İçeriğe atla

Kudüs: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
(Tüm bekleyen değişiklikleri göster)
[kontrol edilmemiş revizyon][inceleme bekliyor]
← Önceki sürümle aradaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
Etiketler: tanım değiştirme Görsel Düzenleyici
İmmoBot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.386.061 değişiklik
k dz.
 
(34 kullanıcı tarafından yapılan 61 ara revizyon gösterilmiyor)
14. satır: 14. satır:
| arma = Emblem of Jerusalem.svg
| arma = Emblem of Jerusalem.svg
| arma_boyutu = 80px
| arma_boyutu = 80px
| arma_açıklaması = Filistin idaresindeki Kudüs'ün arması
| arma_açıklaması = İsrail idaresindeki Kudüs'ün arması
| görüntü = {{çoklu resim
| görüntü = {{Çoklu resim
⚫
| perrow = 1/2/3/2
| border = infobox
| border = infobox
| total_width = 300
| total_width = 290
| image_style = border:1;
⚫
| caption_align = center
⚫
| perrow = 1/2/2/2
⚫
| image1 = Jerusalem-1712855.jpg
⚫
| caption_align = center
⚫
| caption1 =
⚫
| image1 = Jerusalem-1712855.jpg
| image2 = המצודה בלילה.jpg
⚫
| caption1 =
| caption2 =
| image2 = Westernwall2.jpg
| image3 = הרברט_סמואל_ירושלים.jpg
| caption2 =
⚫
| caption3 =
| image3 = המצודה בלילה.jpg
| image4 = Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg
⚫
| caption3 =
| caption4 =
| image4 = Israel museum.JPG
| image5 = Old_city_walls_and_mamilla_ave._at_night_-_as_seen_from_"Rooftop"_restauran_-_Jerusalem,_Israel.jpg
| caption4 =
⚫
| caption5 =
| image5 = Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg
| image6 = 16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg
⚫
| caption5 =
⚫
| caption6 =
| image6 = הרברט סמואל ירושלים.jpg
| image7 = Billy_Rose_Art_Garden_(14755133799).jpg
⚫
| caption6 =
| caption7 =
| image7 = Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from "Rooftop" restauran - Jerusalem, Israel.jpg
| image8 = East Jerusalem - The Old City - 171 (4261730886).jpg
| caption7 =
| caption8 =
}}
}}
| görüntü_boyutu =
| görüntü_boyutu =
| görüntü_açıklaması =
| görüntü_açıklaması =
| raptiye_harita = FİLİSTİN
| raptiye_harita = Israel
| raptiye_etiket_konum =
| raptiye_etiket_konum =
| raptiye_harita_boyutu = 270
| raptiye_harita_boyutu = 270
48. satır: 49. satır:
| altbölüm_türü = [[Ülkeler listesi|Ülke]]
| altbölüm_türü = [[Ülkeler listesi|Ülke]]
| altbölüm_adı= '''[[De jure]]:'''<br />([[Batı Kudüs]], {{bayrak|İsrail}})<br />([[Doğu Kudüs]], {{bayrak|Filistin}})<br />'''[[De facto]]:'''<br />{{bayrak|İsrail}}
| altbölüm_adı= '''[[De jure]]:'''<br />([[Batı Kudüs]], {{bayrak|İsrail}})<br />([[Doğu Kudüs]], {{bayrak|Filistin}})<br />'''[[De facto]]:'''<br />{{bayrak|İsrail}}
| altbölüm_türü1 = [[Filistin'in bölgeleri|Filistin ilçesi]]
| altbölüm_türü1 = [[İsrail'in bölgeleri|İsrail ilçesi]]
| altbölüm_adı1=[[Kudüs Bölgesi|Kudüs]]
| altbölüm_adı1=[[Kudüs Bölgesi|Kudüs]]
| altbölüm_türü2 = [[Filistin'in valilikleri|Filistin valiliği]]
| altbölüm_türü2 = [[Filistin'in valilikleri|Filistin valiliği]]
67. satır: 68. satır:
| km2_nüfus_yoğunluğu = oto
| km2_nüfus_yoğunluğu = oto


| zaman_dilimi = [[Filistin Standart Saati|İSS]]
| zaman_dilimi = [[İsrail Standart Saati|İSS]]
| utc_offset = +02.00
| utc_offset = +02.00
| zaman_dilimi_DST = [[İsrail Yaz Saati|İYS]]
| zaman_dilimi_DST = [[İsrail Yaz Saati|İYS]]
92. satır: 93. satır:
{{Kudüs kenar çubuğu}}
{{Kudüs kenar çubuğu}}
[[Dosya: Jerusalem, Palestine (video by Neollene Films) - Dec 11, 2017.webm|küçükresim|sağ|upright=1.18|Kudüs]]
[[Dosya: Jerusalem, Palestine (video by Neollene Films) - Dec 11, 2017.webm|küçükresim|sağ|upright=1.18|Kudüs]]
'''KUDÜS FİLİSTİN'İNDİR, Kudüs''', ({{dil|ar|القُدس}}, e''l-Kuds'') veya '''Yeruşalim''' ({{dil|he|{{Metin/İbranice|יְרוּשָׁלַיִם}} {{ses|He-Jerusalem.ogg|''Yeruşaláyim''|yardım=h}}|}}),<ref>The book: Baitul Muqaddas; by: Abdulqadir; "History of Baitul Muqaddas (Jerusalem), a holy place for Muslims"</ref><ref>The book: A-Z Guide to the Qur'an: A Must-have Reference to Understanding the Contents of the Islamic Holy Book; By: Mokhtar Stork; "JERUSALEM Referred to in Arabic as Baitul Muqaddas (The Holy House) or Baitul Maqdis (The House of the Sanctuary)"</ref><ref>The book: Pan-Islamism in India & Bengal; By: Mohammad Shah; p.&nbsp;63,191; ".. protector of Mecca, Medina and Baitul Muqaddas, the sacred places of pilgrimage of the Muslim world"</ref> [[Orta Doğu]]'nun [[Kenan]] bölgesinde, [[Akdeniz]] ile [[Lut Gölü]] arasındaki [[Yahudiye|Yehuda Dağları]]'ndaki bir [[Plato (coğrafya)|plato]] üzerine kurulmuş eski bir şehirdir. Üç büyük [[İbrahimî dinler|İbrahimî din]] olan [[Yahudilik]], [[Hristiyanlık]] ve [[İslam]] için kutsal sayılan bir şehirdir. [[İsrail]], başkentinin Kudüs olduğunu ilan etmiştir.<ref>{{Web kaynağı |url=https://mfa.gov.il/mfa/aboutisrael/state/pages/jerusalem%20-%20capital%20of%20israel.aspx |başlık=Jerusalem-Capital of Israel |erişimtarihi=18 Temmuz 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200718022035/https://mfa.gov.il/mfa/aboutisrael/state/pages/jerusalem%20-%20capital%20of%20israel.aspx |arşivtarihi=18 Temmuz 2020 |ölüurl=hayır }}</ref> [[Birleşmiş Milletler]], bu kararı tanımadığını açıklamıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://undocs.org/A/ES-10/L.22 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Mart 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20191206021626/https://undocs.org/A/ES-10/L.22 |arşivtarihi=6 Aralık 2019 |ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.un.org/press/en/2017/ga11995.doc.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Mart 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20180726044345/https://www.un.org/press/en/2017/ga11995.doc.htm |arşivtarihi=26 Temmuz 2018 |ölüurl=hayır }}</ref> Aynı şekilde [[Filistin Devleti|Filistin]] de tıpkı İsrail gibi kendi başkentinin Kudüs olduğunu ilan etmiştir.<ref>Capital:
'''Kudüs''' ({{dil|ar|القُدس}}, e''l-Kuds'') veya '''Yeruşalim''' ({{dil|he|{{Metin/İbranice|יְרוּשָׁלַיִם}} {{ses|He-Jerusalem.ogg|''Yeruşaláyim''|yardım=h}}|}}),<ref>The book: Baitul Muqaddas; by: Abdulqadir; "History of Baitul Muqaddas (Jerusalem), a holy place for Muslims"</ref><ref>The book: A-Z Guide to the Qur'an: A Must-have Reference to Understanding the Contents of the Islamic Holy Book; By: Mokhtar Stork; "JERUSALEM Referred to in Arabic as Baitul Muqaddas (The Holy House) or Baitul Maqdis (The House of the Sanctuary)"</ref><ref>The book: Pan-Islamism in India & Bengal; By: Mohammad Shah; p.&nbsp;63,191; ".. protector of Mecca, Medina and Baitul Muqaddas, the sacred places of pilgrimage of the Muslim world"</ref> [[Orta Doğu]]'nun [[Kenan]] bölgesinde, [[Akdeniz]] ile [[Lut Gölü]] arasındaki [[Yahudiye|Yehuda Dağları]]'ndaki bir [[Plato (coğrafya)|plato]] üzerine kurulmuş eski bir şehirdir. Üç büyük [[İbrahimî dinler|İbrahimî din]] olan [[Yahudilik]], [[Hristiyanlık]] ve [[İslam]] için kutsal sayılan bir şehirdir. [[İsrail]], başkentinin Kudüs olduğunu ilan etmiştir.<ref>{{Web kaynağı |url=https://mfa.gov.il/mfa/aboutisrael/state/pages/jerusalem%20-%20capital%20of%20israel.aspx |başlık=Jerusalem-Capital of Israel |erişimtarihi=18 Temmuz 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200718022035/https://mfa.gov.il/mfa/aboutisrael/state/pages/jerusalem%20-%20capital%20of%20israel.aspx |arşivtarihi=18 Temmuz 2020 |ölüurl=hayır }}</ref> [[Birleşmiş Milletler]], bu kararı tanımadığını açıklamıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://undocs.org/A/ES-10/L.22 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Mart 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20191206021626/https://undocs.org/A/ES-10/L.22 |arşivtarihi=6 Aralık 2019 |ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.un.org/press/en/2017/ga11995.doc.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Mart 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20180726044345/https://www.un.org/press/en/2017/ga11995.doc.htm |arşivtarihi=26 Temmuz 2018 |ölüurl=hayır }}</ref> Aynı şekilde [[Filistin Devleti|Filistin]] de tıpkı İsrail gibi kendi başkentinin Kudüs olduğunu ilan etmiştir.<ref>Capital:


* "...Filistin Devleti'nin başkenti Doğu Kudüs olacaktır." ("[http://www.mfa.gov.tr/filistin-kunyesi.tr.mfa] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160305014302/http://www.mfa.gov.tr/filistin-kunyesi.tr.mfa|tarih=5 Mart 2016}}"[[Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı]]"
* "...Filistin Devleti'nin başkenti Doğu Kudüs olacaktır." ("[http://www.mfa.gov.tr/filistin-kunyesi.tr.mfa] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160305014302/http://www.mfa.gov.tr/filistin-kunyesi.tr.mfa|tarih=5 Mart 2016}}"[[Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı]]"
* "Ülkeler kataloğunda İsrail'in başkentini Kudüs olarak gösteren AB Komisyonu, Avrupa Parlamentosu'nun (AP) bazı üyelerinin uyarısıyla internet sitesine İsrail'in uluslararası hukuka aykırı başkent ilanının "uluslararası toplum tarafından tanınmadığı" notunu ekledi. "([http://m.t24.com.tr/haber/israilin-baskenti-neresi,34324] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20151005201405/http://m.t24.com.tr/haber/israilin-baskenti-neresi,34324|tarih=5 Ekim 2015}}"[[t24 haber]]" 13 March 2009)</ref> Günümüzde İsrail ve Filistin Kudüs'ü [[başkent]] olarak kabul eder fakat [[Kudüs'ün statüsü|Uluslararası alanda]] bu kararlar tanınmamaktadır. Çoğu ülke İsrail'deki diplomatik misyonlarını ve [[Büyükelçi]]liklerini [[Tel Aviv]]'de bulundururken, [[Filistin Devleti|Filistin]]'deki diplomatik misyonlar ve [[Büyükelçi]]likler ise [[Ramallah]], [[Gazze|Gazze Şehri]], [[Kahire]] ve [[Şam]] gibi çeşitli yerlerde bulunmaktadır .
* "Ülkeler kataloğunda İsrail'in başkentini Kudüs olarak gösteren AB Komisyonu, Avrupa Parlamentosu'nun (AP) bazı üyelerinin uyarısıyla internet sitesine İsrail'in uluslararası hukuka aykırı başkent ilanının "uluslararası toplum tarafından tanınmadığı" notunu ekledi. "([http://m.t24.com.tr/haber/israilin-baskenti-neresi,34324] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20151005201405/http://m.t24.com.tr/haber/israilin-baskenti-neresi,34324|tarih=5 Ekim 2015}}"[[t24 haber]]" 13 March 2009)</ref> Günümüzde İsrail ve Filistin Kudüs'ü [[başkent]] olarak kabul eder fakat [[Kudüs'ün statüsü|Uluslararası alanda]] bu kararlar tanınmamaktadır. Çoğu ülke İsrail'deki diplomatik misyonlarını ve [[Büyükelçi]]liklerini [[Tel Aviv]]'de bulundururken, [[Filistin Devleti|Filistin]]'deki diplomatik misyonlar ve [[Büyükelçi]]likler ise [[Ramallah]], [[Gazze|Gazze Şehri]], [[Kahire]] ve [[Şam]] gibi çeşitli yerlerde bulunmaktadır.


Şehir, [[Akdeniz]] ve [[Lut Gölü|Ölüdeniz]]’in (Lut Gölü) kuzey sınırı arasında yer almaktadır. [[Doğu Kudüs]] ile birlikte düşünüldüğünde, alan ve nüfus olarak [[İsrail]]’in en kalabalık şehridir.<ref>Largest city:
Şehir, [[Akdeniz]] ve [[Lut Gölü|Ölüdeniz]]'in (Lut Gölü) kuzey sınırı arasında yer almaktadır. [[Doğu Kudüs]] ile birlikte düşünüldüğünde, alan ve nüfus olarak [[İsrail]]'in en kalabalık şehridir.<ref>Largest city:


* "... modern Jerusalem, Israel's largest city ..." (Erlanger, Steven. [http://travel2.nytimes.com/2006/04/16/travel/16jerusalem.html Jerusalem, Now] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090328000448/http://travel2.nytimes.com/2006/04/16/travel/16jerusalem.html|tarih=28 Mart 2009}}, ''[[The New York Times]]'', 16 April 2006.)
* "... modern Jerusalem, Israel's largest city ..." (Erlanger, Steven. [http://travel2.nytimes.com/2006/04/16/travel/16jerusalem.html Jerusalem, Now] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090328000448/http://travel2.nytimes.com/2006/04/16/travel/16jerusalem.html|tarih=28 Mart 2009}}, ''[[The New York Times]]'', 16 April 2006.)
103. satır: 104. satır:
* "Since 1975 unified Jerusalem has been the largest city in Israel." ([http://www.britannica.com/ebi/article-203247 "Jerusalem"] , [[Encyclopædia Britannica|Encyclopædia Britannica Online]], 2006. Retrieved 18 October 2006. [http://web.archive.org/web/20080621103517rn_1/student.britannica.com/comptons/article-203247/Jerusalem Archived] 21 June 2008)
* "Since 1975 unified Jerusalem has been the largest city in Israel." ([http://www.britannica.com/ebi/article-203247 "Jerusalem"] , [[Encyclopædia Britannica|Encyclopædia Britannica Online]], 2006. Retrieved 18 October 2006. [http://web.archive.org/web/20080621103517rn_1/student.britannica.com/comptons/article-203247/Jerusalem Archived] 21 June 2008)
* "Jerusalem is the largest city in the State of Israel. It has the largest population, the most Jews and the most non-Jews of all Israeli cities." (Klein, Menachem. ''Jerusalem: The Future of a Contested City'', New York University Press, 1 March 2001, p.&nbsp;18. ISBN 0-8147-4754-X)
* "Jerusalem is the largest city in the State of Israel. It has the largest population, the most Jews and the most non-Jews of all Israeli cities." (Klein, Menachem. ''Jerusalem: The Future of a Contested City'', New York University Press, 1 March 2001, p.&nbsp;18. ISBN 0-8147-4754-X)
* "In 1967, Tel Aviv was the largest city in Israel. By 1987, more ''Jews'' lived in Jerusalem than the total population of Tel Aviv. Jerusalem had become Israel's premier city." (Friedland, Roger and Hecht, Richard. ''To Rule Jerusalem'', University of California Press, 19 September 2000, p.&nbsp;192. ISBN 0-520-22092-7).</ref><ref name="cbs">{{Web kaynağı | url = http://www.cbs.gov.il/hodaot2006n/11_06_106e.pdf | yayıncı = Central Bureau of Statistics | başlık = Press Release: Jerusalem Day | tarih = 24 Mayıs 2006 | erişimtarihi = 10 Mart 2007 | biçim = PDF | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120930121150/http://www.cbs.gov.il/hodaot2006n/11_06_106e.pdf | arşivtarihi = 30 Eylül 2012 | ölüurl = evet }}</ref> 800 binin üzerinde nüfusa<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jewishpress.com/news/jewish-higher-than-arab-birthrate-in-jerusalem/2012/05/20/ | başlık = Jewish Birthrate Exceeds Arab in Jerusalem | yayıncı = Jewishpress.com | tarih = | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150208185937/http://www.jewishpress.com/news/jewish-higher-than-arab-birthrate-in-jerusalem/2012/05/20/ | arşivtarihi = 8 Şubat 2015 | ölüurl = evet }}</ref> ve 125,1&nbsp;km<sup>2</sup> alana sahiptir.<ref name="mfa-40th">{{Web kaynağı | url = http://www.cbs.gov.il/population/new_2009/table3.pdf | biçim = PDF | yayıncı = Israel Central Bureau of Statistics | başlık = TABLE 3.&nbsp;– POPULATION(1) OF LOCALITIES NUMBERING ABOVE 2,000 RESIDENTS AND OTHER RURAL POPULATION ON 31/12/2008 | erişimtarihi = 26 Ekim 2009 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140327070537/http://www.cbs.gov.il/population/new_2009/table3.pdf | arşivtarihi = 27 Mart 2014 | ölüurl = hayır }}</ref><ref name="profile">{{Web kaynağı | url = http://www.cbs.gov.il/population/new_2009/table3.pdf | yayıncı = [[Israel Central Bureau of Statistics]] | başlık = Local Authorities in Israel 2007, Publication #1295 – Municipality Profiles – Jerusalem | erişimtarihi = 31 Aralık 2007 | biçim = PDF | dil = İbranice | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140327070537/http://www.cbs.gov.il/population/new_2009/table3.pdf | arşivtarihi = 27 Mart 2014 | ölüurl = hayır }}</ref> Uzun tarihi boyunca Kudüs, 2 defa yok edilmiş, 23 defa işgal edilmiş, 52 defa saldırıya uğramış ve 44 defa ele geçirilip tekrar kurtarılmıştır.<ref name="Moment">{{Web kaynağı|url=http://www.momentmag.com/Exclusive/2008/2008-03/200803-Jerusalem.html|yayıncı=Moment Magazine|başlık=Do We Divide the Holiest Holy City?|erişimtarihi=5 Mart 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080603214950/http://www.momentmag.com/Exclusive/2008/2008-03/200803-Jerusalem.html|arşivtarihi=3 Haziran 2008|ölüurl=evet}}. According to Eric H. Cline’s tally in Jerusalem Besieged.</ref> Şehrin en eski bölümüne, [[Milattan önce|MÖ]] 4. binyılda ilk yerleşim gerçekleşti.<ref name="aice">{{Web kaynağı | url = http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Peace/jerutime.html | başlık = Timeline for the History of Jerusalem | eser = Jewish Virtual Library | erişimtarihi = 16 Nisan 2007 | yayıncı = American-Israeli Cooperative Enterprise | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150905131316/http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Peace/jerutime.html | arşivtarihi = 5 Eylül 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> 1538’de [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] padişahı [[I. Süleyman]] hükümdarlığı altında, şehri çevreleyen duvarlar inşa edildi. Bugün bu duvarlar [[Ermeniler|Ermeni]], [[Hristiyanlık|Hristiyan]], [[Yahudiler|Yahudi]] ve [[Müslüman]] olmak üzere dört çeyreğe bölünmüş olan Eski Şehir'i ([[Eski Şehir (Kudüs)|Eski Kudüs]]) çevrelemektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Jerusalem in the 19th Century, The Old City|url=https://archive.org/details/jerusalemin19thc00bena|soyadı=Ben-Arieh|ad=Yehoshua|yayıncı=Yad Izhak Ben Zvi & St. Martin's Press|yıl=1984|sayfa=[https://archive.org/details/jerusalemin19thc00bena/page/14 14]|isbn=0-312-44187-8}}</ref> Eski Kudüs, 1981 yılında [[Dünya Mirası listesi|Dünya Mirasları]] arasına girdi ve ayrıca şehir, ''Tehlike Altında Olan Dünya Mirasları'' arasındadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://whc.unesco.org/en/list/148 | başlık = Old City of Jerusalem and its Walls | yayıncı = Whc.unesco.org | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160116210305/http://whc.unesco.org/en/list/148 | arşivtarihi = 16 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Modern Kudüs, Eski Kudüs’ün sınırlarını aşarak çok büyümüştür.
* "In 1967, Tel Aviv was the largest city in Israel. By 1987, more ''Jews'' lived in Jerusalem than the total population of Tel Aviv. Jerusalem had become Israel's premier city." (Friedland, Roger and Hecht, Richard. ''To Rule Jerusalem'', University of California Press, 19 September 2000, p.&nbsp;192. ISBN 0-520-22092-7).</ref><ref name="cbs">{{Web kaynağı | url = http://www.cbs.gov.il/hodaot2006n/11_06_106e.pdf | yayıncı = Central Bureau of Statistics | başlık = Press Release: Jerusalem Day | tarih = 24 Mayıs 2006 | erişimtarihi = 10 Mart 2007 | biçim = PDF | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120930121150/http://www.cbs.gov.il/hodaot2006n/11_06_106e.pdf | arşivtarihi = 30 Eylül 2012 | ölüurl = evet }}</ref> 800 binin üzerinde nüfusa<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jewishpress.com/news/jewish-higher-than-arab-birthrate-in-jerusalem/2012/05/20/ | başlık = Jewish Birthrate Exceeds Arab in Jerusalem | yayıncı = Jewishpress.com | tarih = | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150208185937/http://www.jewishpress.com/news/jewish-higher-than-arab-birthrate-in-jerusalem/2012/05/20/ | arşivtarihi = 8 Şubat 2015 | ölüurl = evet }}</ref> ve 125,1&nbsp;km<sup>2</sup> alana sahiptir.<ref name="mfa-40th">{{Web kaynağı | url = http://www.cbs.gov.il/population/new_2009/table3.pdf | biçim = PDF | yayıncı = Israel Central Bureau of Statistics | başlık = TABLE 3.&nbsp;– POPULATION(1) OF LOCALITIES NUMBERING ABOVE 2,000 RESIDENTS AND OTHER RURAL POPULATION ON 31/12/2008 | erişimtarihi = 26 Ekim 2009 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140327070537/http://www.cbs.gov.il/population/new_2009/table3.pdf | arşivtarihi = 27 Mart 2014 | ölüurl = hayır }}</ref><ref name="profile">{{Web kaynağı | url = http://www.cbs.gov.il/population/new_2009/table3.pdf | yayıncı = [[Israel Central Bureau of Statistics]] | başlık = Local Authorities in Israel 2007, Publication #1295 – Municipality Profiles – Jerusalem | erişimtarihi = 31 Aralık 2007 | biçim = PDF | dil = İbranice | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140327070537/http://www.cbs.gov.il/population/new_2009/table3.pdf | arşivtarihi = 27 Mart 2014 | ölüurl = hayır }}</ref> Uzun tarihi boyunca Kudüs, 2 defa yok edilmiş, 23 defa işgal edilmiş, 52 defa saldırıya uğramış ve 44 defa ele geçirilip tekrar kurtarılmıştır.<ref name="Moment">{{Web kaynağı|url=http://www.momentmag.com/Exclusive/2008/2008-03/200803-Jerusalem.html|yayıncı=Moment Magazine|başlık=Do We Divide the Holiest Holy City?|erişimtarihi=5 Mart 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080603214950/http://www.momentmag.com/Exclusive/2008/2008-03/200803-Jerusalem.html|arşivtarihi=3 Haziran 2008|ölüurl=evet}}. According to Eric H. Cline’s tally in Jerusalem Besieged.</ref> Şehrin en eski bölümüne, [[Milattan önce|MÖ]] 4. binyılda ilk yerleşim gerçekleşti.<ref name="aice">{{Web kaynağı | url = http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Peace/jerutime.html | başlık = Timeline for the History of Jerusalem | eser = Jewish Virtual Library | erişimtarihi = 16 Nisan 2007 | yayıncı = American-Israeli Cooperative Enterprise | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150905131316/http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Peace/jerutime.html | arşivtarihi = 5 Eylül 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> 1538'de [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] padişahı [[I. Süleyman]] hükümdarlığı altında, şehri çevreleyen duvarlar inşa edildi. Bugün bu duvarlar [[Ermeniler|Ermeni]], [[Hristiyanlık|Hristiyan]], [[Yahudiler|Yahudi]] ve [[Müslüman]] olmak üzere dört çeyreğe bölünmüş olan Eski Şehir'i ([[Eski Şehir (Kudüs)|Eski Kudüs]]) çevrelemektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Jerusalem in the 19th Century, The Old City|url=https://archive.org/details/jerusalemin19thc00bena|soyadı=Ben-Arieh|ad=Yehoshua|yayıncı=Yad Izhak Ben Zvi & St. Martin's Press|yıl=1984|sayfa=[https://archive.org/details/jerusalemin19thc00bena/page/14 14]|isbn=0-312-44187-8}}</ref> Eski Kudüs, 1981 yılında [[Dünya Mirası listesi|Dünya Mirasları]] arasına girdi ve ayrıca şehir, ''Tehlike Altında Olan Dünya Mirasları'' arasındadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://whc.unesco.org/en/list/148 | başlık = Old City of Jerusalem and its Walls | yayıncı = Whc.unesco.org | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160116210305/http://whc.unesco.org/en/list/148 | arşivtarihi = 16 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Modern Kudüs, Eski Kudüs'ün sınırlarını aşarak çok büyümüştür.


