ratchakitcha.soc.go.th/documents/1038033.pdf พระราชทานพระบรมราชานุญาตเครื่องราชอิสริยาภรณ์เฮนรีดีไลออนกรุงบรันสวิก], เล่ม ๒๗ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๕๔, ๑๐ เมษายน ๑๒๙</ref>

=== พระยศทหารและกองเสือป่า ===
* 2 พฤศจิกายน พ.ศ. 2453: จอมพล <ref>{{Cite web|title=นายทหารบกนำเครื่องจอมพลทหารบกทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวาย|url=http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/1945.PDF|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160814182726/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/1945.PDF|archive-date=2016-08-14|access-date=2018-06-15}}</ref><ref>{{Cite web|title=คำกราบบังคมทูล เมื่อทูลเกล้าฯ ถวายเครื่องจอมพลทหารบก|url=http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/1946.PDF|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160814222525/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/1946.PDF|archive-date=2016-08-14|access-date=2018-06-15}}</ref>
* 4 พฤศจิกายน พ.ศ. 2453: จอมพลเรือ<ref>{{Cite web|title=นายทหารเรือเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท ทูลเกล้าฯ ถวายเครื่องจอมพลทหารเรือ|url=http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/1951.PDF|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20180615135004/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/1951.PDF|archive-date=2018-06-15|access-date=2018-06-15}}</ref><ref>{{Cite web|title=คำกราบบังคมทูล เมื่อทูลเกล้าฯ ถวายเครื่องจอมพลทหารเรือ|url=http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/1953.PDF|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20180615111514/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/1953.PDF|archive-date=2018-06-15|access-date=2018-06-15}}</ref>
* นายกองใหญ่แห่งกองเสือป่า<ref>{{Cite web |url=http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2454/A/21.PDF |title=ลูกเสือไทย |access-date=2018-06-15 |archive-date=2009-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091007025329/http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2454/A/21.PDF |url-status=dead }}</ref>

=== พระราชสมัญญา ===
* พระบิดาแห่งการลูกเสือไทย<ref>[http://www.mahachaicabletv.com/106-%E0%B8%9B%E0%B8%B5-%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%A5%E0%B8%B9%E0%B8%81%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%A2/ พระบิดาแห่งลูกเสือไทย]</ref><ref>[http://www.lib.ru.ac.th/journal/royal6.html มหาธีรราชเจ้าแห่งลูกเสือ]</ref>
* พระบิดาแห่งฟุตบอลไทย<ref>{{Cite web |url=https://www.fourfourtwo.com/th/features/phiphithphanthkhnafutblaehngsyaam-nusrnsthaan-100-piithiimchaatiaithy |title=พิพิธภัณฑ์คณะฟุตบอลแห่งสยาม อนุสรณ์สถาน 100 ปีทีมชาติไทย |access-date=2018-07-20 |archive-date=2017-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170302182826/http://www.fourfourtwo.com/th/features/phiphithphanthkhnafutblaehngsyaam-nusrnsthaan-100-piithiimchaatiaithy |url-status=dead }}</ref>

== พงศาวลี ==
{{ahnentafel top|width=100%}}
<center>{{ahnentafel-compact5
|style=font-size: 90%; line-height: 110%;
|border=1
|boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0;
|boxstyle_1=background-color: #fcc;
|boxstyle_2=background-color: #fb9;
|boxstyle_3=background-color: #ffc;
|boxstyle_4=background-color: #bfc;
|boxstyle_5=background-color: #9fe;
|1= 1. '''{{PAGENAME}}'''
|2= 2. [[พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]]
|3= 3. [[สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง]]
|4= 4. (=6.) [[พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]]
|5= 5. [[สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี]]
|6= 6. (=4.) [[พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]]
|7= 7. [[สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา]]
|8= 8. (=12.) [[พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย]]
|9= 9. (=13.) [[สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี]]
|10= 10. [[สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์]]
|11= 11. [[หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา]]
|12= 12. (=8.) [[พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย]]
|13= 13. (=9.) [[สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี]]
|14= 14. [[หลวงอาสาสำแดง (แตง)]]
|15= 15. [[ท้าวสุจริตธำรง (นาค)]]
|16= 16. (=24.) [[พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช]]
|17= 17. (=25.) [[สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี]]
|18= 18. (=26.) [[เงิน แซ่ตัน]]
|19= 19. (=27.) [[สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์]]
|20= 20. [[พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว]]
|21= 21. [[เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3]]
|22= 22. บุศย์
|23= 23. แจ่ม
|24= 24. (=16.) [[พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช]]
|25= 25. (=17.) [[สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี]]
|26= 26. (=18.) [[เงิน แซ่ตัน]]
|27= 27. (=19.) [[สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์]]
}}
</center>
{{ahnentafel bottom}}

