Dinler tarihi sayfasının kaynağını görüntüle

{{dipnotsuz|tarih=Haziran 2020}}
{{Spiritüalizm}}
[[Dosya:Icon-religion.svg|küçükresim|upright=1.36|Dünyadaki bazı dinlerin sembolleri (''saat yönünde'': [[Hinduizm]], [[Budizm]], [[Jainizm]], [[Sihizm]], [[Yahudilik]], [[Hristiyanlık]], [[İslam]])]]
'''Dinler tarihi''', dinleri benzer ve farklı yönleri ile karşılaştırmalı olarak inceleyen bir bilim dalıdır. Bu bilim dalının temelinde [[Karşılaştırmalı dinler|karşılaştırma]], [[tarih]] ve [[din]] olmak üzere üç olgu bulunmaktadır. Bunlardan karşılaştırma kelimesi bu bilim dalının genel metodunu belirtir. Tarih kelimesi bu bilimin bir tarih bilimi olduğunu, din ise bu bilimin konusunun din olduğunu ifade eder. İnsan hayatında özel bir yere sahip olan dinleri konu edinen tarih branşına da <nowiki>''karşılaştırmalı dinler tarihi'' veya sadece ''dinler tarihi''</nowiki> denir.

[[Din bilimleri]], dinlere inceleme konusu bir nesne olarak yaklaşan bilim dallarından oluşan gruba verilen isimdir. Dinlerin savunmasını yapan bilimlere ise <nowiki>''</nowiki>[[ilahiyat]] bilimleri<nowiki>''</nowiki> denir. Bu bakımdan din bilimleri ile ilahiyat bilimleri birbirine karıştırılmamalıdır. Din bilimleri, yeryüzünde var olmuş bütün dinleri doğuşundan gelişmesine ve yok olmasına kadar her yönüyle inceleme konusu yapar. Dinlerin kaynakları, inanç, [[ibadet]] ve ahlak sistemleri, kurumlarının oluşum süreçleri gibi bütün şekil ve tezahürler din bilimlerinin ilgi alanına girer. Ayrıca dinî değerler, tecrübeler, idealler, beklentiler, hisler, tavırlar, hayat ile din arasındaki bütün kompleks münasebetler, din ile [[bilim]], [[edebiyat]], [[felsefe]], [[sanat]], [[siyaset]] ve ahlak arasındaki ilişkiler, dinler arası karşılıklı tesirler, hatta [[ateizm]] gibi bütün hususlar din bilimlerinin inceleme alanına girmektedir. Bu kadar geniş bir inceleme alanını, din bilimleri içinde yer alan alt bilim dalları kendi aralarında paylaşmış bulunmaktadır. Dinler tarihi de bu bilim dallarından biridir.
== Konusu ve metodu ==
Dinler tarihi, tarih boyunca yeryüzünde var olmuş bütün dinleri tarafsız olarak karşılaştırmalı bir şekilde inceleme konusu yapan bir bilim dalıdır. Bu bakımdan, herhangi bir dinin savunmasını yapan [[ilahiyat]] bilimlerinden ayrılır. Bu bilim dalı, bütün dinleri aynı kategoride değerlendirir; dinleri üstünlük, gelişmişlik, doğruluk ve yanlışlık bakımından değerlendirmeye tabi tutmaz. Onları belli bir kalıba sokmaya çalışmadan oldukları gibi inceler. Birden fazla dini inceleme konusu yaptığı için bu bilim dalı [[İslam tarihi]], [[Hristiyanlık tarihi]] gibi sadece bir dinin tarihini inceleme konusu yapan bilim dallarından da ayrılır.

Her disiplinin belli bir özel konusu vardır. Dinler tarihinin konusu da yeryüzünde var olmuş bütün dinlerdir. Beşeri kültürün çeşitli halkalarında uzun zaman yaşamış ve daha sonra çeşitli nedenlerle ortadan kalkmış dinler de dahil olmak üzere bugün yeryüzünde yaşamakta olan bütün dinleri inceleme konusu yapar. Bu incelemede dinlerin doğuşlarını, gelişmelerini, birbirleriyle etkileşimlerini, karşılaştırmalı tarihlerini, inanç, ibadet ve ahlak sistemlerini, dinî kurumlarını, kültlerini ve [[mezhep]]lerini ele alır.
[[Dosya:Urartian Tablet03.jpg|küçükresim|upright=1.32|[[Filoloji]] bilimi sayesinde eski diller ve alfabeler ve [[Epigrafya|epigrafi]] bilimi sayesinde de tarihi ve dini yapıtlar gün yüzüne çıkarılır.]]
Dinler tarihinin temel metodu, tarihî-karşılaştırmalı metottur. Dinler tarihi dinlerin doğuşu, gelişmesi, yok olması gibi konularda tarihî-karşılaştırmalı metoda baş vurur. Bu bilim dalı, felsefe gibi zihinsel kurgularla dinî olguları yorumlamaya kalkışmaz. Malzemesini daima tarihten, yaşanan ve tecrübe edilen hayattan alır. Tarihî-karşılaştırmalı metodu kullanarak bir dinin veya dinlerdeki bir fenomenin nasıl ortaya çıkıp şekillendiğini ortaya koyar. Örneğin [[Hristiyanlık]]taki [[teslis]] inancının oluşumunun tarihî sürecini Hristiyanlığın irtibatta bulunduğu diğer dinlerdeki [[Tanrı]] anlayışıyla karşılaştırarak ortaya koyar. Bu tarihî-karşılaştırma metodunun dışında [[fenomenoloji]] ve [[yorumsamacılık]] metotlarını da kullanır. Tarihî-karşılaştırmalı metotla derleyip yapısını oluşturduğu olguları fenomenolojik metotla sınıflandırır. Daha sonra yorumsamacı metoda başvurarak bu fenomenlerin yapısını anlayıp yorumlamaya çalışır. Dinler tarihi, bu işlemler esnasında başka bilimlerin metotlarını da kullanır. [[Filoloji]], [[antropoloji]], [[epigrafya]], [[etnoloji]], [[arkeoloji]], [[mitoloji]], [[sosyoloji]] ve [[psikoloji]] gibi bilimlerin verilerinden faydalanır. Özellikle filoloji bilimi, dinî metinlerin analizinde, anlaşılmasında ve sınıflandırılmasında dinler tarihine önemli katkılarda bulunur.
== İlkel, Kadim ve Klasik İnançlar ==
{{Ana|Göbeklitepe|Yaratılışçılık}}
[[Dosya:Göbekli Tepe, Urfa.jpg|küçükresim|[[Türkiye]]'nin [[Şanlıurfa]] ilinin sınırları içerisinde bulunan, yaklaşık [[Milattan önce|MÖ]] 10.000'li yıllara tarihlenen ve dünyanın en eski [[Tapınak|tapınağı]] kabul edilen [[Göbeklitepe]]|290x290pik]]İlk insanlar doğayı açıklayamadıkları için doğayı ve hayvanları [[Tanrı]] kabul etmişlerdir. Ayrıca doğa şartlarından korunmak için [[Şamanizm]] hareketinin temellerini atmışlardır. MÖ 10.000 yılında inşa edildiği düşünülen, tarihin ilk tapınağı olan [[Göbeklitepe]]'de (günümüzde [[Şanlıurfa]] ili) ilk kez ölüleri gömme gelenekleri uygulanmıştır. Sonraları yerleşik hayata geçilmeye başlanmasıyla birlikte insanlar, bazı karmaşık din sistemlerini benimsemişlerdir. Yerleşik hayata geçilmesi ile boş zamana erişim olduğundan dolayı [[ruhban sınıfı]] ortaya çıkmıştır. [[Eski Taş Çağı|Paleolitik]] dönemden (Eski Taş Çağı) günümüze [[Venüs heykelcikleri]], [[Chauvet Mağarası|Chauvet Mağarası resimleri]] ve [[Sungir|Sungir çocukları]] gibi çeşitli dinî kalıntılar kalmıştır.

Dinler, ilk insanlara gün, ay, [[mevsim]]ler, [[hava durumu]] gibi doğal fenomenler ve tanrıların bunların üzerindeki etkisine ilişkin açıklamalar sundu. Bunlar çoğu kez [[Yaratılışçılık|yaratılış]] öykülerinden ve tanrılar ile insanların etkileşimine ilişkin masallardan oluştular. [[Antik Mısır]]lılar gibi erken uygarlıkların bıraktığı gelişkin mezarlar ve tapınaklardan anlaşıldı ki, bir öte dünya inancı vardı. [[Ölüm]] ve ölü gömme ritüelleri, dinde büyük bir rol oynadı. İnsanlar giderek daha büyük topluluklar hâlinde yerleşik yaşama geçtikçe, tanrılara adanan görkemli tapınaklar kent ve kasabaların merkezi hâline geldi.
== Antik Mezopotamya, İran ve Mısır İnançları ==

=== Antik Mezopotamya ===
{{Ana|Sümerler|Sümer mitolojisi|Mezopotamya mitolojisi}}
{{Ana|Babiller|Babil mitolojisi|İbrahim Peygamber}}
[[Dosya:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|küçükresim|upright=1.32|[[Sümerler|Sümer]] uygarlığının [[Üçüncü Ur Hanedanı|Üçüncü Ur Hanedanlığı]]'ndan kalma ünlü bir [[ziggurat]] ([[Nasıriye]], [[Irak]])]]
[[Mezopotamya]], tarih boyunca birçok dinin ortaya çıktığı önemli bir coğrafi bölgedir. Bugün modern dinlerde bile olan [[Tufan]] ve Cennet'ten kovulma hikâyeleri ilk defa [[Sümer]]lerin metinlerinde geçmektedir. Mezopotamya bölgesinde yaşayan [[Sümerler|Sümer]] medeniyeti, [[Ziggurat]] adı verilen kule tapınakları yapmışlardır. Zigguratlar yedi katlı olup, toplam üç ana bölümden oluşurlardı. İlk katlar erzak deposu, orta katlar okul ve tapınak, son katlar ise [[Gözlemevi|rasathane]] olarak kullanılırdı. Sümerlerde hissedilen her nesnenin bir Tanrısı vardı ve bunlar da insan görünümündeydiler; fakat insanüstü güçleri olan ölümsüz varlıklardı. Tanrılar, insanlara ne istediklerini bildirmez, ancak insanlar onlara kendilerinden istenileni sorarak öğrenebilirdi. [[Gılgamış Destanı|Gılgamış]], [[Yaratılış]] ve [[Tufan]] gibi hikâyelerin ilk örnekleri de Sümerlerde görülmektedir.

Sümerlerde [[ibadet]] ise, genel olarak [[dua]], [[kurban]], sunu ve dinÎ merasimlerden oluşmuştur. Dualardan sonra tapınaklarda gerçekleştirilen en yaygın ibadetler, [[adak]] ve kurbanlardır.
[[Dosya:Pieter Bruegel the Elder - The Tower of Babel (Vienna) - Google Art Project - edited.jpg|küçükresim|upright=1.32|[[Babil Kulesi]] ([[Hollandalılar|Hollandalı]] ressam [[Pieter Brueghel (baba)|Pieter Brueghel]]'in [[Rönesans]] tablosu, 1563)]]
Sümer [[mit]]leri, sonraki birçok Mezopotamya uygarlığını etkilemiştir. Örneğin [[Babiller]] tarafından anlatılan [[Babil Kulesi]] efsanesi, dinlerin oluşumunu açıklayan önemli bir mittir. [[Dünyanın Yedi Harikası]]'ndan biri sayılan [[Babil'in Asma Bahçeleri]] içinde bulunan [[Babil Kulesi]], efsaneye göre Tanrı [[Marduk]] adına yapılmıştır. Ayrıca Babil dininin merkezinde, toplam yedi kil tablet üzerine kaydedilen yaratılış destanı [[Enûma Eliš|Enûma Eliş]] vardı. Bu destanın anlattığı olaylar dizisi büyük ölçüde eski [[Sümer mitolojisi]]nden uyarlanmıştı; ama bu yeni anlatımda başrolü Babil tanrıları oynamaktaydı.

Bir diğer Mezopotamya uygarlığı olan [[Asurlular]], Babiller ile aynı tanrı panteonuna tapıyorlardı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=CV-gAAAAMAAJ&q=isbn:9781930053465&dq=isbn:9781930053465&hl=tr&sa=X&redir_esc=y|başlık=Current Issues in the History of the Ancient Near East|tarih=2007|dil=İngilizce|yayıncı=Regina Books|ad=Gonzalo|soyadı=Rubio|isbn=978-1-930053-46-5|erişimtarihi=24 Mayıs 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220524133608/https://books.google.com.tr/books?id=CV-gAAAAMAAJ&q=isbn:9781930053465&dq=isbn:9781930053465&hl=tr&sa=X&redir_esc=y|arşivtarihi=24 Mayıs 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Onların dinlerine göre bir savaş kaybedince bu, dünyanın çökeceği ile ilgilidir.

Mezopotamya bölgesi ayrıca, [[İbrahimî dinler]] için oldukça önemli olan, inanılan ve bir din büyüğü ve [[peygamber]] olarak kabul edilen [[İbrahim]]'in yaşadığı coğrafyadır. Soy açısından bakıldığında [[İbrahim]], bugün en önemli üç İbrahimî din olan [[Yahudilik]], [[Hristiyanlık]] ve [[İslam]]'ın ortak atasıdır. [[Urfa]] bölgesinde veya o civarlarda yaşamını sürdürdüğüne inanılan İbrahim Peygamber'in, [[Musevilik|Museviliğin]] temellerini attığına inanılmaktadır. İbrahim, Hristiyanlıkta da bir uyarıcı olarak kabul edilirken, İslam'a göre ise [[İslam'da peygamberler ve elçiler|önemli bir peygamber]] ve [[Muhammed]]'in atasıdır.