[[Sünnilik|Sünni]] Müslümanlar için Kudüs, [[Mekke]] ve [[Medine]]'den sonra en kutsal şehirdir.<ref name="3rd-holiest">Third-holiest city in Islam:
[[Sünnilik|Sünni]] Müslümanlar için Kudüs, [[Mekke]] ve [[Medine]]'den sonra en kutsal şehirdir.<ref name="3rd-holiest">Third-holiest city in Islam:
109. satır: 110. satır:
*{{Kitap kaynağı|başlık=What Everyone Needs to Know about Islam|url=https://archive.org/details/whateveryoneneed00espo|yayıncı=Oxford University Press|tarih=2 Kasım 2002|soyadı=Esposito|ad=John L.|yazarbağı=John Esposito|isbn=0-19-515713-3|sayfa=[https://archive.org/details/whateveryoneneed00espo/page/n178 157]|alıntı=The Night Journey made Jerusalem the third holiest city in Islam}}
*{{Kitap kaynağı|başlık=What Everyone Needs to Know about Islam|url=https://archive.org/details/whateveryoneneed00espo|yayıncı=Oxford University Press|tarih=2 Kasım 2002|soyadı=Esposito|ad=John L.|yazarbağı=John Esposito|isbn=0-19-515713-3|sayfa=[https://archive.org/details/whateveryoneneed00espo/page/n178 157]|alıntı=The Night Journey made Jerusalem the third holiest city in Islam}}
*{{Kitap kaynağı|başlık=Religion and State: The Muslim Approach to Politics|url=https://archive.org/details/religionstatemus0000brow|soyadı=Brown|ad=Leon Carl|yayıncı=[[Columbia University Press]]|tarih=15 Eylül 2000|isbn=0-231-12038-9|sayfa=[https://archive.org/details/religionstatemus0000brow/page/11 11]|bölüm=Setting the Stage: Islam and Muslims|alıntı=The third holiest city of Islam—Jerusalem—is also very much in the center... }}
*{{Kitap kaynağı|başlık=Religion and State: The Muslim Approach to Politics|url=https://archive.org/details/religionstatemus0000brow|soyadı=Brown|ad=Leon Carl|yayıncı=[[Columbia University Press]]|tarih=15 Eylül 2000|isbn=0-231-12038-9|sayfa=[https://archive.org/details/religionstatemus0000brow/page/11 11]|bölüm=Setting the Stage: Islam and Muslims|alıntı=The third holiest city of Islam—Jerusalem—is also very much in the center... }}
*{{Kitap kaynağı|başlık=The Holy City: Jerusalem in the Theology of the Old Testament|url=https://archive.org/details/holycityjerusale0000hopp|soyadı=Hoppe|ad=Leslie J.|yayıncı=Michael Glazier Books|ay=Ağustos|yıl=2000|isbn=0-8146-5081-3|sayfa=[https://archive.org/details/holycityjerusale0000hopp/page/14 14]|alıntı=Jerusalem has always enjoyed a prominent place in Islam. Jerusalem is often referred to as the third holiest city in Islam... }}</ref><ref>"Middle East peace plans" by Willard A. Beling": The Aqsa Mosque on the Temple Mount is the third holiest site in Sunni Islam after Mecca and Medina</ref> İslamiyet’te Kudüs, MS 610 yılında ilk [[kıble]] olmuştur<ref>{{Kitap kaynağı|editör1-soyadı=Lewis|editör1-ad=Bernard|editör2-soyadı=Holt|editör2-ad=P. M.|editör3-soyadı=Lambton|editör3-ad=Ann|başlık=Cambridge History of Islam|yıl=1986|yayıncı=Cambridge University Press}}</ref> ve [[Kur’an]]’a göre [[Muhammed]], 10 yıl sonra [[Miraç]]’a bu şehirden çıkmıştır.<ref>{{Quran-usc-range|17|1|end=3}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Buchanan|ad=Allen|yazarbağı=Allen Buchanan|yıl=2004|başlık=States, Nations, and Borders: The Ethics of Making Boundaries|yayıncı=Cambridge University Press|isbn=0-521-52575-6|url=http://books.google.com/?id=bntCSupRlO4C&pg=PA192&dq=Al-Masjid+Al-Aqsa|erişimtarihi=9 Haziran 2008}}</ref> Kudüs, [[Yahudiler]] için en kutsal şehirdir çünkü [[Tevrat|Tevrat']]a göre İsrail Kralı [[Davud]], milattan önce Kudüs’ü [[İsrail Krallığı (birleşik monarşi)|Birleşik İsrail Krallığı]]’nın başkenti olarak inşa etti ve oğlu Kral [[Süleyman]], ilk tapınağı şehrin içinde kurdu.<ref name="1000BCE">Since the 10th century BCE:{{ref label|bible-david|v|a}}
*{{Kitap kaynağı|başlık=The Holy City: Jerusalem in the Theology of the Old Testament|url=https://archive.org/details/holycityjerusale0000hopp|soyadı=Hoppe|ad=Leslie J.|yayıncı=Michael Glazier Books|ay=Ağustos|yıl=2000|isbn=0-8146-5081-3|sayfa=[https://archive.org/details/holycityjerusale0000hopp/page/14 14]|alıntı=Jerusalem has always enjoyed a prominent place in Islam. Jerusalem is often referred to as the third holiest city in Islam... }}</ref><ref>"Middle East peace plans" by Willard A. Beling": The Aqsa Mosque on the Temple Mount is the third holiest site in Sunni Islam after Mecca and Medina</ref> İslamiyet'te Kudüs, MS 610 yılında ilk [[kıble]] olmuştur<ref>{{Kitap kaynağı|editör1-soyadı=Lewis|editör1-ad=Bernard|editör2-soyadı=Holt|editör2-ad=P. M.|editör3-soyadı=Lambton|editör3-ad=Ann|başlık=Cambridge History of Islam|yıl=1986|yayıncı=Cambridge University Press}}</ref> ve [[Kur’an]]’a göre [[Muhammed]], 10 yıl sonra [[Miraç]]’a bu şehirden çıkmıştır.<ref>{{Quran-usc-range|17|1|end=3}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Buchanan|ad=Allen|yazarbağı=Allen Buchanan|yıl=2004|başlık=States, Nations, and Borders: The Ethics of Making Boundaries|yayıncı=Cambridge University Press|isbn=0-521-52575-6|url=http://books.google.com/?id=bntCSupRlO4C&pg=PA192&dq=Al-Masjid+Al-Aqsa|erişimtarihi=9 Haziran 2008}}</ref> Kudüs, [[Yahudiler]] için en kutsal şehirdir çünkü [[Tevrat|Tevrat']]a göre İsrail Kralı [[Davud]], milattan önce Kudüs’ü [[İsrail Krallığı (birleşik monarşi)|Birleşik İsrail Krallığı]]’nın başkenti olarak inşa etti ve oğlu Kral [[Süleyman]], ilk tapınağı şehrin içinde kurdu.<ref name="1000BCE">Since the 10th century BCE:{{ref label|bible-david|v|a}}

* "Israel was first forged into a unified nation from Jerusalem some 3,000 years ago, when [[David|King David]] seized the crown and united the [[Israelites|twelve tribes]] from this city... For a thousand years Jerusalem was the seat of Jewish sovereignty, the household site of kings, the location of its legislative councils and courts. In exile, the Jewish nation came to be identified with the city that had been the site of its ancient capital. Jews, wherever they were, prayed for its restoration." Roger Friedland, Richard D. Hecht. ''To Rule Jerusalem'', University of California Press, 2000, p.&nbsp;8. ISBN 0-520-22092-7
* "Israel was first forged into a unified nation from Jerusalem some 3,000 years ago, when [[David|King David]] seized the crown and united the [[Israelites|twelve tribes]] from this city... For a thousand years Jerusalem was the seat of Jewish sovereignty, the household site of kings, the location of its legislative councils and courts. In exile, the Jewish nation came to be identified with the city that had been the site of its ancient capital. Jews, wherever they were, prayed for its restoration." Roger Friedland, Richard D. Hecht. ''To Rule Jerusalem'', University of California Press, 2000, p.&nbsp;8. ISBN 0-520-22092-7
* "The Jewish bond to Jerusalem was never broken. For three millennia, Jerusalem has been the center of the Jewish faith, retaining its symbolic value throughout the generations." [http://www.mfa.gov.il/MFA/Facts%20About%20Israel/State/Jerusalem-%20the%20Holy%20City Jerusalem- the Holy City] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130313053448/http://www.mfa.gov.il/MFA/Facts%20About%20Israel/State/Jerusalem-%20the%20Holy%20City|tarih=13 Mart 2013}}, Israeli Ministry of Foreign Affairs, 23 February 2003. Retrieved 24 March 2007.
* "The Jewish bond to Jerusalem was never broken. For three millennia, Jerusalem has been the center of the Jewish faith, retaining its symbolic value throughout the generations." [http://www.mfa.gov.il/MFA/Facts%20About%20Israel/State/Jerusalem-%20the%20Holy%20City Jerusalem- the Holy City] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130313053448/http://www.mfa.gov.il/MFA/Facts%20About%20Israel/State/Jerusalem-%20the%20Holy%20City|tarih=13 Mart 2013}}, Israeli Ministry of Foreign Affairs, 23 February 2003. Retrieved 24 March 2007.
117. satır: 117. satır:
* "For Jews the city has been the pre-eminent focus of their spiritual, cultural, and national life throughout three millennia." Yossi Feintuch, ''U.S. Policy on Jerusalem'', Greenwood Publishing Group, 1987, p.&nbsp;1. ISBN 0-313-25700-0
* "For Jews the city has been the pre-eminent focus of their spiritual, cultural, and national life throughout three millennia." Yossi Feintuch, ''U.S. Policy on Jerusalem'', Greenwood Publishing Group, 1987, p.&nbsp;1. ISBN 0-313-25700-0
* "Jerusalem became the center of the Jewish people some 3,000 years ago" Moshe Maoz, Sari Nusseibeh, ''Jerusalem: Points of Friction – And Beyond'', Brill Academic Publishers, 2000, p.&nbsp;1. ISBN 90-411-8843-6
* "Jerusalem became the center of the Jewish people some 3,000 years ago" Moshe Maoz, Sari Nusseibeh, ''Jerusalem: Points of Friction – And Beyond'', Brill Academic Publishers, 2000, p.&nbsp;1. ISBN 90-411-8843-6
* "The Jewish people are inextricably bound to the city of Jerusalem. No other city has played such a dominant role in the history, politics, culture, religion, national life and consciousness of a people as has Jerusalem in the life of Jewry and Judaism. Since King David established the city as the capital of the Jewish state circa 1000 BCE, it has served as the symbol and most profound expression of the Jewish people's identity as a nation." [http://www.adl.org/israel/advocacy/glossary/jerusalem.asp Basic Facts you should know: Jerusalem] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130104013732/http://www.adl.org/israel/advocacy/glossary/Jerusalem.asp|tarih=4 Ocak 2013}}, [[Anti-Defamation League]], 2007. Retrieved 28 March 2007.</ref> [[Hristiyan]]lar için Kudüs’ün kutsallığı ise, [[Yeni Ahit]]’e göre [[İsa|Nasıralı İsa]]’nın bu şehirde [[İsa'nın çarmıha gerilişi|çarmıha gerilmesinden]]<ref>{{Dergi kaynağı|yazar=Maier, P. L.|yıl=1968|başlık=Sejanus, Pilate, and the Date of the Crucifixion|url=https://archive.org/details/sim_church-history_1968-03_37_1/page/3|dergi= Church History|cilt=37|sayı=1|sayfalar=3-13|jstor=3163182|doi=10.2307/3163182}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|yazar=Fotheringham, J. K.|yıl=1934|başlık=The evidence of astronomy and technical chronology for the date of the crucifixion|dergi=Journal of Theological Studies|cilt=35|sayfalar=146-162|url=http://www.biblicalstudies.org.uk/pdf/astronomy_fotheringham.pdf|doi=10.1093/jts/os-XXXV.138.146|sayı=138|erişimtarihi=10 Mart 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120916144737/http://www.biblicalstudies.org.uk/pdf/astronomy_fotheringham.pdf|arşivtarihi=16 Eylül 2012|ölüurl=hayır}}</ref><ref>''The Mystery of the Last Supper'', by Colin J. Humphreys (2011), Cambridge University Press, Cambridge ISBN 9780-521-732000 page 193</ref> ve 300 yıl sonra [[Helena (imparatoriçe)|Azize Helena]]’nın İsa’nın hayatındaki hac noktalarını belirlemesinden gelmektedir. Sonuç olarak, küçük bir alan olmasına rağmen Eski Kudüs, birçok dinî önem taşıyan noktalara sahiptir. Bunların arasında [[Tapınak Tepesi|Tapınak Dağı]], [[Ağlama Duvarı]], [[Kutsal Kabir Kilisesi]], [[Kubbetü's-Sahre]] ve [[Mescid-i Aksa]] vardır. KUDÜS FİLİSTİN'İNDİR
* "The Jewish people are inextricably bound to the city of Jerusalem. No other city has played such a dominant role in the history, politics, culture, religion, national life and consciousness of a people as has Jerusalem in the life of Jewry and Judaism. Since King David established the city as the capital of the Jewish state circa 1000 BCE, it has served as the symbol and most profound expression of the Jewish people's identity as a nation." [http://www.adl.org/israel/advocacy/glossary/jerusalem.asp Basic Facts you should know: Jerusalem] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130104013732/http://www.adl.org/israel/advocacy/glossary/Jerusalem.asp|tarih=4 Ocak 2013}}, [[Anti-Defamation League]], 2007. Retrieved 28 March 2007.</ref> [[Hristiyan]]lar için Kudüs’ün kutsallığı ise, [[Yeni Ahit]]’e göre [[İsa|Nasıralı İsa]]’nın bu şehirde [[İsa'nın çarmıha gerilişi|çarmıha gerilmesinden]]<ref>{{Dergi kaynağı|yazar=Maier, P. L.|yıl=1968|başlık=Sejanus, Pilate, and the Date of the Crucifixion|url=https://archive.org/details/sim_church-history_1968-03_37_1/page/3|dergi= Church History|cilt=37|sayı=1|sayfalar=3-13|jstor=3163182|doi=10.2307/3163182 | issn = 0009-6407}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|yazar=Fotheringham, J. K.|yıl=1934|başlık=The evidence of astronomy and technical chronology for the date of the crucifixion|dergi=Journal of Theological Studies|cilt=35|sayfalar=146-162|url=http://www.biblicalstudies.org.uk/pdf/astronomy_fotheringham.pdf|doi=10.1093/jts/os-XXXV.138.146|sayı=138|erişimtarihi=10 Mart 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120916144737/http://www.biblicalstudies.org.uk/pdf/astronomy_fotheringham.pdf|arşivtarihi=16 Eylül 2012|ölüurl=hayır}}</ref><ref>''The Mystery of the Last Supper'', by Colin J. Humphreys (2011), Cambridge University Press, Cambridge ISBN 9780-521-732000 page 193</ref> ve 300 yıl sonra [[Helena (imparatoriçe)|Azize Helena]]’nın İsa’nın hayatındaki hac noktalarını belirlemesinden gelmektedir. Sonuç olarak, küçük bir alan olmasına rağmen Eski Kudüs, birçok dinî önem taşıyan noktalara sahiptir. Bunların arasında [[Tapınak Tepesi|Tapınak Dağı]], [[Ağlama Duvarı]], [[Kutsal Kabir Kilisesi]], [[Kubbetü's-Sahre]] ve [[Mescid-i Aksa]] vardır.


Kudüs, 637 yılında, [[Ömer|Halife Ömer]] döneminde, [[Bizans İmparatorluğu]] ile yapılan savaş sonucunda [[Müslüman]] [[Araplar]]ın [[Kudüs'ün Fethi (636-637)|eline geçti]]. 1099 yılında, [[Birinci Haçlı Seferi|I. Haçlı Seferi]] sırasında bu kez [[Hristiyan]]lar şehri ele geçirdiler ve bu bölgelerde [[Kudüs Krallığı]] başta olmak üzere pek çok devlet kurdular. 1187 yılında, [[Selahaddin Eyyubi]] öncülüğünde gerçekleşen [[Hıttin Muharebesi]] ile şehir, 88 yıllık bir aranın ardından tekrar Müslümanların hâkimiyetine geçti. Sonrasında da [[Türkler|Türk]] kontrollerine geçti. [[I. Dünya Savaşı]]'ndan sonra [[Birleşik Krallık]] kontrolüne geçti. Birleşik Krallık çekildikten sonra Müslümanlar ve Yahudiler arasında sorunlara neden oldu. Günümüzde Kudüs’ün statüsü, [[İsrail]]-[[Filistin Devleti|Filistin]] çatışmasının en önemli sorunlarından biri olarak kendisini göstermektedir. [[1948 Arap-İsrail Savaşı]]’nda [[Batı Kudüs]], İsrail tarafından ele geçirilen yerler arasındadır ve Eski Kudüs de içinde olmak üzere [[Doğu Kudüs]], [[Ürdün]] tarafından ele geçirilmiştir. İsrail 1967 yılındaki [[Altı Gün Savaşı]] sonucunda [[Doğu Kudüs]]’ü ele geçirip sonrasında [[Batı Kudüs]] ile birleştirip Kudüs'ün tamamına hakim olmuştur.
Kudüs, 637 yılında, [[Ömer|Halife Ömer]] döneminde, [[Bizans İmparatorluğu]] ile yapılan savaş sonucunda [[Müslüman]] [[Araplar]]ın [[Kudüs'ün Fethi (636-637)|eline geçti]]. 1099 yılında, [[Birinci Haçlı Seferi|I. Haçlı Seferi]] sırasında bu kez [[Hristiyan]]lar şehri ele geçirdiler ve bu bölgelerde [[Kudüs Krallığı]] başta olmak üzere pek çok devlet kurdular. 1187 yılında, [[Selahaddin Eyyubi]] öncülüğünde gerçekleşen [[Hıttin Muharebesi]] ile şehir, 88 yıllık bir aranın ardından tekrar Müslümanların hâkimiyetine geçti. Sonrasında da [[Türkler|Türk]] kontrollerine geçti. [[I. Dünya Savaşı]]'ndan sonra [[Birleşik Krallık]] kontrolüne geçti. Birleşik Krallık çekildikten sonra Müslümanlar ve Yahudiler arasında sorunlara neden oldu. Günümüzde Kudüs’ün statüsü, [[İsrail]]-[[Filistin Devleti|Filistin]] çatışmasının en önemli sorunlarından biri olarak kendisini göstermektedir. [[1948 Arap-İsrail Savaşı]]’nda [[Batı Kudüs]], İsrail tarafından ele geçirilen yerler arasındadır ve Eski Kudüs de içinde olmak üzere [[Doğu Kudüs]], [[Ürdün]] tarafından ele geçirilmiştir. İsrail 1967 yılındaki [[Altı Gün Savaşı]] sonucunda [[Doğu Kudüs]]’ü ele geçirip sonrasında [[Batı Kudüs]] ile birleştirip Kudüs'ün tamamına hakim olmuştur.
125. satır: 125. satır:
== Etimoloji ==
== Etimoloji ==
[[Orta Krallık|Mısır Orta Krallığı]]’na ait düşmanların listelendiği antik yazılarda ''''Rušalim'''' adlı bir şehir ismi geçer ve bu isim evrensel olarak olmasa da genelde Kudüs (Yeruşalayim) olarak bilinir.<ref>{{Kitap kaynağı|yazar1=David Noel Freedman|yazar2=Allen C. Myers|yazar3=Astrid B. Beck|başlık=Eerdmans dictionary of the Bible|url=http://books.google.com/books?id=P9sYIRXZZ2MC|erişimtarihi=19 Ağustos 2010|yıl=2000|yayıncı=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-2400-4|sayfalar=694-695|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130527162441/http://books.google.com/books?id=P9sYIRXZZ2MC|arşivtarihi=27 Mayıs 2013|ölüurl=hayır}}.
[[Orta Krallık|Mısır Orta Krallığı]]’na ait düşmanların listelendiği antik yazılarda ''''Rušalim'''' adlı bir şehir ismi geçer ve bu isim evrensel olarak olmasa da genelde Kudüs (Yeruşalayim) olarak bilinir.<ref>{{Kitap kaynağı|yazar1=David Noel Freedman|yazar2=Allen C. Myers|yazar3=Astrid B. Beck|başlık=Eerdmans dictionary of the Bible|url=http://books.google.com/books?id=P9sYIRXZZ2MC|erişimtarihi=19 Ağustos 2010|yıl=2000|yayıncı=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-2400-4|sayfalar=694-695|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130527162441/http://books.google.com/books?id=P9sYIRXZZ2MC|arşivtarihi=27 Mayıs 2013|ölüurl=hayır}}.
Nadav Naʼaman, ''Canaan in the 2nd Millennium B.C.E.,'' Eisenbrauns, 2005 pp.&nbsp;177ff. offers a dissenting opinion, arguing for the transcription ''Rôsh-ramen'', etymologised to ''r'š'' (head) and ''rmm'' (be exalted), to mean 'the exalted Head', and not referring to Jerusalem.</ref><ref>G. Johannes Botterweck, Helmer Ringgren (eds.) ''Theological Dictionary of the Old Testament'', (tr. David E. Green) William B. Eerdmann, Grand Rapids Michigan, Cambridge, UK 1990, Vol. VI, p.&nbsp;348</ref> Kudüs, [[Abdi-Heba]]’nın Amarna Mektuplarında ''''Urušalimin'''' olarak geçer.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tau.ac.il/humanities/semitic/EA263-end.html | başlık = '&#39;The El Amarna Letters from Canaan'&#39; | yayıncı = Tau.ac.il | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130214052256/http://www.tau.ac.il/humanities/semitic/EA263-end.html | arşivtarihi = 14 Şubat 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> Yeruşalayim, [[Kitâb-ı Mukaddes]]’teki [[Yeşu kitabı]]nda ilk ortaya çıkar. Bu form Yireh (tanrının hizmetinde olan ve tanrıya uyan yer) ve Tanrının (Şalim) karışımıdır. Tanrıya verilen Şalim adı, SLM kökünden türediğinden, Şalom (İbranice) ve Salam (Arapça) barış anlamına da gelir, bu nedenle Yeruşalayim’e Barışın Şehri de denir.<ref>Meir Ben-Dov, ''Historical Atlas of Jerusalem,'' Continuum International Publishing Group, 2002, p.&nbsp;23.</ref><ref name="Stephen J. Binz">{{Kitap kaynağı|başlık=Jerusalem, the Holy City|soyadı=Binz|ad=Stephen J.|yazarbağı=|eşyazarlar=|yıl=2005|yayıncı=Twenty-Third Publications|yer=Connecticut, USA.|isbn=9781585953653|sayfa=2|sayfalar=|url=http://books.google.com/?id=7zLuDlzdTFYC&lpg=PP1&dq=Jerusalem,+the+Holy+City+By+Stephen+J.+Binz&pg=PA2#v=onepage&q=Jerusalem%2C%20the%20Holy%20City%20By%20Stephen%20J.%20Binz&f=false|erişimtarihi=17 Aralık 2011}}</ref> İbranice “-im” eki çoğul anlamına gelir ve “-ayim” eki ise çift anlamına gelir, böylece (Yeruşalayim isminin), Kudüs şehrinin iki tepe üstünde olduğunu belirttiği düşünülür.<ref>{{Kitap kaynağı|isbn=0-405-10298-4|soyadı=Wallace|ad=Edwin Sherman|başlık=Jerusalem the Holy|url=https://archive.org/details/jerusalemholy0000wall|ay=Ağustos|yıl=1977|sayfa=[https://archive.org/details/jerusalemholy0000wall/page/16 16]|alıntı=A similar view was held by those who give the Hebrew dual to the word|yayıncı=Arno Press|yer=New York}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/cu31924083674154|başlık=Jerusalem: The Topography, Economics and History from the Earliest Times to A.D. 70|sayfa=[https://archive.org/details/cu31924083674154/page/n284 251]|yayıncı=Hodder and Stoughton|alıntı=The termination -aim or -ayim used to be taken as the ordinary termination of the dual of nouns, and was explained as signifying the upper and lower cities|yıl=1907|ad=George Adam|soyadı=Smith|isbn=0-7905-2935-1}} (see here [http://books.google.com/books?id=Nf4QAAAAIAAJ&pg=PA251&dq=jerusalem+name+dual&ie=ISO-8859-1] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130527162438/http://books.google.com/books?id=Nf4QAAAAIAAJ&pg=PA251&dq=jerusalem+name+dual&ie=ISO-8859-1|tarih=27 Mayıs 2013}})</ref> [[Arapça]]da Kudüs القُدس [[al-Quds]] olarak geçer ve “kutsal” ya da “Kutsal Tapınak” anlamına gelir.<ref name=Bosworth>{{Kitap kaynağı|başlık=Historic cities of the Islamic world|soyadı=Bosworth|ad=Clifford Edmund|yazarbağı=Clifford Edmund Bosworth|eşyazarlar=|yıl=2007|yayıncı=Koninklijke Brill NV|yer=The Netherlands|isbn=90-04-15388-8|sayfa=|sayfalar=225-226|url=http://books.google.com/?id=UB4uSVt3ulUC&pg=PA226&dq=Jerusalem+Abode+of+Peace#v=onepage&q=Jerusalem%20Abode%20of%20Peace&f=false|erişimtarihi=17 Aralık 2011}}</ref><ref name=DeGarmo>{{Web kaynağı | url = http://centre4conflictstudies.org/wanderingthoughts/category/denise-degarmo/ | başlık = Abode of Peace? | yazar = Denise DeGarmo | tarih = 9 Eylül 2011 | eser = Wandering Thoughts | yayıncı = Center for Conflict Studies | erişimtarihi = 17 Aralık 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131020120952/http://centre4conflictstudies.org/wanderingthoughts/category/denise-degarmo/ | arşivtarihi = 20 Ekim 2013 | ölüurl = evet }}</ref>
Nadav Naʼaman, ''Canaan in the 2nd Millennium B.C.E.,'' Eisenbrauns, 2005 pp.&nbsp;177ff. offers a dissenting opinion, arguing for the transcription ''Rôsh-ramen'', etymologised to ''r'š'' (head) and ''rmm'' (be exalted), to mean 'the exalted Head', and not referring to Jerusalem.</ref><ref>G. Johannes Botterweck, Helmer Ringgren (eds.) ''Theological Dictionary of the Old Testament'', (tr. David E. Green) William B. Eerdmann, Grand Rapids Michigan, Cambridge, UK 1990, Vol. VI, p.&nbsp;348</ref> Kudüs, [[Abdi-Heba]]’nın Amarna Mektuplarında ''''Urušalimin'''' olarak geçer.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tau.ac.il/humanities/semitic/EA263-end.html | başlık = '&#39;The El Amarna Letters from Canaan'&#39; | yayıncı = Tau.ac.il | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130214052256/http://www.tau.ac.il/humanities/semitic/EA263-end.html | arşivtarihi = 14 Şubat 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> Yeruşalayim, [[Kitâb-ı Mukaddes]]’teki [[Yeşu kitabı]]nda ilk ortaya çıkar. Bu form Yireh (tanrının hizmetinde olan ve tanrıya uyan yer) ve Tanrının (Şalim) karışımıdır. Tanrıya verilen Şalim adı, SLM kökünden türediğinden, Şalom (İbranice) ve Salam (Arapça) barış anlamına da gelir, bu nedenle Yeruşalayim’e Barışın Şehri de denir.<ref>Meir Ben-Dov, ''Historical Atlas of Jerusalem,'' Continuum International Publishing Group, 2002, p.&nbsp;23.</ref><ref name="Stephen J. Binz">{{Kitap kaynağı|başlık=Jerusalem, the Holy City|soyadı=Binz|ad=Stephen J.|yazarbağı=|eşyazarlar=|yıl=2005|yayıncı=Twenty-Third Publications|yer=Connecticut, USA.|isbn=9781585953653|sayfa=2|sayfalar=|url=http://books.google.com/?id=7zLuDlzdTFYC&lpg=PP1&dq=Jerusalem,+the+Holy+City+By+Stephen+J.+Binz&pg=PA2#v=onepage&q=Jerusalem%2C%20the%20Holy%20City%20By%20Stephen%20J.%20Binz&f=false|erişimtarihi=17 Aralık 2011}}</ref> İbranice “-im" eki çoğul anlamına gelir ve “-ayim” eki ise çift anlamına gelir, böylece (Yeruşalayim isminin), Kudüs şehrinin iki tepe üstünde olduğunu belirttiği düşünülür.<ref>{{Kitap kaynağı|isbn=0-405-10298-4|soyadı=Wallace|ad=Edwin Sherman|başlık=Jerusalem the Holy|url=https://archive.org/details/jerusalemholy0000wall|ay=Ağustos|yıl=1977|sayfa=[https://archive.org/details/jerusalemholy0000wall/page/16 16]|alıntı=A similar view was held by those who give the Hebrew dual to the word|yayıncı=Arno Press|yer=New York}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/cu31924083674154|başlık=Jerusalem: The Topography, Economics and History from the Earliest Times to A.D. 70|sayfa=[https://archive.org/details/cu31924083674154/page/n284 251]|yayıncı=Hodder and Stoughton|alıntı=The termination -aim or -ayim used to be taken as the ordinary termination of the dual of nouns, and was explained as signifying the upper and lower cities|yıl=1907|ad=George Adam|soyadı=Smith|isbn=0-7905-2935-1}} (see here [http://books.google.com/books?id=Nf4QAAAAIAAJ&pg=PA251&dq=jerusalem+name+dual&ie=ISO-8859-1] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130527162438/http://books.google.com/books?id=Nf4QAAAAIAAJ&pg=PA251&dq=jerusalem+name+dual&ie=ISO-8859-1|tarih=27 Mayıs 2013}})</ref> [[Arapça]]da Kudüs القُدس [[al-Quds]] olarak geçer ve “kutsal” ya da “Kutsal Tapınak” anlamına gelir.<ref name=Bosworth>{{Kitap kaynağı|başlık=Historic cities of the Islamic world|soyadı=Bosworth|ad=Clifford Edmund|yazarbağı=Clifford Edmund Bosworth|eşyazarlar=|yıl=2007|yayıncı=Koninklijke Brill NV|yer=The Netherlands|isbn=90-04-15388-8|sayfa=|sayfalar=225-226|url=http://books.google.com/?id=UB4uSVt3ulUC&pg=PA226&dq=Jerusalem+Abode+of+Peace#v=onepage&q=Jerusalem%20Abode%20of%20Peace&f=false|erişimtarihi=17 Aralık 2011}}</ref><ref name=DeGarmo>{{Web kaynağı | url = http://centre4conflictstudies.org/wanderingthoughts/category/denise-degarmo/ | başlık = Abode of Peace? | yazar = Denise DeGarmo | tarih = 9 Eylül 2011 | eser = Wandering Thoughts | yayıncı = Center for Conflict Studies | erişimtarihi = 17 Aralık 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131020120952/http://centre4conflictstudies.org/wanderingthoughts/category/denise-degarmo/ | arşivtarihi = 20 Ekim 2013 | ölüurl = evet }}</ref>


<timeline>
<timeline>
185. satır: 185. satır:


== Tarih ==
== Tarih ==
Kudüs’ün hem [[İsrail (anlam ayrımı)|İsrail]] milliyetçiliği hem de [[Filistin]] milliyetçiliği arasındaki merkezî pozisyonunu göz önünde bulundurduğumuzda, 5000 yıllık yerleşik hayatı barındıran tarihi incelerken gereken seçicilik, genelde ideolojik ön yargı veya görüşlerden etkilenir. Örneğin, şehrin Yahudi dönemleri, İsrailli milliyetçiler (Siyonistler) için önemlidir ve onlara göre, modern Yahudiler, antik İsraillilerden ve Makabiler’den geldiğini iddia ederler.<ref>“No city in the world, not even Athens or Rome, ever played as great a role in the life of a nation for so long a time, as Jerusalem has done in the life of the Jewish people.” [[David Ben-Gurion]], 1947</ref><ref>“For three thousand years, Jerusalem has been the center of Jewish hope and longing. No other city has played such a dominant role in the history, culture, religion and consciousness of a people as has Jerusalem in the life of Jewry and Judaism. Throughout centuries of exile, Jerusalem remained alive in the hearts of Jews everywhere as the focal point of Jewish history, the symbol of ancient glory, spiritual fulfillment and modern renewal. This heart and soul of the Jewish people engenders the thought that if you want one simple word to symbolize all of Jewish history, that word would be ‘Jerusalem.’” [[Teddy Kollek]] (DC: Washington Institute For Near East Policy, 1990), pp.&nbsp;19–20.</ref> Öte yandan Müslüman, Hristiyan ve Yahudi olmayanlara ait dönemler ise Filistin milliyetçiliği için önemlidir. Filistin milliyetçilerine göre, günümüzde Filistinlileri, bölgede bulunan farklı insan topluluklar oluşturmuştur.<ref>"Throughout history a great diversity of peoples has moved into the region and made Palestine their homeland: [[Canaanites]], [[Jebusites]], [[Philistines]] from [[Crete]], Anatolian and [[Lydia|Lydian]] Greeks, [[Hebrews]], [[Amorites]], [[Edomites]], [[Nabateans]], [[Arameans]], [[Roman empire|Romans]], Arabs, and European [[Crusades|crusaders]], to name a few. Each of them appropriated different regions that overlapped in time and competed for sovereignty and land. Others, such as [[Ancient Egyptians]], [[Hittites]], [[Persian Empire|Persians]], [[Babylonians]], and [[Mongols]], were historical 'events' whose successive occupations were as ravaging as the effects of major earthquakes&nbsp;... Like shooting stars, the various cultures shine for a brief moment before they fade out of official historical and cultural records of Palestine. The people, however, survive. In their customs and manners, fossils of these ancient civilizations survived until modernity—albeit modernity camouflaged under the veneer of Islam and [[Arabic culture]]." Ali Qleibo, Palestinian anthropologist</ref><ref>"(With reference to Palestinians in [[Ottoman empire|Ottoman]] times) Although proud of their [[Arab]] heritage and ancestry, the [[Palestinians]] considered themselves to be descended not only from Arab conquerors of the seventh century but also from [[indigenous peoples]] who had lived in the country since time immemorial, including the ancient [[Hebrews]] and the [[Canaanites]] before them. Acutely aware of the distinctiveness of Palestinian history, the Palestinians saw themselves as the heirs of its rich associations." [[Walid Khalidi]], 1984, ''Before Their Diaspora: A Photographic History of the Palestinians, 1876–1948''. Institute for Palestine Studies</ref> Sonuç olarak, iki taraf da şehrin tarihini, şehir üzerindeki iddialarını güçlendirmek adına politikleştirmektedir.<ref name="bishara">{{Web kaynağı | url = http://weekly.ahram.org.eg/2010/995/focus.htm | başlık = A brief note on Jerusalem | yazar = [[Azmi Bishara]] | erişimtarihi = 22 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121022023740/http://weekly.ahram.org.eg/2010/995/focus.htm | arşivtarihi = 22 Ekim 2012 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://hnn.us/articles/7257.html | başlık = How Jews and Arabs Use (and Misuse) the History of Jerusalem to Score Points | yazar = [[Eric H. Cline]] | erişimtarihi = 22 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130817172605/http://hnn.us/articles/7257.html | arşivtarihi = 17 Ağustos 2013 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mythsandfacts.com/conflict/3/jerusalem.pdf | başlık = One Nation’s Capital Throughout History | yazar = Eli E. Hertz | erişimtarihi = 22 Eylül 2010 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20110129015627/http://www.mythsandfacts.com/Conflict/3/Jerusalem.pdf |arşivtarihi= 29 Ocak 2011 | ölüurl = hayır }}</ref>
Kudüs'ün hem [[İsrail (anlam ayrımı)|İsrail]] milliyetçiliği hem de [[Filistin]] milliyetçiliği arasındaki merkezî pozisyonunu göz önünde bulundurduğumuzda, 5000 yıllık yerleşik hayatı barındıran tarihi incelerken gereken seçicilik, genelde ideolojik ön yargı veya görüşlerden etkilenir. Örneğin, şehrin Yahudi dönemleri, İsrailli milliyetçiler (Siyonistler) için önemlidir ve onlara göre, modern Yahudiler, antik İsraillilerden ve Makabiler'den geldiğini iddia ederler.<ref>“No city in the world, not even Athens or Rome, ever played as great a role in the life of a nation for so long a time, as Jerusalem has done in the life of the Jewish people.” [[David Ben-Gurion]], 1947</ref><ref>“For three thousand years, Jerusalem has been the center of Jewish hope and longing. No other city has played such a dominant role in the history, culture, religion and consciousness of a people as has Jerusalem in the life of Jewry and Judaism. Throughout centuries of exile, Jerusalem remained alive in the hearts of Jews everywhere as the focal point of Jewish history, the symbol of ancient glory, spiritual fulfillment and modern renewal. This heart and soul of the Jewish people engenders the thought that if you want one simple word to symbolize all of Jewish history, that word would be ‘Jerusalem.’” [[Teddy Kollek]] (DC: Washington Institute For Near East Policy, 1990), pp.&nbsp;19–20.</ref> Öte yandan Müslüman, Hristiyan ve Yahudi olmayanlara ait dönemler ise Filistin milliyetçiliği için önemlidir. Filistin milliyetçilerine göre, günümüzde Filistinlileri, bölgede bulunan farklı insan topluluklar oluşturmuştur.<ref>"Throughout history a great diversity of peoples has moved into the region and made Palestine their homeland: [[Canaanites]], [[Jebusites]], [[Philistines]] from [[Crete]], Anatolian and [[Lydia]]n Greeks, [[Hebrews]], [[Amorites]], [[Edomites]], [[Nabateans]], [[Arameans]], [[Roman empire|Romans]], Arabs, and European [[Crusades|crusaders]], to name a few. Each of them appropriated different regions that overlapped in time and competed for sovereignty and land. Others, such as [[Ancient Egyptians]], [[Hittites]], [[Persian Empire|Persians]], [[Babylonians]], and [[Mongols]], were historical 'events' whose successive occupations were as ravaging as the effects of major earthquakes&nbsp;... Like shooting stars, the various cultures shine for a brief moment before they fade out of official historical and cultural records of Palestine. The people, however, survive. In their customs and manners, fossils of these ancient civilizations survived until modernity—albeit modernity camouflaged under the veneer of Islam and [[Arabic culture]]." Ali Qleibo, Palestinian anthropologist</ref><ref>"(With reference to Palestinians in [[Ottoman empire|Ottoman]] times) Although proud of their [[Arab]] heritage and ancestry, the [[Palestinians]] considered themselves to be descended not only from Arab conquerors of the seventh century but also from [[indigenous peoples]] who had lived in the country since time immemorial, including the ancient [[Hebrews]] and the [[Canaanites]] before them. Acutely aware of the distinctiveness of Palestinian history, the Palestinians saw themselves as the heirs of its rich associations." [[Walid Khalidi]], 1984, ''Before Their Diaspora: A Photographic History of the Palestinians, 1876–1948''. Institute for Palestine Studies</ref> Sonuç olarak, iki taraf da şehrin tarihini, şehir üzerindeki iddialarını güçlendirmek adına politikleştirmektedir.<ref name="bishara">{{Web kaynağı | url = http://weekly.ahram.org.eg/2010/995/focus.htm | başlık = A brief note on Jerusalem | yazar = [[Azmi Bishara]] | erişimtarihi = 22 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121022023740/http://weekly.ahram.org.eg/2010/995/focus.htm | arşivtarihi = 22 Ekim 2012 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://hnn.us/articles/7257.html | başlık = How Jews and Arabs Use (and Misuse) the History of Jerusalem to Score Points | yazar = [[Eric H. Cline]] | erişimtarihi = 22 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130817172605/http://hnn.us/articles/7257.html | arşivtarihi = 17 Ağustos 2013 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mythsandfacts.com/conflict/3/jerusalem.pdf | başlık = One Nation’s Capital Throughout History | yazar = Eli E. Hertz | erişimtarihi = 22 Eylül 2010 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20110129015627/http://www.mythsandfacts.com/Conflict/3/Jerusalem.pdf |arşivtarihi= 29 Ocak 2011 | ölüurl = hayır }}</ref>


=== Antik dönem ===
=== Antik dönem ===
[[Dosya:Jebusite Jerusalem.jpg|küçükresim|upright|Davud’un Şehri]]
[[Dosya:Jebusite Jerusalem.jpg|küçükresim|upright|Davud’un Şehri]]
Günümüz Kudüs’ünde bulunan çömlek buluntuları, şehirdeki yaşamın [[Bakır Çağı]]’nda, yerleşimin ise [[Bronz Çağı]]’nda var olduğunu göstermektedir.<ref name="aice"/><ref name="freedman2000">{{Kitap kaynağı|başlık=Eerdmans Dictionary of the Bible|url=https://archive.org/details/eerdmansdictiona0000unse|soyadı=Freedman|ad=David Noel|yayıncı=Wm B. Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-2400-5|tarih=1 Ocak 2000|sayfalar=[https://archive.org/details/eerdmansdictiona0000unse/page/694 694]-95}}</ref> [[Kathleen Kenyon]]’unda içinde bulunduğu bazı arkeologlara göre, Kudüs, Kuzeybatı [[Samiler]] tarafından, Milattan Önce 2600 yılında organize yerleşim alanı olarak kurulmuştur. İlk yerleşim alanları, [[Ofel Tepesi]]’ne kurulmuştur.<ref>Jerome Murphy-O'Connor, ''Keys to Jerusalem: Collected Essays,'' Oxford University Press, 2012 p.&nbsp;4.</ref> [[Kitâb-ı Mukaddes|Kutsal Kitap]] ilk olarak Kudüs’ten, İbrahim’in müttefiki [[Melchizedek]]’in yönettiği şehir olarak bahseder.
Günümüz Kudüs'ünde bulunan çömlek buluntuları, şehirdeki yaşamın [[Bakır Çağı]]'nda, yerleşimin ise [[Bronz Çağı]]'nda var olduğunu göstermektedir.<ref name="aice"/><ref name="freedman2000">{{Kitap kaynağı|başlık=Eerdmans Dictionary of the Bible|url=https://archive.org/details/eerdmansdictiona0000unse|soyadı=Freedman|ad=David Noel|yayıncı=Wm B. Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-2400-5|tarih=1 Ocak 2000|sayfalar=[https://archive.org/details/eerdmansdictiona0000unse/page/694 694]-95}}</ref> [[Kathleen Kenyon]]'unda içinde bulunduğu bazı arkeologlara göre, Kudüs, Kuzeybatı [[Samiler]] tarafından, Milattan Önce 2600 yılında organize yerleşim alanı olarak kurulmuştur. İlk yerleşim alanları, [[Ofel Tepesi]]'ne kurulmuştur.<ref>Jerome Murphy-O'Connor, ''Keys to Jerusalem: Collected Essays,'' Oxford University Press, 2012 p.&nbsp;4.</ref> [[Kitâb-ı Mukaddes|Kutsal Kitap]] ilk olarak Kudüs'ten, İbrahim'in müttefiki [[Melchizedek]]'in yönettiği şehir olarak bahseder.


[[Bronz Çağı]]’nın sonlarına doğru, Kudüs, Mısır’a bağlı bir şehir devletiydi.<ref>Jane M. Cahill, ‘Jerusalem at the time of the United Monarchy’, in Andrew G. Vaughn, Ann E. Killebrew (eds.)''Jerusalem in Bible and Archaeology: The First Temple Period,'' Society of Biblical Literature, 2003p.33.</ref> Birkaç ücra köy ve pastoral bölgeleri yöneten mütevazı bir şehir olup, küçük bir Mısır garnizonuna ve Kral Abdi-Heba gibi atanmış yöneticilere sahipti.<ref>[[Israel Finkelstein]], Neil Asher Silberman,''The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts,'' Simon and Schuster 2002 p.&nbsp;239.</ref> [[I. Seti|Birinci Seti]] ve [[İkinci Ramses]] zamanında, artan zenginlikle birlikte kapsamlı inşalar gerçekleşti.<ref name="Jerome Murphy-O'Connor pp.&nbsp;5-6">Jerome Murphy-O'Connor, ''Keys to Jerusalem: Collected Essays,'' Oxford University Press, 2012 pp.&nbsp;5-6.</ref>
[[Bronz Çağı]]'nın sonlarına doğru, Kudüs, Mısır'a bağlı bir şehir devletiydi.<ref>Jane M. Cahill, ‘Jerusalem at the time of the United Monarchy’, in Andrew G. Vaughn, Ann E. Killebrew (eds.)''Jerusalem in Bible and Archaeology: The First Temple Period,'' Society of Biblical Literature, 2003p.33.</ref> Birkaç ücra köy ve pastoral bölgeleri yöneten mütevazı bir şehir olup, küçük bir Mısır garnizonuna ve Kral Abdi-Heba gibi atanmış yöneticilere sahipti.<ref>[[Israel Finkelstein]], Neil Asher Silberman,''The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts,'' Simon and Schuster 2002 p.&nbsp;239.</ref> [[I. Seti|Birinci Seti]] ve [[İkinci Ramses]] zamanında, artan zenginlikle birlikte kapsamlı inşalar gerçekleşti.<ref name="Jerome Murphy-O'Connor pp.&nbsp;5-6">Jerome Murphy-O'Connor, ''Keys to Jerusalem: Collected Essays,'' Oxford University Press, 2012 pp.&nbsp;5-6.</ref>


Bu dönemde, Kenan bölgesinin [[Mısır İmparatorluğu]]’nun bir parçasını oluşturması, Kutsal Kitap’ta [[Yeşua]]’nın işgalini açıklar.<ref>K. L. Noll, ''Canaan and Israel in Antiquity: An Introduction,'' Continuum Publishing, 2002 p.&nbsp;78.</ref> Kutsal Kitap’ta, Kenani kabileler tarafından işgal edilmiş olsa da, Kudüs’ün Bünyamin kabilesine verilmiş sınırların içerisinde olduğu belirtilir.<ref>{{bibleverse||Joshua|18:28|NIV}})</ref><ref>Nadav Naʼaman, ''Canaan in the 2nd Millennium B.C.E.,'' p.&nbsp;189:'The book of Joshua cannot be treated as a reliable source for the reconstruction of the network of Canaanite cities . .Neither the mention of kings at Jericho, Ai, Bethel, Hebron and Debir, nor the presentation of Jerusalem as the head of a Canaanite coalition can be taken as evidence for reconstructing the reality in the late Bronze Age. One should not select evidence at random from the biblical source to support a theory. Conclusions must be drawn only on the basis of the early sources and the archaeological evidence’.</ref> Davud, Kudüs’ü işgal eder ve Kudüs, [[İsrail Krallığı (birleşik monarşi)|Birleşik İsrail Krallığı]]’nın başkenti ve krallığın dinî merkezlerinden biri olur.<ref>Nadav Naʼaman ''Canaan in the 2nd Millennium B.C.E.,'' p.&nbsp;183.</ref><ref>Israel Finkelstein, Neil Asher Silberman,''The Bible Unearthed,'' p.&nbsp;238.</ref>
Bu dönemde, Kenan bölgesinin [[Mısır İmparatorluğu]]'nun bir parçasını oluşturması, Kutsal Kitap'ta [[Yeşua]]'nın işgalini açıklar.<ref>K. L. Noll, ''Canaan and Israel in Antiquity: An Introduction,'' Continuum Publishing, 2002 p.&nbsp;78.</ref> Kutsal Kitap'ta, Kenani kabileler tarafından işgal edilmiş olsa da, Kudüs'ün Bünyamin kabilesine verilmiş sınırların içerisinde olduğu belirtilir.<ref>{{bibleverse||Joshua|18:28|NIV}})</ref><ref>Nadav Naʼaman, ''Canaan in the 2nd Millennium B.C.E.,'' p.&nbsp;189:'The book of Joshua cannot be treated as a reliable source for the reconstruction of the network of Canaanite cities . .Neither the mention of kings at Jericho, Ai, Bethel, Hebron and Debir, nor the presentation of Jerusalem as the head of a Canaanite coalition can be taken as evidence for reconstructing the reality in the late Bronze Age. One should not select evidence at random from the biblical source to support a theory. Conclusions must be drawn only on the basis of the early sources and the archaeological evidence’.</ref> Davud, Kudüs'ü işgal eder ve Kudüs, [[İsrail Krallığı (birleşik monarşi)|Birleşik İsrail Krallığı]]'nın başkenti ve krallığın dinî merkezlerinden biri olur.<ref>Nadav Naʼaman ''Canaan in the 2nd Millennium B.C.E.,'' p.&nbsp;183.</ref><ref>Israel Finkelstein, Neil Asher Silberman,''The Bible Unearthed,'' p.&nbsp;238.</ref>


[[Kitâb-ı Mukaddes|Kutsal Kitap]]’a göre, [[Davud|Kral Davud]] 40 yıl boyunca hükmetti.<ref>1 Samuel 31:1-13:2 Samuel 5:4-5; Finkelstein, Silberman, op.cit.p.&nbsp;20.</ref> Hükmünün kesin bitiş tarihi üzerindeki genel tahmin Milattan Önce 970'tir. Kral Davud’un ardından, oğlu [[Süleyman]] geçti<ref name="wwbible">{{Kitap kaynağı|başlık=The Complete Book of When and Where: In The Bible And Throughout History|url=https://archive.org/details/completebookofwh0000rust|soyadı=Michael|ad=E.|eşyazarlar=Sharon O. Rusten, Philip Comfort, and Walter A. Elwell|yayıncı=Tyndale House Publishers, Inc.|isbn=0-8423-5508-1|tarih=28 Şubat 2005|sayfalar=[https://archive.org/details/completebookofwh0000rust/page/n20 20]-1, 67}}</ref> ve [[Tapınak Dağı]] üzerinde Kutsal Tapınağı kurdu. [[Süleyman Tapınağı]] (Birinci Tapınak), Ahit sandığının barındığı yer olduğundan, Yahudi tarihinde önemli bir role sahipti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.andrews.edu/ARCHAEOLOGY/archive/merling/newpage3.htm | yayıncı = Andrew's University | başlık = Where is the Ark of the Covenant? | yazar = [http://www.andrews.edu/ARCHAEOLOGY/archive/merling/ Merling, David] | erişimtarihi = 22 Ocak 2007 | tarih = 26 Ağustos 1993 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150709155436/http://www.andrews.edu/archaeology/archive/merling/newpage3.htm | arşivtarihi = 9 Temmuz 2015 | ölüurl = evet }}</ref> 400 yıldan fazla sürede, Milattan Önce 587 yılında gerçekleşen [[Babil]] istilasına kadar, Kudüs, [[İsrail Krallığı (birleşik monarşi)|Birleşik İsrail Krallığı]]’nın ve daha sonra [[Yehuda Krallığı]]’nın politik başkentiydi. Birinci Tapınak dönemi olarak adlandırılan<ref name="bu2-2">{{Web kaynağı | url = http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period2-2-1.htm | yayıncı = Boston University | soyadı = Zank | ad = Michael | başlık = Capital of Judah I (930–722) | erişimtarihi = 22 Ocak 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130528051606/http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period2-2-1.htm | arşivtarihi = 28 Mayıs 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> bu dönemde, tapınak İsraillilerin dinî merkeziydi.<ref>''Jerusalem: Illustrated History Atlas'' Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p.&nbsp;11</ref>
[[Kitâb-ı Mukaddes|Kutsal Kitap]]'a göre, [[Davud|Kral Davud]] 40 yıl boyunca hükmetti.<ref>1 Samuel 31:1-13:2 Samuel 5:4-5; Finkelstein, Silberman, op.cit.p.&nbsp;20.</ref> Hükmünün kesin bitiş tarihi üzerindeki genel tahmin Milattan Önce 970'tir. Kral Davud'un ardından, oğlu [[Süleyman]] geçti<ref name="wwbible">{{Kitap kaynağı|başlık=The Complete Book of When and Where: In The Bible And Throughout History|url=https://archive.org/details/completebookofwh0000rust|soyadı=Michael|ad=E.|eşyazarlar=Sharon O. Rusten, Philip Comfort, and Walter A. Elwell|yayıncı=Tyndale House Publishers, Inc.|isbn=0-8423-5508-1|tarih=28 Şubat 2005|sayfalar=[https://archive.org/details/completebookofwh0000rust/page/n20 20]-1, 67}}</ref> ve [[Tapınak Dağı]] üzerinde Kutsal Tapınağı kurdu. [[Süleyman Tapınağı]] (Birinci Tapınak), Ahit sandığının barındığı yer olduğundan, Yahudi tarihinde önemli bir role sahipti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.andrews.edu/ARCHAEOLOGY/archive/merling/newpage3.htm | yayıncı = Andrew's University | başlık = Where is the Ark of the Covenant? | yazar = [http://www.andrews.edu/ARCHAEOLOGY/archive/merling/ Merling, David] | erişimtarihi = 22 Ocak 2007 | tarih = 26 Ağustos 1993 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150709155436/http://www.andrews.edu/archaeology/archive/merling/newpage3.htm | arşivtarihi = 9 Temmuz 2015 | ölüurl = evet }}</ref> 400 yıldan fazla sürede, Milattan Önce 587 yılında gerçekleşen [[Babil]] istilasına kadar, Kudüs, [[İsrail Krallığı (birleşik monarşi)|Birleşik İsrail Krallığı]]'nın ve daha sonra [[Yehuda Krallığı]]'nın politik başkentiydi. Birinci Tapınak dönemi olarak adlandırılan<ref name="bu2-2">{{Web kaynağı | url = http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period2-2-1.htm | yayıncı = Boston University | soyadı = Zank | ad = Michael | başlık = Capital of Judah I (930–722) | erişimtarihi = 22 Ocak 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130528051606/http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period2-2-1.htm | arşivtarihi = 28 Mayıs 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> bu dönemde, tapınak İsraillilerin dinî merkeziydi.<ref>''Jerusalem: Illustrated History Atlas'' Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p.&nbsp;11</ref>


Süleyman’ın ölümüyle (Milattan Önce 930), on kuzey kabile, İsrail Krallığı’ndan ayrıldı. Davud ve Süleyman liderliğinde, Kudüs [[Yehuda Krallığı]]’nın başkenti olarak kaldı.<ref name=autogenerated1>{{Web kaynağı | url = http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period2-2.htm | yayıncı = Boston University | başlık = Capital of Judah (930–586) | soyadı = Zank | ad = Michael | erişimtarihi = 22 Ocak 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150715082013/http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period2-2.htm | arşivtarihi = 15 Temmuz 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> Antik İsrail döneminden kalıntılar arasında [[Hezekiya]]’nın Tüneli vardır. Bu tünel bir su yolu olup, Yehuda kralı Hezekiye tarafından inşa edilmiş ve antik [[İbranice]] yazılarla süslenmiştir (Siloam yazıları).<ref>Robb Andrew Young, Hezekiah in History and Tradition,P:49</ref> Milattan Önce 8. yüzyılda inşa edilen geniş duvarda [[Hezekiya]] tarafından yapılmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.gojerusalem.com/discover/item_11470/The-Broad-Wall | başlık = The Broad Wall - Jerusalem Attractions, Israel | yayıncı = GoJerusalem.com | tarih = 3 Aralık 2012 | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131210034609/http://www.gojerusalem.com/discover/item_11470/The-Broad-Wall | arşivtarihi = 10 Aralık 2013 | ölüurl = evet }}</ref> [[Silwan]]’daki Firavun’un kızına ait kabirde İbranice yazılar vardır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tau.ac.il/humanities/archaeology/projects/proj_past_silwan.html | başlık = Department of Archaeology - Silwan, Jerusalem: The Survey of the Iron Age Necropolis | yayıncı = Tau.ac.il | tarih = | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121119131503/http://www.tau.ac.il/humanities/archaeology/projects/proj_past_silwan.html | arşivtarihi = 19 Kasım 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> Bu dönemden kalan bir su deposu Robinson’un gemisinin yakınlarında, 2012 yılında bulundu ve bu da [[Yehuda Krallığı]] döneminde yoğun yerleşmenin olduğuna dair güçlü bir kanıt olarak bilinir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jewish-quarter.org.il/atar-migd.asp | başlık = The Israelite Tower | yayıncı = The Jewish Quarter | tarih = | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151212165054/http://www.jewish-quarter.org.il/atar-migd.asp | arşivtarihi = 12 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref>
Süleyman'ın ölümüyle (Milattan Önce 930), on kuzey kabile, İsrail Krallığı'ndan ayrıldı. Davud ve Süleyman liderliğinde, Kudüs [[Yehuda Krallığı]]'nın başkenti olarak kaldı.<ref name=autogenerated1>{{Web kaynağı | url = http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period2-2.htm | yayıncı = Boston University | başlık = Capital of Judah (930–586) | soyadı = Zank | ad = Michael | erişimtarihi = 22 Ocak 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150715082013/http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period2-2.htm | arşivtarihi = 15 Temmuz 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> Antik İsrail döneminden kalıntılar arasında [[Hezekiya]]'nın Tüneli vardır. Bu tünel bir su yolu olup, Yehuda kralı Hezekiye tarafından inşa edilmiş ve antik [[İbranice]] yazılarla süslenmiştir (Siloam yazıları).<ref>Robb Andrew Young, Hezekiah in History and Tradition,P:49</ref> Milattan Önce 8. yüzyılda inşa edilen geniş duvarda [[Hezekiya]] tarafından yapılmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.gojerusalem.com/discover/item_11470/The-Broad-Wall | başlık = The Broad Wall - Jerusalem Attractions, Israel | yayıncı = GoJerusalem.com | tarih = 3 Aralık 2012 | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131210034609/http://www.gojerusalem.com/discover/item_11470/The-Broad-Wall | arşivtarihi = 10 Aralık 2013 | ölüurl = evet }}</ref> [[Silwan]]'daki Firavun'un kızına ait kabirde İbranice yazılar vardır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tau.ac.il/humanities/archaeology/projects/proj_past_silwan.html | başlık = Department of Archaeology - Silwan, Jerusalem: The Survey of the Iron Age Necropolis | yayıncı = Tau.ac.il | tarih = | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121119131503/http://www.tau.ac.il/humanities/archaeology/projects/proj_past_silwan.html | arşivtarihi = 19 Kasım 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> Bu dönemden kalan bir su deposu Robinson'un gemisinin yakınlarında, 2012 yılında bulundu ve bu da [[Yehuda Krallığı]] döneminde yoğun yerleşmenin olduğuna dair güçlü bir kanıt olarak bilinir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jewish-quarter.org.il/atar-migd.asp | başlık = The Israelite Tower | yayıncı = The Jewish Quarter | tarih = | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151212165054/http://www.jewish-quarter.org.il/atar-migd.asp | arşivtarihi = 12 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref>


Milattan Önce 722 yılında, [[Asurlular]]’ın [[İsrail Krallığı]]’nı işgal etmesiyle birlikte, Kudüs, kuzey krallıktan gelen göçmen dalgalarıyla güçlendi. Birinci Tapınak Dönemi, Babillilerin Milattan Önce 586 yılında Yehuda ve Kudüs’ü işgal etmesiyle sona erdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mfa.gov.il/MFA/History/Early+History+-+Archaeology/Water-cistern-6-Sep-2012.htm | başlık = First Temple period public water reservoir uncovered in Jerusalem-6-Sep-2012 | yayıncı = Mfa.gov.il | tarih = 6 Eylül 2012 | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130205230610/http://www.mfa.gov.il/MFA/History/Early+History+-+Archaeology/Water-cistern-6-Sep-2012.htm | arşivtarihi = 5 Şubat 2013 | ölüurl = hayır }}</ref>
Milattan Önce 722 yılında, [[Asurlular]]'ın [[İsrail Krallığı]]'nı işgal etmesiyle birlikte, Kudüs, kuzey krallıktan gelen göçmen dalgalarıyla güçlendi. Birinci Tapınak Dönemi, Babillilerin Milattan Önce 586 yılında Yehuda ve Kudüs'ü işgal etmesiyle sona erdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mfa.gov.il/MFA/History/Early+History+-+Archaeology/Water-cistern-6-Sep-2012.htm | başlık = First Temple period public water reservoir uncovered in Jerusalem-6-Sep-2012 | yayıncı = Mfa.gov.il | tarih = 6 Eylül 2012 | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130205230610/http://www.mfa.gov.il/MFA/History/Early+History+-+Archaeology/Water-cistern-6-Sep-2012.htm | arşivtarihi = 5 Şubat 2013 | ölüurl = hayır }}</ref>


=== Klasik Antik Dönem ===
=== Klasik Antik Dönem ===
Milattan Önce 538 yılında, [[Babil Sürgünü|Babil tutsaklığı]] döneminin ardından, Pers kralı [[Büyük Kiros]], Yahudileri Yehuda’ya tekrar dönmeleri için çağrıda bulundu ve Tapınağı kurmalarına izin verdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.biblegateway.com/passage/?search=Ezra%201:1-4;%206:1-5&version=51; | başlık = Ezra 1:1–4; 6:1–5 | yayıncı = Biblegateway.com | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://www.webcitation.org/6Hcd0jZXd?url=http://www.biblegateway.com/passage/?search=Ezra%201%3A1-4%3B%206%3A1-5 |arşivtarihi= 24 Haziran 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> İkinci Tapınağın inşa edilmesi Milattan Önce 516 yılında, [[I. Darius|Büyük Daryus]] yönetiminde tamamlandı.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Between Rome and Jerusalem: 300 Years of Roman-Judaean Relations | son = Sicker | ilk = Martin | isbn = 0-275-97140-6 | yayıncı = Praeger Publishers | tarih = 30 Ocak 2001 | sayfa = 2 | arşivengelli = evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period2-3.htm | yayıncı = Boston University | başlık = Center of the Persian Satrapy of Judah (539–323) | soyadı = Zank | ad = Michael | erişimtarihi = 22 Ocak 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121021200403/http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period2-3.htm | arşivtarihi = 21 Ekim 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> Milattan Önce 445 yılında, [[I. Artaserhas]], yayımladığı kanunla şehrin duvarlarını tekrar inşa ettirdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.biblegateway.com/passage/?search=Nehemiah%201:3;%202:1-8;&version=51; | başlık = Nehemiah 1:3; 2:1–8 | yayıncı = Biblegateway.com | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://www.webcitation.org/6Hcd29Hpc?url=http://www.biblegateway.com/passage/?search=Nehemiah%201%3A3%3B%202%3A1-8%3B |arşivtarihi= 24 Haziran 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> Kudüs tekrar Yehuda başkenti olma ve Yahudilerin dinî merkezi olma özelliğini tekrar kazandı.
Milattan Önce 538 yılında, [[Babil Sürgünü|Babil tutsaklığı]] döneminin ardından, Pers kralı [[Büyük Kiros]], Yahudileri Yehuda'ya tekrar dönmeleri için çağrıda bulundu ve Tapınağı kurmalarına izin verdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.biblegateway.com/passage/?search=Ezra%201:1-4;%206:1-5&version=51; | başlık = Ezra 1:1–4; 6:1–5 | yayıncı = Biblegateway.com | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://www.webcitation.org/6Hcd0jZXd?url=http://www.biblegateway.com/passage/?search=Ezra%201%3A1-4%3B%206%3A1-5 |arşivtarihi= 24 Haziran 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> İkinci Tapınağın inşa edilmesi Milattan Önce 516 yılında, [[I. Darius|Büyük Daryus]] yönetiminde tamamlandı.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Between Rome and Jerusalem: 300 Years of Roman-Judaean Relations | son = Sicker | ilk = Martin | isbn = 0-275-97140-6 | yayıncı = Praeger Publishers | tarih = 30 Ocak 2001 | sayfa = 2 | arşivengelli = evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period2-3.htm | yayıncı = Boston University | başlık = Center of the Persian Satrapy of Judah (539–323) | soyadı = Zank | ad = Michael | erişimtarihi = 22 Ocak 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121021200403/http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period2-3.htm | arşivtarihi = 21 Ekim 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> Milattan Önce 445 yılında, [[I. Artaserhas]], yayımladığı kanunla şehrin duvarlarını tekrar inşa ettirdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.biblegateway.com/passage/?search=Nehemiah%201:3;%202:1-8;&version=51; | başlık = Nehemiah 1:3; 2:1–8 | yayıncı = Biblegateway.com | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://www.webcitation.org/6Hcd29Hpc?url=http://www.biblegateway.com/passage/?search=Nehemiah%201%3A3%3B%202%3A1-8%3B |arşivtarihi= 24 Haziran 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> Kudüs tekrar Yehuda başkenti olma ve Yahudilerin dinî merkezi olma özelliğini tekrar kazandı.