== แผนผัง ==
{{แผนผังพระมหากษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี}}

== อ้างอิง ==
; เชิงอรรถ
{{รายการอ้างอิง|2}}
; บรรณานุกรม
{{เริ่มอ้างอิง}}
* สำนักพิมพ์จดหมายเหตุ. '''พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้ากรุงสยาม (บางตอน) และพระราชนิพนธ์อันเป็นสุดที่รัก เรื่อง พระนล คำหลวง''' -- : สำนักพิมพ์จดหมายเหตุ, ISBN 974-91328-6-3
* รายงานประจำปี กรมรถไฟหลวง พ.ศ. 2460, โรงพิมพ์กรมรถไฟหลวง, พ.ศ. 2461 (เก็บรักษาไว้ที่หอจดหมายเหตุแห่งชาติ)
* รายงานประจำปี กรมรถไฟหลวง พ.ศ. 2461, โรงพิมพ์กรมรถไฟหลวง, พ.ศ. 2462 (เก็บรักษาไว้ที่หอจดหมายเหตุแห่งชาติ)
* รายงานประจำปี กรมรถไฟหลวง พ.ศ. 2462, โรงพิมพ์กรมรถไฟหลวง, พ.ศ. 2463  (เก็บรักษาไว้ที่หอจดหมายเหตุแห่งชาติ)
* รายงานประจำปี กรมรถไฟหลวง พ.ศ. 2463, โรงพิมพ์กรมรถไฟหลวง, พ.ศ. 2464  (เก็บรักษาไว้ที่หอจดหมายเหตุแห่งชาติ)
* รายงานประจำปี กรมรถไฟหลวง พ.ศ. 2464, โรงพิมพ์กรมรถไฟแผ่นดิน, พ.ศ. 2465  (เก็บรักษาไว้ที่หอจดหมายเหตุแห่งชาติ)
* รายงานประจำปี กรมรถไฟหลวง พ.ศ. 2467, , โรงพิมพ์กรมรถไฟแผ่นดิน, พ.ศ. 2468 (เก็บรักษาไว้ที่หอจดหมายเหตุแห่งชาติ)
* เพื่อระฦกถึงพระคุณพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระกำแพงเพ็ชรอัครโยธิน, โรงพิมพ์กรมรถไฟ, พ.ศ. 2480
* ที่ระลึกสยามรัฐพิพิธภัณฑ์ สวนลุมพินี พ.ศ. 2468 โรงพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, พ.ศ. 2550 (Reprint จากฉบับพิมพ์โรงพิมพ์กรุงเทพเดลิเมล์ พ.ศ. 2470)
* จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปก พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 ภาคต้น พิมพ์โดยสำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, กรุงเทพ 2537
* จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในพระบาทสมเด็จพระปรเมทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว ฉบับปี ค.ศ. 1925 (เก็บรักษาไว้ที่หอสมุดแห่งชาติ)
* พระบาทสมเด็จพระปรเมทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว, ประวัติต้นรัชกาลที่ 6, สำนักพิมพ์มติชน พ.ศ. 2545
* พระบาทสมเด็จพระปรเมทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว, จดหมายเหตุรายวัน ของ พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว พระพุทธศักราช ๒๔๖๖ เป็นปีที่ ๑๔ ในรัชกาล, มานวสาร ปีที่ ๑๒ ฉบับที่ ๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๒ ถึง ปีที่ ๑๔ ฉบับที่ ๓ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๓๔
{{จบอ้างอิง}}

== ดูเพิ่ม ==
* [[รายพระนามพระมหากษัตริย์ไทย]]

