Anadolu halkları: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon]

İçerik silindi İçerik eklendi

Satır içi

23.53, 8 Kasım 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Anadolu halkları veya tarih öncesi Antik Anadolulular, Hint Avrupa dil ailesinin, Anadolu dilleri grubunu konuşmuş,^[1] aynı zamanda, genel Hint-Avrupa halklarının ön köken evresi olan Proto Hint-Avrupa topluluğundan çok daha erken bir dönemde ayrılmış,^[1]^[2] arkaik bir Hint-Avrupa etno-dil grubu ve Küçük Asya coğrafyasının tarihsel Hint-Avrupa halkıydı.

Tarih

Kökenler

Anadolu halklarının, Küçük Asya'ya girişinin kesin zamanı ve yönü bilinmemekle beraber, yaygın anlamda kabul gören Kurgan hipotezi çerçevesinde, Doğuya göç eden Proto-Toharlar ile birlikte, erken Proto-Anadolu halkı'da, Avrasya steplerin'den başlamış ve Batı Avrupa'dan, Hint Yarımadasına kadar uzanan geniş bir coğrafyada gerçekleşmiş olan Hint-Avrupalı göç dalgalarının bilinen ilk kitlesini oluşturmuşlardır.^[3] Anadolu halkının, MÖ 3000 yıllarında Balkanlar veya Kafkaslar üzerinden Küçük Asya ve Yakın Doğu'ya ulaşmaları muhtemel olmakla beraber,^[1]^[4]^[5] bu göç yolu hareketi henüz arkeolojik olarak belgelenmemiştir.^[5]^[6]

Tekerlekli arabaları olmasına rağmen, muhtemelen Hint-Avrupalılar savaş için savaş arabalarını kullanmayı öğrenmeden önce göç ettiler.^[3]^[7]Hitit tarım terimlerinin diğer Batı-Avrupa alt gruplarıyla karşılaştırılması, Anadolu halklarının ortak bir tarımsal adlandırma kurulmadan çok önce diğer Hint-Avrupa halklarından ayrıldıklarını gösteriyor, bu durum, Yakın doğu bölgesine ortak bir yol ile birbirine bağlı bir halk olarak girdiklerini gösteriyor.^[5] Anadolu halkı, yerel halkın halihazırda şehirler ve okur-yazar bürokrasileri oluşturduğu, krallıklar ve saray kültleri kurduğu bir bölgenin davetsiz misafirleriydi.^[2] Bölgeye girdiklerinde, yerel halkların kültürleri özellikle Hattiler) onları dilsel, politik ve dini açıdan önemli ölçüde etkilemiştir.^[5] Dilbilimci Christopher I. Beckwith; Anadolu halklarının, Hattiler tarafından diğer işgalci Avrupa gruplarıyla savaşmak üzere savaşçılar olarak istihdam edilmelerinden sonra, Anadolu'da bir dayanak noktası kazandıklarını ileri sürmektedir,^[6] benzer bir şekilde Hint-Avrupa uzmanı Francisco Villar ise, erken Anadolu halklarının, kendilerini, itaatkar tarım üreticileri olan Hattilerin egemen oldukları kalelere, tünemiş askeri bir kast olarak dayattıklarını ifade etmektedir.^[8]

Colin Renfrew tarafından ileri sürülen Anadolu hipotezi (1987) ise Anadolu'yu Proto Hint-Avrupalılar'ın ve dolayısıylada Anadolu halklarının'da asıl vatanı olduğunu ileri sürer. Bu hipotez çoğunlukla arkeolojik alanda desteklenirken genelde dilbilimciler tarafından reddedilir.^[8]

Bronz çağı

Anadolu halklarının en eski dilbilimsel ve tarihsel tasviri, Kaniş'teki MÖ 19. yüzyıldan kalma Asur ticari metinlerinde bahsedilen isimlerdir.^[6]^[9] Kaniş, o dönemde, Asur ve Anadolu devletleri arasındaki ticareti denetleyen Asur ticaret ağının merkeziydi ve kentte yaşayan Anadolu halklarının gücünü artıran bir etkendi.^[2] Hititler, Anadolu halklarının en iyi bilinen grubudur. Hatti'den ele geçirilen Kaniş'teki başkentlerinden sonra, kendilerini Nesiler olarak tanıtan Hititler, Hattuşa'nın başkentini ele geçirdiler ve sonrasında Hitit dili, Anadolu'da baskın bir dil olarak Hatti dilinin yerini aldı.^[1] Anadolu'daki birkaç bağımsız Hatti krallığını birleştiren Hititler, MÖ 17. yüzyılda bir Ortadoğu imparatorluğu kurmaya başladılar.^[2] Babili istila edip, Asur şehirlerini ele geçirdiler ve eski dünyanın en büyük (Savaş arabası) savaşları olan Kadeş Muharebesi'nde Mısır İmparatorluğu ile durma noktasına kadar savaştılar.^[2] İmparatorlukları, MÖ 12. yüzyılda Bronz Çağı Çöküşüyle ortadan kalktı. Hitit dili, seçkinlerin dili olduğu için İmparatorluk ile birlikte ortadan kalktı.^[2]