[[İkinci tapınak]] döneminden kalan birçok mezarlık Kudüs’te bulundu. Bunların arasında Tapınağı kuran Simon’un mezarlığı vardır ve mezarın üzerinde [[Aramice]] yazılar bulunmaktadır.<ref name="jewishvirtuallibrary.org">{{Web kaynağı |url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Archaeology/jerburial.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=10 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20121024035959/http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Archaeology/jerburial.html |arşivtarihi=24 Ekim 2012 |ölüurl=hayır }}</ref> Eski Şehrin kuzeyinde bulunan [[Abba mezarlığı]] da [[Aramice]] yazılara sahiptir. [[Kidron vadisi]]nde bulunan [[Benei Hezir Mezarlığı]], İbranice yazılara sahiptir ve bu yazılar mezarlığın İkinci tapınak rahiplerine ait olduğunu belirtir.<ref name="jewishvirtuallibrary.org"/> Sanhedrin mezarları, 63 adet kayalarla yapılmış bir yeraltı mezarlığını oluşturur. Kuzey Kudüs’te bulunan Sanhedria muhitinde bulunur ve Sanhedrin üyeleri tarafından kullanılmıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://books.google.co.il/books?id=9Z2cFY9iGqgC&pg=PA107&lpg=PA107&dq=sanhedrin+tomb&source=bl&ots=oNlYD2A71w&sig=DeCa31FtmXW4wqYGCYPqYy1Kpak&hl=en&sa=X&ei=abN5ULrUMYO40QXB5ICgBw&redir_esc=y#v=onepage&q=sanhedrin%20tomb&f=false |başlık=Golden Jerusalem By Menashe Har-El |erişimtarihi=10 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130927061352/http://books.google.co.il/books?id=9Z2cFY9iGqgC&pg=PA107&lpg=PA107&dq=sanhedrin+tomb&source=bl&ots=oNlYD2A71w&sig=DeCa31FtmXW4wqYGCYPqYy1Kpak&hl=en&sa=X&ei=abN5ULrUMYO40QXB5ICgBw&redir_esc=y#v=onepage&q=sanhedrin%20tomb&f=false |arşivtarihi=27 Eylül 2013 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>Jerusalem, Part 1: 1-704 edited by Hannah M. Cotton, Leah Di Segni, Werner Eck, Benjamin Isaac, Alla Kushnir-Stein, Haggai Misgav, Jonathan Price, Israel Roll, Ada Yardeni P: 79 [http://books.google.co.il/books?id=7MK_spizMQwC&pg=PA79&lpg=PA79&dq=tomb+of+the+sanhedrin&source=bl&ots=seJ7KD9qJp&sig=J7QKQlnkyrTyq1tP5EzzUb4N8qs&hl=en&sa=X&ei=ev91UMiOI8Or0QWc7oDgCw&ved=0CDkQ6AEwAg#v=onepage&q=tomb%20of%20the%20sanhedrin&f=false] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130927061438/http://books.google.co.il/books?id=7MK_spizMQwC&pg=PA79&lpg=PA79&dq=tomb+of+the+sanhedrin&source=bl&ots=seJ7KD9qJp&sig=J7QKQlnkyrTyq1tP5EzzUb4N8qs&hl=en&sa=X&ei=ev91UMiOI8Or0QWc7oDgCw&ved=0CDkQ6AEwAg#v=onepage&q=tomb%20of%20the%20sanhedrin&f=false|tarih=27 Eylül 2013}}</ref>
[[İkinci tapınak]] döneminden kalan birçok mezarlık Kudüs'te bulundu. Bunların arasında Tapınağı kuran Simon'un mezarlığı vardır ve mezarın üzerinde [[Aramice]] yazılar bulunmaktadır.<ref name="jewishvirtuallibrary.org">{{Web kaynağı |url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Archaeology/jerburial.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=10 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20121024035959/http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Archaeology/jerburial.html |arşivtarihi=24 Ekim 2012 |ölüurl=hayır }}</ref> Eski Şehrin kuzeyinde bulunan [[Abba mezarlığı]] da [[Aramice]] yazılara sahiptir. [[Kidron vadisi]]nde bulunan [[Benei Hezir Mezarlığı]], İbranice yazılara sahiptir ve bu yazılar mezarlığın İkinci tapınak rahiplerine ait olduğunu belirtir.<ref name="jewishvirtuallibrary.org"/> Sanhedrin mezarları, 63 adet kayalarla yapılmış bir yeraltı mezarlığını oluşturur. Kuzey Kudüs'te bulunan Sanhedria muhitinde bulunur ve Sanhedrin üyeleri tarafından kullanılmıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://books.google.co.il/books?id=9Z2cFY9iGqgC&pg=PA107&lpg=PA107&dq=sanhedrin+tomb&source=bl&ots=oNlYD2A71w&sig=DeCa31FtmXW4wqYGCYPqYy1Kpak&hl=en&sa=X&ei=abN5ULrUMYO40QXB5ICgBw&redir_esc=y#v=onepage&q=sanhedrin%20tomb&f=false |başlık=Golden Jerusalem By Menashe Har-El |erişimtarihi=10 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130927061352/http://books.google.co.il/books?id=9Z2cFY9iGqgC&pg=PA107&lpg=PA107&dq=sanhedrin+tomb&source=bl&ots=oNlYD2A71w&sig=DeCa31FtmXW4wqYGCYPqYy1Kpak&hl=en&sa=X&ei=abN5ULrUMYO40QXB5ICgBw&redir_esc=y#v=onepage&q=sanhedrin%20tomb&f=false |arşivtarihi=27 Eylül 2013 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>Jerusalem, Part 1: 1-704 edited by Hannah M. Cotton, Leah Di Segni, Werner Eck, Benjamin Isaac, Alla Kushnir-Stein, Haggai Misgav, Jonathan Price, Israel Roll, Ada Yardeni P: 79 [http://books.google.co.il/books?id=7MK_spizMQwC&pg=PA79&lpg=PA79&dq=tomb+of+the+sanhedrin&source=bl&ots=seJ7KD9qJp&sig=J7QKQlnkyrTyq1tP5EzzUb4N8qs&hl=en&sa=X&ei=ev91UMiOI8Or0QWc7oDgCw&ved=0CDkQ6AEwAg#v=onepage&q=tomb%20of%20the%20sanhedrin&f=false] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130927061438/http://books.google.co.il/books?id=7MK_spizMQwC&pg=PA79&lpg=PA79&dq=tomb+of+the+sanhedrin&source=bl&ots=seJ7KD9qJp&sig=J7QKQlnkyrTyq1tP5EzzUb4N8qs&hl=en&sa=X&ei=ev91UMiOI8Or0QWc7oDgCw&ved=0CDkQ6AEwAg#v=onepage&q=tomb%20of%20the%20sanhedrin&f=false|tarih=27 Eylül 2013}}</ref>


[[Büyük İskender]] [[Pers İmparatorluğu]]’nu işgal ettiğinde, Kudüs ve Yehuda, Makedon kontrolü altına girdi ve zaman içinde Helen asıllı olan [[Ptolemaios Hanedanı]]'nın yönettiği [[Ptolemaios Krallığı|Ptolemaios Krallığı']]nın kontrolüne girdi. Milattan Önce 198 yılında, [[V. Ptolemaios|V. Ptolemaios Epiphanes]], Kudüs ve Yehuda’yı, üçüncü [[Antiokos]] yönetimindeki [[Seleukos İmparatorluğu|Selevkos]]’a kaybetti. Selevkos, Kudüs’ü tekrar Hellenik şehir devleti hâline sokmaya çalıştı. Milattan Önce 168 yılında, Mattatias ve beş oğlunun [[Antiokos Epifanes]]’e karşı gerçekleştirdiği, Makabi isyanıyla Hasmonean Krallığı'nı kurdu ve Milattan Önce 152 yılında Kudüs’ü başkent yaptı.
[[Büyük İskender]] [[Pers İmparatorluğu]]’nu işgal ettiğinde, Kudüs ve Yehuda, Makedon kontrolü altına girdi ve zaman içinde Helen asıllı olan [[Ptolemaios Hanedanı]]'nın yönettiği [[Ptolemaios Krallığı|Ptolemaios Krallığı']]nın kontrolüne girdi. Milattan Önce 198 yılında, [[V. Ptolemaios|V. Ptolemaios Epiphanes]], Kudüs ve Yehuda’yı, üçüncü [[Antiokos]] yönetimindeki [[Seleukos İmparatorluğu|Selevkos]]’a kaybetti. Selevkos, Kudüs’ü tekrar Hellenik şehir devleti hâline sokmaya çalıştı. Milattan Önce 168 yılında, Mattatias ve beş oğlunun [[Antiokos Epifanes]]’e karşı gerçekleştirdiği, Makabi isyanıyla Hasmonean Krallığı'nı kurdu ve Milattan Önce 152 yılında Kudüs’ü başkent yaptı.
214. satır: 214. satır:
Roma Cumhuriyeti güçlenmeye başladığında, Romalılara tabi olan yerel idareci, bir tabi-kral olarak Herod başa koyuldu. [[Herod|Büyük Herod]], kendini şehrin güzelleşip gelişmesine adadı. Duvarlar, kuleler, saraylar yaptı ve Tapınağın bulunduğu alanı genişletti. Herod yönetiminde Tapınağın bulunduğu alan iki kat genişledi.<ref name="wwbible"/><ref>{{Web kaynağı | başlık = This Is Jerusalem | son = Harel | ilk = Menashe | yayıncı = Canaan Publishing House | sayfa = 68–95 | tarih = 1977 | isbn = 0-86628-002-2 | arşivengelli = evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.bu.edu/mzank/Michael_Zank/Jerusalem/templemount.html | başlık = The Temple Mount | soyadı = Zank | ad = Michael | yayıncı = Boston University | erişimtarihi = 22 Ocak 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121021200443/http://www.bu.edu/mzank/Michael_Zank/Jerusalem/templemount.html | arşivtarihi = 21 Ekim 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> Herod’un ölümünden kısa bir süre sonra, Milattan Sonra 6 yılında, Yehuda Roma'ya tabi eyaletlerden olan (Iudaea) biriminin başkenti oldu.<ref>{{Web kaynağı | başlık = The Historical Jesus: the life of a Mediterranean Jewish peasant | soyadı = Crossan | ad = John Dominic | authorlink = John Dominic Crossan | isbn = 0-06-061629-6 | yayıncı = HarperCollins | yer = San Francisco | tarih =26 Şubat 1993|basım= Reprinted| sayfa = 92 | alıntı = from 4 BCE until 6 CE, when Rome, after exiling [Herod Archelaus] to Gaul, assumed direct prefectural control of his territories | arşivengelli = evet}}</ref> Fakat Roma yönetimi, Birinci Yahudi-Roma Savaşı'yla muhalefete uğradı ve bu muhalefet 70 yılında İkinci Tapınağın yıkılmasıyla sonuçlandı. Kudüs, 132 yılında başlayıp üç yıl süren Bar Kokhba Ayaklanması'nda, bir kez daha Yehuda’nın başkenti oldu. İmparator [[Hadrianus]], Iudaea şehrini, komşu şehirlerle birleştirerek Yehuda adını yok edip [[Syria Palaestina]]’yı kurdu. Kudüs’ü Romalı bir şehir hâline getirip adını "Aelia Capitolina" olarak değiştirdi.<ref>Elizabeth Speller, [http://books.google.com/books?id=3c8kB3m0r8kC&pg=PT218 Following Hadrian: A Second-Century Journey Through the Roman Empire] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130527220719/http://books.google.com/books?id=3c8kB3m0r8kC&pg=PT218 |tarih=27 Mayıs 2013 }}, Oxford University Press, 2004, p.&nbsp;218</ref> Yahudilerin şehre yılda bir kez dışında girmesini yasakladı. Bu kurallar<ref name="Schäfer2003">{{Web kaynağı | yazar = Peter Schäfer | başlık = The Bar Kokhba war reconsidered: new perspectives on the second Jewish revolt against Rome | url = http://books.google.com/books?id=1TA-Fg4wBnUC&pg=PA36 | erişimtarihi = 4 Aralık 2011 | tarih = 2003 | yayıncı = Mohr Siebeck | isbn = 978-3-16-148076-8 | sayfalar =36-| arşivurl = https://web.archive.org/web/20160628022220/https://books.google.com/books?id=1TA-Fg4wBnUC&pg=PA36 | arşivtarihi = 28 Haziran 2016 | ölüurl = hayır }}</ref><ref name="erp-places">{{Web kaynağı|url=http://www.usd.edu/erp/Palestine/history.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080310053428/http://www.usd.edu/erp/Palestine/history.htm|arşivtarihi=10 Mart 2008|başlık=Palestine: History|erişimtarihi=18 Nisan 2007|tarih=22 Şubat 2007|soyadı=Lehmann|ad=Clayton Miles|eser=The On-line Encyclopedia of the Roman Provinces|yayıncı=The University of South Dakota|ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Cohen|ad=Shaye J. D.|bölüm=Judaism to Mishnah: 135–220 C.E|başlık=Christianity and Rabbinic Judaism: A Parallel History of their Origins and Early Development|editör=Hershel Shanks|yıl=1996|yer=Washington DC|sayfa=196|yayıncı=Biblical Archaeology Society}}</ref> bütün Yahudileri etkiledi ve böylece şehrin kalıcı laikleşmesini sağlamayı amaçladı.<ref>Emily Jane Hunt,''[http://books.google.com.au/books?id=Dn5ERgK0djMC&pg=PA7 Christianity in the second century: the case of Tatian,] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121123000914/http://books.google.com.au/books?id=Dn5ERgK0djMC&pg=PA7 |tarih=23 Kasım 2012 }}'' Psychology Press, 2003, p.&nbsp;7</ref> Yahudilerin şehre girmemesi Milattan Sonra 4. yüzyıla kadar sürdü.
Roma Cumhuriyeti güçlenmeye başladığında, Romalılara tabi olan yerel idareci, bir tabi-kral olarak Herod başa koyuldu. [[Herod|Büyük Herod]], kendini şehrin güzelleşip gelişmesine adadı. Duvarlar, kuleler, saraylar yaptı ve Tapınağın bulunduğu alanı genişletti. Herod yönetiminde Tapınağın bulunduğu alan iki kat genişledi.<ref name="wwbible"/><ref>{{Web kaynağı | başlık = This Is Jerusalem | son = Harel | ilk = Menashe | yayıncı = Canaan Publishing House | sayfa = 68–95 | tarih = 1977 | isbn = 0-86628-002-2 | arşivengelli = evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.bu.edu/mzank/Michael_Zank/Jerusalem/templemount.html | başlık = The Temple Mount | soyadı = Zank | ad = Michael | yayıncı = Boston University | erişimtarihi = 22 Ocak 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121021200443/http://www.bu.edu/mzank/Michael_Zank/Jerusalem/templemount.html | arşivtarihi = 21 Ekim 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> Herod’un ölümünden kısa bir süre sonra, Milattan Sonra 6 yılında, Yehuda Roma'ya tabi eyaletlerden olan (Iudaea) biriminin başkenti oldu.<ref>{{Web kaynağı | başlık = The Historical Jesus: the life of a Mediterranean Jewish peasant | soyadı = Crossan | ad = John Dominic | authorlink = John Dominic Crossan | isbn = 0-06-061629-6 | yayıncı = HarperCollins | yer = San Francisco | tarih =26 Şubat 1993|basım= Reprinted| sayfa = 92 | alıntı = from 4 BCE until 6 CE, when Rome, after exiling [Herod Archelaus] to Gaul, assumed direct prefectural control of his territories | arşivengelli = evet}}</ref> Fakat Roma yönetimi, Birinci Yahudi-Roma Savaşı'yla muhalefete uğradı ve bu muhalefet 70 yılında İkinci Tapınağın yıkılmasıyla sonuçlandı. Kudüs, 132 yılında başlayıp üç yıl süren Bar Kokhba Ayaklanması'nda, bir kez daha Yehuda’nın başkenti oldu. İmparator [[Hadrianus]], Iudaea şehrini, komşu şehirlerle birleştirerek Yehuda adını yok edip [[Syria Palaestina]]’yı kurdu. Kudüs’ü Romalı bir şehir hâline getirip adını "Aelia Capitolina" olarak değiştirdi.<ref>Elizabeth Speller, [http://books.google.com/books?id=3c8kB3m0r8kC&pg=PT218 Following Hadrian: A Second-Century Journey Through the Roman Empire] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130527220719/http://books.google.com/books?id=3c8kB3m0r8kC&pg=PT218 |tarih=27 Mayıs 2013 }}, Oxford University Press, 2004, p.&nbsp;218</ref> Yahudilerin şehre yılda bir kez dışında girmesini yasakladı. Bu kurallar<ref name="Schäfer2003">{{Web kaynağı | yazar = Peter Schäfer | başlık = The Bar Kokhba war reconsidered: new perspectives on the second Jewish revolt against Rome | url = http://books.google.com/books?id=1TA-Fg4wBnUC&pg=PA36 | erişimtarihi = 4 Aralık 2011 | tarih = 2003 | yayıncı = Mohr Siebeck | isbn = 978-3-16-148076-8 | sayfalar =36-| arşivurl = https://web.archive.org/web/20160628022220/https://books.google.com/books?id=1TA-Fg4wBnUC&pg=PA36 | arşivtarihi = 28 Haziran 2016 | ölüurl = hayır }}</ref><ref name="erp-places">{{Web kaynağı|url=http://www.usd.edu/erp/Palestine/history.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080310053428/http://www.usd.edu/erp/Palestine/history.htm|arşivtarihi=10 Mart 2008|başlık=Palestine: History|erişimtarihi=18 Nisan 2007|tarih=22 Şubat 2007|soyadı=Lehmann|ad=Clayton Miles|eser=The On-line Encyclopedia of the Roman Provinces|yayıncı=The University of South Dakota|ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Cohen|ad=Shaye J. D.|bölüm=Judaism to Mishnah: 135–220 C.E|başlık=Christianity and Rabbinic Judaism: A Parallel History of their Origins and Early Development|editör=Hershel Shanks|yıl=1996|yer=Washington DC|sayfa=196|yayıncı=Biblical Archaeology Society}}</ref> bütün Yahudileri etkiledi ve böylece şehrin kalıcı laikleşmesini sağlamayı amaçladı.<ref>Emily Jane Hunt,''[http://books.google.com.au/books?id=Dn5ERgK0djMC&pg=PA7 Christianity in the second century: the case of Tatian,] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121123000914/http://books.google.com.au/books?id=Dn5ERgK0djMC&pg=PA7 |tarih=23 Kasım 2012 }}'' Psychology Press, 2003, p.&nbsp;7</ref> Yahudilerin şehre girmemesi Milattan Sonra 4. yüzyıla kadar sürdü.
[[Dosya:Ercole de Roberti Destruction of Jerusalem Fighting Fleeing Marching Slaying Burning Chemical reactions b.jpg|küçükresim|Kudüs’ün Romalılar tarafından yıkılması (David Roberts, 1850)]]
[[Dosya:Ercole de Roberti Destruction of Jerusalem Fighting Fleeing Marching Slaying Burning Chemical reactions b.jpg|küçükresim|Kudüs’ün Romalılar tarafından yıkılması (David Roberts, 1850)]]
Bar Kokhba ayaklanmasını takip eden 5 yüzyılda şehir önce Roma sonra Bizans yönetimi altında kaldı. 4. yüzyılda, Roma İmparatoru [[I. Konstantin]], Kudüs’te Hristiyan şehirleri kurdu. Kudüs nüfus ve genişlik olarak oldukça büyüdü. Şehrin toplam nüfusu 200.000’e vardı.<ref name="erp-places"/><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=This Is Jerusalem|soyadı=Har-el|ad=Menashe|yayıncı=Canaan Publishing House|sayfalar=68-95|isbn=0-86628-002-2|yıl=1977}}</ref> Bu dönemden, 7'nci yüzyıla kadar Yahudilerin şehre girmesi yasaklandı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period3-2.htm | soyadı = Zank | ad = Michael | yayıncı = Boston University | başlık = Byzantian Jerusalem | erişimtarihi = 1 Şubat 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121021200552/http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period3-2.htm | arşivtarihi = 21 Ekim 2012 | ölüurl = hayır }}</ref>
Bar Kokhba ayaklanmasını takip eden 5 yüzyılda şehir önce Roma sonra Bizans yönetimi altında kaldı. 4. yüzyılda, Roma İmparatoru [[I. Konstantin]], Kudüs'te Hristiyan şehirleri kurdu. Kudüs nüfus ve genişlik olarak oldukça büyüdü. Şehrin toplam nüfusu 200.000'e vardı.<ref name="erp-places"/><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=This Is Jerusalem|url=https://archive.org/details/thisisjerusalem0000hare|soyadı=Har-el|ad=Menashe|yayıncı=Canaan Publishing House|sayfalar=[https://archive.org/details/thisisjerusalem0000hare/page/n69 68]-95|isbn=0-86628-002-2|yıl=1977}}</ref> Bu dönemden, 7'nci yüzyıla kadar Yahudilerin şehre girmesi yasaklandı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period3-2.htm | soyadı = Zank | ad = Michael | yayıncı = Boston University | başlık = Byzantian Jerusalem | erişimtarihi = 1 Şubat 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121021200552/http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period3-2.htm | arşivtarihi = 21 Ekim 2012 | ölüurl = hayır }}</ref>


[[Roma İmparatorluğu]]’nun doğu kalıntısı, [[Bizans İmparatorluğu]], yıllarca şehrin kontrolünü elinde bulundurdu. Kudüs bir süre Bizans ve Pers İmparatorlukları arasında gidip geldi. 7. yüzyılda Sasani Kralı [[II. Hüsrev]], [[Bizans-Sasani Savaşı (602-628)|Bizans’ın içine doğru saldırıya geçti]]. Suriye’den başlayan saldırıyı Kudüs’e götürdü. Yerel Yahudiler de bu Bizans’a karşı bu saldırıya yardım etti. 614 yılındaki Kudüs istilası, 21 gün süren durmak bilmez savaşla, [[Kudüs Kuşatması (614)|Kudüs’ün ele geçirilmesiyle]] sonuçlandı. Bizans anıları, [[Sasaniler]]in ve Yahudilerin, şehirdeki binlerce Hristiyanı katlettiğini yazar. [[Sasaniler]] tarafından ele geçirilen şehir, 15 yıl Sasani yönetimi altında kalır ve daha sonra Bizans İmparatoru [[Herakleios]] 629 yılında şehri tekrar ele geçirir.<ref>Rodney Aist,''The Christian Topography of Early Islamic Jerusalem,''Brepols Publishers, 2009 p.&nbsp;56:'Persian control of Jerusalem lasted from 614 to 629'.</ref>
[[Roma İmparatorluğu]]'nun doğu kalıntısı, [[Bizans İmparatorluğu]], yıllarca şehrin kontrolünü elinde bulundurdu. Kudüs bir süre Bizans ve Pers İmparatorlukları arasında gidip geldi. 7. yüzyılda Sasani Kralı [[II. Hüsrev]], [[Bizans-Sasani Savaşı (602-628)|Bizans’ın içine doğru saldırıya geçti]]. Suriye'den başlayan saldırıyı Kudüs'e götürdü. Yerel Yahudiler de bu Bizans'a karşı bu saldırıya yardım etti. 614 yılındaki Kudüs istilası, 21 gün süren durmak bilmez savaşla, [[Kudüs Kuşatması (614)|Kudüs’ün ele geçirilmesiyle]] sonuçlandı. Bizans anıları, [[Sasaniler]]in ve Yahudilerin, şehirdeki binlerce Hristiyanı katlettiğini yazar. [[Sasaniler]] tarafından ele geçirilen şehir, 15 yıl Sasani yönetimi altında kalır ve daha sonra Bizans İmparatoru [[Herakleios]] 629 yılında şehri tekrar ele geçirir.<ref>Rodney Aist,''The Christian Topography of Early Islamic Jerusalem,''Brepols Publishers, 2009 p.&nbsp;56:'Persian control of Jerusalem lasted from 614 to 629'.</ref>


=== Orta Çağ ===
=== Orta Çağ ===
[[Dosya:Dome of the Rock viewed through Bab al-Qattanin.jpg|küçükresim|sağ|upright|[[Kubbetü's-Sahre]]]]
[[Dosya:Dome of the Rock viewed through Bab al-Qattanin.jpg|küçükresim|sağ|upright|[[Kubbetü's-Sahre]]]]
Bizans yönetiminde olan Kudüs, [[Ömer|Ömer İbn el-Khattab]]’ın Müslüman ordusu tarafından fethedildi. İslam’ın erken döneminde, Müslümanlar tarafından şehir [[Medînet Beytü'l-Makdis]] (Tapınağın Şehri) olarak anıldı.<ref>Ben-Dov, M. ''Historical Atlas of Jerusalem''. Translated by David Louvish. New York: Continuum, 2002, p.&nbsp;171</ref> Şehrin geri kalanı İliya olarak adlandırdı.<ref>Linquist, J.M., ''The Temple of Jerusalem'', Praeger, London, 2008, p.&nbsp;184</ref> Sonra, Tapınak dağı, [[El-Haram El-Şerif]] (Asil Tapınak) ve çevresindeki şehir de [[Beytü'l-Makdis]] olarak adlandırıldı. Kudüs’ün Müslümanlaştırılması Milattan Sonra 620 yılında başladı. Dinî kurallara göre, Müslümanlar dini ritüellerini yerine getirirken Kudüs’e yüzlerini çevirdiler ve İslam dinine göre, Muhammed, Kudüs’te miraca yükseldi. 16 ay sonra, kıble [[Mekke]]’ye çevrildi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.pij.org/details.php?id=169 | başlık = The Significance of Jerusalem for Muslims | yayıncı = Pij.org | tarih = | erişimtarihi = 17 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150102192952/http://www.pij.org/details.php?id=169 | arşivtarihi = 2 Ocak 2015 | ölüurl = evet }}</ref> 638 yılında, Halifelik yönetim alanını Kudüs’e kadar genişletti.<ref>''Jerusalem: Illustrated History Atlas'' Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p.&nbsp;7</ref> Ara kuşatmalarla, Yahudilerin şehre girmesine izin verdi.<ref>{{A History of Palestine, 634-1099|pages=70-71}}</ref> Halife Ömer İbn Al-Khattab, Hristiyanların ve kutsal alanlarının, Müslümanların yönetimi altında güvende olacaklarını [[Patrik Sofronyus]]’a temin etti.<ref>{{Runciman-A History of the Crusades|volume=1|pages=3-4}}</ref>
Bizans yönetiminde olan Kudüs, [[Ömer|Ömer İbn el-Khattab]]'ın Müslüman ordusu tarafından fethedildi. İslam'ın erken döneminde, Müslümanlar tarafından şehir [[Medînet Beytü'l-Makdis]] (Tapınağın Şehri) olarak anıldı.<ref>Ben-Dov, M. ''Historical Atlas of Jerusalem''. Translated by David Louvish. New York: Continuum, 2002, p.&nbsp;171</ref> Şehrin geri kalanı İliya olarak adlandırdı.<ref>Linquist, J.M., ''The Temple of Jerusalem'', Praeger, London, 2008, p.&nbsp;184</ref> Sonra, Tapınak dağı, [[El-Haram El-Şerif]] (Asil Tapınak) ve çevresindeki şehir de [[Beytü'l-Makdis]] olarak adlandırıldı. Kudüs'ün Müslümanlaştırılması Milattan Sonra 620 yılında başladı. Dinî kurallara göre, Müslümanlar dini ritüellerini yerine getirirken Kudüs'e yüzlerini çevirdiler ve İslam dinine göre, Muhammed, Kudüs'te miraca yükseldi. 16 ay sonra, kıble [[Mekke]]'ye çevrildi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.pij.org/details.php?id=169 | başlık = The Significance of Jerusalem for Muslims | yayıncı = Pij.org | tarih = | erişimtarihi = 17 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150102192952/http://www.pij.org/details.php?id=169 | arşivtarihi = 2 Ocak 2015 | ölüurl = evet }}</ref> 638 yılında, Halifelik yönetim alanını Kudüs'e kadar genişletti.<ref>''Jerusalem: Illustrated History Atlas'' Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p.&nbsp;7</ref> Ara kuşatmalarla, Yahudilerin şehre girmesine izin verdi.<ref>{{A History of Palestine, 634-1099|pages=70-71}}</ref> Halife Ömer İbn Al-Khattab, Hristiyanların ve kutsal alanlarının, Müslümanların yönetimi altında güvende olacaklarını [[Patrik Sofronyus]]'a temin etti.<ref>{{Runciman-A History of the Crusades|volume=1|pages=3-4}}</ref>


Bir rivayete göre, Halife Ömer, kilisede dua etmeye davet aldığında, Müslümanların kiliseyi camiye çevirmemeleri için kilisede dua etmeyi reddetti.<ref>{{Runciman-A History of the Crusades|volume=1|pages=3-4}}, citing [[Patriarch Eutychius of Alexandria|Eutychius]], [[Mihail (Süryani Ortodoks Kilisesi Patriği)|Michael the Syrian]] and Elias of Nisibin. The many sources conserving the story are summarized in Hugues Vincent, F. M. Abel, [http://books.google.com/books/about/J%25C3%25A9rusalem_nouvelle.html Jérusalem Nouvelle] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130527164226/http://books.google.com/books/about/J%25C3%25A9rusalem_nouvelle.html|tarih=27 Mayıs 2013}}, 1914 tome 2, pp.&nbsp;930–932,</ref>
Bir rivayete göre, Halife Ömer, kilisede dua etmeye davet aldığında, Müslümanların kiliseyi camiye çevirmemeleri için kilisede dua etmeyi reddetti.<ref>{{Runciman-A History of the Crusades|volume=1|pages=3-4}}, citing [[Patriarch Eutychius of Alexandria|Eutychius]], [[Mihail (Süryani Ortodoks Kilisesi Patriği)|Michael the Syrian]] and Elias of Nisibin. The many sources conserving the story are summarized in Hugues Vincent, F. M. Abel, [http://books.google.com/books/about/J%25C3%25A9rusalem_nouvelle.html Jérusalem Nouvelle] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130527164226/http://books.google.com/books/about/J%25C3%25A9rusalem_nouvelle.html|tarih=27 Mayıs 2013}}, 1914 tome 2, pp.&nbsp;930–932,</ref>
[[Dosya:1099jerusalem.jpg|küçükresim|upright|İlk haçlı seferlerinde Kudüs, 1099]]
[[Dosya:1099jerusalem.jpg|küçükresim|upright|İlk haçlı seferlerinde Kudüs, 1099]]
Müslümanlar, [[Beytü'l-Makdis]]’e ilk defa gittiklerinde, [[Kur’an]]’da adı geçtiğinden ve hadislerde bahsedildiğinden, [[Mescid-i Aksa]]’yı ilk ziyaret ederdi. Günümüz Arap ve İbrani kaynakları, mescidin etrafının çöplerle dolu olduğunu ve Yahudilerin, Araplarla birlikte temizlediklerini yazar.<ref>Rivka Gonen, ''Contested holiness: Jewish, Muslim, and Christian perspectives on the Temple Mount in Jerusalem,'' Ktav Publishing House, 2003, p.&nbsp;85.</ref> Halife [[Abdülmelik]], 7. yüzyılın sonuna doğru, Kubbetü's-Sahre'nin inşasına başladı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Holy City: Jerusalem in the Theology of the Old Testament|url=https://archive.org/details/holycityjerusale0000hopp|soyadı=Hoppe|ad=Leslie J.|yayıncı=Michael Glazier Books|ay=Ağustos|yıl=2000|isbn=0-8146-5081-3|sayfa=[https://archive.org/details/holycityjerusale0000hopp/page/15 15] }}</ref> 10. yüzyıl tarihçisi [[El-Mukaddesi]], Abdülmelik’in, kubbeyi, Kudüs’teki görkemli kiliselerle yarışsın diye inşa ettirdiğini yazar.<ref name="Yisrael Shalem">{{Web kaynağı | url = http://www.biu.ac.il/js/rennert/history_8.html | soyadı = Shalem | ad = Yisrael | yayıncı = Ingeborg Rennert Center for Jerusalem Studies, [[Bar-Ilan University]] | başlık = The Early Arab Period – 638–1099 | erişimtarihi = 20 Temmuz 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151216173527/http://www.biu.ac.il/JS/rennert/history_8.html | arşivtarihi = 16 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> Sonraki dört yüz boyunca, Kudüs’ün önemi gittikçe azaldı.
Müslümanlar, [[Beytü'l-Makdis]]'e ilk defa gittiklerinde, [[Kur’an]]'da adı geçtiğinden ve hadislerde bahsedildiğinden, [[Mescid-i Aksa]]'yı ilk ziyaret ederdi. Günümüz Arap ve İbrani kaynakları, mescidin etrafının çöplerle dolu olduğunu ve Yahudilerin, Araplarla birlikte temizlediklerini yazar.<ref>Rivka Gonen, ''Contested holiness: Jewish, Muslim, and Christian perspectives on the Temple Mount in Jerusalem,'' Ktav Publishing House, 2003, p.&nbsp;85.</ref> Halife [[Abdülmelik]], 7. yüzyılın sonuna doğru, Kubbetü's-Sahre'nin inşasına başladı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Holy City: Jerusalem in the Theology of the Old Testament|url=https://archive.org/details/holycityjerusale0000hopp|soyadı=Hoppe|ad=Leslie J.|yayıncı=Michael Glazier Books|ay=Ağustos|yıl=2000|isbn=0-8146-5081-3|sayfa=[https://archive.org/details/holycityjerusale0000hopp/page/15 15] }}</ref> 10. yüzyıl tarihçisi [[El-Mukaddesi]], Abdülmelik'in, kubbeyi, Kudüs'teki görkemli kiliselerle yarışsın diye inşa ettirdiğini yazar.<ref name="Yisrael Shalem">{{Web kaynağı | url = http://www.biu.ac.il/js/rennert/history_8.html | soyadı = Shalem | ad = Yisrael | yayıncı = Ingeborg Rennert Center for Jerusalem Studies, [[Bar-Ilan University]] | başlık = The Early Arab Period – 638–1099 | erişimtarihi = 20 Temmuz 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151216173527/http://www.biu.ac.il/JS/rennert/history_8.html | arşivtarihi = 16 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> Sonraki dört yüz boyunca, Kudüs'ün önemi gittikçe azaldı.