=== Antik İran ===
{{Ana|Zerdüştçülük|Zerdüşt|Büyük Kiros}}
[[Dosya:Farvahar001.JPG|sol|küçükresim|upright=1.18|[[Faravahar]] ya da Ferohar, Zerdüştlüğün bilinen sembolüdür. ''[[Fravaşi]]'' adlı meleği gösterir.]]
[[Antik İran|Eski İran]]'da MÖ 1400-1200 arasında bir peygamber olarak kabul edilen [[Zerdüşt]] tarafından kurulan [[Zerdüştçülük|Zerdüştlük]] inancı, varlığını sürdürmeye devam eden en eski dinlerden ve kayıtlara geçmiş olan ilk [[Monoteizm|tek tanrılı]] inançlardan biridir. Zerdüşt'ün dini, bilgeliğin efendisi olan Ahura Mazda'yı da kapsayan eski [[Hint-İranlılar|Hint-İran]] tanrı sisteminden gelişti. Zerdüştlükte <nowiki>''</nowiki>[[Ahura Mazda]]<nowiki>'', tek üstün Tanrı, her iyiliğin kaynağı ve kötülük ile kargaşanın karşısında düzeni ve hakikati temsil eden bilge yaratıcı düzeyine yükseltilir. Ahura Mazda'</nowiki>ya onun yarattıkları ve Ameşa Spenta (altı ilahi ruh) yardım eder. Yedinci ve daha zor tanımlanan Spenta, [[Ahura Mazda]]<nowiki>'nın kendi ''cömert ruhu''</nowiki> ve iradesinin aracısı olarak görülen [[Spenta Mainyu]]'dur.

[[Zerdüşt]]'ün öğretileri erken [[Hinduizm|Hindu]] metinlerinden yararlandığını gösterse de, kendisi bu metinlerle ilgili dini içgörülerinin doğrudan Tanrı'dan geldiğini varsaydı. Zerdüşt, [[Ahura Mazda]]'ya tapmayı vaaz etmeye başladığında, [[Rusya]]'nın güney bozkırlarında yarı göçebe ve çoban [[İranlılar]] arasında bir din adamıydı. Başlangıçta çok az taraftar buldu; ama yerel bir hükümdarı kendi dinine çevirdi ve o da bu dini halkının resmî dini yaptı. Bütün bunlara karşın, dinin bütün [[Pers]] diyarına yayılması [[MÖ 6. yüzyıl]]da, "[[Kralların kralı|Kralların Kralı]]" unvanına sahip olan [[Ahameniş İmparatorluğu]] hükümdarı [[II. Kiros|Büyük Kiros]] döneminde oldu.

Günümüzde Zerdüştlük dini, azınlık dinlerden biri olarak varlığını sürdürmekte ve toplam takipçi sayısının da 2-3 milyon arasında olduğu tahmin edilmektedir. Zerdüştlerin çoğunluğu [[İran|Orta İran]], [[Hindistan|Batı Hindistan]] ve [[Pakistan|Güney Pakistan]]'da yaşamaktadır.<ref name=":1">{{Kitap kaynağı|url=http://fezana.org/downloads/ZoroastrianWorldPopTable_FEZANA_Journal_Fall_2013.pdf|başlık=Zerdüşt Dünyası|ad=Roşan|soyadı=Rivetna|erişimtarihi=25 Mayıs 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170816062002/http://fezana.org/downloads/ZoroastrianWorldPopTable_FEZANA_Journal_Fall_2013.pdf|arşivtarihi=16 Ağustos 2017|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Antik Mısır ===
{{Ana|Mısır mitolojisi|Mısır tanrıları listesi|Antik Mısır dini}}
{{Ana|Yusuf Peygamber}}
[[Dosya:Anubis attending the mummy of Sennedjem.jpg|küçükresim|upright=1.32|[[Anubis]], [[Antik Mısır]]'da ölüm, [[mumya]]lama ve cenaze törenleriyle ilişkilendirilen [[Mısır tanrıları listesi|bir Tanrıydı]]. Burada Anubis, bir mumyaya bakmaktadır.]]
[[Antik Mısır|Antik Mısır Uygarlığı]], [[Antik Çağ]]'daki en önemli yerleşim yerlerinden birisiydi. Kuzeydoğu [[Afrika]]'da, [[Nil|Nil Nehri]]'nin denize ulaştığı çevrede yayılmış antik bir medeniyetti. Uygarlığın yayıldığı bölge, bugünkü [[Mısır]] ülkesi toprakları içinde yer almaktadır. MÖ 3050 yılları civarında kuruluşundan önce, [[Aşağı Mısır|"Aşağı Mısır"]] ([[Nil Deltası]] ve güneyi, şimdiki Kuzey Mısır) ve [[Yukarı Mısır|"Yukarı Mısır"]] ([[Teb, Mısır|Teb]] kenti merkez olmak üzere günümüz Güney Mısır) olarak ikiye ayrılmaktaydı. MÖ 3150 yılında, ilk [[firavun]]un yönetimi altında Aşağı Mısır ve Yukarı Mısır politik olarak birleşti.

Antik Mısır'ın birçok başarısı, [[uygarlık]] içinde ortaya çıkan çeşitli gelişmelere ve uygulamalara dayanmaktadır. Taş ocaklarının işletilmesi, anıtsal [[piramit]]lerin ve [[tapınak]]ların inşası, [[Dikilitaş (anıt)|dikilitaşların]] yapımına olanak sağlayan ölçümleme ve inşaat teknikleri, taşkın sonrası kaybolan arazi sınırlarının tespitinde [[harita]] ve [[kadastro]] bilgisi, pratik ve etkili bir [[tıp]] bilgisi, sulama ve [[tarım]] teknikleri, bilinen ilk [[gemi]]nin yapımı, Mısır [[fayans]] ve [[cam]] tekniği, yeni yazı biçimleri ([[hiyeroglif]]) ve bilinen en eski barış antlaşması ([[Kadeş Antlaşması]]) gibi...[[Dosya:The judgement of the dead in the presence of Osiris.jpg|sol|küçükresim|upright=1.61|[[Mısır Ölüler Kitabı|Mısır'ın Ölüler Kitabı]], ölen kişinin öbür dünyadaki yolculuğu için bir rehberdi.]][[Antik Mısır]], izole bir coğrafyada olduğu için kendi dinleri ne dışarıdan çok fazla etkilenmiştir, ne de dışarıdaki diğer dinleri çok fazla etkilemiştir. [[Eski Krallık]] döneminde, baş Tanrı olarak Güneş tanrısı "[[Ra]]" seçilmiştir. [[Orta Krallık]] döneminde Ra rahiplerinin güçlenmesiyle "[[Amon]]" baş Tanrı yapılıp Ra rahiplerinin gücü kırılmıştır. [[Yeni Krallık]] döneminde ise Amon ve Ra birleşerek Amon-Ra'yı oluşturmuştur. Ayrıca Amon rahiplerinin güçlenmesi üzerine, onların gücünü kırmak için [[Akhenaton]], "[[Aten]]"i tek Tanrı olarak benimsemiştir; ama bu benimseme sadece Akhenaton Dönemi ile sınırlı kalmıştır. "[[Firavun]]lar" ise, Gök Tanrı [[Horus]]'un yeniden dünyaya gelişi olarak tanımlanmıştır. Amon rahiplerinin yine güçlenmesi üzerine [[Firavun]] [[II. Ramses]], kendisi Tanrı olduğundan, kendisinin en iyi kararı vereceğini söylemiş ve Amon rahiplerinin gücünü kırmıştır.
Antik Mısır'da [[kedi]]ler ve [[Hamam böceği|hamam böcekleri]] gibi birtakım hayvanlar da Tanrı olarak sayılmıştır. [[Antik Yunanistan|Antik Yunan]] tarihçisi [[Herodot]], Antik Mısır'da kedisi ölen birinin, kaşlarını, saçını ve -varsa- sakalını kazıtarak kedisinin yasını tuttuğunu yazmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.sabah.com.tr/medya/herodota-gore-antik-misirda-evin-kedisi-olunce-kaslarini-tras-eden-hane-halki-kopekleri-oldugunde-ne-yapar-4301337 | başlık = Herodot'a göre antik Mısır'da evin kedisi ölünce kaşlarını traş eden hane halkı köpekleri öldüğünde ne yapar? | erişimtarihi = 31 Aralık 2021 | dil = Türkçe | çalışma = Sabah | arşivurl = https://web.archive.org/web/20211231105201/https://www.sabah.com.tr/medya/herodota-gore-antik-misirda-evin-kedisi-olunce-kaslarini-tras-eden-hane-halki-kopekleri-oldugunde-ne-yapar-4301337 | arşivtarihi = 31 Aralık 2021}}</ref>
[[Dosya:All Gizah Pyramids-3.jpg|küçükresim|upright=1.34|[[Gize]]'deki [[Mısır Piramitleri]]'nin en büyük üçü (''Soldan sağa'', aynı zamanda ''küçükten büyüğe'': [[Mikerinos Piramidi]], [[Kefren Piramidi]] ve [[Keops Piramidi]])]]
[[Mısırlılar]], ölümden sonrayı çok kafaya takmışlardı. Antik Mısır'da öldükten sonra batıya gidileceği inancı vardı. Bunun üzerine, Eski Krallık Dönemi'nden Orta Krallık Dönemi'ne kadar hüküm süren ve firavunların mezarları olarak tasarlanan birtakım [[piramit]]ler inşa ettiler. <nowiki>''</nowiki>[[Mısır Piramitleri]]<nowiki>''</nowiki> olarak bilinen bu ünlü yapıların sayısı 118 ile 138 arasındadır. Bunların en büyüğü, [[Kahire]] yakınlarındaki [[Gize]] kentinde yer alan [[Keops Piramidi]] olup, bu yapı [[Dünyanın Yedi Harikası]] arasında günümüzde ayakta kalabilmeyi başaran tek yapıdır. [[Helenistik Dönem]]'de Mısır mitolojisi ve dini, [[Yunan mitolojisi]]nin etkisinde kaldı.

Antik Mısır'ın dinler tarihindeki bir başka önemi ise, [[İbrahimî dinler]]de bir din büyüğü ve peygamber olarak inanılan [[Yusuf]]'un hayatının çoğunluğunu geçirdiği bölge olmasındandır. Anlatılanlara göre, [[Orta Doğu]]'daki [[Kenan]] kentinde yaşayan ve [[Yakup|Peygamber Yakup]]'un 12 oğlundan biri olan Yusuf, bir gün kıskançlık duyguları nedeniyle kardeşleri tarafından bir kuyuya bırakılır. Kardeşleri, babalarının yanına gidip Yusuf'un bir kurt tarafından parçalandığını söylerler. Yusuf kuyuda tek başına kalırken, birden yoldan geçmekte olan bir kervan tarafından kurtarılır ve [[Kölelik|köle]] olarak Mısır'a götürülür. Orada türlü zorluklar çektikten sonra Mısır'a sultan olur ve günün birinde kardeşleri ve babasıyla karşılaşır. Yusuf'un bu ünlü hikâyesine, [[İslam]]'ın kutsal kitabı olan [[Kur'an]]'ın [[Yusuf Suresi]]'nde ayrıntılı olarak yer verilir.

== Yahudilik ==
{{Ana|Yahudilik|Yahudi tarihi|Musa}}
{{kişi bilgi kutusu
| isim = Musa<br>({{küçük|Moşeh ben Amram}})
| resim = [[Dosya:Guido Reni - Moses with the Tables of the Law - WGA19289.jpg|150pik]]
| dipnotlar = {{ortala| {{büyük|[[Yahudiler]] tarafından en büyük peygamber olarak kabul edilen [[Musa]]'nın ne zaman doğup yaşadığı tam olarak bilinmiyor; ancak MÖ 1300, 1200 veya 1500'lü yıllarda yaşadığı tahmin ediliyor. Musa'nın adının [[İbranice]]deki karşılığı "Moşeh" idir. Yahudi kitabı [[Tanah]]'taki anlatımlara göre [[İsrailoğulları]]'nın önderi ve kanun koyucusu olan Moşeh, Tanah'ın ilk beş kitabının birleşimi olan [[Tevrat]]'ın gökten indiricisi olarak atfedilir.

[[Tevrat]]'taki [[Çıkış Kitabı]]'na göre [[Firavun]], İsrailoğulları'nın nüfusunu azaltmak için tüm yeni doğan [[İbrani]] erkek çocuklarının öldürülmesini emretti. Moşeh'in annesi [[Yohebed]] ise, onu gizlice sakladı.