Bir diğer Anadolu halkı Erken Tunç Çağı'nda güneybatı Anadolu'ya göç etmiş olan Luvilerdir.^[10] Hititçe'den farklı olarak Luvi dili, Hatti dilinden ödünç kelimeler içermez ve bu durum başlangıcından itibaren Batı Anadolu'da konuşulduğunu gösterir.^[2] Luviler geniş bir alanda yaşadılar ve dilleri Hitit İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra konuşuldu.^[2]

En az bilinen Anadolu halkları grubu ise, Kuzey Anadolu'daki Pala bölgesinde yaşayan ve Palaca dilini konuşmuş olan Palaik halklarıydı.^[10] Bu bölge muhtemelen daha önce Hattiler tarafından iskan edilmişti. Palaiklerin, MÖ 15. yüzyılda Kaşkalar'ın işgali ile tarih sahnesinde silinmeleri muhtemeldir.^[11]

Demir Çağı

Tunç Çağı çöküşünün ardından, bir dizi Geç Hitit Devletleri MÖ 8. yüzyıla kadar ayakta kaldı. Daha sonra Demir Çağı'nda Anadolu dilleri Likyalılar, Lidyalılar, Karyalılar, Pisidyalılar ve diğerleri tarafından konuşuldu. Bu diller büyük ölçüde Helenistik dönemde, MÖ 3. yüzyılda yok olmuştu, ancak bazı kalıntıların daha geç dönemlere kadar kalması mümkündü ve Luvice ile bağlantılı olan İsaurya dili, MS 5. yüzyılın sonlarına kadar, kayda geçmiş cenaze yazıtları ile Geç Antik Çağ'a kadar hayatta kalmış olabilir.

Anadolu halkları

(Hititler)
- Kapadokyalılar? / Beyaz Suriyeliler ? (Kapadokyalılar ve Beyaz Suriyeliler aynı insanlardı ve Kapadokya Farsça adıydı, Beyaz Suriyelilerin (Grekçe:Λευκόσυροι, Leukosuroi – Yunanca adıydı) (Kapadokyalılar, başlangıçta Kapadokya'nın bir parçası olan Batı Pontus'ta da yaşadılar.
- Amiseniler?; Batı Pontus'daki Themiskira bölgesinde yaşadılar.
- Kasesler?
(Luviler)
- Karyalılar
- Kataonia - Kataonyalılar) muhtemelen Klasik Çağ'da Kapadokyalılar tarafından asimile edildiler.
- Kilikyalılar
  - Dananayim veya Danuna sakinleri ya da Denyen'ler; Kilikya'da Adana - Adanya) şehir ve bölgesinin sakinleri olabilir veya eski Mısırlılar tarafından 'Denyen' olarak adlandırılan Deniz Halklarından insanlarda olabilir.
- Kommageneler ?
- İsauryalılar
- Lelegesliler?
- Likaonyalılar
- Likyalılar
- Lidyalılar / Maeonyalılar(Maíones)
  - Kaystroslular / Kaystrianoi
  - Kilboslular - Kilbianoi / Kilbiani
- Antik Filistinliler?
  - Pisidyalılar - Pamfilyalılar (Pamfilyalılar kıyıda ve Pisidyalılar ise iç kesimlerde yaşadılar, aynı insanlardı ve aynı dili konuştular, fark ise Anadolu Pamfilyalıları Demir çağından bu yana Yunan etkileşimine girmiş olmalarıdır. (Pisidya dilinin bir parçası olan Anadolu dilleri Pamfilya lehçesi ve Helenleşme derecesine bağlı olarak Antik Yunancanın bir parçası olan Pamfilya Yunanca lehçesi vardı.)
    - Homonadlar
  - Sideliler
- Milyaslılar - Solimler)
- Telhinesliler?
- Truvalılar
(Palalar)
- Paflagonyalılar?
  - Kaukonesliler?
  - Enetler ve Henetiler?
  - Mariandinliler?