1099’da [[Fatimi]] lider yerli Hristiyan nüfusu Kudüs’ten kovdu. Daha sonra, [[Haçlılar]], çok güçlü bir şekilde korunan şehri bir saldırıyla delip, Müslümanların ve Yahudilerin birçoğunu katletti. Daha sonra [[Haçlılar]], Kudüs Krallığını kurdu. Boşaltılan şehir, Yunan, Bulgar, Macar, Gürcü, Ermeni, Suriyeli, Mısırlı, Nasturi, Maruni ve diğerleriyle doldu. Bunun sebebi, hayatta kalan Yahudi ve Müslümanların şehre geri dönüşünü engellemekti. Kuzey-doğu dilimi, [[Mavera-i Ürdün]]’den gelen doğu Hristiyanlarla doldurdu.<ref>Adrian J. Boas, ''Jerusalem in the Time of the Crusades,'' Routledge 2001, pp.&nbsp;14,35.</ref> Sonunda, 1099 yılında, Kudüs nüfusu 30.000 oldu.<ref>{{Dergi kaynağı|soyadı=Hull|ad=Michael D.|yıl=1999|ay=Haziran|başlık=First Crusade: Siege of Jerusalem|dergi=Military History|url=http://www.historynet.com/historical_conflicts/3028446.html?page=4&c=y|erişimtarihi=18 Mayıs 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070930181302/http://www.historynet.com/historical_conflicts/3028446.html?page=4&c=y|arşivtarihi=30 Eylül 2007|ölüurl=hayır}}</ref> 1187 yılında, [[Selâhaddin Eyyubi]], Kudüs’ü haçlıların elinden aldı ve Yahudilerle Müslümanlara şehre tekrar dönmeleri için izin verdi.<ref name="century1">{{Web kaynağı | url = http://www.centuryone.com/hstjrslm.html | yayıncı = The CenturyOne Foundation | başlık = Main Events in the History of Jerusalem | erişimtarihi = 2 Şubat 2007 | yıl = 2003 | eser = Jerusalem: The Endless Crusade | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160113084400/http://www.centuryone.com/hstjrslm.html | arşivtarihi = 13 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Doğu Hristiyan nüfusuna kalmaları için izin verildi.<ref>Adrian J. Boas, ''Jerusalem in the Time of the Crusades,'' Routledge 2001, pp.&nbsp;16,19</ref> Selâhaddin’in Eyyubi hanedanlığında, yeni ev, market, kamu banyoları ve dini yerlerin kurulması emredildi. Buna rağmen, Kudüs’ün stratejik önemini yitirmesi ve Eyyubi’nin kanlı çatışmalarından dolayı Kudüs bir köy statüsüne itildi.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia
1099'da [[Fatimi]] lider yerli Hristiyan nüfusu Kudüs'ten kovdu. Daha sonra, [[Haçlılar]], çok güçlü bir şekilde korunan şehri bir saldırıyla delip, Müslümanların ve Yahudilerin birçoğunu katletti. Daha sonra [[Haçlılar]], Kudüs Krallığını kurdu. Boşaltılan şehir, Yunan, Bulgar, Macar, Gürcü, Ermeni, Suriyeli, Mısırlı, Nasturi, Maruni ve diğerleriyle doldu. Bunun sebebi, hayatta kalan Yahudi ve Müslümanların şehre geri dönüşünü engellemekti. Kuzey-doğu dilimi, [[Mavera-i Ürdün]]'den gelen doğu Hristiyanlarla doldurdu.<ref>Adrian J. Boas, ''Jerusalem in the Time of the Crusades,'' Routledge 2001, pp.&nbsp;14,35.</ref> Sonunda, 1099 yılında, Kudüs nüfusu 30.000 oldu.<ref>{{Dergi kaynağı|soyadı=Hull|ad=Michael D.|yıl=1999|ay=Haziran|başlık=First Crusade: Siege of Jerusalem|dergi=Military History|url=http://www.historynet.com/historical_conflicts/3028446.html?page=4&c=y|erişimtarihi=18 Mayıs 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070930181302/http://www.historynet.com/historical_conflicts/3028446.html?page=4&c=y|arşivtarihi=30 Eylül 2007|ölüurl=hayır}}</ref> 1187 yılında, [[Selâhaddin Eyyubi]], Kudüs'ü haçlıların elinden aldı ve Yahudilerle Müslümanlara şehre tekrar dönmeleri için izin verdi.<ref name="century1">{{Web kaynağı | url = http://www.centuryone.com/hstjrslm.html | yayıncı = The CenturyOne Foundation | başlık = Main Events in the History of Jerusalem | erişimtarihi = 2 Şubat 2007 | yıl = 2003 | eser = Jerusalem: The Endless Crusade | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160113084400/http://www.centuryone.com/hstjrslm.html | arşivtarihi = 13 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Doğu Hristiyan nüfusuna kalmaları için izin verildi.<ref>Adrian J. Boas, ''Jerusalem in the Time of the Crusades,'' Routledge 2001, pp.&nbsp;16,19</ref> Selâhaddin'in Eyyubi hanedanlığında, yeni ev, market, kamu banyoları ve dini yerlerin kurulması emredildi. Buna rağmen, Kudüs'ün stratejik önemini yitirmesi ve Eyyubi'nin kanlı çatışmalarından dolayı Kudüs bir köy statüsüne itildi.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia
|url=http://books.google.com/?id=3SapTk5iGDkC&printsec=frontcover&dq=Cities+of+the+Middle+East#PPA156,M1|ad1=Janet L.|soyadı1=Abu-Lughod|ad2=Michael|soyadı2=Dumper|yıl=2007|yayıncı=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-919-5|sayfa=209|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}</ref> 1244 yılında, Kudüs Harezm Tatarlar tarafından yağmalandı. Hristiyan nüfusu katledip, Yahudileri kovdu.<ref>''Jerusalem: Illustrated History Atlas'' Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p.&nbsp;25.</ref> Harezm’ler Eyyübiler tarafından 1247’de kovuldu. 1250-1517 tarihleri arasında Kudüs [[Memlükler]] tarafından yönetildi. Bu dönemde Memlükler ve Haçlılar arasında birçok savaş gerçekleşti. Bölge depremlerden ve Kara ölümden çok etkilendi.
|url=http://books.google.com/?id=3SapTk5iGDkC&printsec=frontcover&dq=Cities+of+the+Middle+East#PPA156,M1|ad1=Janet L.|soyadı1=Abu-Lughod|ad2=Michael|soyadı2=Dumper|yıl=2007|yayıncı=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-919-5|sayfa=209|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}</ref> 1244 yılında, Kudüs Harezm Tatarlar tarafından yağmalandı. Hristiyan nüfusu katledip, Yahudileri kovdu.<ref>''Jerusalem: Illustrated History Atlas'' Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p.&nbsp;25.</ref> Harezm'ler Eyyübiler tarafından 1247'de kovuldu. 1250-1517 tarihleri arasında Kudüs [[Memlükler]] tarafından yönetildi. Bu dönemde Memlükler ve Haçlılar arasında birçok savaş gerçekleşti. Bölge depremlerden ve Kara ölümden çok etkilendi.


=== Osmanlı dönemi ===
=== Osmanlı dönemi ===
[[Dosya:DavtowerS.jpg|küçükresim|Osmanlı duvarları]]
[[Dosya:DavtowerS.jpg|küçükresim|Osmanlı duvarları]]
Kudüs ve çevresi [[Yavuz Sultan Selim]]'in [[Mısır Seferi]] ile beraber Osmanlı idaresine girdi. Kudüs'teki Osmanlı idaresi 1517'den 1917’ye kadar 400 sene devam etti.<ref name="century1"/> Kudüs, [[I. Süleyman]] yönetiminde zengin bir dönem yaşadı. Barış ve yenilenmeyle dolu bir dönemdi ve bu dönemde şehri çevreleyen büyük duvarlar tekrar inşa edildi. Kudüs'e su getiren kanallar tamir edildi ve çeşmeler inşa edildi. Kanuni'nin eşi [[Hürrem Sultan]] Kudüs'e bir külliye inşa ettirdi. Osmanlı yönetimi boyunca Kudüs bir şehir ve önemli bir din merkezi olarak kaldı.<ref>Amnon Cohen. "Economic Life in Ottoman Jerusalem"; Cambridge University Press, 1989</ref> 1744 yılında, bir İngiliz referans kitabı, Kudüs’ü Filistin’in başkenti olarak saydı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Modern history or the present state of all nations|soyadı=Salmon|ad=Thomas|sayfa=461|yıl=1744|url=http://books.google.com/?id=f7I-AAAAcAAJ&pg=PA534&dq=palestine#v=onepage&q=palestine&f=false|erişimtarihi=28 Ocak 2011}}</ref> Osmanlı, Kudüs’e birçok yenilik getirdi: elçilikler tarafından kullanılan modern Posta sistemi ve posta araçları ve taşıma hizmetleri, şehrin modernleşmesinin ilk işaretleriydi.<ref name="multiref1">[http://jeru.huji.ac.il/eh1.htm The Jerusalem Mosaic] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20091231040026/http://jeru.huji.ac.il/eh1.htm |tarih=31 Aralık 2009 }}, Hebrew University, 2002</ref> 19. yüzyılın ortalarında, Osmanlı, [[Yafa]]’dan Kudüs’e uzanan ilk yolu döşedi ve 1892 de bu yol şehre ulaştı.<ref name="multiref1"/>
Kudüs ve çevresi [[Yavuz Sultan Selim]]'in [[Mısır Seferi]] ile beraber Osmanlı idaresine girdi. Kudüs'teki Osmanlı idaresi 1517'den 1917'ye kadar 400 sene devam etti.<ref name="century1"/> Kudüs, [[I. Süleyman]] yönetiminde zengin bir dönem yaşadı. Barış ve yenilenmeyle dolu bir dönemdi ve bu dönemde şehri çevreleyen büyük duvarlar tekrar inşa edildi. Kudüs'e su getiren kanallar tamir edildi ve çeşmeler inşa edildi. Kanuni'nin eşi [[Hürrem Sultan]] Kudüs'e bir külliye inşa ettirdi. Osmanlı yönetimi boyunca Kudüs bir şehir ve önemli bir din merkezi olarak kaldı.<ref>Amnon Cohen. "Economic Life in Ottoman Jerusalem"; Cambridge University Press, 1989</ref> 1744 yılında, bir İngiliz referans kitabı, Kudüs'ü Filistin'in başkenti olarak saydı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Modern history or the present state of all nations|soyadı=Salmon|ad=Thomas|sayfa=461|yıl=1744|url=http://books.google.com/?id=f7I-AAAAcAAJ&pg=PA534&dq=palestine#v=onepage&q=palestine&f=false|erişimtarihi=28 Ocak 2011}}</ref> Osmanlı, Kudüs'e birçok yenilik getirdi: elçilikler tarafından kullanılan modern Posta sistemi ve posta araçları ve taşıma hizmetleri, şehrin modernleşmesinin ilk işaretleriydi.<ref name="multiref1">[http://jeru.huji.ac.il/eh1.htm The Jerusalem Mosaic] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20091231040026/http://jeru.huji.ac.il/eh1.htm |tarih=31 Aralık 2009 }}, Hebrew University, 2002</ref> 19. yüzyılın ortalarında, Osmanlı, [[Yafa]]'dan Kudüs'e uzanan ilk yolu döşedi ve 1892 de bu yol şehre ulaştı.<ref name="multiref1"/>


[[Dosya:Ben Zakai.jpg|sağ|küçükresim|Ben-Zakai Sinagogu (1893)]]
[[Dosya:Ben Zakai.jpg|sağ|küçükresim|Ben-Zakai Sinagogu (1893)]]
Kudüs 1831 yılında [[Mehmet Ali Paşa]] tarafından ilhak edildiğinde, birçok elçilik ve konsolosluk şehirde güçlü bir varlık oluşturmak istedi. 1836 yılında [[İbrahim Paşa]], Kudüs’teki 4 büyük sinagogun, [[Hurva]]’da dâhil olmak üzere, restore edilmesine izin verdi.<ref name="multiref2">''Jerusalem: Illustrated History Atlas'' Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p.&nbsp;37</ref> 1834’teki Filistin Arap ayaklanmasında, [[Kasım El-Ahmad]], ordusunu Nablus kentinden yönetti ve Kudüs’e saldırdı. Ebu Goş klanı El-Ahmad’a yardım etti ve 31 Mayıs 1834 yılında şehre girdiler. Hristiyan ve Kudüs Yahudileri birçok saldırıya maruz kaldı. İbrahim’in Mısır ordusu, Kasım’ın güçlerini bir sonraki ayda bozguna uğrattı.<ref>1834 Palestinian Arab Revolt
Kudüs 1831 yılında [[Mehmet Ali Paşa]] tarafından ilhak edildiğinde, birçok elçilik ve konsolosluk şehirde güçlü bir varlık oluşturmak istedi. 1836 yılında [[İbrahim Paşa]], Kudüs'teki 4 büyük sinagogun, [[Hurva]]'da dâhil olmak üzere, restore edilmesine izin verdi.<ref name="multiref2">''Jerusalem: Illustrated History Atlas'' Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p.&nbsp;37</ref> 1834'teki Filistin Arap ayaklanmasında, [[Kasım El-Ahmad]], ordusunu Nablus kentinden yönetti ve Kudüs'e saldırdı. Ebu Goş klanı El-Ahmad'a yardım etti ve 31 Mayıs 1834 yılında şehre girdiler. Hristiyan ve Kudüs Yahudileri birçok saldırıya maruz kaldı. İbrahim'in Mısır ordusu, Kasım'ın güçlerini bir sonraki ayda bozguna uğrattı.<ref>1834 Palestinian Arab Revolt


* Joel Beinin (2001) Workers and peasants in the modern Middle East Cambridge University Press, ISBN 0-521-62903-9, p.&nbsp;33
* Joel Beinin (2001) Workers and peasants in the modern Middle East Cambridge University Press, ISBN 0-521-62903-9, p.&nbsp;33
* Beshara, Doumani. (1995). ''[http://www.escholarship.org/editions/view?docId=ft896nb5pc&chunk.id=s1.1.6&toc.depth=1&toc.id=s1.1.6&brand=eschol;query=Qasim#1 Rediscovering Palestine: Egyptian rule, 1831–1840] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200324143302/https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft896nb5pc&chunk.id=s1.1.6&toc.depth=1&toc.id=s1.1.6&brand=eschol;query=Qasim#1|tarih=24 Mart 2020}}'' University of California Press.</ref> Osmanlı yönetimi 1840 yılında yeniden kuruldu, fakat Kudüs’te kalan, Cezayir ve Kuzey Afrika’dan olan Mısırlı Müslümanlar ve Yahudiler, artan sayılarda şehre yerleştiler.<ref name="multiref2"/> 1840 ve 1850’de, uluslararası güçler, [[Filistin]]’de çekişmeye başladılar. Ana yaklaşım nedenleri bölgede bulunan dini azınlıkların üzerindeki korumalarını artırmaktı ve ana çekişmeler, genelde Kudüs’te bulunan konsolosluklar aracıyla gerçekleşti.<ref>''Encyclopedia Judaica'', Jerusalem, Keter, 1978, Volume 9, "State of Israel (Historical Survey)", pp.&nbsp;304–306</ref> [[Prusya]] Konsolosluğuna göre, 1845 yılındaki nüfus 16.410 idi. 7120 Yahudi, 5000 Müslüman, 3390 Hristiyan, 800 Türk asker ve 100 Avrupalı bu sayıyı oluşturmaktaydı.<ref name="multiref2"/> Hristiyan hacıların sayısı Osmanlı yönetimi altında büyüdü. Şükran günü döneminde şehrin nüfusu ikiye katlandı.<ref>''Jerusalem: Illustrated History Atlas'' Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p.&nbsp;35</ref>
* Beshara, Doumani. (1995). ''[http://www.escholarship.org/editions/view?docId=ft896nb5pc&chunk.id=s1.1.6&toc.depth=1&toc.id=s1.1.6&brand=eschol;query=Qasim#1 Rediscovering Palestine: Egyptian rule, 1831–1840] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200324143302/https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft896nb5pc&chunk.id=s1.1.6&toc.depth=1&toc.id=s1.1.6&brand=eschol;query=Qasim#1|tarih=24 Mart 2020}}'' University of California Press.</ref> Osmanlı yönetimi 1840 yılında yeniden kuruldu, fakat Kudüs'te kalan, Cezayir ve Kuzey Afrika'dan olan Mısırlı Müslümanlar ve Yahudiler, artan sayılarda şehre yerleştiler.<ref name="multiref2"/> 1840 ve 1850'de, uluslararası güçler, [[Filistin]]'de çekişmeye başladılar. Ana yaklaşım nedenleri bölgede bulunan dini azınlıkların üzerindeki korumalarını artırmaktı ve ana çekişmeler, genelde Kudüs'te bulunan konsolosluklar aracıyla gerçekleşti.<ref>''Encyclopedia Judaica'', Jerusalem, Keter, 1978, Volume 9, "State of Israel (Historical Survey)", pp.&nbsp;304–306</ref> [[Prusya]] Konsolosluğuna göre, 1845 yılındaki nüfus 16.410 idi. 7120 Yahudi, 5000 Müslüman, 3390 Hristiyan, 800 Türk asker ve 100 Avrupalı bu sayıyı oluşturmaktaydı.<ref name="multiref2"/> Hristiyan hacıların sayısı Osmanlı yönetimi altında büyüdü. Şükran günü döneminde şehrin nüfusu ikiye katlandı.<ref>''Jerusalem: Illustrated History Atlas'' Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p.&nbsp;35</ref>
1860’larda, eski şehir dışında yeni muhitler oluşmaya başladı. Bunun sebebi, büyük duvarlar içinde bulunan Eski Şehrin alan olarak daralması ve kalabalıktan oluşan kötü sağlıklı koşullardı. Rus yerleşkesi ve [[Miskenot Şa’ananim]] 180 yılında kuruldu.<ref>{{Web kaynağı | soyadı = Eylon | ad = Lili | başlık = Jerusalem: Architecture in the Late Ottoman Period | eser = Focus on Israel | yayıncı = Israel Ministry of Foreign Affairs | ay = Nisan | yıl = 1999 | url = http://www.mfa.gov.il/mfa/mfaarchive/1990_1999/1999/4/focus%20on%20israel-%20jerusalem%20-%20architecture%20in%20the%20l | erişimtarihi = 20 Nisan 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151029032116/http://www.mfa.gov.il/mfa/mfaarchive/1990_1999/1999/4/focus%20on%20israel-%20jerusalem%20-%20architecture%20in%20the%20l | arşivtarihi = 29 Ekim 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> 1867’de, Amerikan Misyoner raporlarına göre, Kudüs’ün nüfusu 15.000 üzerindeydi; [tel:4000-5000 4000-5000] Yahudi ve 6000 Müslüman. Her yıl 5000 ile 6000 arasında Rus Hristiyan hacı şehirde bulunurdu.<ref>Ellen Clare Miller, ''Eastern Sketches – notes of scenery, schools and tent life in Syria and Palestine''. Edinburgh: William Oliphant and Company. 1871. Page 126: 'It is difficult to obtain a correct estimate of the number of inhabitants of Jerusalem...'</ref> 1874’te Kudüs özel bir idareye sahip bir vilayet oldu. [[Suriye Vilayeti]]’nden kopuk, direkt olarak İstanbul’a bağlı bir şehir oldu.<ref>{{Kitap kaynağı|ad=James P.|soyadı=Jankowski|başlık=Rethinking Nationalism in the Arab Middle East|url=http://books.google.com/?id=f3axNF2GdCkC&dq=Jerusalem+1874+Ottoman|yayıncı=Columbia University Press|yıl=1997|sayfa=174|isbn=0231106955}}</ref> 1880’lere kadar Kudüs’te hiçbir resmi yetimhane yoktu. Bunun sebebi ailelerin birbirlerine bakmasıydı. 1881 yılında, Kudüs’teki ilk Yetimhane, [[Diskin Yetimhanesi]], kuruldu. Bu yetimhanenin kurulmasının sebebi, [[Rus Pogromu]]’ndan kurtulan Yahudi çocukların Kudüs’e gelmesiydi. Yirminci yüzyılın başında Zion Blumthental Yetimhanesi (1900) ve Kızlar için bir yetimhane kuruldu (1902).<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://books.google.com/?id=eLgOAAAAQAAJ&pg=PA3&dq=zion+orphanage+jerusalem#v=onepage&q=zion%20orphanage%20jerusalem&f=false|başlık=Israelis in Institutions: Studies in child placement, practice, and policy|ad=Eliezer David|soyadı=Jaffe|yıl=1983|yayıncı=Taylor & Francis|isbn=0-677-05960-4|sayfa=3}}</ref>
1860'larda, eski şehir dışında yeni muhitler oluşmaya başladı. Bunun sebebi, büyük duvarlar içinde bulunan Eski Şehrin alan olarak daralması ve kalabalıktan oluşan kötü sağlıklı koşullardı. Rus yerleşkesi ve [[Miskenot Şa’ananim]] 180 yılında kuruldu.<ref>{{Web kaynağı | soyadı = Eylon | ad = Lili | başlık = Jerusalem: Architecture in the Late Ottoman Period | eser = Focus on Israel | yayıncı = Israel Ministry of Foreign Affairs | ay = Nisan | yıl = 1999 | url = http://www.mfa.gov.il/mfa/mfaarchive/1990_1999/1999/4/focus%20on%20israel-%20jerusalem%20-%20architecture%20in%20the%20l | erişimtarihi = 20 Nisan 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151029032116/http://www.mfa.gov.il/mfa/mfaarchive/1990_1999/1999/4/focus%20on%20israel-%20jerusalem%20-%20architecture%20in%20the%20l | arşivtarihi = 29 Ekim 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> 1867'de, Amerikan Misyoner raporlarına göre, Kudüs'ün nüfusu 15.000 üzerindeydi; [tel:4000-5000 4000-5000] Yahudi ve 6000 Müslüman. Her yıl 5000 ile 6000 arasında Rus Hristiyan hacı şehirde bulunurdu.<ref>Ellen Clare Miller, ''Eastern Sketches – notes of scenery, schools and tent life in Syria and Palestine''. Edinburgh: William Oliphant and Company. 1871. Page 126: 'It is difficult to obtain a correct estimate of the number of inhabitants of Jerusalem...'</ref> 1874'te Kudüs özel bir idareye sahip bir vilayet oldu. [[Suriye Vilayeti]]'nden kopuk, direkt olarak İstanbul'a bağlı bir şehir oldu.<ref>{{Kitap kaynağı|ad=James P.|soyadı=Jankowski|başlık=Rethinking Nationalism in the Arab Middle East|url=http://books.google.com/?id=f3axNF2GdCkC&dq=Jerusalem+1874+Ottoman|yayıncı=Columbia University Press|yıl=1997|sayfa=174|isbn=0231106955}}</ref> 1880'lere kadar Kudüs'te hiçbir resmi yetimhane yoktu. Bunun sebebi ailelerin birbirlerine bakmasıydı. 1881 yılında, Kudüs'teki ilk Yetimhane, [[Diskin Yetimhanesi]], kuruldu. Bu yetimhanenin kurulmasının sebebi, [[Rus Pogromu]]'ndan kurtulan Yahudi çocukların Kudüs'e gelmesiydi. Yirminci yüzyılın başında Zion Blumthental Yetimhanesi (1900) ve Kızlar için bir yetimhane kuruldu (1902).<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://books.google.com/?id=eLgOAAAAQAAJ&pg=PA3&dq=zion+orphanage+jerusalem#v=onepage&q=zion%20orphanage%20jerusalem&f=false|başlık=Israelis in Institutions: Studies in child placement, practice, and policy|ad=Eliezer David|soyadı=Jaffe|yıl=1983|yayıncı=Taylor & Francis|isbn=0-677-05960-4|sayfa=3}}</ref>


=== İngiliz himayesi ===
=== İngiliz himayesi ===
[[Dosya:Allenby enters Jerusalem 1917.jpg|küçükresim|sağ|[[Edmund Allenby|General Edmund Allenby]] Kudüs’e girer, 11 Aralık 1917]]
[[Dosya:Allenby enters Jerusalem 1917.jpg|küçükresim|sağ|[[Edmund Allenby|General Edmund Allenby]] Kudüs’e girer, 11 Aralık 1917]]
1917 yılında, Kudüs Savaşı’ndan sonra, General [[Edmund Allenby]] tarafından yönetilen İngiliz Ordusu, şehri ele geçirdi.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Fromkin|ad=David|yayıncı=Owl Books e|basım=2. reprinted|isbn=0-8050-6884-8|tarih=1 Eylül 2001|başlık=[[Barışa Son Veren Barış|A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East]]|sayfalar=[https://archive.org/details/peacetoendallpea00from/page/312 312]-3}}</ref> 1922 yılında, [[Lozan Konferansı]]’nda, Milletler Cemiyeti, [[Birleşik Krallık]]’a Filistin mandasının, Ürdün mandasının ve Irak mandasının yönetimini himaye etti.
1917 yılında, Kudüs Savaşı'ndan sonra, General [[Edmund Allenby]] tarafından yönetilen İngiliz Ordusu, şehri ele geçirdi.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Fromkin|ad=David|yayıncı=Owl Books e|basım=2. reprinted|isbn=0-8050-6884-8|tarih=1 Eylül 2001|başlık=[[Barışa Son Veren Barış|A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East]]|sayfalar=[https://archive.org/details/peacetoendallpea00from/page/312 312]-3}}</ref> 1922 yılında, [[Lozan Konferansı]]'nda, Milletler Cemiyeti, [[Birleşik Krallık]]'a Filistin mandasının, Ürdün mandasının ve Irak mandasının yönetimini himaye etti.
1922’de 1948 yılına kadar, şehrin nüfusu 52.000’den, 165.000’e ulaştı. Bu nüfusun üçte ikisi Yahudi ve üçte biri Araptır (Müslüman ve Hristiyan).<ref>{{Web kaynağı | url = http://focusonjerusalem.com/jerusalempopchart.html | başlık = Chart of the population of Jerusalem | yayıncı = Focusonjerusalem.com | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150511164648/http://focusonjerusalem.com/jerusalempopchart.html | arşivtarihi = 11 Mayıs 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Filistin’deki Arap ve Yahudiler arasındaki durum sessiz değildi. Kudüs’te, 1920 ve 1929 yılları arasında Arap ayaklanmaları oldu. İngiliz yönetimi altında, şehrin batı ve kuzey kısımlarında yeni kenar mahalleleri<ref>{{Dergi kaynağı|soyadı=Tamari|ad=Salim|yazarbağı=Salim Tamari|yıl=1999|başlık=Jerusalem 1948: The Phantom City|dergi=Jerusalem Quarterly File|sayı=3|biçim=Reprint|url=http://www.library.cornell.edu/colldev/mideast/tamjer.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060909050148/http://www.library.cornell.edu/colldev/mideast/tamjer.htm|arşivtarihi=9 Eylül 2006|erişimtarihi=2 Şubat 2007|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="ingeborg-mandate">{{Web kaynağı | url = http://www.biu.ac.il/JS/rennert/history_12.html | yayıncı = Bar-Ilan University Ingeborg Rennert Center for Jerusalem Studies | başlık = The British Mandate | eser = Jerusalem: Life Throughout the Ages in a Holy City | erişimtarihi = 10 Şubat 2007 | soyadı = Eisenstadt | ad = David | tarih = 26 Ağustos 2002 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151216173540/http://www.biu.ac.il/JS/rennert/history_12.html | arşivtarihi = 16 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> ve yükseköğretim kurumları ([[İbrani Üniversitesi]]) kuruldu.<ref name="huji-history">{{Web kaynağı | url = http://www.huji.ac.il/huji/eng/aboutHU_history_e.htm | yayıncı = The Hebrew University of Jerusalem | başlık = History | erişimtarihi = 18 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130205121934/http://www.huji.ac.il/huji/eng/aboutHU_history_e.htm | arşivtarihi = 5 Şubat 2013 | ölüurl = evet }}</ref>
1922'de 1948 yılına kadar, şehrin nüfusu 52.000'den, 165.000'e ulaştı. Bu nüfusun üçte ikisi Yahudi ve üçte biri Araptır (Müslüman ve Hristiyan).<ref>{{Web kaynağı | url = http://focusonjerusalem.com/jerusalempopchart.html | başlık = Chart of the population of Jerusalem | yayıncı = Focusonjerusalem.com | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150511164648/http://focusonjerusalem.com/jerusalempopchart.html | arşivtarihi = 11 Mayıs 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Filistin'deki Arap ve Yahudiler arasındaki durum sessiz değildi. Kudüs'te, 1920 ve 1929 yılları arasında Arap ayaklanmaları oldu. İngiliz yönetimi altında, şehrin batı ve kuzey kısımlarında yeni kenar mahalleleri<ref>{{Dergi kaynağı|soyadı=Tamari|ad=Salim|yazarbağı=Salim Tamari|yıl=1999|başlık=Jerusalem 1948: The Phantom City|dergi=Jerusalem Quarterly File|sayı=3|biçim=Reprint|url=http://www.library.cornell.edu/colldev/mideast/tamjer.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060909050148/http://www.library.cornell.edu/colldev/mideast/tamjer.htm|arşivtarihi=9 Eylül 2006|erişimtarihi=2 Şubat 2007|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="ingeborg-mandate">{{Web kaynağı | url = http://www.biu.ac.il/JS/rennert/history_12.html | yayıncı = Bar-Ilan University Ingeborg Rennert Center for Jerusalem Studies | başlık = The British Mandate | eser = Jerusalem: Life Throughout the Ages in a Holy City | erişimtarihi = 10 Şubat 2007 | soyadı = Eisenstadt | ad = David | tarih = 26 Ağustos 2002 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151216173540/http://www.biu.ac.il/JS/rennert/history_12.html | arşivtarihi = 16 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> ve yükseköğretim kurumları ([[İbrani Üniversitesi]]) kuruldu.<ref name="huji-history">{{Web kaynağı | url = http://www.huji.ac.il/huji/eng/aboutHU_history_e.htm | yayıncı = The Hebrew University of Jerusalem | başlık = History | erişimtarihi = 18 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130205121934/http://www.huji.ac.il/huji/eng/aboutHU_history_e.htm | arşivtarihi = 5 Şubat 2013 | ölüurl = evet }}</ref>