İlerleyen yıllarda [[YHVH]], İsrailoğulları ve Firavun arasında barış yapmak için Moşeh'i [[Antik Mısır|Mısır]]'a gönderdi. [[On Bela|Mısır Belaları]]'ndan sonra Moşeh, halkını İsrailoğulları'nın Mısır'dan çıktıkları yerin ötesine götürdü. Ardından Moşeh'in [[On Emir]]'i aldığı [[Sina Dağı]]'na yerleştiler. Yaklaşık kırk yıl bu topraklarda yaşadıktan sonra Moşeh, Nebo Dağı'nda, [[Vadedilmiş Topraklar]] üzerinde öldü.
}}}}
}}
Varlığını sürdüren en eski dinlerden biri olan [[Yahudilik]], [[Levant]] bölgesinde 3500 yıldan fazla bir süre önce gelişti. [[Yahudiler|Yahudi]] milletinin tarihiyle yakından bağlantılıdır. Tanrı'nın [[Yahudiler|Yahudi]] halkıyla antlaşması, inanışa göre Tanrı'nın [[İbrahim]]'e büyük bir soy ve bölge vadetmesiyle başladı. Tanrı, İbrahim'in ve onun soyundan gelenlerin kendisine itaat etmeleri ve antlaşmanın bir işareti olarak [[Erkek sünneti#İbrahimî dinlerin bakışı|sünnet]] olmaları gerektiğini emretti. Bunun karşılığında da Tanrı onlara yol gösterecek, bir [[İsrail Diyarı|toprak]] verecek ve onları koruyacaktı. İbrahim, imanından ötürü bir oğulla, [[İshak]]'la ödüllendirildi. İshak'ın da bir oğlu oldu ve [[Tanah]]'ın anlattığına göre [[Yusuf]]'un babası olan [[Yakup]] doğdu. İbrahim, İshak ve Yakup peygamberler, hep birlikte "Babalar" olarak bilinir ve anılır.<ref name=":0">Dinler Kitabı (''The Religions Book''), Alfa Yayınları, 2019.</ref>

[[Yahudilik]] inancına göre Yahudilik, en büyük [[peygamber]] olarak kabul edilen [[Musa]]'ya Tanrı ([[YHVH]]) tarafından [[Sina Dağı]]'nda vahyedilen [[On Emir]] ile bildirilmiştir. Yahudilik inancı, o dönemde etrafta [[Paganizm|pagan]] dinleri doluyken nadir rastlanan bir tek tanrılı dindi. Hatta dünyanın en eski tek tanrılı dinlerindendir.

Yahudiliğin kutsal kitabı [[Tanah]]'tır. [[Hristiyan]]lar, Tanah'ı [[Kitâb-ı Mukaddes]]'in [[Yeni Ahit]]'ten önceki kısmı olarak "[[Eski Ahit]]" adıyla kutsal sayarlarken; [[Müslümanlar]] sadece Tanah'ın bünyesindeki [[Tevrat]] ve [[Zebur]]'u kutsal sayarlar, ancak onların değiştirildiğine de inanırlar.

Yahudi kutsal kitabı [[Tanah]], Yakup'un ve evlatlarının [[Antik Mısır|Mısır]]'da nasıl köleleştirildiklerini ve daha sonra Tanrı'nın emriyle Musa tarafından nasıl kurtarıldığını anlatır. Musa, halkını [[İsrail Diyarı]]'na geri götürdü ve oraya tekrar yerleştiler. Daha sonra Tanrı, oraya [[Davud|Davud Peygamber]]'i kral olarak atadı. Onun torunlarından birinin Yahudi halkı için yeni bir çağ açmaya geleceği inancı da buradan kaynaklandı. Davud'un oğlu [[Süleyman]], [[Kudüs]]'te Yahudi halkının İsrail Diyarı üzerindeki hakkını simgeleyen kalıcı bir tapınak ([[Süleyman Tapınağı (Kudüs)|Süleyman Tapınağı]]) inşa etti. Ancak Yahudiler, iki kez ülkelerinden zorla çıkartıldı ve tapınakları yıkıldı: Birincisi, MÖ 6. yüzyılda [[Babiller]] tarafından; ikincisi de MS 1. yüzyılda [[Roma İmparatorluğu|Roma]] tarafından.<ref name=":0"/>
Yabancı egemenliğinin bir sonucu olarak [[Yahudiler|Yahudi]] halkı yaygın bir [[diaspora]] hâline geldi. Daha sonraki yıllarda bazı Yahudiler [[İspanya]], [[Portekiz]], [[Kuzey Afrika]] ve [[Orta Doğu]]'ya, bazıları da [[Orta Avrupa]] ve [[Doğu Avrupa]]'ya yerleşti. Bu coğrafi ayrılık, Yahudiliğin farklı gelişmesine ve farklı dinî geleneklerin oluşmasına yol açtı. Yahudi düşüncesinin altın çağı, [[10. yüzyıl|10.]] ve [[12. yüzyıl]]lar arasında İspanya'da [[Musa bin Meymun]] (İbn Meymun) gibi önemli filozoflar üretti. 20. yüzyılda Museviliği farklı kollara bölen bir diğer konu ise, kadınların statüsüydü. Yahudi kimliğinin sadece anne soyundan aktarıldığı kanısına varan öğretiye rağmen, kadınlar yakın zamana kadar dinî törenlerde aktif rol oynamadı.[[Dosya:Western wall jerusalem night.jpg|sol|küçükresim|upright=1.34|[[Kudüs]]'ün [[Eski Şehir (Kudüs)|Eski Şehir]]'inde bulunan Batı Duvarı ([[Ağlama Duvarı]]), Yahudilerin en kutsal mekanıdır.]]Musevilik, birçok tek tanrılı dinde de kutsal sayılan bir dindir. Museviler (Yahudiler) antik çağlarda [[Antik İsrail]] gibi devletlerin resmî dini olmuştur. [[Roma İmparatorluğu]] döneminde [[imparator]]ları Tanrı olarak saymadıkları için birtakım katliamlara ve istilalara uğramışlar ve [[Avrupa]]’nın dört bir yanına dağıtılmışlardır. [[Orta Çağ]]'da hüküm sürmüş bir [[Türk devletleri listesi|Türk devleti]] olan [[Hazar Kağanlığı]], varlığını sürdürebilmek için Museviliği devletin resmî dini yapmıştır. Son olarak [[20. yüzyıl]]da, 1948'de kurulan [[İsrail|İsrail Devleti]]'nin de resmî dini olmuştur. Günümüzde Museviliğin resmî din olduğu tek ülke İsrail'dir.

Bugün ne kadar [[Yahudiler|Yahudi]] yaşadığını belirlemek zordur. Ancak, günümüzde dünya üzerinde yaklaşık olarak 14-15 milyon Yahudinin yaşadığı tahmin edilmektedir; bunların da çoğunluğu [[Kuzey Amerika]] ve [[İsrail]]'de yaşamaktadır.<ref name=":0"/>

== Hint Yarımadası Kökenli Dinler ==

=== Hinduizm ===
{{Ana|Hinduizm}}
[[Dosya:Kedar Ghat in Varanasi.jpg|sol|küçükresim|upright=1.32|[[Hinduizm|Hindu]] hacılar için banyo yeri (Kedar Ghat, [[Varanasi]], [[Hindistan]])]]
[[Hinduizm]]'in nasıl ve kim tarafından ortaya çıktığı tam olarak bilinmemektedir. Kökenleri [[Demir Çağı]]'na kadar götürülür; ama aslında daha çok [[Hindistan]] alt kıtasının yerli dinlerinin pek çoğunu kapsayan bir şemsiye terimdir. <nowiki>''Hindu''</nowiki> sözcüğü özünde "Hindistanlı" demektir ve halkın yerli dinleri, [[İslam]] gibi ülkeye dışarıdan sokulan dinlerden ve [[Caynacılık]] ile [[Budizm]] gibi diğer dinlerden ayrılır.

Kutsal kitapları [[Vedalar|Veda]] metinleridir. Vedalar, dinin teorik dayanağı (Brahmana) ve [[tarih]], [[mitoloji]], [[din]] ve [[felsefe]] gibi çeşitli konuları ([[Mahabharata]] ve [[Ramayana]]) işlemektedir. [[Reankarnasyon]] inancının bulunduğu Hinduizme göre, insan öldükten sonra günahları ve iyiliklerine göre yeni bir bedende tekrar dünyaya gelir. Bu dinde özellikle [[Sığır|inekler]] kutsaldır ve dinde, sınıf farklılığı ve sosyal tabakalaşmanın bir formu olan [[kast sistemi]] vardır.

Hinduizm gelenekleri, önce [[İskender|Büyük İskender]] yönetimindeki [[Antik Yunanistan|Yunanların]], sonra [[Hristiyan]]ların etkilerine uyum sağlamış; en sonunda da [[İslam]]'ın Hindistan'a gelmesi ile İslam'ın etkisinde kalmıştır.

Hinduizm inancı, özellikle [[Hindistan]], [[Nepal]] ve [[Bangladeş]]'te yaygındır. Günümüzde yaklaşık 1.1 milyar takipçisi ile [[Hristiyanlık]] ve [[İslam]]'ın ardından üçüncü sırada yer almaktadır.

=== Budizm ===
{{Ana|Budizm|Gotama Buda}}{{kişi bilgi kutusu
| isim = Siddhartha Gautama Buda
| resim = [[Dosya:Kamakura Budda Daibutsu front 1885.jpg|150pik]]
| dipnotlar = {{ortala| {{büyük|[[Hindistan]]'ın kuzeydoğusunda, MÖ 563 civarında Şakya kabilesinin liderinin oğlu olarak dünyaya gelen Siddhartha, rahat bir ortamda büyüdü ve iyi bir eğitim aldı. 16 yaşında evlendi ve bir oğlu oldu. Sarayda zenginlik ve gösteriş içinde hayatını sürdüren Siddhartha, 29 yaşına geldiğinde bu yaşamından hoşnutsuzluk duymaya başladı ve bir gece ansızın evini ve ailesini terk etti.

Siddhartha, yıllarını dindar bir çileci olarak geçirdi. "Aydınlanma" olarak tarif ettiği bir deneyimden sonra gezgin bir öğretmen oldu ve "Buda" adını aldı. Kısa sürede, özellikle [[İndus Nehri|İndus]]-[[Ganj Nehri|Ganj]] ovaları çevresinde çok sayıda taraftar topladı.

Buda, keşiş ve rahibe toplulukları kurdu. Taraftarlarının sayıları giderek arttı. Ayrıca civardaki hükümdarlarla ve diğer inançların öğretmenleriyle tartışmalara da girdi. Yaklaşık 80 yaşında öldüğünde, kurduğu [[Budizm]], önemli bir dinî hareket hâline gelmişti.
}}}}
}}
MÖ 6. yüzyılda [[Gotama Buda|Siddhartha Gautama Buda]] tarafından kurulan [[Budizm]], ilk önce [[Hindistan]]'da ortaya çıkmış ve daha sonra zaman içerisinde [[Güneydoğu Asya|Güneydoğu]] ve [[Doğu Asya]] coğrafyasına yayılmıştır. Farklı bakış açılarına göre [[din]] veya [[felsefe]] olarak tanımlanan Budizmin asıl hedefi, hayattaki acı, ıstırap ve tatminsizliğin kaynaklarını açıklamak ve bunları gidermenin yollarını göstermektir. Budizmde öğretilerin ana çatısını [[meditasyon]] gibi içe bakış yöntemleri, [[reenkarnasyon]] denilen doğum-ölüm döngüsünün tekrarı ve [[karma]] denilen neden-sonuç zinciri gibi kavramlar oluşturmaktadır.

Budizm, [[Sanskritçe]] ve [[Pali]] dillerindeki eski Budist metinlerinde <nowiki>''uyanmış kişi ve farkında olan''</nowiki> anlamına gelen <nowiki>''</nowiki>[[Buda|Buddha]]<nowiki>'' kelimesinden türetilmiştir. Siddhartha Buda'nın hayattaki acıların kaynağını açıklamak amacıyla yaptığı uzun çalışmalar sonucunda, ıstırabı sona erdirecek bir manevî anlayışa ulaştığı ve bunun sonucunda Budalık'</nowiki>a eriştiği kabul edilir.

Budizm, açıkça bir [[tanrı]]yı ya da tanrıları gerektirmediğinden dolayı, bazılarınca bir din değil, daha çok [[Felsefe|felsefi]] bir sistem olarak görülür. Kurucusu [[Gotama Buda|Gautama Buda]], düşünceleriyle ilgisiz olduğu için tanrıların varlığını ne onayladı, ne de inkâr etti; ama o günden bugüne Budizmin bazı kolları, pratiklerinin merkezinde tanrılar yer almasa bile daha fazla tanrıcılıkla ilgili oldu.[[Dosya:Ascetic Bodhisatta Gotama with the Group of Five.jpg|küçükresim|Çileci [[Gotama Buda|Siddhartha]] ve beş yoldaşı (Bir [[Laos]] tapınağından duvar resmi)|sol|290x290pik]]Budizm, Siddhartha Gautama'nın ölümünden sonra (MÖ 400'ler) 500 sene boyunca [[Hint Yarımadası]]'nda, daha sonra [[Asya]] ve dünyanın geri kalanında yayılmaya başlamıştır. [[Hindistan]] anakarasında zamanla etkisini yitiren Budizm, [[20. yüzyıl]]ın ikinci yarısından beri gerilemekte olsa da, [[Güneydoğu Asya]] ve [[Uzak Doğu]] kültüründe etkisini günümüze kadar devam ettirmiştir ve birçok taraftar da toplamıştır.

Budizm, esasında Buda'nın oluşturduğu bir felsefe olup amacı uyanışa ermektir. Buda, acıları anlamak için yola çıkıp ustalardan ders almış, en sonunda ise aydınlanmanın denge ile olacağına karar vermiştir. Buda, öğretilerini herhangi [[Mistisizm|mistik]] bir öğeye ([[vahiy]]) veya varlığa ([[melek]]) değil, uzun bir deneyim-düşünce döneminden sonra ulaştığı sonuçlara dayandırdı. Ayrıca kendisi, inancı için civardaki hükümdarlarla ve diğer ruhani öğretmenlerle tartışmalara da girdi.

Budizm, sonraları [[İpek Yolu]] aracılığıyla yayılmıştır. Bir [[Türkler|Türk]] devleti olan [[Uygurlar]] tarafından benimsenmiş ve yapılan seferler sonucunda [[Çin]]’e yayılmıştır. [[Japonlar]] ise Budizm'i Çin aracılığıyla öğrenmiştir.

Budizm, günümüzde 500 milyondan fazla takipçisiyle dünyanın en kalabalık dördüncü dinidir.

