Pumunta sa nilalaman

Aserbayan: Pagkakaiba sa mga binago

baguhin ang mga link
Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Browse history interactively
← Nakaraang pagkakaiba
Nilalaman na inalis Nilalaman na idinagdag
VisualWikitext
m →‎Mga sanggunian: clean up, rm {{Link FA}}, {{Link GA}} using AWB
Senior Forte (usapan | ambag)
2,037 edit
mNo edit summary
 
(hindi ipinakita ang 34 (na) agarang pagbabago ng isang tagagamit)
Linya 1: Linya 1:
{{Infobox country
{{otheruses}}
| conventional_long_name = Republika ng Aserbayan
{{Infobox Country|
| common_name = Aserbayan
native_name = ''Azərbaycan Respublikası'' |
| native_name = {{native name|az|Azərbaycan Respublikası}}
conventional_long_name = Republika ng Aserbayan ''(Republic of Azerbaijan)'' |
| image_flag = Flag of Azerbaijan.svg
common_name = Aserbayan<!-- ''(Azerbaijan)'' --> |
| image_coat = Emblem of Azerbaijan.svg
national_motto = Odlar Yurdu<br />Land of the Eternal Fire |
| symbol_type = Emblema
national_anthem = ''[[Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni]]''<br />March of Azerbaijan |
| motto = {{lang|az|Odlar Yurdu}}<br />"Lupain ng Apoy"
image_flag = Flag of Azerbaijan.svg |
| anthem = {{lang|az|[[Azərbaycan marşı]]}}<br/>"Martsa ng Aserbayan"{{parabr}}{{center|[[File:Azərbaycan marşı instrumental.ogg]]}}
image_coat = Azerbaijan_coa.png |
| image_map = Azerbaijan (orthographic projection).svg
image_map = LocationAzerbaijan.png |
| map_caption = Lokasyon ng Aserbayan (lunti).
capital = [[Baku]] |latd=40|latm=22|latNS=N|longd=49|longm=53|longEW=E|
largest_city = [[Baku]] |
| capital = [[Baku]]
| largest_city = kabisera
official_languages = [[Wikang Aseri|Aseri]] |
| coordinates = {{coord|40|23|43|N|49|52|56|E|type:city}}
government_type = [[Republika]]|
| official_languages = [[Wikang Aseri|Aseri]]
leader_title1 = [[Pangulo ng Aserbayan|Pangulo]]|
leader_title2 = [[Punong Ministro ng Aserbayan|Punong Ministro]]|
| demonym = [[Demograpiya|{{ublist |Aseri |Aserbayani}}]]
| government_type = [[Unitaryong]] [[republikang]] [[semi-presidensyal]]
leader_name1 = [[Ilham Aliyev]]|
leader_name2 = [[Artur Rasizade]]|
| leader_title1 = [[Pangulo ng Aserbayan|Pangulo]]
| leader_name1 = [[Ilham Aliyev]]
sovereignty_type = [[Pagguho ng Unyong Sobyet|Kalayaan]] |
| leader_title2 = [[Pangalawang Pangulo ng Aserbayan|Pangalawang Pangulo]]
sovereignty_note = mula sa [[Unyong Sobyet]] |
| leader_name2 = [[Mehriban Aliyeva]]
established_event1 = Pinahayag |
| leader_title3 = [[Punong Ministro ng Aserbayan|Punong Ministro]]
established_event2 = Dati |
| leader_name3 = [[Ali Asadov]]
established_date1 = 30 Agosto 1991 |
| legislature = [[Asembleyang Pambansa ng Aserbayan|Asembleyang Pambansa]]
established_date2 = [[Aserbayan SSR]] |
| sovereignty_type = [[Kasaysayan ng Aserbayan|Kasaysayan]]
area_km2 = 86,600 |
| established_event1 = [[Imperyong Sapabida]]
area_sq_mi = 33,436 | <!-- Do not remove [[WP:MOSNUM]]-->
| established_date1 = Hulyo 1501
area_rank = ika-112 |
| established_event2 = [[Aserbayan (Iran)|Dominyong Persa]]
area_magnitude = 1 E9 |
| established_date2 = 1736-1868
percent_water = negligible |