=== Bölünme ve birleşme (1948-1967) ===
=== Bölünme ve birleşme (1948-1967) ===
[[Dosya:Mandelbaum Gate Jerusalem.jpg|küçükresim|Arap Lejyoner ve İsrail Polisi]]
[[Dosya:Mandelbaum Gate Jerusalem.jpg|küçükresim|Arap Lejyoner ve İsrail Polisi]]
İngiliz himayesinin bitim tarihine yakın, [[Birleşmiş Milletler Filistin Paylaşım Planı]], Kudüs’te farklı bir uluslararası rejim olmasını tavsiye etti. Plana göre şehir [[Birleşmiş Milletler]] gözetimi altında şehir bölünecekti.<ref>{{Web kaynağı|url=http://domino.un.org/unispal.nsf/52b7d0e66142a40e85256dc70072b982/6362111f689724d705256601007063f2!OpenDocument|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080126145437/http://domino.un.org/unispal.nsf/52b7d0e66142a40e85256dc70072b982/6362111f689724d705256601007063f2!OpenDocument|arşivtarihi=26 Ocak 2008|yayıncı=The United Nations|tarih=22 Ocak 1948|erişimtarihi=3 Şubat 2007|başlık=Considerations Affecting Certain of the Provisions of the General Assembly Resolution on the "Future Government of Palestine": The City of Jerusalem|ölüurl=evet}}</ref> [[Beytüllahim]]’in de içinde olduğu bu uluslararası rejim 10 yıl yürürlükte olacaktı ve 10 yılın sonunda şehirde yaşayanlar bir referandumla şehrin rejimi hakkında karar vereceklerdi. Plan yürürlüğe, 1948 savaşı nedeniyle giremedi. İngilizler Filistin’den çekildi ve İsrail bağımsızlığını ilan etti.<ref name="lapidoth"/> Savaş, şehirdeki Arap ve Yahudi nüfuslarının yerlerinden edilmelerine sebep oldu. 28 Mayıstaki Arap lejyonlarının Yahudi kesimi işgal etmeleriyle 1500 kişi yaşadıkları yerden kovuldu ve birkaç yüz kişi mahkûm edildi.<ref>[[Benny Morris]], ''1948'' (2008), pp.&nbsp;218–219.</ref><ref>[[Mordechai Weingarten]]</ref> Savaşın sonunda İsrail Arap yerleşim kesimlerinin 12 sini ele geçirdi. Yaklaşık 30.000 sığınmacı durumuna geldi.<ref>Cattan, Henry (1981) ''Jerusalem''. Croom Helm. ISBN 0-7099-0412-6. Page 51. Number of Arab districts under Jewish control.</ref><ref>Asali, K. J. (1989) ''Jerusalem in History.'' Scorpion Publishing. ISBN 0-905906-70-5. Page 259. Estimate of number of refugees. (Michael C. Hudson)</ref>
İngiliz himayesinin bitim tarihine yakın, [[Birleşmiş Milletler Filistin Paylaşım Planı]], Kudüs'te farklı bir uluslararası rejim olmasını tavsiye etti. Plana göre şehir [[Birleşmiş Milletler]] gözetimi altında şehir bölünecekti.<ref>{{Web kaynağı|url=http://domino.un.org/unispal.nsf/52b7d0e66142a40e85256dc70072b982/6362111f689724d705256601007063f2!OpenDocument|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080126145437/http://domino.un.org/unispal.nsf/52b7d0e66142a40e85256dc70072b982/6362111f689724d705256601007063f2!OpenDocument|arşivtarihi=26 Ocak 2008|yayıncı=The United Nations|tarih=22 Ocak 1948|erişimtarihi=3 Şubat 2007|başlık=Considerations Affecting Certain of the Provisions of the General Assembly Resolution on the "Future Government of Palestine": The City of Jerusalem|ölüurl=evet}}</ref> [[Beytüllahim]]'in de içinde olduğu bu uluslararası rejim 10 yıl yürürlükte olacaktı ve 10 yılın sonunda şehirde yaşayanlar bir referandumla şehrin rejimi hakkında karar vereceklerdi. Plan yürürlüğe, 1948 savaşı nedeniyle giremedi. İngilizler Filistin'den çekildi ve İsrail bağımsızlığını ilan etti.<ref name="lapidoth"/> Savaş, şehirdeki Arap ve Yahudi nüfuslarının yerlerinden edilmelerine sebep oldu. 28 Mayıstaki Arap lejyonlarının Yahudi kesimi işgal etmeleriyle 1500 kişi yaşadıkları yerden kovuldu ve birkaç yüz kişi mahkûm edildi.<ref>[[Benny Morris]], ''1948'' (2008), pp.&nbsp;218–219.</ref><ref>[[Mordechai Weingarten]]</ref> Savaşın sonunda İsrail Arap yerleşim kesimlerinin 12 sini ele geçirdi. Yaklaşık 30.000 sığınmacı durumuna geldi.<ref>Cattan, Henry (1981) ''Jerusalem''. Croom Helm. ISBN 0-7099-0412-6. Page 51. Number of Arab districts under Jewish control.</ref><ref>Asali, K. J. (1989) ''Jerusalem in History.'' Scorpion Publishing. ISBN 0-905906-70-5. Page 259. Estimate of number of refugees. (Michael C. Hudson)</ref>
[[1948 Arap-İsrail Savaşı|1948 savaşı]] Kudüs’ün bölünmesine sebep oldu. Eski duvarla çevrili şehir Ürdün tarafında kaldı. Kasım 1948’de kimseye ait olmayan bir alan Doğu ve Batı Kudüs arasında oluşturuldu. İsrail güçlerinin kumandan [[Moshe Dayan]] ve Ürdün kumandanı [[Abdullah el-Tell]] ile buluşup pozisyonlarını bir harita üzerinde kararlaştırdılar. Bu çizilen harita, resmi olmasa da 1949 yılındaki ateşkesteki sınır dağılımına karar verdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jposttravel.com/jerusalem_tours/FormerIsrael1008.html | başlık = No Man's Land | yayıncı = Jposttravel.com | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120724161127/http://www.jposttravel.com/jerusalem_tours/FormerIsrael1008.html | arşivtarihi = 24 Temmuz 2012 | ölüurl = evet }}</ref> İsrail’in kurulumdan sonra Kudüs başkent olarak ilan edildi<ref>{{Kitap kaynağı|editör1-soyadı=Breger|editör1-ad=Marshall J.|editör1-bağ=Marshall Jordan Breger|editör2-soyadı=Ahimeir|editör2-ad=Ora|soyadı=Klein|ad=Menachem|başlık=Jerusalem: A City and Its Future|yıl=2002|yayıncı=[[Jerusalem Institute for Israel Studies]], [[Syracuse University Press]]|isbn=0-8156-2912-5|url=http://books.google.co.il/books?id=FGOY5oDGGLUC&pg=PA145&lpg=PA145|erişimtarihi=14 Ekim 2012|sayfa=145|bölüm=Chapter 5: Rule and Role in Jerusalem|alıntı=On December 5, 1948, Prime Minister Ben-Gurion claimed Jerusalem as part of Israel and eight days later the Israeli Knesset declared it the capital of Israel.|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131231001305/http://books.google.co.il/books?id=FGOY5oDGGLUC&pg=PA145&lpg=PA145|arşivtarihi=31 Aralık 2013|ölüurl=hayır}}</ref> ve Ürdün 1950 yılında [[Doğu Kudüs]]’ü ele geçirdi ve 1953 yılında Ürdün’ün ikinci başkenti olarak şehri ilan etti.<ref name="lapidoth">{{Web kaynağı | soyadı=Lapidoth | ad=Ruth | başlık=Jerusalem: Legal and Political Background | çalışma=Israel Ministry of Foreign Affairs | erişimtarihi=22 Temmuz 2008 | tarih=30 Haziran 1998 | url=http://www.israel-mfa.gov.il/mfa/peace%20process/guide%20to%20the%20peace%20process/jerusalem-%20legal%20and%20political%20background | arşivurl=https://web.archive.org/web/20070807025057/http://www.israel-mfa.gov.il/mfa/peace+process/guide+to+the+peace+process/jerusalem-+legal+and+political+background | arşivtarihi=7 Ağustos 2007 | ölüurl=hayır }}</ref><ref name="birzeit">{{Web kaynağı | başlık = Legal Status in Palestine | eser = Birzeit University Institute of Law | erişimtarihi = 22 Temmuz 2008 | url = http://lawcenter.birzeit.edu/iol/en/index.php?action_id=210 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151016054553/http://lawcenter.birzeit.edu/iol/en/index.php?action_id=210 | arşivtarihi = 16 Ekim 2015 | ölüurl = evet }}</ref><ref>Michael Dumper, ''The Politics of Jerusalem Since 1967,''Columbia University Press, 1997:'‘Israeli West Jerusalem was made the capital of the State of Israel’ '(p.&nbsp;21); 'in 1953 the Hashemites granted East Jerusalem the status of ''amana'' (trusteeship) and made it the “second capital” of Jordan.' (p.&nbsp;33)</ref> Sadece İngilizler ve Filistinliler Ürdün yönetimini tanıdı.<ref>Announcement in the UK House of Commons of the recognition of the State of Israel and also of the annexation of the West Bank by the State of Jordan. Commons Debates (Hansard) 5th series, Vol 474, pp.&nbsp;1137–1141. 27 April 1950. [[:File:UKrecognizesIsraelJordan.pdf|scan (PDF)]]</ref> 1948 yılından sonra Eski Duvarlı Şehir, tamamen ateşkes sınırının doğusunda, Ürdün’ün elinde kaldı. Ürdün, bütün kutsal yerlerin kontrolünü sahipti ve ateşkes kurallarının tam tersine, Yahudilere kutsal yerleri yasakladı ve bir kısmına zarar verdi. [[Ürdün]] sadece bir kısım Hristiyanı, Hristiyanlar için kutsal yerlere kabul etti.<ref>Martin Gilbert, [http://www.mefacts.com/cache/html/wall-ruling_/11362.htm "Jerusalem: A Tale of One City"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060512233546/http://www.mefacts.com/cache/html/wall-ruling_/11362.htm |tarih=12 Mayıs 2006 }}, ''The New Republic'', 14 November 1994</ref> Eski şehirdeki 58 sinagogun yarısı, işgalin ilk 19 yılında ahır ya da kümese çevrildi. İsrail tarafı da tarihi mezarlıkları bozup yerlerine park veya tuvalet yaptırdı 1964 yılında.<ref>Oren, M, Six Days of War, ISBN 0-345-46192-4, p.&nbsp;307</ref> Birçok tarihi ve dini öneme sahip yapı yıkıldı ve yerlerine modern yapılar dikildi.<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=Institute for Palestine Studies and Kuwait University|dergi=Journal for Palestine Studies|cilt=7|sayı=25–28|sayfa=194|url=http://books.google.com/?id=A7tVAAAAYAAJ&q=parking+lot+mamillah&dq=parking+lot+mamillah|yazar1=Al-Kuwayt|ad1=Jāmiʻat|soyadı2=Institute For Palestine Studies (Washington|ad2=D.C.)|soyadı3=Al-Filasṭīnīyah|ad3=Muʼassasat al-Dirāsāt|yıl=1978}}</ref> [[Altı Gün Savaşları]]nda İsrail Savunma güçleri [[Doğu Kudüs]]’ü ele geçirdi. 27 Haziran 1967’de İsrail Doğu Kudüs üzerindeki yönetim gücünü artırdı ve Kudüs belediyesine dâhil etti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mfa.gov.il/MFA/Foreign+Relations/Israels+Foreign+Relations+since+1947/1947-1974/13+Law+and+Administration+Ordinance+-Amendment+No.htm | başlık = 13 Law and Administration Ordinance -Amendment No | yayıncı = Mfa.gov.il | erişimtarihi = 2 Haziran 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130307151210/http://www.mfa.gov.il/MFA/Foreign+Relations/Israels+Foreign+Relations+since+1947/1947-1974/13+Law+and+Administration+Ordinance+-Amendment+No.htm | arşivtarihi = 7 Mart 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> 1980 yılında, İsrail Kudüs Kanunu geçirdi ve bu kanuna göre Kudüs, İsrail’in bölünmez başkenti oldu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/1980_1989/Basic%20Law-%20Jerusalem-%20Capital%20of%20Israel | yayıncı = Israeli Ministry of Foreign Affairs | başlık = Basic Law- Jerusalem- Capital of Israel | erişimtarihi = 20 Temmuz 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131022195645/http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/1980_1989/Basic%20Law-%20Jerusalem-%20Capital%20of%20Israel | arşivtarihi = 22 Ekim 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> Şehirdeki Araplara vatandaşlık verildi ve istemeyenlere daimi oturma izni verildi. Altı Gün Savaşı’ndan sonra Kudüs’ün nüfusu %196 arttı. Yahudi nüfusu %155 arttı ve Arap nüfusu ise %314 arttı. Yahudi nüfusu 1967’de %74 iken 1980’de %72’ye, 2000’de %68’e ve 2010 yılında %64’e düştü.<ref>Mosheh ʻAmirav,''Jerusalem Syndrome: The Palestinian-Israeli Battle for the Holy City,'' Sussex University Press, 2009 p.&nbsp;27:'In the summer of 2006, these two countries also announced the adoption of a new policy whereby they would no longer recognize Israel's sovereignty in Jerusalem, and transferred their embassies out of the city'.</ref>
[[1948 Arap-İsrail Savaşı|1948 savaşı]] Kudüs'ün bölünmesine sebep oldu. Eski duvarla çevrili şehir Ürdün tarafında kaldı. Kasım 1948'de kimseye ait olmayan bir alan Doğu ve Batı Kudüs arasında oluşturuldu. İsrail güçlerinin kumandan [[Moshe Dayan]] ve Ürdün kumandanı [[Abdullah el-Tell]] ile buluşup pozisyonlarını bir harita üzerinde kararlaştırdılar. Bu çizilen harita, resmi olmasa da 1949 yılındaki ateşkesteki sınır dağılımına karar verdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jposttravel.com/jerusalem_tours/FormerIsrael1008.html | başlık = No Man's Land | yayıncı = Jposttravel.com | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120724161127/http://www.jposttravel.com/jerusalem_tours/FormerIsrael1008.html | arşivtarihi = 24 Temmuz 2012 | ölüurl = evet }}</ref> İsrail'in kurulumdan sonra Kudüs başkent olarak ilan edildi<ref>{{Kitap kaynağı|editör1-soyadı=Breger|editör1-ad=Marshall J.|editör1-bağ=Marshall Jordan Breger|editör2-soyadı=Ahimeir|editör2-ad=Ora|soyadı=Klein|ad=Menachem|başlık=Jerusalem: A City and Its Future|yıl=2002|yayıncı=[[Jerusalem Institute for Israel Studies]], [[Syracuse University Press]]|isbn=0-8156-2912-5|url=http://books.google.co.il/books?id=FGOY5oDGGLUC&pg=PA145&lpg=PA145|erişimtarihi=14 Ekim 2012|sayfa=145|bölüm=Chapter 5: Rule and Role in Jerusalem|alıntı=On December 5, 1948, Prime Minister Ben-Gurion claimed Jerusalem as part of Israel and eight days later the Israeli Knesset declared it the capital of Israel.|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131231001305/http://books.google.co.il/books?id=FGOY5oDGGLUC&pg=PA145&lpg=PA145|arşivtarihi=31 Aralık 2013|ölüurl=hayır}}</ref> ve Ürdün 1950 yılında [[Doğu Kudüs]]'ü ele geçirdi ve 1953 yılında Ürdün'ün ikinci başkenti olarak şehri ilan etti.<ref name="lapidoth">{{Web kaynağı | soyadı=Lapidoth | ad=Ruth | başlık=Jerusalem: Legal and Political Background | çalışma=Israel Ministry of Foreign Affairs | erişimtarihi=22 Temmuz 2008 | tarih=30 Haziran 1998 | url=http://www.israel-mfa.gov.il/mfa/peace%20process/guide%20to%20the%20peace%20process/jerusalem-%20legal%20and%20political%20background | arşivurl=https://web.archive.org/web/20070807025057/http://www.israel-mfa.gov.il/mfa/peace+process/guide+to+the+peace+process/jerusalem-+legal+and+political+background | arşivtarihi=7 Ağustos 2007 | ölüurl=hayır }}</ref><ref name="birzeit">{{Web kaynağı | başlık = Legal Status in Palestine | eser = Birzeit University Institute of Law | erişimtarihi = 22 Temmuz 2008 | url = http://lawcenter.birzeit.edu/iol/en/index.php?action_id=210 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151016054553/http://lawcenter.birzeit.edu/iol/en/index.php?action_id=210 | arşivtarihi = 16 Ekim 2015 | ölüurl = evet }}</ref><ref>Michael Dumper, ''The Politics of Jerusalem Since 1967,''Columbia University Press, 1997:'‘Israeli West Jerusalem was made the capital of the State of Israel’ '(p.&nbsp;21); 'in 1953 the Hashemites granted East Jerusalem the status of ''amana'' (trusteeship) and made it the “second capital” of Jordan.' (p.&nbsp;33)</ref> Sadece İngilizler ve Filistinliler Ürdün yönetimini tanıdı.<ref>Announcement in the UK House of Commons of the recognition of the State of Israel and also of the annexation of the West Bank by the State of Jordan. Commons Debates (Hansard) 5th series, Vol 474, pp.&nbsp;1137–1141. 27 April 1950. [[:File:UKrecognizesIsraelJordan.pdf|scan (PDF)]]</ref> 1948 yılından sonra Eski Duvarlı Şehir, tamamen ateşkes sınırının doğusunda, Ürdün'ün elinde kaldı. Ürdün, bütün kutsal yerlerin kontrolünü sahipti ve ateşkes kurallarının tam tersine, Yahudilere kutsal yerleri yasakladı ve bir kısmına zarar verdi. [[Ürdün]] sadece bir kısım Hristiyanı, Hristiyanlar için kutsal yerlere kabul etti.<ref>Martin Gilbert, [http://www.mefacts.com/cache/html/wall-ruling_/11362.htm "Jerusalem: A Tale of One City"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060512233546/http://www.mefacts.com/cache/html/wall-ruling_/11362.htm |tarih=12 Mayıs 2006 }}, ''The New Republic'', 14 November 1994</ref> Eski şehirdeki 58 sinagogun yarısı, işgalin ilk 19 yılında ahır ya da kümese çevrildi. İsrail tarafı da Ağlama Duvarı'nın yanındaki tarihi [[Mamilla Mezarlığı]]'nı ve diğer Müslüman mezarlıklarını bozup yerlerine park veya tuvalet yaptırdı 1964 yılında.<ref>{{Akademik dergi kaynağı |başlık=Institute for Palestine Studies and Kuwait University |dergi=Journal of Palestine Studies |cilt=7 |sayı=25–28 |sayfa=194 |url={{Google books |id=A7tVAAAAYAAJ |plainurl=yes}} |soyadı1=Al-Kuwayt |ad1=Jāmiʻat |yayıncı=Institute For Palestine Studies |yer=Washington, DC |soyadı2=Al-Filasṭīnīyah |ad2=Muʼassasat al-Dirāsāt |yıl=1978}}</ref><ref>Oren, M, Six Days of War, ISBN 0-345-46192-4, p.&nbsp;307</ref> Birçok tarihi ve dini öneme sahip yapı yıkıldı ve yerlerine modern yapılar dikildi.<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=Institute for Palestine Studies and Kuwait University|dergi=Journal for Palestine Studies|cilt=7|sayı=25–28|sayfa=194|url=http://books.google.com/?id=A7tVAAAAYAAJ&q=parking+lot+mamillah&dq=parking+lot+mamillah|yazar1=Al-Kuwayt|ad1=Jāmiʻat|soyadı2=Institute For Palestine Studies (Washington|ad2=D.C.)|soyadı3=Al-Filasṭīnīyah|ad3=Muʼassasat al-Dirāsāt|yıl=1978}}</ref> [[Altı Gün Savaşları]]nda İsrail Savunma güçleri [[Doğu Kudüs]]'ü ele geçirdi. 27 Haziran 1967'de İsrail Doğu Kudüs üzerindeki yönetim gücünü artırdı ve Kudüs belediyesine dâhil etti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mfa.gov.il/MFA/Foreign+Relations/Israels+Foreign+Relations+since+1947/1947-1974/13+Law+and+Administration+Ordinance+-Amendment+No.htm | başlık = 13 Law and Administration Ordinance -Amendment No | yayıncı = Mfa.gov.il | erişimtarihi = 2 Haziran 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130307151210/http://www.mfa.gov.il/MFA/Foreign+Relations/Israels+Foreign+Relations+since+1947/1947-1974/13+Law+and+Administration+Ordinance+-Amendment+No.htm | arşivtarihi = 7 Mart 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> 1980 yılında, İsrail Kudüs Kanunu geçirdi ve bu kanuna göre Kudüs, İsrail'in bölünmez başkenti oldu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/1980_1989/Basic%20Law-%20Jerusalem-%20Capital%20of%20Israel | yayıncı = Israeli Ministry of Foreign Affairs | başlık = Basic Law- Jerusalem- Capital of Israel | erişimtarihi = 20 Temmuz 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131022195645/http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/1980_1989/Basic%20Law-%20Jerusalem-%20Capital%20of%20Israel | arşivtarihi = 22 Ekim 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> Şehirdeki Araplara vatandaşlık verildi ve istemeyenlere daimi oturma izni verildi. Altı Gün Savaşı'ndan sonra Kudüs'ün nüfusu %196 arttı. Yahudi nüfusu %155 arttı ve Arap nüfusu ise %314 arttı. Yahudi nüfusu 1967'de %74 iken 1980'de %72'ye, 2000'de %68'e ve 2010 yılında %64'e düştü.<ref>Mosheh ʻAmirav,''Jerusalem Syndrome: The Palestinian-Israeli Battle for the Holy City,'' Sussex University Press, 2009 p.&nbsp;27:'In the summer of 2006, these two countries also announced the adoption of a new policy whereby they would no longer recognize Israel's sovereignty in Jerusalem, and transferred their embassies out of the city'.</ref>


=== Günümüz ===
=== Günümüz ===
Şehrin durumu ve özelikle kutsal mekânların durumu, İsrail-Filistin sorununun merkezinde yer alıyor. İsrail devleti, Eski şehrin Müslüman çeyreğinde inşa planlarını onayladı.<ref>[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/02/10/AR2007021001571.html "Jewish Inroads in Muslim Quarter: Settlers' Project to Alter Skyline of Jerusalem's Old City"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121111043107/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/02/10/AR2007021001571.html |tarih=11 Kasım 2012 }} The Washington Post Foreign Service, 11 February 2007; Page A01</ref> Bunun sebebi, doğu Kudüs’teki Yahudi nüfusunun artmasıdır. İslami liderler, öte yandan, Yahudilerin Kudüs’le hiçbir bağlarının olmadığını iddia edip, 2500 yıllık ağlama duvarının, bir caminin duvarı olarak inşa edildiğini söylerler.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.jpost.com/Israel/Article.aspx?id=79635|başlık=Western Wall was never part of temple|gazete=[[The Jerusalem Post]]|tarih=25 Ekim 2007|erişimtarihi=9 Aralık 2012|ad=Mike |soyadı=Seid}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.nybooks.com/articles/14529 | başlık = Camp David: An Exchange | eser = The New York Review of Books | tarih = 20 Eylül 2001 | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20090930193650/http://www.nybooks.com/articles/14529 | arşivtarihi = 30 Eylül 2009 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Ehud Barak]] tarafından 2000 yılında kurulan bir uzman takım, şehrin bölünmesi gerektiği sonucuna vardı. Dönemde yapılan anketlere göre, toplumun %60-70'i şehrin bölünmüş olduğunu kabul etmekte, %56’sı bölünmeyi kabul etmekteydi.<ref>Amirav,''Jerusalem Syndrome,'' ibid. p.&nbsp;29.</ref> Barışa olan güçlü özlem ve istek, Barış Heykeli (silah parçalarından yapılmış, tarım aletleri) tarafından sembolize edilir. Heykel, Eski Şehir duvarlarına bakan, eski İsrail-Ürdün sınırının yakınlarındadır ve Yeşaya kitabından alıntılar vardır üzerinde (Arapça ve İbranice).<ref>{{Web kaynağı |url=http://israelplaces.christ2020.de/#r |başlık=Biblical verses on public display: the Peace Monument |erişimtarihi=10 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20171116113058/http://israelplaces.christ2020.de/#r |arşivtarihi=16 Kasım 2017 |ölüurl=evet}}</ref> Rusya<ref>[http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4015504,00.html Medvedev reaffirms Soviet recognition of Palestine (Ynet News, January 18, 2011)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130726041642/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4015504,00.html |tarih=26 Temmuz 2013 }} "Russian president says Moscow has not changed its position since 1988 when it 'recognized independent Palestinian state with its capital in east Jerusalem'"</ref> ve Çin<ref>[http://english.peopledaily.com.cn/90883/7592121.html China supports Palestinian UN bid (Xinhua, September 8, 2011)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130516095526/http://english.peopledaily.com.cn/90883/7592121.html |tarih=16 Mayıs 2013 }} "China recognizes Palestine as a country with east Jerusalem as its capital and possessing full sovereignty and independence, in accordance with borders agreed upon in 1967, according to Jiang"</ref> gibi bazı ülkeler, Filistin’i, Doğu Kudüs’ü başkent olarak tanır. Birleşmiş Milletler Genel Kuruluna ait olan 58/292 nolu çözüm önergesine göre, Filistinlilerin Doğu Kudüs üzerinde egemenlik hakları vardır.<ref>[http://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/A2C2938216B39DE485256EA70070C849 ''Resolution 58/292. Status of the Occupied Palestinian Territory, including East Jerusalem''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120806133025/http://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/A2C2938216B39DE485256EA70070C849 |tarih=6 Ağustos 2012 }} (doc.nr. A/RES/58/292 d.d. 17 May 2004)</ref>
Şehrin durumu ve özellikle kutsal mekânların durumu, İsrail-Filistin sorununun merkezinde yer alıyor. İsrail devleti, Eski şehrin Müslüman çeyreğinde inşa planlarını onayladı.<ref>[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/02/10/AR2007021001571.html "Jewish Inroads in Muslim Quarter: Settlers' Project to Alter Skyline of Jerusalem's Old City"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121111043107/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/02/10/AR2007021001571.html |tarih=11 Kasım 2012 }} The Washington Post Foreign Service, 11 February 2007; Page A01</ref> Bunun sebebi, doğu Kudüs'teki Yahudi nüfusunun artmasıdır. İslami liderler, öte yandan, Yahudilerin Kudüs'le hiçbir bağlarının olmadığını iddia edip, 2500 yıllık ağlama duvarının, bir caminin duvarı olarak inşa edildiğini söylerler.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.jpost.com/Israel/Article.aspx?id=79635|başlık=Western Wall was never part of temple|gazete=[[The Jerusalem Post]]|tarih=25 Ekim 2007|erişimtarihi=9 Aralık 2012|ad=Mike |soyadı=Seid}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.nybooks.com/articles/14529 | başlık = Camp David: An Exchange | eser = The New York Review of Books | tarih = 20 Eylül 2001 | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20090930193650/http://www.nybooks.com/articles/14529 | arşivtarihi = 30 Eylül 2009 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Ehud Barak]] tarafından 2000 yılında kurulan bir uzman takım, şehrin bölünmesi gerektiği sonucuna vardı. Dönemde yapılan anketlere göre, toplumun %60-70'i şehrin bölünmüş olduğunu kabul etmekte, %56'sı bölünmeyi kabul etmekteydi.<ref>Amirav,''Jerusalem Syndrome,'' ibid. p.&nbsp;29.</ref> Barışa olan güçlü özlem ve istek, Barış Heykeli (silah parçalarından yapılmış, tarım aletleri) tarafından sembolize edilir. Heykel, Eski Şehir duvarlarına bakan, eski İsrail-Ürdün sınırının yakınlarındadır ve Yeşaya kitabından alıntılar vardır üzerinde (Arapça ve İbranice).<ref>{{Web kaynağı |url=http://israelplaces.christ2020.de/#r |başlık=Biblical verses on public display: the Peace Monument |erişimtarihi=10 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20171116113058/http://israelplaces.christ2020.de/#r |arşivtarihi=16 Kasım 2017 |ölüurl=evet}}</ref> Rusya<ref>[http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4015504,00.html Medvedev reaffirms Soviet recognition of Palestine (Ynet News, January 18, 2011)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130726041642/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4015504,00.html |tarih=26 Temmuz 2013 }} "Russian president says Moscow has not changed its position since 1988 when it 'recognized independent Palestinian state with its capital in east Jerusalem'"</ref> ve Çin<ref>[http://english.peopledaily.com.cn/90883/7592121.html China supports Palestinian UN bid (Xinhua, September 8, 2011)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130516095526/http://english.peopledaily.com.cn/90883/7592121.html |tarih=16 Mayıs 2013 }} "China recognizes Palestine as a country with east Jerusalem as its capital and possessing full sovereignty and independence, in accordance with borders agreed upon in 1967, according to Jiang"</ref> gibi bazı ülkeler, Filistin'i, Doğu Kudüs'ü başkent olarak tanır. Birleşmiş Milletler Genel Kuruluna ait olan 58/292 nolu çözüm önergesine göre, Filistinlilerin Doğu Kudüs üzerinde egemenlik hakları vardır.<ref>[http://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/A2C2938216B39DE485256EA70070C849 ''Resolution 58/292. Status of the Occupied Palestinian Territory, including East Jerusalem''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120806133025/http://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/A2C2938216B39DE485256EA70070C849 |tarih=6 Ağustos 2012 }} (doc.nr. A/RES/58/292 d.d. 17 May 2004)</ref>