=== Sihizm ===
{{Ana|Sihizm|Guru Nanak}}
[[Dosya:GuruNanakFresco-Goindwal.jpg|küçükresim|upright=1.14|[[Sihizm]] dininin kurucusu olan [[Guru Nanak]]'ı tasvir eden bir görsel]]
[[Sihizm]], [[Guru Nanak]] tarafından oluşturulan tek tanrılı bir dindir. [[15. yüzyıl]]ın sonlarında [[Hint altkıtası|Hint Yarımadası]]'nın [[Pencap]] bölgesinde ortaya çıkmıştır. Kutsal kitapları <nowiki>''Guru Granth Sahib''</nowiki>dir.

Sihizm, kurucusu [[Guru Nanak]]'ın (1469-1539) ve onun yerine geçen diğer dokuz Sih gurusunun ruhani öğretileriyle gelişmiştir. Onuncu guru [[Guru Gobind Singh|Gobind Singh]] (1676-1708), Sih kutsal kitabı Guru Granth Sahib'i halefi tayin ederek bu kutsal kitabı [[Sihler]] için ebedi ve ruhani rehber olarak belirlemiştir. Kurucusu Guru Nanak, "doğruluk, sadakat, özdenetim ve saflık" içeren "aktif, yaratıcı ve pratik bir yaşam" sürdürmenin [[metafizik]] gerçeğin çok ötesinde olduğunu ve ideal insanın "tanrı ile birlik kurduğunu, tanrının iradesini bildiğini ve bu iradeyi gerçekleştirdiğini" öğretmiştir. Sihizm, takipçilerine "Beş Hırsız"ı, yani [[şehvet]], [[Kızgınlık|öfke]], açgözlülük, [[Bağlanma teorisi|bağlılık]] ve [[ego]]yu değiştirmeyi öğretir.

Sihizm, dinsel baskıların olduğu bir dönemde gelişti, yayıldı ve hem [[Hinduizm]] hem de [[İslam]] dinlerinden gelenleri kabul etti. 16. yüzyılda [[Hindistan]]'da kurulan [[Müslüman]] [[Babürlüler|Babür İmparatorluğu hükümdarları]], [[İslam]]'a geçmeyi reddeden Sih gurularından ikisine -Guru Arjan (1563-1605) ve Guru Tegh Bahadur (1621-1675)- işkence edip idam ettiler.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=8I0NAwAAQBAJ&redir_esc=y|başlık=The Oxford Handbook of Sikh Studies|tarih=Mart 2014|dil=İngilizce|yayıncı=OUP Oxford|ad=Pashaura|soyadı=Singh|isbn=978-0-19-969930-8|ad2=Louis E.|soyadı2=Fenech|erişimtarihi=25 Mayıs 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220525052731/https://books.google.com.tr/books?id=8I0NAwAAQBAJ&redir_esc=y|arşivtarihi=25 Mayıs 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Sih inancına mensup kişilere karşı yapılan bu tür yaklaşımlar, vicdan ve din özgürlüğünü koruma emri olarak 1699'da Guru Gobind Singh tarafından "Khalsa"nın kurulmasını tetikledi.

Günümüz itibarıyla dünyada Sihizm dininin taraftar sayısının yaklaşık 25 milyon olduğu tahmin edilmektedir.

== Mezoamerikan Dinleri ==
{{Ana|Mezoamerika|Aztekler|Maya uygarlığı}}{{Ana|İnka medeniyeti|İnka İmparatorluğu|}}
[[Dosya:Chichen Norte.JPG|sol|küçükresim|[[Mayalar]] tarafından inşa edilen [[Chichén Itzá]] (İtza Piramidi), [[Meksika]]|270x270pik]]
[[Mezoamerika]]n inançları çok tanrılı dinlerdi. Dinî törenleri genellikle kanlı olurdu. Örneğin [[Meksika]]'da hüküm süren [[Aztekler]], törenlerinde Tanrıları yatıştırmak için kurban törenleri gerçekleştirerek Tanrıları memnun ettiklerine inanırlardı.

Aztek medeniyetinin sonu, inançlarından dolayı olmuştur. Aztek kralı Muntezama, Cortez adındaki bir [[İspanyollar|İspanyolun]] mitlerinde geçen ve barış getirecek Tanrı olduğunu iddia etti ama tam tersine ölüm getirdi.

Meksika ve [[Orta Amerika]] civarında yaşayan bir diğer Mezoamerikan uygarlığı olan [[Maya uygarlığı|Mayalar]] ise, günümüzdeki futbolun ilkel bir versiyonunu oynayarak, kazanan takımı ödül olarak öldürürlerdi. Ayrıca Mayaların inançlarının [[takvim]] döngüleri olurdu. Bu döngüler bitince bir Tanrının yeryüzüne geldiğine inanırlardı. Günümüzde [[Meksika]]'da yer alan [[Chichén Itzá|İtza Piramidi]], Maya Uygarlığı'ndan kalmış olan en eski tarihî ve dinî yapılardan biridir.
[[Dosya:DSC 0192 Machu Picchu.jpg|küçükresim|upright=1.27|1450'li yıllarda [[İnka medeniyeti|İnkalar]] tarafından inşa edilen [[Machu Picchu]] ([[Cuzco]], [[Peru]])]]
1438-1533 yılları arasında [[Güney Amerika]]'daki [[And Dağları]] üzerinde varlıklarını sürdüren [[İnka medeniyeti]] de, diğer Mezoamerikan uygarlıklardan farklı olmayarak çok tanrılı bir dine sahipti. Yaratıcı konumunda bir Tanrı ve onun yarattığı birçok başka Tanrı vardı. Toprak, deniz, Güneş ve Ay'ı temsil eden tanrılar da vardı.

İnkalar, [[altın]]ın güneşten gelen bir çeşit şekerleme olduğunu düşünürlerdi.<ref name="fgcu">[http://coe.fgcu.edu/students/webb/meso/incarel.htm Florida Gulf Coast Üniversitesi İnternet Sitesinde bir yazı] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071121160456/http://coe.fgcu.edu/students/webb/meso/incarel.htm|tarih=21 Kasım 2007}} (İngilizce)</ref> Altın, ancak çeşitli kutular, mücevherler gibi törensel eşyalar ya da süslü mezar taşları veya tapınaklar yapmak amacıyla kullanıldığında bir değere sahipti.<ref name="fgcu" /> Dinî törenler ve kutlamaların büyük çoğunluğu ekim ve [[hasat]] dönemlerinde yapılırdı.<ref name="fgcu" /> Tanrılara hayvan, hatta insan kurban eden İnkalar, bu kutsal törenleri depremler, savaşlar ya da imparatorlarının ölümleri gibi toplumu sarsan büyük olaylardan sonra yaparlardı.

== Uzak Doğu Dinleri ==
{{Ana|Konfüçyüsçülük|Taoizm|Şintoizm}}
[[Dosya:Confucious temple Nagasaki.jpg|küçükresim|[[Japonya]]'nın [[Nagasaki]] kentinde bulunan bir Konfüçyüs tapınağı|250x250pik]]
[[Taoizm]] ve [[Konfüçyüsçülük]], [[Çin]] kökenli dinlerdir. Bu iki din de [[Zhou Hanedanı|Zhou Hanedanlığı]] (MÖ 1046 – MÖ 256) döneminde çıkmıştır. Taoizm inancı sonraları [[Japonlar]]ı etkilemiştir.

Konfüçyüsçülük, eski bir [[Çin ahlâkı]] ve [[Çin felsefesi]] sistemi olup, ünlü Çinli bilgin ve filozof [[Konfüçyüs]]'ün öğretilerinden yola çıkarak gelişmiştir. Ağırlığı, insan ahlâklı ve iyi amellerdedir. Konfüçyüsçülük [[ahlâk]], [[Sosyal felsefe|sosyal]], [[Politika|politik]], [[Felsefe|felsefî]] ve [[dini]] düşüncelerden oluşan karmaşık bir sistem olup, tarih boyunca [[Doğu Asya]]'nın kültürü ve tarihi üzerinde önemli etkisi olmuştur. [[Çin]] kökenli diğer dinlere göre ise, imparatorlar gökler tarafından seçilirdi. Bu dine mensup olanlar [[reenkarnasyon]]a inanırlardı.

[[Japonya]] kökenli bir din olan [[Şinto]]izm, [[Animizm|animizime]] benzer. Şintoizm dini, doğaya saygıyı emreder ve her şeyin ruhu olduğuna inanır. Baş Tanrısı [[Amaterasu]]'dur. [[II. Dünya Savaşı]] sırasında (1939-45) milliyetçiliğin artması ile birlikte [[Japonya]]'da Şintoizm'e inanan sayısı arttı. Sonrasında ise düşüş yaşadı; ama buna rağmen Şintoizm, günümüzde en çok inanılan onuncu dindir.

== Eski Avrupa Dinleri ==
[[Keltler|Keltler Medeniyeti]], [[Avrupa]]'nın çoğunu kaplıyorlardı ve kendileri ile birlikte dinleri de yayılıyordu. Keltlerin dini inançları hakkında pek fazla bir bilgi yoktur. Çünkü uzun süre boyunca yazıyı kullanmayıp bilgilerini ve kültürlerini sözlü bir şekilde aktarmışlardır. Dinleri ile ilgili yazılı kaynakları, [[Roma İmparatorluğu|Roma]] gibi diğer medeniyetler tutmuştur. Avrupa'nın kuzeyinde ise [[Cermenler|Cermen]] dinleri yaygındı.

=== Antik Yunan ===
{{Ana|Antik Yunanistan'da din|Yunan mitolojisi|Helenistik Dönem}}
[[Dosya:Paestum BW 2013-05-17 13-58-28.jpg|sol|küçükresim|upright=1.32|MÖ 5. yüzyılda [[Atina Akropolisi]]'nde inşa edilen [[Athena Tapınağı]] (Partenon), [[Yunanistan]]]]
[[Antik Yunanistan|Eski Yunan]] kültüründe çok tanrılı bir inanış vardı. Her önemli doğa öğesi ve insan duyguları ile ilgili tanrılar vardı. Tanrıların tanrısı [[Zeus]], dünyayı ve gökleri yönetir, ondan sonra kardeşleri [[Hades]] ve [[Poseidon]] gelirdi. Antik Yunanların inanışlarına göre Zeus, önceleri Tanrıların tanrısı değildi; babası [[Kronos]]'u devirdi ve hâkimiyeti eline aldı. Fakat Zeus gibi babası Kronos da asıl tanrı değildi ve o da gerçek tanrı olan [[Uranos]] ve karısı [[Gaia]]'yı devirip iş başına geçmişti. Zeus'un kardeşlerinden olan Hades, ölülerin dünyası olduğu kabul edilen yer altı dünyasını, Poseidon ise Yunanların yaşamlarında hayatî öneme sahip olan denizlerin tanrısıydı.
[[Dosya:Greek vase with runners at the panathenaic games 530 bC.jpg|sol|küçükresim|upright=1.32|[[Antik Yunanistan|Antik Yunan]]'dan kalma, üzerinde koşan atletleri tasvir eden bir Yunan vazosu.]]
Zeus ve kardeşlerinin [[Olimpos Dağı]]'nda yaşadıklarına inanılırdı. Yunanlar, tanrılarını mutlu etmek için veya onlara armağan sunmak için düzenli olarak [[Antik Olimpiyat Oyunları|olimpiyat oyunları]] düzenlerlerdi. Bu oyunlar, tanrıların yaşıyor olduğuna inanılan Olimpos Dağı'nda düzenlenirdi ve adını da bu dağda düzenlenmesinden ötürü alırdı.<ref name="HickokSports">{{Web kaynağı|url=http://www.hickoksports.com/history/olancien.shtml|başlık=Arşivlenmiş kopya|erişimtarihi=21 Haziran 2007|arşivtarihi=22 Şubat 2002|arşivurl=http://webarchive.loc.gov/all/20020222234145/http://www.hickoksports.com/history/olancien.shtml|ölüurl=evet}}</ref>

[[Yunan mitolojisi]]ne göre [[Zeus]]'un [[Hera]] adında bir karısı vardı. Zeus'un bazı çocukları [[Hephaistos]], [[Apollon]], [[Artemis]], [[Athena]], [[Ares]], [[Dionysos]] ve [[Hermes]] idi. Tüm bu tanrıların insanlar gibi yaşadığına, âşık olduğuna, evlendiğine, kıskançlığa kapıldığına, kavga ettiklerine, üzüldüklerine, sevindiklerine, ara bozduklarına ve ölümsüz olduklarına inanılırdı. Ayrıca Yunanlar birtakım mağaraların, tanrılarının tapınakları olduğuna inanırlardı. Bundan dolayı [[Korint]] ve [[Delfi]]'de rahip ve rahibeler, tanrılar adına kâhinlik yapardı.

MÖ 4. yüzyılda, [[Antik Yunanistan]] bölgesinde [[Makedonya (antik krallık)|Makedonya]] kralı [[İskender|Büyük İskender]]'in fetihlerinin (MÖ 336-323) ardından çıkan [[Helenistik Dönem|Helenizm Hareketi]], Yunan şehirlerinin resmî dini oldu. Sonraki dönemlerde Helenizm, [[Roma İmparatorluğu|Roma devletinin]] resmî dini olup değişime uğradı. Roma sayesinde Helenizm çok geniş bir coğrafyaya yayıldı.{{Temiz}}

== Hristiyanlık ==
{{Ana|Hristiyanlık|Hristiyanlık tarihi|İsa}}
{{kişi bilgi kutusu
| isim = Nasıralı İsa<br>{{küçük|(Yeşua HaNotzri<ref>David Flusser, ''The Josippon (Josephus Gorionides)'', The Bialik Institute, Yeruşalim, 1978</ref>)}}
| dipnotlar = {{ortala| {{büyük|[[Türkçe]] literatürde İslam etkisi nedeniyle yaygın olarak İsa adıyla anılan [[İsa|Yeşua]], yaklaşık [[Milattan önce|MÖ]] 4 yılında, günümüzde [[Filistin (bölge)|Filistin]] bölgesi sınırlarında yer alan, ancak o dönemde [[Roma İmparatorluğu]]'nun [[Yahudiye (Roma eyaleti)|Yahudiye eyaleti]] sınırları içerisinde bulunan [[Beytüllahim]] şehrinde, annesi [[Meryem]]'in [[bakire]] olduğuna ilişkin iddia edilen bir mucizeyle doğdu. Yeşua'nın doğum yeri [[Beytüllahim]] olarak kabul edilmekle birlikte, küçüklüğünden beri oraya yerleştiği için memleketi sıklıkla [[Nasıra]] olarak geçer. Bu yüzden [[Hristiyan]] kaynaklarda Yeşua, "Nasıralı Yeşua/Nasıralı İsa" olarak da anılır. Ayrıca [[Hristiyanlık]] dini, "Nasranilik" olarak da adlandırılır.