== แหล่งข้อมูลอื่น ==
{{คอมมอนส์-หมวดหมู่|Rama VI}}

{{เริ่มกล่อง}}
{{สืบตำแหน่ง
| รูปภาพ             = Emblem of the House of Chakri.svg
| ตำแหน่ง           = สมเด็จพระเจ้ากรุงสยาม<!--ตำแหน่งนี้คือตำแหน่งอย่างเป็นทางการ ไม่ต้องเพิ่มเติมอะไรอีก-->
| จำนวนตำแหน่ง  = 
| ก่อนหน้า          = [[พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]]
| วาระก่อนหน้า =  
| ถัดไป              = [[พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว]]
| วาระถัดไป     =  
| ช่วงเวลา           = 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 - 25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468
}}
{{สืบตำแหน่ง
| รูปภาพ             = Standard_of_the_Regent_of_Thailand.svg 
| ตำแหน่ง           = [[ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ (ประเทศไทย)|ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์]]
| จำนวนตำแหน่ง  = 
| ก่อนหน้า          = [[สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ|สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี]] 
| ถัดไป              = [[พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว|สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมขุนสุโขทัยธรรมราชา]]
| จำนวนถัดไป     = 
| ช่วงเวลา           = 27 มีนาคม พ.ศ. 2449 - 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2450
}}
{{สืบตำแหน่ง
| รูปภาพ             = Crown Prince's Standard of Thailand.svg
| ตำแหน่ง           = [[สยามมกุฎราชกุมาร]]
| จำนวนตำแหน่ง  = 
| ก่อนหน้า          = [[สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร]]
| จำนวนก่อนหน้า = 
| ถัดไป              = [[พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว|สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร]]
| จำนวนถัดไป     = 
| ช่วงเวลา           = 4 มกราคม พ.ศ. 2437 - 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453
}}
{{จบกล่อง}}

{{พระมหากษัตริย์ไทย}}
{{สยามมกุฎราชกุมาร}}
{{ชาวไทยยูเนสโก}}
{{พระราชโอรส-พระราชธิดาในรัชกาลที่ 5 ที่ได้ทรงกรม}}
{{เจ้านายทรงกรมสมัยกรุงรัตนโกสินทร์}}
{{พระราชโอรสราชวงศ์จักรี}}
{{Authority control}}

{{เรียงลำดับ|มงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว}}
{{อายุขัย|2424|2468}}
[[หมวดหมู่:รัชกาลที่ 6| ]]
[[หมวดหมู่:พระมหากษัตริย์ไทยในราชวงศ์จักรี]]
[[หมวดหมู่:พระมหากษัตริย์ไทยในคริสต์ศตวรรษที่ 20]]
[[หมวดหมู่:พระราชโอรสในรัชกาลที่ 5]]
[[หมวดหมู่:สยามมกุฎราชกุมาร]]
[[หมวดหมู่:ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ของไทย]]
[[หมวดหมู่:จอมพลชาวไทย]]
[[หมวดหมู่:จอมพลเรือชาวไทย]]
[[หมวดหมู่:นักเขียนชาวไทย]]
[[หมวดหมู่:กวีชาวไทย]]
[[หมวดหมู่:สมาชิกกองเสือป่า]]
[[หมวดหมู่:บุคคลจากมหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด]]
[[หมวดหมู่:ผู้ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ม.จ.ก. (ฝ่ายใน)| ]]
[[หมวดหมู่:ผู้ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ น.ร.]]
[[หมวดหมู่:ผู้ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ป.จ.ว.| ]]
[[หมวดหมู่:ผู้ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ส.ร.| ]]
[[หมวดหมู่:ผู้ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ม.ป.ช.]]
[[หมวดหมู่:ผู้ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ม.ว.ม.]]
[[หมวดหมู่:ผู้ได้รับเหรียญ ร.ด.ม.(ศ)]]
[[หมวดหมู่:ผู้ได้รับเหรียญ ร.ด.ม.(ผ)]]
[[หมวดหมู่:ผู้ได้รับเหรียญรัตนาภรณ์ จ.ป.ร.1]]
[[หมวดหมู่:ผู้ได้รับเครื่องอิสริยาภรณ์เลฌียงดอเนอร์]]
[[หมวดหมู่:เสียชีวิตจากโรคระบบทางเดินอาหาร]]
[[หมวดหมู่:พุทธศาสนิกชนชาวไทย]]
[[หมวดหมู่:ชาวไทยที่มีความหลากหลายทางเพศ]]
[[หมวดหมู่:บทความคัดสรร]]
[[หมวดหมู่:นักแสดงชายชาวไทย]]
[[หมวดหมู่:นักจัดรายการวิทยุชาวไทย]]
[[หมวดหมู่:บุคคลในสงครามฝรั่งเศส-สยาม]]
[[หมวดหมู่:บุคคลในประวัติศาสตร์ไทย พ.ศ. 2411–2475]]
[[หมวดหมู่:ชาตินิยมไทย]]
[[หมวดหมู่:เจ้าฟ้าชาย]]