Olası Anadolu Hint-Avrupa halkları

Misyalılar; (muhtemelen daha çok Friglerle ilgiliydiler ve Anadolu grubundan olmayan bir Hint-Avrupa halkıydılar, Misya aynı zamanda Phrygia Hellespontica olarak da biliniyordu ve muhtemelen Lidyalılara daha yakın bir Anadolu halkıyla, eski yazarların çelişkili ifadelerini açıklayacak bir karışım yaşadılar.
- Milatai

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Dipnotlar

^ ^a ^b ^c ^d Mallory 1997, ss. 12–16
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Anthony 2007, ss. 43–48
^ ^a ^b Beckwith 2009, s. 32
^ Hock & Joseph 1996, ss. 520–521
^ ^a ^b ^c ^d "Anatolian languages". Encyclopædia Britannica. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2018.
^ ^a ^b ^c Beckwith 2009, ss. 37–39
^ Anthony 2007, ss. 64–65
^ ^a ^b Francisco Villar, The Indo-Europeans and the origins of Europe, s. 343-348..
^ Fortson, IV 2011, s. 48
^ ^a ^b "Anatolia: The rise and fall of the Hittites". Encyclopædia Britannica. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
^ Ramat, Anna Giacalone; Ramat, Paolo (2015). The Indo-European Languages. Routledge. s. 172. ISBN 978-1134921874. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2020. The Palaic peoples were very quickly overwhelmed by the invasions of the Kaskas, a non-IE people from the East, who swept them away and for centuries kept attacking the Hittite kingdom

Kaynaklar

Anthony, David (2007). The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-05887-0.
Beckwith, Christopher I. (2009). Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present. Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-2994-1. 19 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2012.
Fortson, IV, Benjamin W. (2011). Indo-European Language and Culture: An Introduction. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-5968-8. 3 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2012.
Hock, Hans Heinrich; Joseph, Brian Daniel (1996). Language History, Language Change, and Language Relationship: An Introduction to Historical and Comparative Linguistics. Walter de Gruyter. ISBN 3-1101-4784-X. Erişim tarihi: 30 Ekim 2012.
Mallory, J. P. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Douglas Q. Adams. ISBN 1884964982. 22 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2013.
Melchert, H. Craig (2012). "The Position of Anatolian" (PDF). 9 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
Sharon R. Steadman; Gregory McMahon (15 Eylül 2011). The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000–323 BCE). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-537614-2. 2 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2013.

[Mallory-1] Mallory 1997, ss. 12–16

[Anthony43-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Anthony 2007, ss. 43–48

[Beckwith32-3] Beckwith 2009, s. 32

[4] Hock & Joseph 1996, ss. 520–521

[EB-5] "Anatolian languages". Encyclopædia Britannica. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2018.

[Beckwith37-6] Beckwith 2009, ss. 37–39

[7] Anthony 2007, ss. 64–65

[Francisco-8] Francisco Villar, The Indo-Europeans and the origins of Europe, s. 343-348..

[9] Fortson, IV 2011, s. 48

[Anatolia-10] "Anatolia: The rise and fall of the Hittites". Encyclopædia Britannica. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.

[11] Ramat, Anna Giacalone; Ramat, Paolo (2015). The Indo-European Languages. Routledge. s. 172. ISBN 978-1134921874. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2020. The Palaic peoples were very quickly overwhelmed by the invasions of the Kaskas, a non-IE people from the East, who swept them away and for centuries kept attacking the Hittite kingdom