Yeşua'nın erken yaşamıyla ilgili fazla bir şey bilinmemektedir. Yahudi bir ailede doğmuş ve çok büyük olasılıkla [[Yahudilik|Yahudi]] kutsal yazıları ve dini konusunda eğitim görmüştür. [[Yeni Ahit]]'e göre babasının ([[Yusuf (Yeni Ahit)|Yusuf]]) mesleğini sürdürüp [[marangozluk]] yapmış ve Nasıra'da yaşayıp çalışmıştır.

Yeşua yaklaşık 30 yaşındayken, [[Tanrı]]'nın mesajını ilan ederek bölgede [[vaaz]] verme ve şifa dağıtma hizmetine başladı. [[İncil]]lere göre, çekici ve şaşırtıcı [[İsa'nın mucizeleri|mucizeleriyle]] büyük kalabalıkları etrafında topladı; ancak 12 takipçisine ya da [[havari]]sine özel ilgi gösterdi. Çok geçmeden Tanrı'yla ilgili mesajı, yetkililerin engeliyle karşılaştı. Havarilerinden biri olan [[Yahuda (havari)|Yahuda]]'nın ihanetine uğradı ve [[Roma İmparatorluğu|Roma]] askerleri tarafından tutuklanıp uydurma suçlamalarla ölüme mahkum edildi. Hristiyanlar, Yeşua'nın [[İsa'nın çarmıha gerilişi|çarmıha gerilip]] ardından dirildiğine inanırlar.
}}}}
| resim = [[Dosya:Jesus-Christ-from-Hagia-Sophia.jpg|150pik]]
}}
Hristiyanlık, [[Roma İmparatorluğu]]'nun [[Yahudiye (Roma eyaleti)|Yahudiye]] eyaletinde, [[Havariler Çağı|1. yüzyıl]] [[Helenistik Yahudilik]] coğrafyasında, [[İkinci Tapınak]] dönemi sırasında bir [[Yahudiler|Yahudi]] mezhebi olarak başladı. İnancın merkezi figürü olan ve [[Yahudiler|Yahudi]] bir aileden gelen Yeşua'nın ilk takipçileri, [[Kıyametçilik|apokaliptik]] [[Hristiyan Yahudiler]]di.<ref name="Ehrman 2005">{{Kitap kaynağı |soyadı=Ehrman |ad=Bart D. |yazarbağı=Bart D. Ehrman |yıl=2005 |özgünyıl=2003 |başlık=Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew |bölüm=At Polar Ends of the Spectrum: Early Christian Ebionites and Marcionites |bölümurl=https://books.google.com/books?id=URdACxKubDIC&pg=PA95 |yer=[[Oxford]] |yayıncı=[[Oxford University Press]] |sayfalar=95-112|doi=10.1017/s0009640700110273 |isbn=978-0-19-518249-1 |lccn=2003053097 |s2cid=152458823 |erişimtarihi=20 Temmuz 2021}}</ref><ref name="Hurtado 2005">{{Kitap kaynağı |soyadı=Hurtado |ad=Larry W. |yazarbağı=Larry Hurtado |yıl=2005 |bölüm=How on Earth Did Jesus Become a God? Approaches to Jesus-Devotion in Earliest Christianity |bölümurl=https://books.google.com/books?id=Xi5xIxgnNgcC&pg=PA13 |başlık=How on Earth Did Jesus Become a God? Historical Questions about Earliest Devotion to Jesus |yer=[[Grand Rapids, Michigan]] and [[Cambridge|Cambridge, U.K.]] |yayıncı=[[Wm. B. Eerdmans]] |sayfalar=13-55|isbn=978-0-8028-2861-3 |erişimtarihi=20 Temmuz 2021}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |soyadı=Freeman |ad=Charles |yazarbağı=Charles Freeman (historian) |yıl=2010 |başlık=A New History of Early Christianity |bölüm=Breaking Away: The First Christianities |bölümurl=https://books.google.com/books?id=5_in-6VLgRoC&pg=PA31 |yer=[[New Haven, Connecticut|New Haven]] and [[Londra]] |yayıncı=[[Yale University Press]] |sayfalar=31-46|doi=10.12987/9780300166583 |isbn=978-0-300-12581-8 |jstor=j.ctt1nq44w |lccn=2009012009 |s2cid=170124789 |erişimtarihi=20 Temmuz 2021}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |author-last=Lietaert Peerbolte |author-first=Bert Jan |yıl=2013 |bölüm=How Antichrist Defeated Death: The Development of Christian Apocalyptic Eschatology in the Early Church |editör1-soyadı=Krans |editör1-ad=Jan |editör2-soyadı=Lietaert Peerbolte |editör2-ad=L. J. |editör3-soyadı=Smit |editör3-ad=Peter-Ben |editör4-soyadı=Zwiep |editör4-ad=Arie W. |başlık=Paul, John, and Apocalyptic Eschatology: Studies in Honour of Martinus C. de Boer |yer=[[Leiden]] |yayıncı=[[Brill Publishers]] |seri=[[Novum Testamentum|Novum Testamentum: Supplements]] |cilt=149 |sayfalar=238-255|bölümurl=https://books.google.com/books?id=MoKxIeOTkqYC&pg=PA238 |doi=10.1163/9789004250369_016 |isbn=978-90-04-25026-0 |issn=0167-9732 |s2cid=191738355 |erişimtarihi=20 Temmuz 2021}}</ref> Yeşua yaklaşık MS 30 civarında, Yahudiye eyaletinde halka [[vaaz]] vermeye ve hizmet etmeye başladı. Yeşua, Hristiyanlığa göre beklenen [[Mesih]] ve [[Teslis|Üçlü Birlik]] (teslis) inancının ikinci kişisi olan Oğul Tanrı'nın beden almış hâli; [[Yahudilik|Yahudilere]] göre bir büyücü ve sahte Mesih; [[Maniheizm]]'e göre [[Zerdüşt]], [[Gotama Buda]] ve son peygamber [[Mani (peygamber)|Mani]] ile beraber inancın dört peygamberinden biri ve Mesih; [[Dürzîlik|Dürzîliğe]] göre önemli bir peygamber ve Mesih; [[İslam]]'a göre [[İslam'da peygamberler ve elçiler#Ulu'l azm peygamberler|azim sahibi peygamberler]]den biri ve Mesih ([[İsa]] olarak anılır); [[Bahâîlik|Bahâîliğe]] göre Tanrı'nın bir tezahürü ve Mesih; tarihçilere göre ise bir filozof ve din adamıdır.

"Hristiyanlık", adını <nowiki>''mesih'' ya da ''meshedilmiş kişi''</nowiki> anlamına gelen [[İbranice]] sözcüğün [[Yunanca]] çevirisi olan '''''khristos''''' sözcüğünden almıştır. ''Khristos'' (mesih) olarak adlandırılan Yeşua'ya inananlara, ilk olarak [[Antakya]]'da<ref>[[Elçilerin İşleri]], [http://www.kutsal-kitap.net/bible/tr/index.php?id=1589&mc=2&sc=1585 11:25-26] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160828113833/http://www.kutsal-kitap.net/bible/tr/index.php?id=1589&mc=2&sc=1585 |tarih=28 Ağustos 2016 }}</ref> Hristiyan (Χριστιανός, ''Khristianos'') denmeye başlanmıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.hristiyan.net/anadoludahristiyanlik.htm |başlık=Anadolu'da Hristiyanlık Tarihi |erişimtarihi=15 Mayıs 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110728073154/http://www.hristiyan.net/anadoludahristiyanlik.htm |arşivtarihi=28 Temmuz 2011 |ölüurl=evet }}</ref>

Hristiyanlık inancına göre yaklaşık 30 yaşındayken [[Filistin (bölge)|Filistin]] ve [[İsrail Diyarı|İsrail]] bölgesinde Tanrı'nın mesajını ilan etmeye başlayan Yeşua, özellikle şifa hizmetinde bulunma, doğayı kontrol etme ve ölüleri diriltme gibi [[İsa'nın mucizeleri|mucizelerle]] çok sayıda taraftar topladı. Ancak Yeşua'nın kendisinin Tanrı olduğunu ileri sürmesini küfür sayan<ref>[https://www2.bible.com/tr/bible/170/JHN.10.22-39 Yuhanna 10:22-39] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220812102138/https://www.bible.com/tr/bible/170/JHN.10.22-39 |tarih=12 Ağustos 2022 }} «O sırada Yeruşalim'de Tapınağın Açılışını Anma Bayramı kutlanıyordu. Mevsim kıştı. İsa tapınağın avlusunda, Süleyman'ın Eyvanı'nda yürüyordu. Yahudi yetkililer O'nun çevresini sararak, “Bizi daha ne kadar zaman kuşkuda bırakacaksın?” dediler. “Eğer Mesih isen, bize açıkça söyle.” İsa onlara şu karşılığı verdi: “Size söyledim, ama iman etmiyorsunuz. Babam'ın adıyla yaptığım işler bana tanıklık ediyor. Ama siz iman etmiyorsunuz. Çünkü benim koyunlarımdan değilsiniz. Koyunlarım sesimi işitir. Ben onları tanırım, onlar da beni izler. Onlara sonsuz yaşam veririm; asla mahvolmayacaklar. Onları hiç kimse elimden kapamaz. Onları bana veren Babam her şeyden üstündür. Onları Baba'nın elinden kapmaya kimsenin gücü yetmez. Ben ve Baba biriz.” Yahudi yetkililer O'nu taşlamak için yerden yine taş aldılar. İsa onlara, “Size Baba'dan kaynaklanan birçok iyi işler gösterdim” dedi. “Bu işlerden hangisi için beni taşlıyorsunuz?” Şöyle yanıt verdiler: “Seni iyi işlerden ötürü değil, küfrettiğin için taşlıyoruz. İnsan olduğun halde Tanrı olduğunu ileri sürüyorsun.” İsa şu karşılığı verdi: “Yasanızda, ‘Siz ilahlarsınız, dedim’ diye yazılı değil mi? Tanrı, kendilerine sözünü gönderdiği kimseleri ilahlar diye adlandırır. Kutsal Yazı da geçerliliğini yitirmez. Baba beni kendine ayırıp dünyaya gönderdi. Öyleyse ‘Tanrı'nın Oğlu'yum’ dediğim için bana nasıl ‘Küfrediyorsun’ dersiniz? Eğer Babam'ın işlerini yapmıyorsam, bana iman etmeyin. Ama yapıyorsam, bana iman etmeseniz bile, yaptığım işlere iman edin. Öyle ki, Baba'nın bende, benim de Baba'da olduğumu bilesiniz ve anlayasınız.” O'nu yine yakalamaya çalıştılarsa da, ellerinden sıyrılıp kurtuldu.»</ref> dönemin Yahudi din bilginleri, ihbarcı havari [[Yahuda (havari)|Yahuda]]'yı kullanarak Yeşua'yı tutuklattılar ve [[Yahudiye (eyalet)|Yahudiye]] eyaleti valisi [[Pontius Pilatus]]'a yargılattılar.