| established_event3 = [[Bireynato ng Kawkasya#Gobernasyon ng Baku|Gobernasyon ng Baku]]
population_estimate = 9,164,600<ref>[http://www.azstat.org/press_reliz.php?id=996 ''The International Population Day'', The demographic situation in Azerbaijan, The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan, 11 Hulyo 2011]</ref> |
| established_date3 = 1846-1868
population_estimate_year = 2011 |
| established_date4 = 28 Mayo 1918
population_estimate_rank = ika-89 |
| established_event4 = [[Republikang Demokratiko ng Aserbayan|Republikang Demokratiko]]
population_census = 7,953,438 |
| established_date5 = 28 Abril 1920
population_census_year = 1999|
| established_event5 = [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Aserbayan|Republikang Sosyalistang Sobyetiko]]
population_density_km2 = 106 |
| established_event6 = [[Kasarinlan]] mula sa [[Unyong Sobyetiko]]
population_density_sq_mi = 274 | <!-- Do not remove [[WP:MOSNUM]]-->
| established_date6 = 30 Agosto 1991
population_density_rank = ika-81 |
| established_event7 = [[Komonwelt ng mga Estadong Malaya#Protokolo ng Alma-Ata|Pagkakasapi]] sa [[Komonwelt ng mga Estadong Malaya]]
GDP_PPP_year = 2011 |
| established_date7 = 21 Disyembre 1991
GDP_PPP = $94,318,000,000<ref name="imf2">{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=912&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=45&pr.y=0 |title=Azerbaijan:Report for Selected Countries and Subjects|publisher=International Monetary Fund|accessdate=12 Abril 2011}}</ref> |
| established_event8 = Pagpasok sa [[Nasyones Unidas]] (Resolusyon 742 ng [[Sistema ng Nasyones Unidas#Konsehong Pangkatiwasayan|Konsehong Pangkatiwasayan]])
GDP_PPP_rank = Ika-88 |
| established_date8 = 2 Marso 1992
GDP_PPP_per_capita = $10,340<ref name=imf2/> |
| established_event9 = Kasalukuyang [[Saligang Batas ng Aserbayan|Saligang Batas]]
GDP_PPP_per_capita_rank = ika-98 |
| established_date9 = 12 Nobyembre 1995
HDI_year = 2003 |
| area_km2 = 86600
HDI = 0.729 |
| area_rank = ika-112
HDI_rank = ika-101 |
| area_sq_mi = 33436
HDI_category = <font color="#FFCC00">midyum</font> |
| percent_water = 1.6
currency = [[Manat (Aserbayan)|Manat]] |
| population_estimate = 10,164,464
currency_code = AZN |
| population_estimate_year = Marso 2022
time_zone = |
| population_estimate_rank = ika-90
utc_offset = +4 |
| population_density_km2 = 117
time_zone_DST = |
| population_density_sq_mi = 293
utc_offset_DST = +5 |
| population_density_rank = ika-99
cctld = [[.az]] |
| GDP_PPP = $160.713&nbsp;bilyon
calling_code = 994 |
| GDP_PPP_year = 2021
footnotes = |
| GDP_PPP_rank =
| GDP_PPP_per_capita = $15,882
| GDP_PPP_per_capita_rank =
| GDP_nominal = $54.622 bilyon
| GDP_nominal_year = 2021
| GDP_nominal_rank =
| GDP_nominal_per_capita = $5,398
| GDP_nominal_per_capita_rank =
| Gini = 33.7
| Gini_year = 2008
| Gini_change = increase
| HDI = 0.756
| HDI_year = 2019
| HDI_change = increase
| HDI_rank = ika-88
| currency = [[Manat ng Aserbayan|Manat]] (₼)
| currency_code = AZN
| time_zone = AZT
| utc_offset = +4
| date_format = dd.mm.yyyy (AD)
| drives_on = kanan
| calling_code = +994
| cctld = [[.az]]
| today =
}}
}}