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

@@ 1. satır: / 1. satır: @@
 {{Hint-Avrupa konuları}}
-'''Anadolu halkları''' veya [[tarih öncesi]] '''Antik Anadolulular''', [[Hint Avrupa dil ailesi]]nin,  [[Anadolu dilleri]] grubunu konuşmuş,<ref name=Mallory/> aynı zamanda, genel [[Hint-Avrupa halkları]]nın ön köken evresi olan [[Proto Hint-Avrupalılar|Proto Hint-Avrupa]] topluluğundan çok daha erken bir dönemde ayrılmış,<ref name=Mallory/><ref name="Anthony43">{{harvnb|Anthony|2007|pp=43–48}}</ref> [[arkaik]] bir [[Hint-Avrupa]] etno-dil grubu ve [[Küçük Asya]] coğrafyasının tarihsel Hint-Avrupa halkıydı.
+'''Anadolu halkları''' veya [[tarih öncesi]] '''Antik Anadolulular''', [[Hint Avrupa dil ailesi]]nin, [[Anadolu dilleri]] grubunu konuşmuş,<ref name=Mallory/> aynı zamanda, genel [[Hint-Avrupa halkları]]nın ön köken evresi olan [[Proto Hint-Avrupalılar|Proto Hint-Avrupa]] topluluğundan çok daha erken bir dönemde ayrılmış,<ref name=Mallory/><ref name="Anthony43">{{harvnb|Anthony|2007|pp=43–48}}</ref> [[arkaik]] bir [[Hint-Avrupa]] etno-dil grubu ve [[Küçük Asya]] coğrafyasının tarihsel Hint-Avrupa halkıydı.
 == Tarih ==
@@ 18. satır: / 18. satır: @@
 En az bilinen Anadolu halkları grubu ise, [[Kuzey Anadolu]]'daki Pala bölgesinde yaşayan ve [[Palaca]] dilini konuşmuş olan Palaik halklarıydı.<ref name="Anatolia"/> Bu bölge muhtemelen daha önce Hattiler tarafından iskan edilmişti. Palaiklerin, MÖ 15. yüzyılda [[Kaşkalar]]'ın işgali ile tarih sahnesinde silinmeleri muhtemeldir.<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı1=Ramat |ad1=Anna Giacalone |soyadı2=Ramat |ad2=Paolo |tarih=2015 |başlık=The Indo-European Languages |url=https://books.google.com/books?id=PLa5CAAAQBAJ |yer= |yayıncı=[[Routledge]] |sayfa=172 |isbn=978-1134921874 |yazarbağı= |alıntı=The Palaic peoples were very quickly overwhelmed by the invasions of the Kaskas, a non-IE people from the East, who swept them away and for centuries kept attacking the Hittite kingdom |erişimtarihi=13 Ekim 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200819174654/https://books.google.com/books?id=PLa5CAAAQBAJ |arşivtarihi=19 Ağustos 2020 |ölüurl=hayır }}</ref>
 === Demir Çağı ===
-[[Bronz Çağı Çöküşü|Tunç Çağı çöküşünün]] ardından, bir dizi [[Geç Hitit Devletleri]] MÖ 8. yüzyıla kadar ayakta kaldı. Daha sonra [[Demir Çağı]]'nda [[Anadolu dilleri]] Likyalılar, Lidyalılar, Karyalılar, Pisidyalılar ve diğerleri tarafından konuşuldu. Bu diller büyük ölçüde [[Helenistik dönem]]de, MÖ 3. yüzyılda yok olmuştu, ancak bazı kalıntıların daha geç dönemlere kadar kalması mümkündü ve [[Luvice]] ile bağlantılı olan [[İsauria]]n dili, MS 5. yüzyılın sonlarına kadar, kayda geçmiş cenaze yazıtları ile [[Geç Antik Çağ]]'a kadar hayatta kalmış olabilir.
+[[Bronz Çağı Çöküşü|Tunç Çağı çöküşünün]] ardından, bir dizi [[Geç Hitit Devletleri]] MÖ 8. yüzyıla kadar ayakta kaldı. Daha sonra [[Demir Çağı]]'nda [[Anadolu dilleri]] Likyalılar, Lidyalılar, Karyalılar, Pisidyalılar ve diğerleri tarafından konuşuldu. Bu diller büyük ölçüde [[Helenistik dönem]]de, MÖ 3. yüzyılda yok olmuştu, ancak bazı kalıntıların daha geç dönemlere kadar kalması mümkündü ve [[Luvice]] ile bağlantılı olan [[İsaurya]] dili, MS 5. yüzyılın sonlarına kadar, kayda geçmiş cenaze yazıtları ile [[Geç Antik Çağ]]'a kadar hayatta kalmış olabilir.
 == Anadolu halkları ==
-[[Dosya:Indo-European Migrations. Source David Anthony (2007), The Horse, The Wheel and Language.jpg|upright=1.14|küçükresim|sağ|alt|David W. Anthony) ''At, Tekerlek ve Dil'' (2007),  kitabındaki  Hint-Avrupa göçleri]]
+[[Dosya:Indo-European Migrations. Source David Anthony (2007), The Horse, The Wheel and Language.jpg|upright=1.14|küçükresim|sağ|alt|David W. Anthony) ''At, Tekerlek ve Dil'' (2007), kitabındaki  Hint-Avrupa göçleri]]
 *([[Hititler]])
 **[[Kapadokyalılar]]? / [[Beyaz Suriyeliler]] ? (Kapadokyalılar ve Beyaz Suriyeliler aynı insanlardı ve Kapadokya Farsça adıydı, Beyaz Suriyelilerin ([[Grekçe]]:Λευκόσυροι, ''Leukosuroi'' – Yunanca adıydı) (Kapadokyalılar, başlangıçta Kapadokya'nın bir parçası olan Batı [[Pontus]]'ta da yaşadılar.
@@ 32. satır: / 32. satır: @@
 ***Dananayim veya Danuna sakinleri ya da Denyen'ler; Kilikya'da [[Adana]] - ''Adanya'') şehir ve bölgesinin sakinleri olabilir veya eski Mısırlılar tarafından 'Denyen' olarak adlandırılan [[Deniz Halkları]]ndan insanlarda olabilir.
 **[[Kommagene Krallığı|Kommageneler]] ?
+**[[İsaurya]]lılar
-**[[İsauria|İsauryalılar]]
 **Lelegesliler?
 **[[Likaonya]]lılar
@@ 72. satır: / 72. satır: @@
 == Kaynakça ==
 === Dipnotlar ===
-{{kaynakça|30em}}
+{{Kaynakça}}
 === Kaynaklar ===
 {{Kaynak başı}}