Hristiyanlar, Yeşua'nın yeryüzüne gelişinin, Tanrı ile Yahudiler arasında yapılan [[Eski Ahit|Eski Antlaşma]]'dan sonra Tanrı ile bütün insanlık arasında yapılan [[Yeni Ahit|Yeni Antlaşma]]'yı müjdelediğine inanırlar. Hristiyanlar, [[İsa'nın çarmıha gerilişi|Yeşua'nın çarmıha gerilmesi]], dirilmesi ve göğe yükselmesine büyük önem verirler. İnanca göre Yeşua acı çekti, öldü ve gömüldü; sonra dirildi ve Baba Tanrı'yla birlikte hüküm sürmek üzere göğe yükseldi. Yeşua'dan sonra elçileri, [[Yeni Ahit|Yeni Antlaşma]] kanonunu tamamlayacak metinleri kaleme aldı.
[[Dosya:CompositeJesus.JPG|sol|küçükresim|upright=0.87|Sanatta Yeşua'nın betimlenişi kültürel ortamlardan etkilenmiştir.]]
Yeşua'nın ölümünün ardından, onun inancının daha çok yayılması için en çok çabalayanlardan biri de [[Pavlus|Elçi Pavlus]] idi. Pavlus, önceden dindar bir [[Yahudilik|Yahudi]] din adamıydı ve başlangıçta [[İsa|Yeşua]]'ya ve onun bildirdiği inanca düşmandı. Bu dönemde de "Tarsuslu Saul" olarak anılıyordu. Bir gün Saul ve onunla birlikte yolculuk edenlerin [[Şam]] yolunda giderken Yeşua'nın "Saul, Saul, neden bana zulmediyorsun?"<ref>[https://www2.bible.com/tr/bible/170/ACT.9 Elçilerin İşleri, 9. bölüm]</ref> sesini işittiklerine ve bu olaydan sonra Saul'un Yeşua'ya iman ederek yeni inancı Yahudi topraklarının dışına ve Yahudi olmayan uluslara da yayma görevini yüklendiğine inanılır. Yeşua'nın, kendi döneminde sadece [[Yahudiler]]e vaaz vermesine karşın Pavlus, [[misyonerlik]] girişimleri sonucu Hristiyanlığı Yahudi topraklarının dışına, [[Roma İmparatorluğu]]'nun diğer topraklarına yaydı.<ref>Rainer Riesner, Paul's Early Period: Chronology, Mission Strategy, Theology, Eerdmans Publishing, 1998, p. 27, donne un tableau synthétique sur l'état de la question concernant la chronologie de Paul</ref> Bu yüzden tarihçiler arasında [[Havariler Çağı]]'nın en önemli figürlerinden biri olarak kabul edilir.{{sfn|Sanders|2019}}{{sfn|Dunn |2001|loc=Ch 32|p= 577}} Hristiyanlığın Yeşua'dan çok kısa süre sonraki yayılış öyküsü [[Kitâb-ı Mukaddes|Kutsal Kitap]]'taki [[Elçilerin İşleri]] kitabında anlatılır.
[[Dosya:First Council of Nicea-stavropoleos church.JPG|küçükresim|upright=1.2|[[Birinci İznik Konsili]]'ni gösteren bir ikon]]
İlk Hristiyanlar, hem [[Yahudilik|Yahudi]] yetkililerinin hem de Roma İmparatorluğu'nun çeşitli zulmüne ve zorbalığına uğradılar ve birçoğu öldürüldü. Yine de inanç, ilk kilisenin liderliği altında varlığını sürdürdü. Daha sonraki yüzyıllarda Roma liderleri, Hristiyanlığa gitgide hoşgörülü davranmaya başladılar. Önce 313'te [[Roma İmparatorluğu]]'nda [[Milano Fermanı]] ilan edildi ve Hristiyanlık serbest bırakıldı; ardından 325 yılında, evrensel bir Hristiyan amentüsünün kabul edildiği [[Birinci İznik Konsili|Nikaia (İznik) Konsili]] gerçekleşti. 380 yılında da Hristiyanlık, Roma İmparatorluğu'nun resmî dini olarak kabul edildi.

Bu sıralarda gerçekleşen [[Kavimler Göçü]] (y. 375) ile birlikte [[Cermenler|Cermen]] kavmi [[Avrupa]]'nın dört bir yanına yayıldı. Cermen halkları, daha sonraları Hristiyanlığı benimsedi. Bu da Hristiyanlığın Avrupa'da iyice yaygınlaşmasına ve yeni dini benimseyen birçok farklı etnik halkın ortaya çıkmasına neden oldu.

Roma İmparatorluğu'nun gerilemesi ve çöküşünden sonra Avrupa'da iktidar, [[havari]]lerin ve ilk din adamlarının doğal ardılları sayılan [[papa]]lara geçti. 1054 yılında, Kilise içerisinde papalığın otoritesi konusunda bir ayrılık yaşandı. Hristiyan tarihinde "[[Doğu ve Batı kiliselerinin ayrılması|Büyük Bölünme]]" denilen bu olay sonucunda Hristiyanlık, [[Katolik Kilisesi]] ve [[Doğu Ortodoks Kilisesi]] olarak ikiye ayrıldı.[[Dosya:Taking of Jerusalem by the Crusaders, 15th July 1099.jpg|sol|küçükresim|upright=1.32|[[Katolik Kilisesi|Katolik Hristiyanlar]], 1099'da kutsal kent [[Kudüs|Yeruşalim]]'i (Kudüs) ele geçirip [[Birinci Haçlı Seferi|I. Haçlı Seferi]]'ni başarıyla sonlandırdılar.]]
Hristiyanlık, 7. yüzyılda [[İslam]] dininin doğuşu ve 8. yüzyılda da [[İslam'ın yayılışı]]nda Müslümanların rekabetiyle karşılaştı. 11, 12 ve 13. yüzyıllarda kutsal kent sayılan [[Kudüs|Yeruşalim]]'i (Kudüs) Müslümanlardan almak için bir dizi [[Haçlı Seferleri|Haçlı Seferi]] düzenlendi. 1096 yılında başlayan bu seferlerin [[Birinci Haçlı Seferi|ilki]], [[Katolik Kilisesi|Katolik Hristiyanların]] 1099'da [[Kudüs Kuşatması (1099)|Yeruşalim'i ele geçirip]] şehri savunan [[Yahudiler]]i ve [[Müslüman]]ları kılıçtan geçirmesiyle sonuçlandı.
[[Katolik Kilisesi]], [[Avrupa]]'da nüfuzunu korumayı başardı ve [[Dogmatizm|dogmaları]] [[Orta Çağ]] boyunca kültüre ve bilgiye egemen oldu. [[Felsefe|Felsefi]] ve [[bilim]]sel düşünceler çoğu kez Avrupa'da sapkınlık olarak görüldü. 1274 yılında [[Thomas Aquinas]], [[Aristotelesçilik|Aristotelesçi]] akıl yürütmeyi [[Hristiyan teolojisi|Hristiyan teolojiye]] uyguladı; fakat bu sebeple mahkûm edildi ve yakılarak öldürüldü.
[[Dosya:Basilica di San Pietro in Vaticano September 2015-1a.jpg|sol|küçükresim|upright=1.32|[[Vatikan]]'da bulunan ve Hristiyanlığın en büyük kilisesi olan [[Aziz Petrus Bazilikası]]]]
1453 yılında [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] Türklerinin [[İstanbul'un Fethi|Konstantinopolis'i ele geçirip]] yaklaşık 11 asırlık [[Bizans İmparatorluğu]]'na son vermesiyle birlikte [[Doğu Ortodoks Kilisesi]], Osmanlı himayesine girdi. 1517 yılında [[Martin Luther]], [[Luther'in 95 Tezi|95 Tez]]'i yayımladı ve [[Protestanlık]] reformunun tetiğini çekti. Protestanlık, giderek [[Kuzey Avrupa]]'da gelişmeye başladı ve yeni Hristiyan mezheplerinin de yolunu açtı. İlerleyen yıllarda Avrupa'da [[Coğrafî keşifler|Coğrafi Keşifler]], [[Aydınlanma Çağı]] ve [[Rönesans]] gibi olayların yaşanması, kilisenin etkisini azalttı. Özellikle Coğrafi Keşifler ile birlikte yeni [[kıta]]ların ([[Amerika]]), [[okyanus]]ların, denizaşırı toprak parçalarının keşfedilmesi ve buralarda yaşanan [[sömürgecilik]] ve [[misyonerlik]] hareketleri sonucunda Hristiyanlık geniş alanlara yayıldı.

Hristiyanlık, günümüzde 2,4 milyarı aşan takipçisiyle dünyanın en kalabalık dinidir. Hristiyanların yarısından fazlası [[Katolik Kilisesi|Katolik]], kabaca üçte biri [[Protestanlık|Protestan]], geri kalanlar da [[Doğu Ortodoks Kilisesi|Ortodoks]]'tur. Hristiyanların çoğu [[Kuzey Amerika]], [[Güney Amerika]], [[Avrupa]], [[Orta Afrika|Orta]] ve [[Güney Afrika]] ve [[Okyanusya]]'da yaşamaktadır.{{Temiz}}

== İslam ==
{{Ana|İslam|İslam tarihi|Muhammed}}{{kişi bilgi kutusu
| isim = Muhammed<br>{{küçük|(Muhammed bin Abdullah)}}
| dipnotlar = {{ortala| {{büyük|570 civarında [[Arabistan]]'ın [[Mekke]] şehrinde doğan Muhammed, doğmadan önce babasını ve altı yaşındayken de annesini kaybedince, amcası [[Ebu Talib]] tarafından büyütüldü. Çobanlık ve yoğun olarak ticaretle uğraştı. Akıllı ve güvenilir olmakla ünlendi. 25 yaşında, Mekke'nin zengin ve dul bir kadını olan [[Hatice bint Hüveylid|Hatice]] ile evlendi. 40 yaşında, [[Hira Mağarası]]'nda tefekkür hâlinde iken, melek [[Cebrail]] kendisine görülerek kutsal kitap [[Kur'an]]'ı oluşturacak vahiylerin ilkini ona iletti.

İlk başta kendisine inanan çok az sayıda kişi bulan Muhammed, kimi Mekkeli kabilenin düşmanlıklarıyla ve eziyetleriyle karşılaştı. Bu nedenle 622 yılında, kendisine inananlarla birlikte topluca [[Medine]]'ye göç etti.

Medine'ye geldiğinde "[[Medine Sözleşmesi]]" adlı anayasayı ilan eden ve bir devlet sistemi oluşturan Muhammed, İslam'ı buradan yaymaya devam etti. Kısa bir sürenin ardından [[Müslüman]] orduları kurarak aralıklarla Mekkeli kabilelerle savaştı ve bu savaşlar, Muhammed'in 630'ta büyük bir Müslüman ordusunun başında kansız bir şekilde [[Mekke'nin Fethi|Mekke'yi fethetmesiyle]] sonuçlandı. Ayrıca o dönemde, bilinen dünyanın tüm büyük devletlerine elçiler aracılığıyla mektuplar gönderdi.

Muhammed'in peygamberliği 22 yıl sürdü. 632'de [[Medine]]'de öldü. Kendisi öldüğünde, bilinen dünyanın neredeyse tamamı onun adını duymuş ve [[Arap Yarımadası]]'nın da neredeyse tamamı Müslüman olmuştu.
 }}}}
| resim = [[Dosya:Muhammad calligraphy.svg|150pik]]
}}[[Müslüman]]lar, [[7. yüzyıl]]da kurulan [[İslam]]'a yine de kadim bir inanç gözüyle bakarlar. Müslümanlara göre İslam, [[Âdem]]'den başlayıp [[İslam'da peygamberler ve elçiler|çeşitli peygamberler ve elçiler]] aracılığıyla süregelen evrensel bir dindir. [[Yahudilik]] ve [[Hristiyanlık]] ile birlikte [[İbrahimî dinler|İbrahimî bir dindir]] ve Âdem, [[Nuh]], [[İbrahim]], [[Musa]] ve çarmıha gerilmemiş bir [[Resul (İslam)|elçi]] olarak [[İslam'da İsa|İsa]]'yı kabul eder. Müslümanlar, [[Kur'an]]'daki vahiyleri alan ve bugün bilinen şekliyle İslam dinini kuran [[Muhammed]]'in bu silsilede son [[peygamber]] olduğuna inanır. İslam, güçlü bir biçimde [[Monoteizm|tektanrıcı]] bir dindir; eşsiz bir Tanrı'nın ([[Allah]]) tekliğini, kudretini, merhametini ve insanların ona hizmet etme görevini vurgular.

[[İslam'ın yayılışı|İslam'ın yükselişi]], [[Avrasya]] tarihinde kökten bir değişim ve dönüşüme neden oldu. Ortaya çıkışından sonra bu din, 100 yıldan biraz daha uzun bir süre içinde<ref name=":3">Ponting, Clive, ''Dünya Tarihi'', Alfa Yayınları, 2020. (s. 276)</ref> bir [[imparatorluk]] ve dünya üzerinde daha önce hiç görülmemiş ölçekte bir sosyal ve kültürel birlik oluşturdu. Dünya tarihinde başka hiçbir din, bu kadar uzağa bu kadar çabuk yayılmadı.<ref name=":3" />

[[İslam]] inancına göre, MS 610 civarında [[Arap Yarımadası|Arabistan]]'ın [[Mekke]] kenti yakınlarındaki [[Hira Mağarası]]'nda tefekkür hâlinde olan [[Muhammed]]'e [[Cebrâil|Cebrail]] meleği aracılığıyla ilk [[vahiy]] gönderildi. İlk üç sene boyunca sadece ailesini ve akrabalarını uyaran Muhammed, inen bazı ayetlerden sonra insanları apaçık ve toplu bir şekilde İslam'a davet etmeye başladı. Bu süreçte, başta bazı akrabaları ve yakınları olmak üzere birçok Mekkeli kavmin düşmanlıklarına ve eziyetlerine maruz kaldı. Fakat bunun yanı sıra, memleketi Mekke'de birçok [[Yahudiler|Yahudi]], [[Hristiyanlık|Hristiyan]] ve çoktanrıcılar mesajına inandı. Mekkelilerin bu şiddetli muhalif tutumu karşısında Muhammed, 615 yılında bazı Müslümanları [[Etiyopya|Habeşistan]]'daki [[Aksum Krallığı]]'na gönderdi. Yapılan eziyetlerin dozu iyice artınca da, kendisine inananlarla birlikte topluca [[Medine]]<nowiki>'ye göç etti. ''</nowiki>[[Hicret]]<nowiki>'' olarak anılan bu olay, İslam tarihinin dönüm noktası olmuştur. Çünkü bu sayede Muhammed Medine'de hiçbir baskı altında bulunmayarak İslam'</nowiki>ı hızlı bir şekilde yaymaya devam etmiştir.