Ang '''Aserbayan'''<ref name=Panganiban>{{cite-Panganiban|Aserbayan, ''Azerbaijan''}}</ref> ([[Wikang Aseri|Aseri]]: ''Azərbaycan''; [[Wikang Kastila|Kastila]]: ''Azerbaiyán'', [aserβaj'ʒan]; [[Wikang Inggles|Inggles]]: ''Azerbaijan'') ay isang bansa sa rehiyon ng [[Caucasus]], sa daan na sumasabubong sa [[Europa]] at ang [[timog-kanlurang Asya]], na may silangang baybayin sa [[Dagat Kaspiyo]]. Pinaliligiran ito ng [[Rusya]] sa hilaga, [[Heorhiya]] at [[Armenya]] sa kanluran, at [[Iran]] sa timog. Ang [[Nakhichevan Autonomous Republic|Awtonomong Republika ng Nakhichevan]] (isang [[bahagi]] ng Azerbaijan) ay pinaliligiran ng Armenia sa hilaga, Iran sa timog, at [[Turkiya]] sa kanluran.
Ang '''Aserbayan''' ([[Wikang Aseri|Aseri]]: {{lang|az|Azərbaycan}}), opisyal na '''Republika ng Aserbayan''', ay bansang transkontinental sa pagitan ng [[Silangang Europa]] at [[Kanlurang Asya]]. Bahagi ng Timog Kaukasya, hinahangganan ito ng [[Dagat Kaspiyo]] sa silangan, [[Armenya]] at [[Turkiya]] sa kanluran, [[Rusya]] sa hilaga, [[Heorhiya]] sa hilagang-kanluran, at [[Iran]] sa timog. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay [[Baku]].


Orihinal itong tinirhan ng kabihasnang Kawkausong Albanes (Aghvank), isang bayang Kristiyanong lokal na mayroon ng kanilang sariling alpabeto, ngunit halos nawalan ito ng bakas dahil sa Islamikong panlulupig. Sa kalaunan ay naging mayoryang-Muslim ang lugar, ngunit isa sa mga pinakasuportado sa sekularismo at pagpaparayang relihiyoso. Iprinoklama ng [[Republikang Demokratiko ng Aserbayan]] ang kasarinlan nito mula sa [[Republikang Pederatibong Demokratiko ng Transkaukasya]] noong 1918 at naging ang kauna-unahang estadong sekular at demokratiko sa mundong Islamiko. Naipatalsik ang pamahalaan nito ng Ika-11 Hukbo ng [[Hukbong Pula]] noong 1920, at pagkatapos ay naitatag ang [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Aserbayan]] bilang isa sa 15 republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]]. Nagsimula ang [[Unang Digmaan ng Nagorno-Karabah]] noong 1988 sa pagitan ng mga mayoryang etnikong Armenyo sa rehiyong [[Nagorno-Karabah]] at Aserbayan; nang naganap ang digmaan ay nagdeklara ng kasarinlan ang modernong [[Republika ng Aserbayan]] noong 30 Agosto 1991 habang binuo ng mga Armenyo ang [[Republikang ng Artsah]] sa Nagorno-Karabah noong 2 Setyembre, ilang buwan bago mabuwag ang Unyong Sobyetiko. Nagtapos ang digmaan noong 1994 nang pandaigdigang kinilala ang lugar at pitong distritong nakapalibot bilang bahagi ng Aserbayan habang [[de facto]]ng nag-isa ang Artsah at Armenya. Muling sumibol ang mga tensyon at umumpisa ang [[Ikalawang Digmaan ng Nagorno-Karabah]] noong 27 Setyembre 2020. Tumagal ito hanggang 10 Nobyembre ng parehong taon, kung saan naibalik ang halos lahat ng teritoryong nakuha ng Armenya sa unang digmaan.
Ang bansa sa pormal ay binansagang na '''Republika ng Azerbaijan''' (Pandaigdig: ''Republic of Azerbaijan''; Wikang Azerbaijani: ''Azərbaycan Respublikası'').


