มงคลสูตร

ภาพ:หนังสือมงคลัตถทีปนี จัดพิมพ์โดยมหามกุฏราชวิทยาลัย หลักสูตรเปรียญธรรม ๔ ประโยค คัมภีร์ชั้นฎีกาอธิบายความในมงคลสูตร

มงคลสูตร (ฟัง) เป็นพระสูตรหรือหลักธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงแก่เหล่าเทวดา ที่มาทูลถามพระพุทธเจ้าเพื่อตอบข้อสงสัยของมนุษย์และเทวดา โดยพระสูตรบทนี้ถือว่าเป็นพระสูตรสำคัญบทหนึ่งในพระพุทธศาสนาเถรวาท เพราะมีเนื้อหาแสดงถึงการปฏิเสธ มงคลภายนอก ที่นับถือเหตุการณ์หรือสิ่งต่าง ๆ ว่าเป็นมงคล หรือมีมงคล โดยอธิบายว่าในทัศนะพระพุทธศาสนานั้น มงคลของมนุษย์และเทวดาย่อมเกิดจากการกระทำอันได้แก่ มงคลภายใน คือต้องกระทำความดี และความดีนั้นจะเป็นสิ่งที่เรียกว่ามงคลเองโดยไม่ต้องไปอ้อนวอนกราบไหว้ขอมงคลจากนอกตัว เมื่อพิจารณาจากเนื้อหาในพระสูตรแล้วแสดงให้เห็นว่าพระพุทธศาสนาปฏิเสธมงคลภายนอกโดยสิ้นเชิง ซึ่งเป็นจุดเด่นในพระพุทธศาสนา

ประวัติ

ในคัมภีร์ชั้นอรรถกถา อธิบายความโดยพิสดารถึงสาเหตุของการที่พระพุทธเจ้าตรัสมงคลสูตรไว้ว่า ประมาณ 12 ปีก่อนพุทธกาล ประชาชนต่างตื่นตัวว่า อะไรคือเหตุที่ทำให้ชีวิตเป็นมงคล กล่าวว่า บ้างก็ว่า การมีสิ่งของ เช่นต้นไม้ สัตว์ หรือว่ารูปเคารพต่าง ๆ จะทำให้ชีวิตเป็นมงคล เรื่องราวการอภิปรายเรื่องมงคล ก็ไปถึงภุมเทวา คือเทวาดาในระดับพื้นดิน เทวดาก็สนทนากันว่าอะไรคือมงคล ประเด็นนี้ก็ลุกลามไปถึงอากาศเทวา ไปถึงสวรรค์ชั้นต่าง ๆ จนถึงพรหมโลกชั้นสูธาวาส ซึ่งเป็นที่อยู่อาศัย ของมนุษย์ที่บรรลุธรรมเป็นพระอนาคามีแล้ว มีความเข้าใจในเรื่องมงคลชีวิตเป็นอย่างดี แต่ไม่สามารถอธิบายได้ จึงได้ประกาศให้เทวดาทราบว่า พระสัมมาสัมพุทธเจ้า จะเสด็จลงมาตรัสรู้ธรรมในอีก 12 ปี ให้ไปถามพระพุทธองค์ในตอนนั้น

เมื่อพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณแล้ว คืนหนึ่งขณะที่ประทับอยู่ ณ เชตวันมหาวิหาร ใกล้เมืองสาวัตถี ท้าวสักกเทวราชได้นำหมู่เทวดาเข้าเฝ้า และบัญชาให้เทพบุตรองค์หนึ่งทูลถามพระองค์ว่า อะไรคือมงคลของชีวิต พระสัมมาสัมพุทธเจ้าจึงทรงแสดงหลักมงคลสูตร ซึ่งมีทั้งหมด ๑๐ หมวด นับเป็นรายการได้ 38 ประการ* ดังกล่าว

• ผู้ทรงความรู้บางท่าน ที่จำแนกโดยการแปลจากภาษาบาลี นับได้ 37 ประการ เพราะ "การสงเคราะห์บุตรและคู่ครอง" เป็นสองข้อที่อยู่ในวลีเดียว.