[[Medine]]'de otoritesini iyice sağlamlaştıran [[Muhammed]], [[Müslüman]] orduları kurarak aralıklarla Mekkeli [[Paganizm|paganlarla]] savaştı ve çoğunlukla onlara galip geldi. Muhammed, döneminde [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]], [[Sasani İmparatorluğu|Sasani]], [[Mısır]], [[Aksum Krallığı|Habeşistan]] ve [[Çin]] başta olmak üzere birçok büyük devletin hükümdarlarına elçiler aracılığıyla İslam'a davet mektupları gönderdi<ref>{{Web kaynağı | url = https://sorularlaislamiyet.com/blog/cinde-islamin-1350-yili | başlık = Çin'de İslâm'ın 1350 Yılı » Sorularla İslamiyet | erişimtarihi = 24 Temmuz 2022 | tarih = 22 Ekim 2007 | dil = Türkçe | çalışma = Sorularla İslamiyet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201024093917/https://sorularlaislamiyet.com/blog/cinde-islamin-1350-yili | arşivtarihi = 24 Ekim 2020}}</ref> ve bu şekilde adının geniş bir kesimde duyulmasını sağladı. 630 yılında, büyük bir Müslüman ordusunun başında çok az kan dökerek [[Mekke'nin Fethi|Mekke'yi ele geçirdi]] ve [[Kâbe]]'yi putlardan temizledi. Fetih, [[Arap Yarımadası]]'nda İslam'ın yayılışını daha da hızlandırdı.

Muhammed 632'de, [[Veda Haccı]]'nı tamamladıktan ve [[Arafat Dağı]]'nda Müslümanlara [[Veda Hutbesi]] ile son kez seslendikten birkaç ay sonra hastalandı ve [[Medine]]'de öldü. Ölümünden önce [[Arap Yarımadası]]'nın büyük bir kısmının İslam'ı benimseme süreci tamamlanmıştı.

Muhammed'in ölümünden sonra, seçim ile [[halife]]lerin seçildiği dönem olan <nowiki>''</nowiki>[[Dört Halife|Dört Halife Dönemi]]<nowiki>''</nowiki> başladı. [[Ebû Bekir]] döneminde (632-34) [[Kur'an]] kitaplaştırıldı. [[Ömer|Ömer bin Hattab]] döneminde (634-44) [[Bizans İmparatorluğu]] ile yapılan [[Yermük Muharebesi|Yermük]], [[Halep Kuşatması (637)|Halep]], [[Ecnadeyn Muharebesi|Ecnadeyn]], [[Dathin Muharebesi|Dathin]], [[Demirköprü Muharebesi|Demirköprü]], [[Firaz Muharebesi|Firaz]] ve [[Karyeteyn Muharebesi|Karyeteyn]] muharebeleri ile [[Mısır]], [[Suriye]], [[Lübnan]] ve [[Filistin]]; [[Sasani İmparatorluğu]] ile yapılan [[Köprü Muharebesi|Köprü]], [[Nihâvend Muharebesi|Nihavend]] ve [[Kadisiye Muharebesi|Kadisiye]] muharebeleri ile de [[Irak]] ile [[İran]] coğrafyası fethedildi ve 224'ten beri İran topraklarında hüküm süren son [[Farslar|Pers]] devleti [[Sasani İmparatorluğu]], Müslümanların askerî saldırılarına dayanamayarak 651'de yıkıldı. [[Müslüman]] [[Araplar]]ın eşi benzeri görülmemiş bu fetih dalgaları, bir [[İslam'ın yayılışı|İslam İmparatorluğu]]'nun oluşumunu sağladı. Halife [[Osman]] (644-56) döneminde [[Kur'an]] çoğaltıldı. Halife [[Ali]] döneminde ise (656-61) İslam Devleti karışıklıklar yaşadı. [[I. Muâviye|Muâviye]], [[Hilâfet|halifelik]] iddiasında bulundu ve bunun sonucunda iç savaşlar çıktı. Ali'nin [[Hâricîler]] tarafından suikaste uğrayıp öldürülmesinden sonra Muâviye halife olup [[Emevîler|Emevî Hanedanlığı]]'nı kurdu.[[Dosya:Map of expansion of Caliphate.svg|sol|küçükresim|upright=1.36|622-750 yılları arasında [[İslam]] coğrafyasının [[İslam'ın yayılışı|yayılışını]] gösteren bir harita. ''Kahverengi'' alanlar [[Muhammed]] (622-632) döneminde, ''turuncu'' alanlar [[Dört Halife]] (632-661) döneminde, ''sarı'' alanlar ise [[Emevîler|Emeviler]] (661-750) döneminde alınmıştır.]][[Emevîler]] döneminde İslam, [[Çin]]’den [[İber Yarımadası]]'na kadar yayıldı. [[Abbâsîler|Abbâsî Hanedanlığı]]'nın isyanı ile Emeviler yıkılıp halifelik Abbasilerin eline geçti. Abbasi devriminden kurtulup kaçan bazı kişiler, [[İspanya]] civarına gidip orada [[Endülüs Emevî Devleti]]'ni kurdular.
[[Abbâsîler]] döneminde, [[8. yüzyıl]]ın ortalarında başkent [[Bağdat]]'ta [[Beyt'ül Hikmet]] (Bilgelik Evi) adında büyük bir bilim merkezinin kurulması ile "[[İslam'ın Altın Çağı|İslam’ın Altın Çağı]]" adı verilen dönem başladı. Bu çağda, [[Hindistan]]'dan [[Endülüs]]'e kadarki geniş coğrafyada bilimsel çalışmalar yapılmakla birlikte, [[bilim]], [[teknoloji]], [[tıp]], [[felsefe]], [[teoloji]], [[sanat]], [[matematik]], [[geometri]], [[kimya]], [[astronomi]], [[İslam hukuku]] gibi geniş yelpazede çalışmalar da yapılıyordu.

Kısa bir sürede İslam İmparatorluğu, [[Hristiyan]] [[Avrupa]]'dan daha geniş bir alana yayıldı ve bununla birlikte, bilimsel düşünceleri dogmalarına karşı bir tehdit olarak gören [[Hristiyanlık|Hristiyanlığın]] aksine, İslam kendi [[İslam teolojisi|teolojisi]] ile felsefe ve bilim dalları arasında bir uyuşmazlık görmedi. Bilakis [[Abbâsî halifeler listesi|Abbasi halifeleri]], [[Kur'an]]'da ve [[hadis]]lerde okumakla ve ilimle ilgili geçen birtakım ifadelerden yola çıkarak, bu alanlara da önem vermeye başladılar. Bu dönemde, başta [[Antik Yunan]] olmak üzere geçmiş uygarlıkların ve filozofların ürettiği bilgi ve düşünceler, tercümelerle İslam dünyasına ve [[Endülüs]] kanalıyla [[Avrupa]]'ya aktarıldı. [[Bağdat]] ve [[Şam]] gibi kentler, bilimsel araştırma ve öğrenim merkezleri hâline geldi. Bunun yanı sıra, [[İslam sanatı|İslamî sanat]] ve [[İslam edebiyatı|edebiyat]] da gelişti.
[[Dosya:Lunar eclipse al-Biruni.jpg|küçükresim|upright=1.16|[[11. yüzyıl]] dolaylarından kalma, [[Bîrûnî|Birûnî]] tarafından yapılmış olan ve [[Ay]]'ın farklı [[Ay'ın evreleri|evrelerini]] gösteren bir çizim.]]
[[11. yüzyıl]]ın sonlarına doğru [[İran]] topraklarında hüküm süren Müslüman [[Büyük Selçuklu İmparatorluğu|Selçuklu İmparatorluğu]] döneminde, vezir [[Nizâmülmülk]] tarafından [[Şam]], [[Bağdat]], [[Nişabur]], [[İsfahan]] ve [[Belh (il)|Belh]] gibi önemli [[Farslar|Fars]] ve Müslüman kentlerinde [[Nizamiye medresesi|Nizamiye Medreseleri]]'nin açılmasıyla birlikte bilim ve eğitim yine hız kazandı. Bu medreselerde esas olarak [[din]], [[hukuk]] ve [[dil]] eğitimi verilmiş olsa da, [[felsefe]] ve [[bilim]] gibi değişik alanlarda da öğretim olmuştur.

1096'da başlayan [[Haçlı Seferleri]]'nin ilki, [[Katolik Kilisesi|Katolik Hristiyanların]] 1099'da Müslümanların elindeki kutsal [[Kudüs]]'ü ele geçirmesiyle sonuçlandı. Bu olaydan sonra, Müslümanların 12. yüzyılın ortalarında yaptığı bazı girişimler başarısız oldu. 1187 yılına gelindiğinde ise Müslüman [[Kürtler|Kürt]] komutan [[Selahaddin Eyyubi]], Kudüs'ü 88 yıl aranın ardından Haçlılardan geri aldı ve bu olay üzerine [[Üçüncü Haçlı Seferi]] düzenlendi. Ancak başarılı olunamadı ve şehir Müslümanların hakimiyetinde kaldı.
[[Dosya:Saladin and Guy.jpg|sol|küçükresim|upright=1.23|[[Hıttin Muharebesi]] sonrası [[Selahaddin Eyyubi]] ve esir [[Kudüs Krallığı|Kudüs Kralı]] [[Lüzinyanlı Guy]] (1187)]]
13. yüzyılın başında, [[Orta Asya]]'da [[Cengiz Han]]'ın önderliğinde başlayan [[Moğol istilaları]] sonucunda birçok Müslüman şehir zarar gördü. [[Pekin]], [[Buhara]], [[Semerkant]], [[Merv]], [[Belh]], [[Rey, İran|Rey]], [[Nişabur]] gibi ünlü kentler yerle bir oldu, neredeyse tüm nüfusları yok edildi. Moğolların ikinci büyük akınları ise [[Hülâgû|Hülâgû Han]] döneminde gerçekleşti. Bu, önceki istilalardan daha az kanlı olsa da daha geniş bir istilaydı. 1258 yılında [[Moğollar|Moğol]] [[İlhanlılar|İlhanlı Devleti]]'nin [[Bağdat Seferi]] ile birlikte İslam'ın en önemli şehirlerinden biri olan [[Bağdat]], [[Moğol İmparatorluğu|Moğol]] orduları tarafından ele geçirildi, yağmalandı, son [[Abbâsî halifeler listesi|Abbâsî halifesi]] [[Müstasım (Abbâsî halifesi)|Müstasım Billâh]] öldürüldü ve böylelikle [[Abbâsîler|Abbasi Hanedanlığı]] yıkıldı. Abbasi soyundan gelen diğer halifeler, bundan sonra varlıklarını [[Mısır]]'daki [[Memlûk Devleti]]'nin himayesinde sürdürdü.

[[14. yüzyıl]]ın başlarına gelindiğinde ise İslam, [[Batı Afrika]]'da inanılmaz bir hızla genişledi. Bunun nedeni, [[Mali İmparatorluğu]] hükümdarı [[Mansa Musa]] idi. Tarihin en zengin kişisi olduğu düşünülen Mansa Musa, 1324'te [[Mekke]]'ye [[hac]] etmek için yola çıktı ve yolculuğu sırasında [[Mısır]]'da konaklayıp buradaki halka altından ve gümüşten birçok çeşitli hediyeler sundu. Verdiği hediyeler o kadar fazlaydı ki, Mısır'da altının değerinin düştüğü söylenir. Mansa Musa'nın bu ünlü hac ziyareti hem [[Afrika]]'nın (özellikle [[Batı Afrika]] tarafının) daha da [[İslamlaşma]]sına, hem de Mansa Musa'nın [[Avrupa]] dahil birçok yerde adının duyulmasına neden oldu.
[[Dosya:Kairouan's Great Mosque courtyard.jpg|küçükresim|upright=1.23|[[Tunus]]'un [[Kayrevan]] kentindeki Kayrevan Ulu Camii, özellikle 9-11. yüzyılları arasında [[Mâlikîlik|Malikilik]] mezhebine vurgu yapan önemli bir İslami ilim merkeziydi. Şehir, [[Dünya Mirası listesi|UNESCO Dünya Mirasları Listesindedir]].]]
1453 yılında [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] padişahı [[II. Mehmed]], [[İstanbul]]'u fethedip Osmanlıların [[İslam dünyası]]ndaki itibarını artırdı. 1517'de [[I. Selim]] komutasındaki Osmanlılar, [[Orta Doğu]]'da büyük ve yoğun bir sefer düzenlediler. [[Suriye]], [[Filistin (bölge)|Filistin]], [[Mısır]] ve [[Hicaz]] gibi önemli ve kutsal yerler [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]]'ne dahil oldu; bunun sonucunda da Mısır'daki [[Memlûk Devleti]] yıkıldı. Osmanlı İmparatorluğu'nun ilerleyen döneminde [[İslam]], bilimsel çalışmalarda geri kaldı. [[I. Dünya Savaşı]]'ndan sonra İslam ülkeleri [[Sömürgecilik|sömürgeleştirildi]], [[II. Dünya Savaşı]]'ndan sonra da bağımsızlıklarını kazandılar.

[[İslam]], günümüzde 2 milyarı aşkın takipçisiyle [[Hristiyanlık]]tan sonra en kalabalık ikinci dindir. Dünya nüfusunun yaklaşık %25'ini (1/4'ini) kapsayan İslam, en büyük dinlerden biri olarak varlığını sürdürüyor. Dünyadaki Müslümanların %80-90'ı [[Sünnilik|Sünni]], %10-20'si de [[Şiilik|Şii]]'dir. Müslümanların çoğu [[Orta Doğu]], [[Orta Afrika|Orta]] ve [[Kuzey Afrika]], [[Asya]]'nın [[Batı Asya|batısı]] ve [[Güneydoğu Asya|güneydoğusu]] ve Avrupa'nın [[Balkanlar]] bölgesinde yaşamaktadır. Buna rağmen [[Avrupa]], [[Avustralya]] ve [[Amerika]] gibi diğer kıtalarda da on milyonlarca [[Müslüman]] yaşamaktadır. Yaklaşık 50 ülkenin nüfusunun çoğunluğu Müslümandır. Bunların [[Suudi Arabistan]], [[Afganistan]], [[Pakistan]] ve [[İran]]'ı kapsayan bir avuç kadarı [[şeriat]]ı temel alan İslam devleti olarak kabul edilir. Diğer ülkelerin çoğu, büyük bölümü [[Orta Doğu]]'da olmak üzere, İslam'ı sadece resmî din kabul eder ([[Irak]], [[Cezayir]], [[Fas]], [[Mısır]]...). Bazılarının ise ağırlıklı olarak Müslüman bir nüfusu ama [[Laiklik|laik]] yönetimleri vardır ([[Arnavutluk]], [[Türkiye]], [[Senegal]], [[Bosna-Hersek|Bosna Hersek]]...). [[Endonezya]], en büyük Müslüman nüfusa sahip ülkedir (231 milyon); onu sırasıyla [[Pakistan]], [[Hindistan]] ve [[Bangladeş]] izler. [[Hindistan]], sayısal açıdan dünyanın en büyük Müslüman azınlık nüfusunun (yaklaşık 195 milyon) yaşadığı ülkedir.
[[Dosya:World Muslim Population Pew Forum.png|orta|küçükresim|upright=2.18|Müslümanların yeryüzündeki dağılımlarını gösteren bir harita. (Koyu mavi renge sahip alanlarda [[Müslüman]] nüfus daha fazladır.)]]