Ang bansa ay isang [[republika]]ng [[estadong sekular|sekular]], [[estadong unitaryo|unitaryo]], [[sistemang semi-presidensyal|semi-presidensyal]], at [[saligang batas|konstitusyonalista]]. Isa ito sa anim na estadong Turkikong malaya at kasaping aktibo ng [[Organisasyon ng mga Estadong Turkiko]] at ng pamayanang [[Organisasyong Internasyonal ng Kalinangang Turkiko|TÜRKSOY]]. Mayroon ito ng mga relasyong diplomatiko sa 182 bansa at pagkakasapi sa 38 organisasyong internasyonal, kabilang ang [[Nasyones Unidas]], [[Konseho ng Europa]], [[Kilusang Di-Nakahanay]], [[Organisasyon para sa Katiwasayan at Kooperasyon sa Europa|OSCE]], at ang [[Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko#Pakikipagsosyo para sa Kapayapaan|programang pangkapayapaan]] ng [[Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko|Alyansang Hilagang Atlantiko]]. Isa itong estadong tagamasid ng [[Organisasyong Pandaigdig ng Komersyo]] at kasaping tagapagtatag ng [[GUAM]], [[Komonwelt ng mga Estadong Malaya]], at [[Organisasyon para sa Pagbabawal ng mga Sandatang Kimiko]]. Naihalal ang estado noong 9 Mayo 2006 bilang kasapi ng bagong nilikhang [[Konseho ng Karapatang Pantao ng Nasyones Unidas|Konseho ng Karapatang Pantao]] ng [[Sistema ng Nasyones Unidas#Asembleyang Pangkalahatan|Asembleyang Pangkalahatan ng ONU]]. Sinimulan ng bansa noong 1 Enero 2012 ang dalawang taong termino nito bilang kasaping di-permanente ng [[Sistema ng Nasyones Unidas#Konsehong Pangkatiwasayan|Konsehong Pangkatiwasayan ng ONU]], at noong 2015 ay naging kasaping tagamasid ito ng [[Poro ng mga Bayang Nagluluwas ng Gas]].
Isang estadong sekular ang Azerbaijan, at kasapi ng [[Konseho ng Europa]] mula 2001 hanggang sa kasalukuyan. Karamihan sa populasyon ay mga [[Muslim]] mula sa lahi ng mga [[Turkiko]]. Ang bansa ay pormal na umuusbong na [[demokrasya]], ngunit may malakas na pamamahalang [[awtoritaryanismo]].

Ang Aserbayan isang [[bansang umuunlad]], kung saan ika-88 ito sa [[Talatuntunan ng Kaunlarang Pantao]]. Ito ay may mataas na antas ng pag-unlad sa [[ekonomiya]], [[alpabetisasyon]], at pamantayan ng pamumuhay, at may mababang antas ng omisidiyo at kawalan ng trabaho kung ikukumpara sa mga bansa sa Silangang Europa at Komonwelt ng mga Estadong Malaya. Gayunpaman, inakusahan ang naghaharing [[Bagong Partido ng Aserbayan]], na nasa kapangyarihan mula pa noong 1993 sa ilalim ng dinastiyang Aliyev, ng [[awtoritarismo|pamumunong awtoritaryo]] at pagpapalala ng talaan ng [[karapatang pantao]] sa bansa. Kabilang sa mga paratang ay ang pagtaas ng mga paghihigpit sa kalayaang sibil, partikular sa kalayaan sa pamamahayag at pampolitikang panunupil.