เนื้อหาในพระสูตร

ตามเนื้อหาในพระสูตร มงคลของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไม่ยึดถือวัตถุ แต่ยึดถือการปฏิบัติฝึกฝนตนเอง ซึ่งมีอยู่ 38 ประการ ทั้งหมดจำแนกอยู่ในเนื้อหาโดยแบ่งเป็น ๑๐ หมวด ดังนี้

หมวดที่ ๑

1. ไม่คบคนพาล
2. คบบัณฑิต
3. บูชาคนที่ควรบูชา

หมวดที่ ๒

1. อยู่ในถิ่นที่เหมาะสม
2. มีบุญวาสนามาก่อน
3. ตั้งตนชอบ

หมวดที่ ๓

1. เป็นพหูสูต
2. มีศิลปะ
3. มีวินัย
4. มีวาจาสุภาษิต

หมวดที่ ๔

1. บำรุงมารดาบิดา
2. เลี้ยงดูบุตร
3. สงเคราะห์ภรรยา(สามี)
4. ทำงานไม่คั่งค้าง

หมวดที่ ๕

1. บำเพ็ญทาน
2. ประพฤติธรรม
3. สงเคราะห์ญาติ
4. ทำงานไม่มีโทษ

หมวดที่ ๖

1. งดเว้นจากบาป
2. สำรวมจากการดื่มน้ำเมา
3. ไม่ประมาทในธรรม

หมวดที่ ๗

1. มีความเคารพ
2. มีความถ่อมตน
3. มีความสันโดษ
4. มีความกตัญญู
5. ฟังธรรมตามกาล

หมวดที่ ๘

1. มีความอดทน
2. เป็นผู้ว่าง่าย
3. เห็นสมณะ
4. สนทนาธรรมตามกาล

หมวดที่ ๙

1. บำเพ็ญตบะ
2. ประพฤติพรหมจรรย์
3. เห็นอริยสัจจ์
4. ทำพระนิพพานให้แจ้ง

หมวดที่ ๑๐

1. จิตไม่หวั่นไหวในโลกธรรม
2. จิตไม่โศก
3. จิตปราศจากธุลี
4. จิตเกษม

อย่างไรก็ตาม แม้พระพุทธองค์จะทรงแสดงธรรมไว้ชัดเจนดีแล้ว ก็มีผู้ที่เชื่อบ้าง ไม่เชื่อบ้าง จึงได้ส่งผลมาถึงปัจจุบันนี้ แนวทางการยึดถือความเป็นมงคล จึงมีอยู่ 2 แนวทาง คือ

1. มงคลจากการมีสิ่งนั้นมีสิ่งนี้
2. มงคลจากการฝึกตัว

ดูเพิ่ม

• มงคล

อ้างอิง

4. พระไตรปิฎก ฉบับบาลีสยามรัฐ (ภาษาไทยและบาลี) เล่มที่ ๒๕

พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๑๗ ขุททกนิกาย ขุททกปาฐ-ธรรมบท-อุทาน-อิติวุตตกะ-สุตตนิบาต หน้าที่ ๓/๔๑๘ ข้อที่ ๖-๗ เข้าถึงได้จาก http://www.etipitaka.com/compare?utf8=%E2%9C%93&lang1=thai&volume=25&p1=3&lang2=pali&commit=%E2%96%BA เข้าถึงเมื่อ 6-2-56.

แหล่งข้อมูลอื่น

• พระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๕ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๑๗ ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ มงคลสูตร
• อรรถกถา ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ มงคลสูตร
• มหามงคลสูตร - ทำนองอินเดีย. เว็บไซต์วัดคุ้งตะเภา. เรียกข้อมูลเมื่อ 24-5-52