== Coğrafya ==
== Coğrafya ==
[[Dosya:Mount of Olives Jerusalem.jpg|küçükresim|[[Zeytindağı (tepe)|Zeytin Dağı]]]]
[[Dosya:Mount of Olives Jerusalem.jpg|küçükresim|[[Zeytindağı (tepe)|Zeytin Dağı]]]]
Kudüs, Yehuda Dağlarında bulunan platonun güneyinde bulunur. Şehrin rakımı 760 metredir.<ref>{{Kitap kaynağı | başlık=Drought Management Planning in Water Supply Systems | url=https://archive.org/details/droughtmanagemen1997cabr | soyadı=Cabrera | ad=Enrique |eşyazarlar=Jorge García-Serra | tarih=31 Aralık 1998|isbn=0-7923-5294-7 | yayıncı=Springer | sayfa=[https://archive.org/details/droughtmanagemen1997cabr/page/n314 304] | alıntı=The Old City of Jerusalem (760 m) in the central hills}}</ref> Bütün Kudüs, vadiler ve kuru nehir yataklarıyla çevrelenmektedir. Kidron, Hinnom ve Tyropeon vadileri, eski şehrin güneyindeki bölgede buluşur.<ref name="bergsohn">{{Web kaynağı | url=http://instruct1.cit.cornell.edu/courses/nes263/spring06/scb48/Final%20Website/Geography%20Page.html | soyadı=Bergsohn | ad=Sam | tarih=15 Mayıs 2006 | erişimtarihi=9 Şubat 2007 | başlık=Geography | yayıncı=Cornell University | arşivurl=https://web.archive.org/web/20070714134629/http://instruct1.cit.cornell.edu/courses/nes263/spring06/scb48/Final+Website/Geography+Page.html | arşivtarihi=14 Temmuz 2007 | ölüurl=hayır }}</ref> Kidron Vadisi, Eski şehrin doğusuna doğru gider ve Zeytin Dağları'nı ikiye ayırır. [[Kitâb-ı Mukaddes|Kutsal Kitap]] döneminde, Kudüs, badem, zeytin ve palmiye ağaçlarından oluşan ormanlarla çevrelenmişti. Yüzyıllar boyu süren savaş ve hor görme, bu ormanların yok olmasına sebep oldu. Su temini Kudüs’ün yaşadığı en büyük problemler arasında yer alır. Bu durum tarihi ve karışık su kemerleri, tüneller, havuzlar ve sarnıçlarla kanıtlanır.<ref>[http://www.jstor.org/pss/3137039, "The Water Supply of Jerusalem, Ancient and Modern", E. W. G. Masterman, ''The Biblical World'', Vol. 19, No. 2 (Feb 1902), pp.&nbsp;87–112, University of Chicago Press]</ref> Kudüs Akdeniz ve [[Tel Aviv]]’in 60&nbsp;km doğusundadır.<ref>{{Kitap kaynağı | başlık=Taking Space Seriously: Law, Space and Society in Contemporary Israel | url=https://archive.org/details/takingspaceserio0000rose | soyadı=Rosen-Zvi | ad=Issachar | isbn=0-7546-2351-3 | ay=Haziran | yıl=2004 | yayıncı=Ashgate Publishing | sayfa=[https://archive.org/details/takingspaceserio0000rose/page/37 37] | alıntı=Thus, for instance, the distance between the four large metropolitan regions are—39 miles}}</ref> Şehrin karşısına 35&nbsp;km uzaklıkta<ref>{{Haber kaynağı | url=http://www.msnbc.msn.com/id/5750610/ | yayıncı=AP via MSNBC | tarih=18 Ağustos 2004 | başlık=Debate flares anew over Dead Sea Scrolls | erişimtarihi=9 Şubat 2007 | soyadı=Federman | ad=Josef |arşivurl=https://web.archive.org/web/20071013001017/http://www.msnbc.msn.com/id/5750610/ |arşivtarihi=13 Ekim 2007 | ölüurl=hayır }}</ref> [[Ölüdeniz]] vardır ve Ölüdeniz, dünyanın en düşük seviyede bulunan su birikintisidir. Komşu şehirler ve kasabalar arasında, güneyde Betlehem (Beyt-ül Lahim) ve Beit Jala, doğuda Abu Dis ve Ma’ale Adumin, batıda Mevaseret Zion ve kuzeyde [[Ramallah]] ve Giv’at Ze’ev vardır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://faculty.biu.ac.il/~maeira/About%20us/Introduction/Introduction.html|başlık=Introduction|erişimtarihi=24 Nisan 2007|arşivtarihi=5 Şubat 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080205182616/http://faculty.biu.ac.il/~maeira/About+us/Introduction/Introduction.html|ölüurl=evet|çalışma=The Tell es-Safi/Gath Archaeological Expedition|yayıncı=Bar Ilan University}} (Image located here [https://web.archive.org/web/20080307052847/http://faculty.biu.ac.il/~maeira/About+us/Introduction/Map_Jerusalem_K_Menahem_small.jpg])</ref><ref name="map">{{Web kaynağı | url = http://www.eyeonisrael.com/Israel-touring-map.html | yayıncı = Eye On Israel | erişimtarihi = 25 Nisan 2007 | başlık = Map of Israel | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160121214755/http://www.eyeonisrael.com/Israel-touring-map.html | arşivtarihi = 21 Ocak 2016 | ölüurl = evet }} (See map 9 for Jerusalem)</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.poica.org/editor/case_studies/view.php?recordID=1025|başlık="One more Obstacle to Peace" – A new Israeli Neighborhood on the lands of Jerusalem city|erişimtarihi=24 Nisan 2007|arşivtarihi=31 Ocak 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080131211621/http://www.poica.org/editor/case_studies/view.php?recordID=1025|tarih=10 Mart 2007|ölüurl=evet|yayıncı=The Applied Research Institute – Jerusalem}} (Image located here [http://www.poica.org/editor/case_studies/GJ_2006.jpg] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120607031042/http://www.poica.org/editor/case_studies/GJ_2006.jpg|tarih=7 Haziran 2012}})</ref> Kudüs ormanının yakınında, batı tarafında bulunan [[Herzl Dağı]] İsrail’in millî mezarlığıdır.
Kudüs, Yehuda Dağlarında bulunan platonun güneyinde bulunur. Şehrin rakımı 760 metredir.<ref>{{Kitap kaynağı | başlık=Drought Management Planning in Water Supply Systems | url=https://archive.org/details/droughtmanagemen1997cabr | soyadı=Cabrera | ad=Enrique |eşyazarlar=Jorge García-Serra | tarih=31 Aralık 1998|isbn=0-7923-5294-7 | yayıncı=Springer | sayfa=[https://archive.org/details/droughtmanagemen1997cabr/page/n314 304] | alıntı=The Old City of Jerusalem (760 m) in the central hills}}</ref> Bütün Kudüs, vadiler ve kuru nehir yataklarıyla çevrelenmektedir. Kidron, Hinnom ve Tyropeon vadileri, eski şehrin güneyindeki bölgede buluşur.<ref name="bergsohn">{{Web kaynağı | url=http://instruct1.cit.cornell.edu/courses/nes263/spring06/scb48/Final%20Website/Geography%20Page.html | soyadı=Bergsohn | ad=Sam | tarih=15 Mayıs 2006 | erişimtarihi=9 Şubat 2007 | başlık=Geography | yayıncı=Cornell University | arşivurl=https://web.archive.org/web/20070714134629/http://instruct1.cit.cornell.edu/courses/nes263/spring06/scb48/Final+Website/Geography+Page.html | arşivtarihi=14 Temmuz 2007 | ölüurl=hayır }}</ref> Kidron Vadisi, Eski şehrin doğusuna doğru gider ve Zeytin Dağları'nı ikiye ayırır. [[Kitâb-ı Mukaddes|Kutsal Kitap]] döneminde, Kudüs, badem, zeytin ve palmiye ağaçlarından oluşan ormanlarla çevrelenmişti. Yüzyıllar boyu süren savaş ve hor görme, bu ormanların yok olmasına sebep oldu. Su temini Kudüs'ün yaşadığı en büyük problemler arasında yer alır. Bu durum tarihi ve karışık su kemerleri, tüneller, havuzlar ve sarnıçlarla kanıtlanır.<ref>[http://www.jstor.org/pss/3137039, "The Water Supply of Jerusalem, Ancient and Modern", E. W. G. Masterman, ''The Biblical World'', Vol. 19, No. 2 (Feb 1902), pp.&nbsp;87–112, University of Chicago Press]</ref> Kudüs Akdeniz ve [[Tel Aviv]]'in 60&nbsp;km doğusundadır.<ref>{{Kitap kaynağı | başlık=Taking Space Seriously: Law, Space and Society in Contemporary Israel | url=https://archive.org/details/takingspaceserio0000rose | soyadı=Rosen-Zvi | ad=Issachar | isbn=0-7546-2351-3 | ay=Haziran | yıl=2004 | yayıncı=Ashgate Publishing | sayfa=[https://archive.org/details/takingspaceserio0000rose/page/37 37] | alıntı=Thus, for instance, the distance between the four large metropolitan regions are—39 miles}}</ref> Şehrin karşısına 35&nbsp;km uzaklıkta<ref>{{Haber kaynağı | url=http://www.msnbc.msn.com/id/5750610/ | yayıncı=AP via MSNBC | tarih=18 Ağustos 2004 | başlık=Debate flares anew over Dead Sea Scrolls | erişimtarihi=9 Şubat 2007 | soyadı=Federman | ad=Josef |arşivurl=https://web.archive.org/web/20071013001017/http://www.msnbc.msn.com/id/5750610/ |arşivtarihi=13 Ekim 2007 | ölüurl=hayır }}</ref> [[Ölüdeniz]] vardır ve Ölüdeniz, dünyanın en düşük seviyede bulunan su birikintisidir. Komşu şehirler ve kasabalar arasında, güneyde Betlehem (Beyt-ül Lahim) ve Beit Jala, doğuda Abu Dis ve Ma'ale Adumin, batıda Mevaseret Zion ve kuzeyde [[Ramallah]] ve Giv'at Ze'ev vardır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://faculty.biu.ac.il/~maeira/About%20us/Introduction/Introduction.html|başlık=Introduction|erişimtarihi=24 Nisan 2007|arşivtarihi=5 Şubat 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080205182616/http://faculty.biu.ac.il/~maeira/About+us/Introduction/Introduction.html|ölüurl=evet|çalışma=The Tell es-Safi/Gath Archaeological Expedition|yayıncı=Bar Ilan University}} (Image located here [https://web.archive.org/web/20080307052847/http://faculty.biu.ac.il/~maeira/About+us/Introduction/Map_Jerusalem_K_Menahem_small.jpg])</ref><ref name="map">{{Web kaynağı | url = http://www.eyeonisrael.com/Israel-touring-map.html | yayıncı = Eye On Israel | erişimtarihi = 25 Nisan 2007 | başlık = Map of Israel | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160121214755/http://www.eyeonisrael.com/Israel-touring-map.html | arşivtarihi = 21 Ocak 2016 | ölüurl = evet }} (See map 9 for Jerusalem)</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.poica.org/editor/case_studies/view.php?recordID=1025|başlık="One more Obstacle to Peace" – A new Israeli Neighborhood on the lands of Jerusalem city|erişimtarihi=24 Nisan 2007|arşivtarihi=31 Ocak 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080131211621/http://www.poica.org/editor/case_studies/view.php?recordID=1025|tarih=10 Mart 2007|ölüurl=evet|yayıncı=The Applied Research Institute – Jerusalem}} (Image located here [http://www.poica.org/editor/case_studies/GJ_2006.jpg] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120607031042/http://www.poica.org/editor/case_studies/GJ_2006.jpg|tarih=7 Haziran 2012}})</ref> Kudüs ormanının yakınında, batı tarafında bulunan [[Herzl Dağı]] İsrail'in millî mezarlığıdır.


=== İklim ===
=== İklim ===
Şehirde Akdeniz iklimi etki gösterir. Sıcak ve kuru yazlar ve orta soğuklukta, ıslak kışlar vardır. Kısa süren kar yağışları, bir kış boyunca bir ya da iki defa gerçekleşir ve üç-dört yılda bir ağır kar yağışı gerçekleşir. Ocak yılın en soğuk ayıdır ve ortalama hava sıcaklığı 9&nbsp;°C'dir. Temmuz ve Ağustos en sıcak aylardır ve ortalama sıcaklık 24&nbsp;°C'dir. Ayrıca yazlar yağmursuzdur. Yağmur, Ekim ve Mayıs<ref name="weather">{{Web kaynağı | url = http://www.weather.com/outlook/travel/businesstraveler/wxclimatology/monthly/graph/ISXX0010?from=month_bottomnav_business | yayıncı = The Weather Channel | erişimtarihi = 7 Şubat 2007 | başlık = Monthly Averages for Jerusalem, Israel | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141011153421/http://www.weather.com/outlook/travel/businesstraveler/wxclimatology/monthly/graph/ISXX0010?from=month_bottomnav_business | arşivtarihi = 11 Ekim 2014 | ölüurl = hayır }}</ref> arasında yağar ve Kudüs yaklaşık 3400 güneş ışığı saatine sahiptir. Şehirdeki hava kirliliği araç trafiğinden oluşmaktadır.<ref name="friction">{{Kitap kaynağı | başlık=Jerusalem: Points of Friction-And Beyond | soyadı=Ma'oz | ad=Moshe | yayıncı=Brill Academic Publishers | ay=Mart | yıl=2000 |eşyazarlar=Sari Nusseibeh | isbn=90-411-8843-6 | sayfalar=44-6}}</ref> Kudüs’teki birçok ana yol büyük trafik yoğunluklarını ağırlayacak şekilde yapılmamıştır. Bu trafik sıkışıklıklarına ve havaya daha fazla karbon monoksite neden olur. Şehirdeki endüstriyel kirlilik seyrektir.
Şehirde Akdeniz iklimi etki gösterir. Sıcak ve kuru yazlar ve orta soğuklukta, ıslak kışlar vardır. Kısa süren kar yağışları, bir kış boyunca bir ya da iki defa gerçekleşir ve üç-dört yılda bir ağır kar yağışı gerçekleşir. Ocak yılın en soğuk ayıdır ve ortalama hava sıcaklığı 9&nbsp;°C'dir. Temmuz ve Ağustos en sıcak aylardır ve ortalama sıcaklık 24&nbsp;°C'dir. Ayrıca yazlar yağmursuzdur. Yağmur, Ekim ve Mayıs<ref name="weather">{{Web kaynağı | url = http://www.weather.com/outlook/travel/businesstraveler/wxclimatology/monthly/graph/ISXX0010?from=month_bottomnav_business | yayıncı = The Weather Channel | erişimtarihi = 7 Şubat 2007 | başlık = Monthly Averages for Jerusalem, Israel | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141011153421/http://www.weather.com/outlook/travel/businesstraveler/wxclimatology/monthly/graph/ISXX0010?from=month_bottomnav_business | arşivtarihi = 11 Ekim 2014 | ölüurl = hayır }}</ref> arasında yağar ve Kudüs yaklaşık 3400 güneş ışığı saatine sahiptir. Şehirdeki hava kirliliği araç trafiğinden oluşmaktadır.<ref name="friction">{{Kitap kaynağı | başlık=Jerusalem: Points of Friction-And Beyond | soyadı=Ma'oz | ad=Moshe | yayıncı=Brill Academic Publishers | ay=Mart | yıl=2000 |eşyazarlar=Sari Nusseibeh | isbn=90-411-8843-6 | sayfalar=44-6}}</ref> Kudüs'teki birçok ana yol büyük trafik yoğunluklarını ağırlayacak şekilde yapılmamıştır. Bu trafik sıkışıklıklarına ve havaya daha fazla karbon monoksite neden olur. Şehirdeki endüstriyel kirlilik seyrektir.


{{Kudüs iklimi}}
{{Kudüs iklimi}}
264. satır: 264. satır:
== Nüfus ==
== Nüfus ==
=== Tarih ===
=== Tarih ===
Kudüs’ün nüfusu sayı ve bileşenler açısından 5000 yıllık tarihinde birçok değişikliğe uğradı. [[Orta Çağ]] döneminden beri, Kudüs Eski Şehir, [[Yahudiler|Yahudi]], [[Müslüman]], [[Hristiyanlık|Hristiyan]] ve Ermeni kısımlarına bölünmüştür. 1905 öncesi birçok nüfusa dair veri, genelde yabancı ziyaretçilerden ve kuruluşlardan gelen tahminlere dayanır çünkü öncesindeki nüfus sayımları başka bölgeleri de içerir.<ref>Usiel Oskar Schmelz, in Ottoman Palestine, 1800-1914: studies in economic and social history, Gad G. Gilbar, Brill Archive, 1990 [http://books.google.co.uk/books?id=sdYUAAAAIAAJ] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130728121510/http://books.google.co.uk/books?id=sdYUAAAAIAAJ|tarih=28 Temmuz 2013}}</ref> Bu tahminlere göre, [[Haçlı Seferleri]]’nden sonra Müslümanlar, 19. yüzyılın ortasına kadar Kudüs’teki en büyük çoğunluğu oluşturdular. 1838 ve 1876 yılları arasıyla ilgili, birçok tahmin arasında, Müslümanların mı Yahudilerin mi çoğunlukta olduğu tartışması vardır. 1882 ve 1922 yılları arasıyla ilgili tartışma ise, Yahudilerin ne zaman çoğunluk oldukları üzerindedir.
Kudüs'ün nüfusu sayı ve bileşenler açısından 5000 yıllık tarihinde birçok değişikliğe uğradı. [[Orta Çağ]] döneminden beri, Kudüs Eski Şehir, [[Yahudiler|Yahudi]], [[Müslüman]], [[Hristiyanlık|Hristiyan]] ve Ermeni kısımlarına bölünmüştür. 1905 öncesi birçok nüfusa dair veri, genelde yabancı ziyaretçilerden ve kuruluşlardan gelen tahminlere dayanır çünkü öncesindeki nüfus sayımları başka bölgeleri de içerir.<ref>Usiel Oskar Schmelz, in Ottoman Palestine, 1800-1914: studies in economic and social history, Gad G. Gilbar, Brill Archive, 1990 [http://books.google.co.uk/books?id=sdYUAAAAIAAJ] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130728121510/http://books.google.co.uk/books?id=sdYUAAAAIAAJ|tarih=28 Temmuz 2013}}</ref> Bu tahminlere göre, [[Haçlı Seferleri]]'nden sonra Müslümanlar, 19. yüzyılın ortasına kadar Kudüs'teki en büyük çoğunluğu oluşturdular. 1838 ve 1876 yılları arasıyla ilgili, birçok tahmin arasında, Müslümanların mı Yahudilerin mi çoğunlukta olduğu tartışması vardır. 1882 ve 1922 yılları arasıyla ilgili tartışma ise, Yahudilerin ne zaman çoğunluk oldukları üzerindedir.


=== Günümüzde nüfus ===
=== Günümüzde nüfus ===
[[Dosya:AQ IMG 4968.JPG|küçükresim|Ermeni kesmi]]
[[Dosya:AQ IMG 4968.JPG|küçükresim|Ermeni kesmi]]
Aralık 2007 yılında, Kudüs’teki nüfus 747.600 idi. %64’ü Yahudi, %32’si Müslüman ve %2’si Hristiyan’dı.<ref name="mfa-40th"/> 2005’in sonunda nüfus yoğunluğu 5750,4&nbsp;km<sup>2</sup> idi.<ref name="cbs"/><ref>{{Web kaynağı | url = http://www1.cbs.gov.il/shnaton57/st02_14.pdf | biçim = PDF | yayıncı = [[Israel Central Bureau of Statistics]] | başlık = Population and Density per km² in Localities Numbering Above 5,000 Residents on 31 XII 2005 | yıl = 2006 | erişimtarihi = 11 Nisan 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120813151207/http://www1.cbs.gov.il/shnaton57/st02_14.pdf | arşivtarihi = 13 Ağustos 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> 2000 yılında yayınlanan bir araştırmaya göre, şehirdeki Yahudi nüfusunun yüzdesi düşüşteydi. Sebep, Müslümanlar arasındaki doğum oranı ve şehirden ayrılan Yahudi yerleşimcilerdi.<ref>[http://edition.cnn.com/2000/WORLD/meast/09/26/mideast.jerusalem.reut/index.html "Arab population growth outpaces Jews in Jerusalem"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090124020225/http://edition.cnn.com/2000/WORLD/meast/09/26/mideast.jerusalem.reut/index.html |tarih=24 Ocak 2009 }} Reuters, 26 September 2000</ref> Araştırmaya göre, şehirdeki 32.488 kişinin %9’u Yahudi’ydi.<ref name="cbs"/> 2005 yılında, eski Sovyetler Birliği’nden, Fransa ve Amerika’dan çoğunluğu olmak üzere, birçok yeni göç oldu. Yerel nüfusa bakıldığında ise, gidenlerin sayısı gelenlerden fazlaydı. 2005 yılında 16.000 Kudüs’ten ayrıldı ve sadece 10.000 Kudüs’e yerleşti.<ref name="cbs"/> Buna rağmen, Kudüs’teki nüfus yüksek doğum oranından dolayı, özellikle [[Haredi Yahudilik|Haredi Yahudiler]]de ve Arap toplumunda artmaya devam etmekteydi. Yıl boyunca toplam nüfus 13.000 kişiyle (%1,8) arttı ama dini ve etnik bileşenlerde değişim vardı. 1967 yılında, Yahudiler nüfusun %74’ünü oluştururken, 2006 yılında, bu oran %9 düştü.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3254277,00.html|yayıncı=YNet|başlık=Jerusalem: More tourists, fewer Jews|erişimtarihi=10 Mart 2007|soyadı=Sel|ad=Neta|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070126160709/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3254277,00.html|arşivtarihi=26 Ocak 2007|ölüurl=hayır}}</ref> Nedenler arasında, ev fiyatlarının yüksekliği, istihdam problemleri ve şehrin artan dini karakteri görüldü. Seküler Yahudilerin ya da dini inançlarını diğer insanlara göre daha hafif taşıyanların yüzdesi düşmekte. Geçen 7 yılda, 20.000 tanesi şehri çeşitli nedenlerle terk etti. Şimdilerde bu kesim, bütün şehir nüfusunun %31’ini oluşturmakta. Bu yüzde, şehirde artan ultra-ortodoks nüfusla aynıdır.<ref>Karl Vick, [http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,2121074,00.html#ixzz22sOQwqlq The Ultra-Holy City] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130307143555/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,2121074,00.html#ixzz22sOQwqlq |tarih=7 Mart 2013 }}, at [[Time Magazine]], 13 August 2012.</ref> Seküler kesimin birçoğu kıyı şehirlerine daha seküler bir yaşam tarzı ve ucuz ev bulmak için taşındılar.<ref name="Jewish-drop">{{Haber kaynağı|url=http://www.library.cornell.edu/colldev/mideast/jerus.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060909060853/http://www.library.cornell.edu/colldev/mideast/jerus.htm|arşivtarihi=9 Eylül 2006|yayıncı=The Washington Post via Cornell University|başlık=Jewish Drop In Jerusalem Worries Israel|soyadı=Hockstader|ad=Lee|erişimtarihi=10 Mart 2007|ölüurl=hayır}}</ref> 2009 yılında, şehirdeki Haredi nüfusu artıyordu. Okula giden 150.100 çocuktan, 59.900 ya da %40'ı laik devlet okullarında ve millî dinî okullardayken, 90.200 ya da %60'ı Haredi okullarında eğitim almaktaydı. Bu Haredi ailelerin çok sayıdaki çocuklarıyla pozitif bir ilgileşim gösterir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.israelnationalnews.com/News/Flash.aspx/165421|başlık=Most Jerusalemites Attend Hareidi-Religious Schools|yayıncı=[[Arutz Sheva]]|erişimtarihi=21 Mayıs 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090527004040/http://www.israelnationalnews.com/News/Flash.aspx/165421|arşivtarihi=27 Mayıs 2009|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1086819.html|başlık=Most of Jerusalem's non-Jewish children live below poverty line|yazar=Nadav Shragai|yayıncı=Haaretz|tarih=21 Mayıs 2009|erişimtarihi=9 Eylül 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090523230821/http://www.haaretz.com/hasen/spages/1086819.html|arşivtarihi=23 Mayıs 2009|ölüurl=hayır}}</ref> Bazı İsraillilerin Kudüs’ü fakir, bitkin ve politik ve dini karmaşadan dolayı delik deşik bulmasına rağmen, şehir birçok Filistinli için çok çekicidir, çünkü [[Batı Şeria]] ve [[Gazze Şeridi]]’nden daha fazla iş ve fırsat sunar. Filistinli yöneticiler, daima Arapları Kudüs’te kalmaları için destekler, böylece şehir üzerinde olan iddialarını koruma altına almış olurlar.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-orthodox5jun05,1,1841144.story?page=2&coll=la-util-nationworld-world|başlık=Clashing values alter a city's face|yazar=Richard Boudreaux|eser=Los Angeles Times|erişimtarihi=22 Temmuz 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080621053527/http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-orthodox5jun05,1,1841144.story?page=2&coll=la-util-nationworld-world|arşivtarihi=21 Haziran 2008|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.nytimes.com/2007/05/13/weekinreview/13myre.html?_r=2&oref=slogin|başlık=Israeli Riddle: Love Jerusalem, Hate Living There|yazar=Greg Myre|eser=New York Times|erişimtarihi=22 Temmuz 2009|tarih=13 Mayıs 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130509190126/http://www.nytimes.com/2007/05/13/weekinreview/13myre.html?_r=2&oref=slogin|arşivtarihi=9 Mayıs 2013|ölüurl=hayır}}</ref> Araplar, istihdam, sağlık, sosyal güvenlik ve diğer sağlanan yararlarla şehre çekilirler.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-barrier4jun04,1,5137437.story?coll=la-util-nationworld-world|başlık=Change cast in concrete|yazar=Ken Ellingwood|eser=Los Angeles Times|erişimtarihi=22 Temmuz 2009|tarih=4 Haziran 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080620034834/http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-barrier4jun04,1,5137437.story?coll=la-util-nationworld-world|arşivtarihi=20 Haziran 2008|ölüurl=hayır}}</ref> İsrail vatandaşlığına sahip olmak istemeyen, Araplar, İsrail tarafından verilen bir kimlik kartıyla, kontrol noktalarından kolaylıkla geçip İsrail’de serbest dolaşım elde edebilmektedirler. Ayrıca iş bulma imkânları da olmaktadır. Kudüs’teki Araplar, çocuklarını İsrail okullarına gönderebilirler ve üniversiteler, İsrailli doktorlar ve [[Hadassah Sağlık Merkezi]] gibi saygın hastaneler Araplar tarafından kullanılabilir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-barrier4jun04,1,5853828,full.story|başlık=Change cast in concrete|yazar=Ken Ellingwood|eser=Los Angeles Times|erişimtarihi=22 Temmuz 2009|tarih=4 Haziran 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090414202513/http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-barrier4jun04,1,5853828,full.story|arşivtarihi=14 Nisan 2009|ölüurl=evet}}</ref> Nüfus ve Yahudi-Arap nüfus dağılımı Kudüs üzerindeki anlaşmazlıkta büyük bir role sahiptir. 1998 yılında, [[Kudüs Gelişim Kurumu]] şehrin batı kanadını genişletip, daha fazla Yahudi’nin yaşadığı yerler yaratmayı önerdi.<ref name="laub2006">{{Haber kaynağı|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/12/02/AR2006120200463_pf.html|başlık=Jerusalem Barrier Causes Major Upheaval|tarih=2 Aralık 2006|yayıncı=The Associated Press via The Washington Post|soyadı=Laub|ad=Karin|erişimtarihi=10 Mart 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20121111043113/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/12/02/AR2006120200463_pf.html|arşivtarihi=11 Kasım 2012|ölüurl=hayır}}</ref> Böylece şehrin Yahudi nüfusu çoğunluk olarak artacaktı. Geçen birkaç yılda, Yahudi doğum oranında düzenli bir artış, Arap doğum oranında ise düzenli bir azalış oldu. Mayıs 2012’de raporlara göre, Yahudi doğum oranı Arap doğum oranını solladı. Şimdilerde, şehrin doğum oranı, Yahudi ailelerde 4.2 çocuk ve Arap ailelerde 3.9 çocuk olarak dağılmıştır (217-218). Buna ek olarak, Kudüs’te Yahudi yerleşimcilerin sayısı artmıştır. Geçen birkaç yılda, binlerce Filistinli, daha önce Yahudiler tarafından yaşanılan, doğu Kudüs’teki muhitlere yerleşti. 2007 yılında, 1300 Filistinli, [[Pisgat Ze’ev]] ve [[Neve Ya’akov]] gibi Yahudi nüfusunun çok olduğu alanlara taşındı.
Aralık 2007 yılında, Kudüs'teki nüfus 747.600 idi. %64'ü Yahudi, %32'si Müslüman ve %2'si Hristiyan'dı.<ref name="mfa-40th"/> 2005'in sonunda nüfus yoğunluğu 5750,4&nbsp;km<sup>2</sup> idi.<ref name="cbs"/><ref>{{Web kaynağı | url = http://www1.cbs.gov.il/shnaton57/st02_14.pdf | biçim = PDF | yayıncı = [[Israel Central Bureau of Statistics]] | başlık = Population and Density per km² in Localities Numbering Above 5,000 Residents on 31 XII 2005 | yıl = 2006 | erişimtarihi = 11 Nisan 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120813151207/http://www1.cbs.gov.il/shnaton57/st02_14.pdf | arşivtarihi = 13 Ağustos 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> 2000 yılında yayınlanan bir araştırmaya göre, şehirdeki Yahudi nüfusunun yüzdesi düşüşteydi. Sebep, Müslümanlar arasındaki doğum oranı ve şehirden ayrılan Yahudi yerleşimcilerdi.<ref>[http://edition.cnn.com/2000/WORLD/meast/09/26/mideast.jerusalem.reut/index.html "Arab population growth outpaces Jews in Jerusalem"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090124020225/http://edition.cnn.com/2000/WORLD/meast/09/26/mideast.jerusalem.reut/index.html |tarih=24 Ocak 2009 }} Reuters, 26 September 2000</ref> Araştırmaya göre, şehirdeki 32.488 kişinin %9'u Yahudi'ydi.<ref name="cbs"/> 2005 yılında, eski Sovyetler Birliği'nden, Fransa ve Amerika'dan çoğunluğu olmak üzere, birçok yeni göç oldu. Yerel nüfusa bakıldığında ise, gidenlerin sayısı gelenlerden fazlaydı. 2005 yılında 16.000 Kudüs'ten ayrıldı ve sadece 10.000 Kudüs'e yerleşti.<ref name="cbs"/> Buna rağmen, Kudüs'teki nüfus yüksek doğum oranından dolayı, özellikle [[Haredi Yahudilik|Haredi Yahudiler]]de ve Arap toplumunda artmaya devam etmekteydi. Yıl boyunca toplam nüfus 13.000 kişiyle (%1,8) arttı ama dini ve etnik bileşenlerde değişim vardı. 1967 yılında, Yahudiler nüfusun %74'ünü oluştururken, 2006 yılında, bu oran %9 düştü.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3254277,00.html|yayıncı=YNet|başlık=Jerusalem: More tourists, fewer Jews|erişimtarihi=10 Mart 2007|soyadı=Sel|ad=Neta|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070126160709/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3254277,00.html|arşivtarihi=26 Ocak 2007|ölüurl=hayır}}</ref> Nedenler arasında, ev fiyatlarının yüksekliği, istihdam problemleri ve şehrin artan dini karakteri görüldü. Seküler Yahudilerin ya da dini inançlarını diğer insanlara göre daha hafif taşıyanların yüzdesi düşmekte. Geçen 7 yılda, 20.000 tanesi şehri çeşitli nedenlerle terk etti. Şimdilerde bu kesim, bütün şehir nüfusunun %31'ini oluşturmakta. Bu yüzde, şehirde artan ultra-ortodoks nüfusla aynıdır.<ref>Karl Vick, [http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,2121074,00.html#ixzz22sOQwqlq The Ultra-Holy City] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130307143555/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,2121074,00.html#ixzz22sOQwqlq |tarih=7 Mart 2013 }}, at [[Time Magazine]], 13 August 2012.</ref> Seküler kesimin birçoğu kıyı şehirlerine daha seküler bir yaşam tarzı ve ucuz ev bulmak için taşındılar.<ref name="Jewish-drop">{{Haber kaynağı|url=http://www.library.cornell.edu/colldev/mideast/jerus.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060909060853/http://www.library.cornell.edu/colldev/mideast/jerus.htm|arşivtarihi=9 Eylül 2006|yayıncı=The Washington Post via Cornell University|başlık=Jewish Drop In Jerusalem Worries Israel|soyadı=Hockstader|ad=Lee|erişimtarihi=10 Mart 2007|ölüurl=hayır}}</ref> 2009 yılında, şehirdeki Haredi nüfusu artıyordu. Okula giden 150.100 çocuktan, 59.900 ya da %40'ı laik devlet okullarında ve millî dinî okullardayken, 90.200 ya da %60'ı Haredi okullarında eğitim almaktaydı. Bu Haredi ailelerin çok sayıdaki çocuklarıyla pozitif bir ilgileşim gösterir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.israelnationalnews.com/News/Flash.aspx/165421|başlık=Most Jerusalemites Attend Hareidi-Religious Schools|yayıncı=[[Arutz Sheva]]|erişimtarihi=21 Mayıs 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090527004040/http://www.israelnationalnews.com/News/Flash.aspx/165421|arşivtarihi=27 Mayıs 2009|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1086819.html|başlık=Most of Jerusalem's non-Jewish children live below poverty line|yazar=Nadav Shragai|yayıncı=Haaretz|tarih=21 Mayıs 2009|erişimtarihi=9 Eylül 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090523230821/http://www.haaretz.com/hasen/spages/1086819.html|arşivtarihi=23 Mayıs 2009|ölüurl=hayır}}</ref> Bazı İsraillilerin Kudüs'ü fakir, bitkin ve politik ve dini karmaşadan dolayı delik deşik bulmasına rağmen, şehir birçok Filistinli için çok çekicidir, çünkü [[Batı Şeria]] ve [[Gazze Şeridi]]'nden daha fazla iş ve fırsat sunar. Filistinli yöneticiler, daima Arapları Kudüs'te kalmaları için destekler, böylece şehir üzerinde olan iddialarını koruma altına almış olurlar.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-orthodox5jun05,1,1841144.story?page=2&coll=la-util-nationworld-world|başlık=Clashing values alter a city's face|yazar=Richard Boudreaux|eser=Los Angeles Times|erişimtarihi=22 Temmuz 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080621053527/http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-orthodox5jun05,1,1841144.story?page=2&coll=la-util-nationworld-world|arşivtarihi=21 Haziran 2008|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.nytimes.com/2007/05/13/weekinreview/13myre.html?_r=2&oref=slogin|başlık=Israeli Riddle: Love Jerusalem, Hate Living There|yazar=Greg Myre|eser=New York Times|erişimtarihi=22 Temmuz 2009|tarih=13 Mayıs 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130509190126/http://www.nytimes.com/2007/05/13/weekinreview/13myre.html?_r=2&oref=slogin|arşivtarihi=9 Mayıs 2013|ölüurl=hayır}}</ref> Araplar, istihdam, sağlık, sosyal güvenlik ve diğer sağlanan yararlarla şehre çekilirler.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-barrier4jun04,1,5137437.story?coll=la-util-nationworld-world|başlık=Change cast in concrete|yazar=Ken Ellingwood|eser=Los Angeles Times|erişimtarihi=22 Temmuz 2009|tarih=4 Haziran 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080620034834/http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-barrier4jun04,1,5137437.story?coll=la-util-nationworld-world|arşivtarihi=20 Haziran 2008|ölüurl=hayır}}</ref> İsrail vatandaşlığına sahip olmak istemeyen, Araplar, İsrail tarafından verilen bir kimlik kartıyla, kontrol noktalarından kolaylıkla geçip İsrail'de serbest dolaşım elde edebilmektedirler. Ayrıca iş bulma imkânları da olmaktadır. Kudüs'teki Araplar, çocuklarını İsrail okullarına gönderebilirler ve üniversiteler, İsrailli doktorlar ve [[Hadassah Sağlık Merkezi]] gibi saygın hastaneler Araplar tarafından kullanılabilir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-barrier4jun04,1,5853828,full.story|başlık=Change cast in concrete|yazar=Ken Ellingwood|eser=Los Angeles Times|erişimtarihi=22 Temmuz 2009|tarih=4 Haziran 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090414202513/http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-barrier4jun04,1,5853828,full.story|arşivtarihi=14 Nisan 2009|ölüurl=evet}}</ref> Nüfus ve Yahudi-Arap nüfus dağılımı Kudüs üzerindeki anlaşmazlıkta büyük bir role sahiptir. 1998 yılında, [[Kudüs Gelişim Kurumu]] şehrin batı kanadını genişletip, daha fazla Yahudi'nin yaşadığı yerler yaratmayı önerdi.<ref name="laub2006">{{Haber kaynağı|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/12/02/AR2006120200463_pf.html|başlık=Jerusalem Barrier Causes Major Upheaval|tarih=2 Aralık 2006|yayıncı=The Associated Press via The Washington Post|soyadı=Laub|ad=Karin|erişimtarihi=10 Mart 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20121111043113/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/12/02/AR2006120200463_pf.html|arşivtarihi=11 Kasım 2012|ölüurl=hayır}}</ref> Böylece şehrin Yahudi nüfusu çoğunluk olarak artacaktı. Geçen birkaç yılda, Yahudi doğum oranında düzenli bir artış, Arap doğum oranında ise düzenli bir azalış oldu. Mayıs 2012'de raporlara göre, Yahudi doğum oranı Arap doğum oranını solladı. Şimdilerde, şehrin doğum oranı, Yahudi ailelerde 4.2 çocuk ve Arap ailelerde 3.9 çocuk olarak dağılmıştır (217-218). Buna ek olarak, Kudüs'te Yahudi yerleşimcilerin sayısı artmıştır. Geçen birkaç yılda, binlerce Filistinli, daha önce Yahudiler tarafından yaşanılan, doğu Kudüs'teki muhitlere yerleşti. 2007 yılında, 1300 Filistinli, [[Pisgat Ze’ev]] ve [[Neve Ya’akov]] gibi Yahudi nüfusunun çok olduğu alanlara taşındı.
[[Dosya:Jerusalem vista.jpg|küçükresim|[[Sheikh Jarrah]], Arapların çoğunlukta olduğu bir kesim]]
[[Dosya:Jerusalem vista.jpg|küçükresim|[[Sheikh Jarrah]], Arapların çoğunlukta olduğu bir kesim]]