== Heograpiya ==
{{Main|Heograpiya ng Aserbayan}}


==Politika==
==Politika==
===Mga paghahating pang-administratibo===
===Mga paghahating pang-administratibo===
{{Main|Mga paghahating pang-administratibo ng Aserbayan}}
Ang Aserbayan ay nahahati sa sampung rehiyong pang-ekonomika, 66 na [[raion|rayon]] (''rayonlar'', mag-isa ''rayon'') at 77 na lungsod (''şəhərlər'', mag-isa ''şəhər'') na kung saan ang 11 ay nasa direktang pamamahala ng republika.<ref>{{cite web|url=http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/001_1.shtml |title=The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan, Administrative and territorial units of Azerbaijan Republic |publisher=Azstat.org |accessdate=2011-05-22| archiveurl= //web.archive.org/web/20110512043157/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/001_1.shtml| archivedate= 12 May 2011 <!--DASHBot-->| deadurl= no}}</ref> Dagdag pa rito, kasama sa Aserbayan ang [[Nagsasariling Republika]] (''muxtar respublika'') ng [[Nakhichevan Autonomous Republic|Awtonomong Republika ng Nakhichevan]].<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/print/country/countrypdf_aj.pdf CIA The World Factbook, Azerbaijan] 2013</ref>
Ang Aserbayan ay nahahati sa sampung rehiyong pang-ekonomika, 66 na [[raion|rayon]] (''rayonlar'', mag-isa ''rayon'') at 77 na lungsod (''şəhərlər'', mag-isa ''şəhər'') na kung saan ang 11 ay nasa direktang pamamahala ng republika.<ref>{{cite web |url=http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/001_1.shtml |title=The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan, Administrative and territorial units of Azerbaijan Republic |publisher=Azstat.org |accessdate=2011-05-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110512043157/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/001_1.shtml |archivedate=2011-05-12 |url-status=live }}</ref> Dagdag pa rito, kasama sa Aserbayan ang [[Nagsasariling Republika]] (''muxtar respublika'') ng [[Nakhichevan Autonomous Republic|Awtonomong Republika ng Nakhichevan]].<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/print/country/countrypdf_aj.pdf CIA The World Factbook, Azerbaijan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140729143424/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/print/country/countrypdf_aj.pdf |date=2014-07-29 }} 2013</ref>
{{col-begin-small}}
{{col-begin-small}}
{{col-5}}
{{col-5}}
Linya 161: Linya 191:
{{col-end}}
{{col-end}}
''Paalala: Ang mga lungsod na nasa direktang pamamahala ng republika ay naka-italisado''.
''Paalala: Ang mga lungsod na nasa direktang pamamahala ng republika ay naka-italisado''.

== Talababaan ==
{{reflist|group=A}}


== Mga sanggunian ==
== Mga sanggunian ==
* {{cite book|last=Swietochowski|first=Tadeusz |year=1995|title=Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition|pages= 69, 133 |publisher=Columbia University Press
{{reflist}}
|url= https://books.google.com/books?id=FfRYRwAACAAJ|isbn=978-0-231-07068-3 }}</ref>


{{Southwest Asia}}
{{CIS}}
{{CIS}}
{{Europa}}
{{Europa}}
{{Asya}}
{{Asya}}


[[Kategorya:Aserbayan| ]]
[[Kategorya:Azerbaijan| ]]
[[Kategorya:Mga bansa sa Asya]]

[[Kategorya:Mga bansa sa Europa]]