== 16. ve 21. Yüzyıllar Arasında Dinler ==
16. yüzyılda başlayan bilimsel hareketler, bilimin ve felsefenin [[kilise]]nin elinden çıkmasını sağladı. Yeni keşfedilen kıtalar ve astronomik gözlemler sonucunda kilisenin her şeyi bildiği inancı boşa çıktı. Yüzyıllar boyunca bilim, teknoloji ve kültürel alanda dünyaya hükmeden [[İslam dünyası|İslam ülkeleri]], [[Batı dünyası|Batı]]'nın bilimsel hareketlerine ayak uyduramadığı için geri kaldı. [[Amerika]] kıtasının [[Amerika'nın keşfi|keşfinden]] sonra ise, buralara yapılan [[Sömürgecilik|sömürge]], koloni, yerlilerin katledilmesi uygulamaları ile Hristiyanlık [[misyonerlik]]leri sonucunda [[Mezoamerika]]n dinleri yok oldu. 20. yüzyılda [[Papa]]lık, bilimin haklı olduğunu kabul etti.

== Kudüs Tarihi ==
{{Ana|Kudüs|Kudüs Tapınağı}}
[[Dosya:Jerusalem Dome of the rock BW 14.JPG|küçükresim|upright=1.31|[[Kudüs]]'ten (Yeruşalim) bir görünüm]]
[[Kudüs]] veya diğer adıyla Yeruşalim, üç büyük [[İbrahimî dinler|İbrahimî din]] olan [[Yahudilik]], [[Hristiyanlık]] ve [[İslam]]'da kutsal sayılan bir antik kenttir. [[Yahudiler]], kutsal Yahudi tapınaklarının orada olmasından; [[Hristiyan]]lar, [[İsa]]'nın orada [[İsa'nın çarmıha gerilişi|çarmıha gerildiğine]] inandıklarından ve [[Müslüman]]lar da ilk [[kıble]]lerinin orası olduğuna ve [[Muhammed]]'in [[Miraç]]'a çıktığı şehir ([[İsra Suresi]]: 1) olduğuna inandıklarından dolayı kutsal görülür.

Kudüs, [[Davud|Kral Davud]] tarafından alınıp [[İsrail Krallığı]]'na katıldı. Davud'un oğlu [[Süleyman|Kral Süleyman]] tarafından Kudüs'te ilk Musevi tapınağı olan [[Süleyman Mabedi]] inşa edildi. Sonraları bu kutsal kent [[Asurlular]], [[Babil]]liler, [[Persler]] ([[Ahameniş İmparatorluğu|Ahamenişler]]) ve [[Makedonya (antik krallık)|Makedonya İmparatorluğu]] kontrolüne geçti. Yahudilerin [[Babil]] hâkimiyetinde olduğu dönemde [[Ahameniş İmparatorluğu|Pers]] kralı [[II. Kiros|Büyük Kiros]], [[Yahudiler]]i Babil egemenliğinden kurtarıp Kudüs'e dönmelerine ve orada tapınaklarını yeniden inşa etmelerine izin verdi. Şehir en son [[Roma İmparatorluğu]]'nun kontrolüne geçtiğinde Roma, [[Makedonya (antik krallık)|Makedonyalıların]] başlattığı [[Helenistik Dönem|Helenizm]] akımının kutsal kenti oldu.

7. yüzyılda [[İslam]]'ın doğuşuyla birlikte Kudüs'ün önemi bir kez daha artmış oldu. [[Ömer|Halife Ömer]] döneminde Kudüs, 637'de [[Müslüman]] [[Araplar]]ın kontrolüne geçti. 1099'da, [[Birinci Haçlı Seferi|I. Haçlı Seferi]] esnasında [[Katolik]] [[Hristiyan]]ların eline geçti ve başta buradaki [[Kudüs Krallığı]] olmak üzere, yakın çevrelerde yeni Hristiyan devletler ve [[kontluk]]lar kuruldu. 1187 yılında Müslüman [[Kürtler|Kürt]] komutan [[Selahaddin Eyyubi]], [[Hıttin Muharebesi|Hıttın Muharebesi]] ile Kudüs'ü Haçlılardan geri alıp 88 yıl aranın ardından tekrar [[İslam dünyası|Müslüman dünyasına]] kattı. Sonrasında ise [[Memlûk Devleti]] ve akabinde [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]] kontrolüne geçti. [[I. Dünya Savaşı]]'ndan (1914-18) sonra [[Birleşik Krallık]] kontrolüne geçti. Birleşik Krallık çekildikten sonra Müslümanlar ve Yahudiler arasında sorunlara neden oldu. Günümüzde de [[Arap-İsrail savaşları|bu sorun]] hâlâ devam etmektedir.

== Günümüzde Dinlerin Durumu ==
Günümüzde yaklaşık 2,4 milyar inananı ile [[Hristiyanlık]], en kalabalık dindir. Onu, yaklaşık 2 milyar inananı ile [[İslam]] takip etmektedir. Üçüncü sırada 1,1 milyar takipçili [[Hinduizm]], dördüncü sırada ise 500 milyondan fazla takipçisiyle [[Budizm]] yer almaktadır.
[[Dosya:Prevailing religious population by country percentage.svg|küçükresim|upright=1.82|Günümüzde ülkelere göre hâkim olan dinlerin haritası]]
Bu sıralamayı [[Çin'de din|Çin kökenli geleneksel dinler]], herhangi bir kategoriye dahil edilmeyen [[etnik din]]ler ve [[Afrika'da din|Afrika kökenli geleneksel dinler]] takip etmektedir.

Ayrıca, [[din]] kategorisine dahil edilmesi için hiçbir neden olmasa da, bugün dünya nüfusunun yaklaşık 1,1 milyarının herhangi bir dine mensup olmayan, yani kendini [[Deizm|deist]], [[Agnostisizm|agnostik]] veya [[Ateizm|ateist]] olarak tanımlayan kişilerin oluşturduğu düşünülmektedir. Bu grupta bulunanların da yarısının [[Teizm|teist]] olduğu söylenmektedir.<ref name=":1" />

=== En Kalabalık Dinlerin Yaklaşık Taraftar Sayıları ===
{| class="wikitable"
!Sıra
!Din / İnanç
!Taraftar sayısı (yaklaşık)
!Yüzdelik
!Kurucu / Merkezî figür / Etkili kişilik
|-
|1.
|[[Hristiyanlık]]
|2,4 milyar
|% 30,3
|[[İsa|Yeşua]] ve [[havari|elçi]]leri
|-
|2.
|[[İslam]]
|2 milyar
|% 25,3
|[[Muhammed]]
|-
|3.
|[[Deizm|Deist]] / [[Agnostisizm|Agnostik]] / [[Ateizm|Ateist]]
|1,19 milyar
|% 15,0
| -
|-
|4.
|[[Hinduizm]]
|1,16 milyar
|% 14,6
| -
|-
|5.
|[[Budizm]]
|506 milyon
|% 6,40
|[[Gotama Buda]]
|-
|6.
|[[Çin'de din|Çin geleneksel dinleri]]
|394 milyon
|% 4,98
| -
|-
|7.
|[[Etnik din]]ler
|300 milyon
|% 3,79
| -
|-
|8.
|[[Afrika'da din|Afrika geleneksel dinleri]]
|100 milyon
|% 1,26
| -
|-
|9.
|[[Sihizm]]
|25-26 milyon
|% 0,32
|[[Guru Nanak]]
|-
|10.
|[[Spiritüalizm]] (Ruhçuluk)
|15 milyon
|% 0,19
| -
|-
|11.
|[[Yahudilik]]
|14-15 milyon
|% 0,18
|[[İbrahim]] / [[Musa]]
|}

== Gelecekte Dinlerin Durumu ==
2017 yılında [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'li araştırma şirketi [[Pew Research Center]], 2070 yılında [[İslam]]'ın dünyanın en kalabalık dini olacağını açıkladı. Bunun temel sebepleri olarak da, [[Müslüman]]ların nüfus artış hızı ve İslam'a girenlerin sayısının artması gösterilmektedir. [[Pew Research Center|Pew]] kurumuna göre 2050'ye gelindiğinde Hristiyanlık 2,92 milyar ve İslam 2,76 milyar nüfusa ulaşacak. En geç 2070'de de İslam, Hristiyanlığı geçip dünyanın en kalabalık dini hâline gelecek. Ayrıca bu durum, Müslümanların sayısının [[Kuzey Amerika]] ve [[Avrupa]] gibi bölgelerde de artışına neden olacaktır.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-39127472|başlık=İslam 2070'e kadar 'dünyanın en büyük dini olabilir'|erişimtarihi=31 Aralık 2021|dil=Türkçe|çalışma=BBC News Türkçe|arşivurl=https://web.archive.org/web/20211221115631/https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-39127472|arşivtarihi=21 Aralık 2021|ölüurl=hayır}}</ref>

== Dünya Dinler Arası Uyum Haftası ==
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 20 Ekim 2010'da aldığı 65/5 numaralı kararla 1-7 Şubat'ı [[Dünya Dinler Arası Uyum Haftası]] ilan etmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://tr.wikipedia.org/wiki/Birle%C5%9Fmi%C5%9F_Milletler%27in_ilan_etti%C4%9Fi_uluslararas%C4%B1_g%C3%BCnler,_haftalar | başlık = Birleşmiş Milletler'in İlan Ettiği Uluslararası Günler, Haftalar | erişimtarihi = 2 Ekim 2023 | tarih = 30 Eylül 2023 | çalışma = Vikipedi maddesi | yayıncı = Wikipedia | arşivurl = https://web.archive.org/web/20231003010832/https://tr.wikipedia.org/wiki/Birle%C5%9Fmi%C5%9F_Milletler%27in_ilan_etti%C4%9Fi_uluslararas%C4%B1_g%C3%BCnler,_haftalar | arşivtarihi = 3 Ekim 2023}}</ref>

== Kaynakça ==
;Özel
{{Kaynakça}}

;Genel
*{{kitap kaynağı |soyadı1=Eliade |ad1=Mircea |yazarbağı1=Mircea Eliade |başlık=Dinler Tarihine Giriş |tarih=2003 |yayıncı=Kabalcı Yayınevi |yer=İstanbul |isbn=9758240803 |diğerleri=çev. Lale Arslan}}
*Dinler Kitabı (''The Religions Book''), Alfa Yayınları, 2019.
*{{kitap kaynağı |soyadı1=Küçük |ad1=Abdurrahman |soyadı2=Tümer |ad2=Günay |başlık=Dinler Tarihi |tarih=1993 |yayıncı=Ocak Yayınları |yer=Ankara}}
*{{kitap kaynağı |soyadı1=Sarıkçıoğlu |ad1=Ekrem |başlık=Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi |tarih=2002 |yayıncı=Fakülte Kitabevi |yer=İstanbul |isbn=6054324675 |basım=2}}
*{{kitap kaynağı |soyadı1=Schimmel |ad1=Annemarie |başlık=Dinler Tarihine Giriş |tarih=2016 |yayıncı=Külliyat Yayınları |yer=İstanbul |isbn=9786055976248 |diğerleri=çev. Recep Kibar|yazarbağı=Annemarie Schimmel}}
*{{kitap kaynağı |soyadı1=Sharpe |ad1=Eric John |yazarbağı1=Eric John Sharpe |başlık=Dinler Tarihinde 50 Anahtar Kavram: Karşılaştırmalı Bir Çalışma |tarih=2000 |yayıncı=Arasta Yayınları |yer=Bursa |isbn=9758484060 |diğerleri=çev. Ahmet Güç}}
* {{Ansiklopedi kaynağı|yazarbağı=E. P. Sanders|soyadı=Sanders|ad= E. P.|url=https://www.britannica.com/biography/Saint-Paul-the-Apostle |başlık=Saint Paul, the Apostle|ansiklopedi=Encyclopædia Britannica}}
*{{Kitap kaynağı|soyadı=Dunn|ad=James|yazarbağı=James Dunn (teolog)|editör1-ad=Lee Martin|editör1-soyadı=McDonald|editör2-ad=James A.|editör2-soyadı=Sanders|başlık=The Canon Debate|url=https://books.google.com/books?id=kxW-AgAAQBAJ|yıl=2001|yayıncı=Baker|isbn=978-1-4412-4163-4|erişimtarihi=12 Ağustos 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220812102445/https://books.google.com/books?id=kxW-AgAAQBAJ|arşivtarihi=12 Ağustos 2022|ölüurl=hayır}}

{{Creative Commons beyanı|cc=bysa3|url=https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=37892|yazar=Baki Adam}}

{{Din felsefesi}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Din tarihi| ]]