{{stub|Bansa|Heograpiya|Aserbayan}}

Kasalukuyang pagbabago noong 12:14, 15 Enero 2024

Republika ng Aserbayan
Azərbaycan Respublikası (Aseri)
Salawikain: Odlar Yurdu
"Lupain ng Apoy"
Awitin: Azərbaycan marşı
"Martsa ng Aserbayan"
Lokasyon ng Aserbayan (lunti).
Lokasyon ng Aserbayan (lunti).
Kabisera
at pinakamalaking lungsod
Baku
40°23′43″N 49°52′56″E / 40.39528°N 49.88222°E / 40.39528; 49.88222
Wikang opisyalAseri
Katawagan
  • Aseri
  • Aserbayani
PamahalaanUnitaryong republikang semi-presidensyal
• Pangulo
Ilham Aliyev
Mehriban Aliyeva
Ali Asadov
LehislaturaAsembleyang Pambansa
Kasaysayan
Hulyo 1501
1736-1868
1846-1868
28 Mayo 1918
28 Abril 1920
30 Agosto 1991
21 Disyembre 1991
• Pagpasok sa Nasyones Unidas (Resolusyon 742 ng Konsehong Pangkatiwasayan)
2 Marso 1992
• Kasalukuyang Saligang Batas
12 Nobyembre 1995
Lawak
• Kabuuan
86,600 km2 (33,400 mi kuw) (ika-112)
• Katubigan (%)
1.6
Populasyon
• Pagtataya sa Marso 2022
10,164,464 (ika-90)
• Densidad
117/km2 (303.0/mi kuw) (ika-99)
KDP (PLP)Pagtataya sa 2021
• Kabuuan
$160.713 bilyon
• Bawat kapita
$15,882
KDP (nominal)Pagtataya sa 2021
• Kabuuan
$54.622 bilyon
• Bawat kapita
$5,398
Gini (2008)33.7
katamtaman
TKP (2019)Increase 0.756
mataas · ika-88
SalapiManat (₼) (AZN)
Sona ng orasUTC+4 (AZT)
Ayos ng petsadd.mm.yyyy (AD)
Gilid ng pagmamanehokanan
Kodigong pantelepono+994
Internet TLD.az

Ang Aserbayan (Aseri: Azərbaycan), opisyal na Republika ng Aserbayan, ay bansang transkontinental sa pagitan ng Silangang Europa at Kanlurang Asya. Bahagi ng Timog Kaukasya, hinahangganan ito ng Dagat Kaspiyo sa silangan, Armenya at Turkiya sa kanluran, Rusya sa hilaga, Heorhiya sa hilagang-kanluran, at Iran sa timog. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay Baku.

Orihinal itong tinirhan ng kabihasnang Kawkausong Albanes (Aghvank), isang bayang Kristiyanong lokal na mayroon ng kanilang sariling alpabeto, ngunit halos nawalan ito ng bakas dahil sa Islamikong panlulupig. Sa kalaunan ay naging mayoryang-Muslim ang lugar, ngunit isa sa mga pinakasuportado sa sekularismo at pagpaparayang relihiyoso. Iprinoklama ng Republikang Demokratiko ng Aserbayan ang kasarinlan nito mula sa Republikang Pederatibong Demokratiko ng Transkaukasya noong 1918 at naging ang kauna-unahang estadong sekular at demokratiko sa mundong Islamiko. Naipatalsik ang pamahalaan nito ng Ika-11 Hukbo ng Hukbong Pula noong 1920, at pagkatapos ay naitatag ang Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Aserbayan bilang isa sa 15 republikang bumuo ng Unyong Sobyetiko. Nagsimula ang Unang Digmaan ng Nagorno-Karabah noong 1988 sa pagitan ng mga mayoryang etnikong Armenyo sa rehiyong Nagorno-Karabah at Aserbayan; nang naganap ang digmaan ay nagdeklara ng kasarinlan ang modernong Republika ng Aserbayan noong 30 Agosto 1991 habang binuo ng mga Armenyo ang Republikang ng Artsah sa Nagorno-Karabah noong 2 Setyembre, ilang buwan bago mabuwag ang Unyong Sobyetiko. Nagtapos ang digmaan noong 1994 nang pandaigdigang kinilala ang lugar at pitong distritong nakapalibot bilang bahagi ng Aserbayan habang de factong nag-isa ang Artsah at Armenya. Muling sumibol ang mga tensyon at umumpisa ang Ikalawang Digmaan ng Nagorno-Karabah noong 27 Setyembre 2020. Tumagal ito hanggang 10 Nobyembre ng parehong taon, kung saan naibalik ang halos lahat ng teritoryong nakuha ng Armenya sa unang digmaan.

Ang bansa ay isang republikang sekular, unitaryo, semi-presidensyal, at konstitusyonalista. Isa ito sa anim na estadong Turkikong malaya at kasaping aktibo ng Organisasyon ng mga Estadong Turkiko at ng pamayanang TÜRKSOY. Mayroon ito ng mga relasyong diplomatiko sa 182 bansa at pagkakasapi sa 38 organisasyong internasyonal, kabilang ang Nasyones Unidas, Konseho ng Europa, Kilusang Di-Nakahanay, OSCE, at ang programang pangkapayapaan ng Alyansang Hilagang Atlantiko. Isa itong estadong tagamasid ng Organisasyong Pandaigdig ng Komersyo at kasaping tagapagtatag ng GUAM, Komonwelt ng mga Estadong Malaya, at Organisasyon para sa Pagbabawal ng mga Sandatang Kimiko. Naihalal ang estado noong 9 Mayo 2006 bilang kasapi ng bagong nilikhang Konseho ng Karapatang Pantao ng Asembleyang Pangkalahatan ng ONU. Sinimulan ng bansa noong 1 Enero 2012 ang dalawang taong termino nito bilang kasaping di-permanente ng Konsehong Pangkatiwasayan ng ONU, at noong 2015 ay naging kasaping tagamasid ito ng Poro ng mga Bayang Nagluluwas ng Gas.

Ang Aserbayan isang bansang umuunlad, kung saan ika-88 ito sa Talatuntunan ng Kaunlarang Pantao. Ito ay may mataas na antas ng pag-unlad sa ekonomiya, alpabetisasyon, at pamantayan ng pamumuhay, at may mababang antas ng omisidiyo at kawalan ng trabaho kung ikukumpara sa mga bansa sa Silangang Europa at Komonwelt ng mga Estadong Malaya. Gayunpaman, inakusahan ang naghaharing Bagong Partido ng Aserbayan, na nasa kapangyarihan mula pa noong 1993 sa ilalim ng dinastiyang Aliyev, ng pamumunong awtoritaryo at pagpapalala ng talaan ng karapatang pantao sa bansa. Kabilang sa mga paratang ay ang pagtaas ng mga paghihigpit sa kalayaang sibil, partikular sa kalayaan sa pamamahayag at pampolitikang panunupil.

Heograpiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Heograpiya ng Aserbayan

Politika

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga paghahating pang-administratibo

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Mga paghahating pang-administratibo ng Aserbayan

Ang Aserbayan ay nahahati sa sampung rehiyong pang-ekonomika, 66 na rayon (rayonlar, mag-isa rayon) at 77 na lungsod (şəhərlər, mag-isa şəhər) na kung saan ang 11 ay nasa direktang pamamahala ng republika.[1] Dagdag pa rito, kasama sa Aserbayan ang Nagsasariling Republika (muxtar respublika) ng Awtonomong Republika ng Nakhichevan.[2]

Rehiyong Pang-Ekonomika ng Absheron
Rehiyong Pang-Ekonomika ng Aran
Rehiyong Pang-Ekonomika ng Daghlig
Ganja-Gazakh
Guba-Khachmaz
Kalbajar-Lachin
Lankaran
Nakhchivan
Shaki-Zaqatala
Yukhari Garabakh
Nahahati ang Aserbayan sa 10 pang-ekonomika

Paalala: Ang mga lungsod na nasa direktang pamamahala ng republika ay naka-italisado.

Talababaan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Swietochowski, Tadeusz (1995). Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition. Columbia University Press. pp. 69, 133. ISBN 978-0-231-07068-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)</ref>

 CIS

  1. ↑ "The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan, Administrative and territorial units of Azerbaijan Republic". Azstat.org. Inarkibo mula sa orihinal noong 2011-05-12. Nakuha noong 2011-05-22.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. ↑ CIA The World Factbook, Azerbaijan Naka-arkibo 2014-07-29 sa Wayback Machine. 2013
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aserbayan&oldid=2068735"