274. satır: 274. satır:
[[Dosya:JerusalemMunicipalityP4190008.JPG|küçükresim|sol|Kudüs tarihi belediyesi]]
[[Dosya:JerusalemMunicipalityP4190008.JPG|küçükresim|sol|Kudüs tarihi belediyesi]]
[[Dosya:Knesset building (edited).jpg|küçükresim|sağ| [[Knesset]], [[Givat Ram]]]]
[[Dosya:Knesset building (edited).jpg|küçükresim|sağ| [[Knesset]], [[Givat Ram]]]]
Kudüs Şehir Konseyi 31 seçilmiş üyeden oluşur ve belediye başkanı tarafından yönetilir. Belediye başkanı 5 yıllık bir dönem için görevdedir ve sekiz yardımcı atar. Bir önceki Belediye başkanı [[Uri Lupolianski]] 2003 yılında seçildi.<ref name="corridors">{{Haber kaynağı|url=http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1173879092720&pagename=JPost/JPArticle/ShowFull|yayıncı=The Jerusalem Post|erişimtarihi=28 Mart 2007|tarih=15 Mart 2007|başlık=Corridors of Power: A tale of two councils|soyadı=Cidor|ad=Peggy|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110716012336/http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1173879092720&pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull|arşivtarihi=16 Temmuz 2011|ölüurl=evet}}</ref> 2008 Kasım’ında gerçekleşen yerel seçimlerde [[Nir Barkat]] seçildi ve şimdilerde belediye başkanıdır. Belediye başkanı ve yardımcıları dışında, konsey üyeleri maaş almaz ve gönüllü çalışırlar. En uzun görevde olan belediye başkanı, [[Teddy Kollek]], 28 yıl – 6 dönem görevde bulundu. Konseyin toplantılarının çoğu gizlidir fakat her ay halka açık bir toplantı yapar.<ref name="corridors"/> Konsey içinde, dini politik partiler güçlü bir kesimi oluşturur ve sandalyelerin büyük kısmını alırlar.<ref>{{Haber kaynağı|başlık=Jerusalem Becomes A Battleground Over Gay Rights Vs. Religious Beliefs|url=http://www.coxwashington.com/hp/content/reporters/stories/2006/11/11/BC_ISRAEL_GAYS10_COX.html|arşivurl=https://web.archive.org/web/20071223111106/http://www.coxwashington.com/hp/content/reporters/stories/2006/11/11/BC_ISRAEL_GAYS10_COX.html|arşivtarihi=23 Aralık 2007|soyadı=Coker|ad=Margaret|erişimtarihi=28 Mart 2007|tarih=11 Kasım 2006|yayıncı=Cox Newspapers|ölüurl=evet}}</ref> Kudüs belediyesinin ana binası ve belediye başkanının ofisi [[Yafa yolu]]nda bulunan Safra Meydanı’ndadır (Kikar Safra).
Kudüs Şehir Konseyi 31 seçilmiş üyeden oluşur ve belediye başkanı tarafından yönetilir. Belediye başkanı 5 yıllık bir dönem için görevdedir ve sekiz yardımcı atar. Bir önceki Belediye başkanı [[Uri Lupolianski]] 2003 yılında seçildi.<ref name="corridors">{{Haber kaynağı|url=http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1173879092720&pagename=JPost/JPArticle/ShowFull|yayıncı=The Jerusalem Post|erişimtarihi=28 Mart 2007|tarih=15 Mart 2007|başlık=Corridors of Power: A tale of two councils|soyadı=Cidor|ad=Peggy|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110716012336/http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1173879092720&pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull|arşivtarihi=16 Temmuz 2011|ölüurl=evet}}</ref> 2008 Kasım'ında gerçekleşen yerel seçimlerde [[Nir Barkat]] seçildi ve şimdilerde belediye başkanıdır. Belediye başkanı ve yardımcıları dışında, konsey üyeleri maaş almaz ve gönüllü çalışırlar. En uzun görevde olan belediye başkanı, [[Teddy Kollek]], 28 yıl – 6 dönem görevde bulundu. Konseyin toplantılarının çoğu gizlidir fakat her ay halka açık bir toplantı yapar.<ref name="corridors"/> Konsey içinde, dini politik partiler güçlü bir kesimi oluşturur ve sandalyelerin büyük kısmını alırlar.<ref>{{Haber kaynağı|başlık=Jerusalem Becomes A Battleground Over Gay Rights Vs. Religious Beliefs|url=http://www.coxwashington.com/hp/content/reporters/stories/2006/11/11/BC_ISRAEL_GAYS10_COX.html|arşivurl=https://web.archive.org/web/20071223111106/http://www.coxwashington.com/hp/content/reporters/stories/2006/11/11/BC_ISRAEL_GAYS10_COX.html|arşivtarihi=23 Aralık 2007|soyadı=Coker|ad=Margaret|erişimtarihi=28 Mart 2007|tarih=11 Kasım 2006|yayıncı=Cox Newspapers|ölüurl=evet}}</ref> Kudüs belediyesinin ana binası ve belediye başkanının ofisi [[Yafa yolu]]nda bulunan Safra Meydanı'ndadır (Kikar Safra).


== Politik durum ==
== Politik durum ==
[[Birleşmiş Milletler]]in 1947’de geçirdiği [[Birleşmiş Milletler Filistin Paylaşım Planı]]’yla, Kudüs, Birleşmiş milletler tarafından yönetilen ayrı bir yönetim altındaki bir şehir halini aldı. Yahudi liderler bu planı kabul etti fakat Arap liderler plana karşı çıktı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Palestinian refugees in Jordan 1948–1957|soyadı=Plascov|ad=Avi|yıl=2008|yayıncı=Routledge|isbn=978-0-7146-3120-2|sayfa=2|url=http://books.google.com/?id=daLPXTYcoewC&printsec=frontcover&q=|erişimtarihi=11 Aralık 2009}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Jerusalem question, 1917–1968|soyadı=Bovis|ad=H. Eugene|yıl=1971|yayıncı=Hoover Institution Press,U.S.|isbn=978-0-8179-3291-6|sayfa=40|url=http://books.google.com/?id=1L49R1xKA6QC&printsec=frontcover&q=|erişimtarihi=11 Aralık 2009}}</ref> 1948 savaşında, şehrin batı kısmı, yeni kurulan İsrail devleti tarafından ele geçirilirken, doğu kısmı Ürdün tarafından ele geçirildi. Uluslararası toplum, Kudüs’ün yasal statüsünü Birleşmiş Milletler planına göre tanımakta ve İsrail’in şehir üzerindeki egemenliğini kabul etmemektedir. 5 aralık 1949’da, İsrail’in ilk Başbakanı [[David Ben-Gurion]], Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak ilan etti<ref name="ben-gurion">{{Web kaynağı | url = http://www.knesset.gov.il/docs/eng/bengurion-jer.htm | soyadı = Ben-Gurion | ad = David | authorlink = David Ben-Gurion | yayıncı = The Knesset | başlık = Statements of the Prime Minister David Ben-Gurion Regarding Moving the Capital of Israel to Jerusalem | tarih = 5 Aralık 1949 | erişimtarihi = 2 Nisan 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151216095958/http://www.knesset.gov.il/docs/eng/bengurion-jer.htm | arşivtarihi = 16 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> ve bu ilandan beri İsrail devletinin bütün birimleri; Yasama, Yargı ve Yürütme bu şehirde konumlandı. Sadece Savunma Bakanlığı [[Tel Aviv]]’de yer almaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://thomas.loc.gov/cgi-bin/query/z?c105:H.R.4181.IH: | yayıncı = The Library of Congress | başlık = Jerusalem and Berlin Embassy Relocation Act of 1998 | erişimtarihi = 12 Şubat 2007 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20150903233952/http://thomas.loc.gov/cgi-bin/query/z?c105%3AH.R.4181.IH%3A |arşivtarihi= 3 Eylül 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> İlan döneminde Kudüs bölünmüş olduğundan sadece Batı Kudüs İsrail’in başkentidir. İsrail’in Kudüs’ü başkent olarak kabul etmesine rağmen, diğer ülkeler elçilikler için, Tel Aviv’i kullanır. Bunun sebebi ülkelerin Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanımamalarıdır.<ref name="foreign-embassies">{{Web kaynağı | url = https://www.science.co.il/Embassies.php | başlık = Embassies and Consulates in Israel | yayıncı = Israel Science and Technology Directory | 4 = | erişimtarihi = 5 Temmuz 2021 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20151218081246/https://www.science.co.il/Embassies.php |arşivtarihi= 18 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> 28 Ekim 2009’da, [[Birleşmiş Milletler]] sekreteri [[Ban Ki-moon]], barışın olması için, Kudüs’ün hem İsrail’in hem de Filistin yönetiminin başkenti olmasının gerekliliğini belirtti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=32762&Cr=jerusalem&Cr1= | başlık = Jerusalem must be capital of both Israel and Palestine, Ban says | yayıncı = United Nations | tarih = 28 Ekim 2009 | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150409205737/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=32762&Cr=jerusalem&Cr1= | arşivtarihi = 9 Nisan 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> Filistin Millî Yönetimi Doğu Kudüs’ü, Birleşmiş Milletler 242 nolu çözüm önergesine göre, işgal edilmiş sınırlar olarak görmektedir. Filistin yönetimine göre, Doğu Kudüs (Tapnak Dağıyla birlikte) Filistin’in başkentidir ve Batı Kudüs’ün daimi durumu da anlaşma konusu olmalıdır. Bunun yanı sıra, Kudüs’ün açık bir şehir olmasına da sıcak bakmaktadırlar.<ref name="PalestinianPosition">In the [[Palestine Liberation Organization]]'s [[Palestinian Declaration of Independence]] of 1988, Jerusalem is stated to be the capital of the [[State of Palestine]]. In 2000 the [[Palestinian Authority]] passed a law designating the city as such, and in 2002 this law was ratified by Chairman [[Yasser Arafat]]. See [http://english.people.com.cn/200210/06/eng20021006_104530.shtml Arafat Signs Law Making Jerusalem Palestinian Capital] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140930185347/http://english.people.com.cn/200210/06/eng20021006_104530.shtml|tarih=30 Eylül 2014}}, People's Daily, published 6 October 2002; [http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/2302961.stm Arafat names Jerusalem as capital] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150916221206/http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/2302961.stm|tarih=16 Eylül 2015}}, BBC News, published 6 October 2002.</ref> 2010’da İsrail devleti Kudüs’ü yüksek millî önceliği kanunu yürürlüğe soktu. Bu yürürlüğe göre, şehirde yerleşim alanları artırıldı, yerleşimcilere, yardım ve vergi yardımları verildi. Böylece Yahudi yerleşimciler, ev, eğitim, iş, turizm ve daha fazla kültürel aktiviteye sahip olmaya başladılar.
[[Birleşmiş Milletler]]in 1947'de geçirdiği [[Birleşmiş Milletler Filistin Paylaşım Planı]]'yla, Kudüs, Birleşmiş milletler tarafından yönetilen ayrı bir yönetim altındaki bir şehir halini aldı. Yahudi liderler bu planı kabul etti fakat Arap liderler plana karşı çıktı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Palestinian refugees in Jordan 1948–1957|soyadı=Plascov|ad=Avi|yıl=2008|yayıncı=Routledge|isbn=978-0-7146-3120-2|sayfa=2|url=http://books.google.com/?id=daLPXTYcoewC&printsec=frontcover&q=|erişimtarihi=11 Aralık 2009}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Jerusalem question, 1917–1968|soyadı=Bovis|ad=H. Eugene|yıl=1971|yayıncı=Hoover Institution Press,U.S.|isbn=978-0-8179-3291-6|sayfa=40|url=http://books.google.com/?id=1L49R1xKA6QC&printsec=frontcover&q=|erişimtarihi=11 Aralık 2009}}</ref> 1948 savaşında, şehrin batı kısmı, yeni kurulan İsrail devleti tarafından ele geçirilirken, doğu kısmı Ürdün tarafından ele geçirildi. Uluslararası toplum, Kudüs'ün yasal statüsünü Birleşmiş Milletler planına göre tanımakta ve İsrail'in şehir üzerindeki egemenliğini kabul etmemektedir. 5 aralık 1949'da, İsrail'in ilk Başbakanı [[David Ben-Gurion]], Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak ilan etti<ref name="ben-gurion">{{Web kaynağı | url = http://www.knesset.gov.il/docs/eng/bengurion-jer.htm | soyadı = Ben-Gurion | ad = David | authorlink = David Ben-Gurion | yayıncı = The Knesset | başlık = Statements of the Prime Minister David Ben-Gurion Regarding Moving the Capital of Israel to Jerusalem | tarih = 5 Aralık 1949 | erişimtarihi = 2 Nisan 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151216095958/http://www.knesset.gov.il/docs/eng/bengurion-jer.htm | arşivtarihi = 16 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> ve bu ilandan beri İsrail devletinin bütün birimleri; Yasama, Yargı ve Yürütme bu şehirde konumlandı. Sadece Savunma Bakanlığı [[Tel Aviv]]'de yer almaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://thomas.loc.gov/cgi-bin/query/z?c105:H.R.4181.IH: | yayıncı = The Library of Congress | başlık = Jerusalem and Berlin Embassy Relocation Act of 1998 | erişimtarihi = 12 Şubat 2007 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20150903233952/http://thomas.loc.gov/cgi-bin/query/z?c105%3AH.R.4181.IH%3A |arşivtarihi= 3 Eylül 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> İlan döneminde Kudüs bölünmüş olduğundan sadece Batı Kudüs İsrail'in başkentidir. İsrail'in Kudüs'ü başkent olarak kabul etmesine rağmen, diğer ülkeler elçilikler için, Tel Aviv'i kullanır. Bunun sebebi ülkelerin Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak tanımamalarıdır.<ref name="foreign-embassies">{{Web kaynağı | url = https://www.science.co.il/Embassies.php | başlık = Embassies and Consulates in Israel | yayıncı = Israel Science and Technology Directory | 4 = | erişimtarihi = 5 Temmuz 2021 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20151218081246/https://www.science.co.il/Embassies.php |arşivtarihi= 18 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> 28 Ekim 2009'da, [[Birleşmiş Milletler]] sekreteri [[Ban Ki-moon]], barışın olması için, Kudüs'ün hem İsrail'in hem de Filistin yönetiminin başkenti olmasının gerekliliğini belirtti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=32762&Cr=jerusalem&Cr1= | başlık = Jerusalem must be capital of both Israel and Palestine, Ban says | yayıncı = United Nations | tarih = 28 Ekim 2009 | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150409205737/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=32762&Cr=jerusalem&Cr1= | arşivtarihi = 9 Nisan 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> Filistin Millî Yönetimi Doğu Kudüs'ü, Birleşmiş Milletler 242 nolu çözüm önergesine göre, işgal edilmiş sınırlar olarak görmektedir. Filistin yönetimine göre, Doğu Kudüs (Tapnak Dağıyla birlikte) Filistin'in başkentidir ve Batı Kudüs'ün daimi durumu da anlaşma konusu olmalıdır. Bunun yanı sıra, Kudüs'ün açık bir şehir olmasına da sıcak bakmaktadırlar.<ref name="PalestinianPosition">In the [[Palestine Liberation Organization]]'s [[Palestinian Declaration of Independence]] of 1988, Jerusalem is stated to be the capital of the [[State of Palestine]]. In 2000 the [[Palestinian Authority]] passed a law designating the city as such, and in 2002 this law was ratified by Chairman [[Yasser Arafat]]. See [http://english.people.com.cn/200210/06/eng20021006_104530.shtml Arafat Signs Law Making Jerusalem Palestinian Capital] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140930185347/http://english.people.com.cn/200210/06/eng20021006_104530.shtml|tarih=30 Eylül 2014}}, People's Daily, published 6 October 2002; [http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/2302961.stm Arafat names Jerusalem as capital] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150916221206/http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/2302961.stm|tarih=16 Eylül 2015}}, BBC News, published 6 October 2002.</ref> 2010'da İsrail devleti Kudüs'ü yüksek millî önceliği kanunu yürürlüğe soktu. Bu yürürlüğe göre, şehirde yerleşim alanları artırıldı, yerleşimcilere, yardım ve vergi yardımları verildi. Böylece Yahudi yerleşimciler, ev, eğitim, iş, turizm ve daha fazla kültürel aktiviteye sahip olmaya başladılar.


== Devlet kurumları ==
== Devlet kurumları ==
İsrail’in birçok devlet kurumu, Kudüs’teki [[Givat Ram]] semtinde bulunan Kiryat HaMemshala kompleksinde bulunur. [[Kiryat HaLeom]] projesi, devlet kurumlarının ve milli-kültürel kurumların içinde bulunduğu bu semti ve bu kompleksi kurdu. Bazı resmi kurum binaları Kiryat Menachem Begin’de bulunmaktadır. [[Knesset]] (parlamento), İsrail Bankası, İsrail polisinin merkez üssü, Başkan ve başbakanın resmi rezidansları, kabine ve bütün bakanlıklar (Tel-Aviv HaKirya’da bulunan Savunma Bakanlığı dışında) Kudüs’tedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://elyon1.court.gov.il/eng/home/index.html | başlık = The State of Israel: The Judicial Authority | erişimtarihi = 18 Mayıs 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160127135429/http://elyon1.court.gov.il/eng/home/index.html | arşivtarihi = 27 Ocak 2016 | ölüurl = evet }}</ref> İsrail devletinin kurulumundan önce, Kudüs, Filistin İngili Mandasının yönetim başkentiydi.<ref name="Ruth Kark">Jerusalem as administrative capital of the British Mandate:
İsrail'in birçok devlet kurumu, Kudüs'teki [[Givat Ram]] semtinde bulunan Kiryat HaMemshala kompleksinde bulunur. [[Kiryat HaLeom]] projesi, devlet kurumlarının ve milli-kültürel kurumların içinde bulunduğu bu semti ve bu kompleksi kurdu. Bazı resmi kurum binaları Kiryat Menachem Begin'de bulunmaktadır. [[Knesset]] (parlamento), İsrail Bankası, İsrail polisinin merkez üssü, Başkan ve başbakanın resmi rezidansları, kabine ve bütün bakanlıklar (Tel-Aviv HaKirya'da bulunan Savunma Bakanlığı dışında) Kudüs'tedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://elyon1.court.gov.il/eng/home/index.html | başlık = The State of Israel: The Judicial Authority | erişimtarihi = 18 Mayıs 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160127135429/http://elyon1.court.gov.il/eng/home/index.html | arşivtarihi = 27 Ocak 2016 | ölüurl = evet }}</ref> İsrail devletinin kurulumundan önce, Kudüs, Filistin İngili Mandasının yönetim başkentiydi.<ref name="Ruth Kark">Jerusalem as administrative capital of the British Mandate:


* {{Kitap kaynağı|başlık=Everywhere You Go, People Are the Same|sayfa=25|yayıncı=Ronin Publishing|alıntı=In the year 1923, [Jerusalem] became the capital of the British Mandate in Palestine|ay=Mart|yıl=1995|ad=Jacob G.|soyadı=Orfali|isbn=0-914171-75-5}}
* {{Kitap kaynağı|başlık=Everywhere You Go, People Are the Same|sayfa=25|yayıncı=Ronin Publishing|alıntı=In the year 1923, [Jerusalem] became the capital of the British Mandate in Palestine|ay=Mart|yıl=1995|ad=Jacob G.|soyadı=Orfali|isbn=0-914171-75-5}}
* {{Kitap kaynağı|başlık=Jerusalem and Its Environs: Quarters, Neighborhoods, Villages, 1800–1948|url=https://archive.org/details/jerusalemitsenvi0000kark|eşyazarlar=Ruth Kark|sayfa=[https://archive.org/details/jerusalemitsenvi0000kark/page/n39 36]|yayıncı=Wayne State University Press|alıntı=The three decades of British rule in Palestine (1917/18–1948) were a highly significant phase in the development, with indelible effects on the urban planning and development of the capital{{spaced ndash}}Jerusalem.|ay=Eylül|yıl=2001|ad=Michael|soyadı=Oren-Nordheim|isbn=0-8143-2909-8}} [https://web.archive.org/web/20071216063555/http://sachlav.huji.ac.il/mskark/ Ruth Kark] is a professor in the Department of Geography at the [[Hebrew University of Jerusalem]].
* {{Kitap kaynağı|başlık=Jerusalem and Its Environs: Quarters, Neighborhoods, Villages, 1800–1948|url=https://archive.org/details/jerusalemitsenvi0000kark|eşyazarlar=Ruth Kark|sayfa=[https://archive.org/details/jerusalemitsenvi0000kark/page/n39 36]|yayıncı=Wayne State University Press|alıntı=The three decades of British rule in Palestine (1917/18–1948) were a highly significant phase in the development, with indelible effects on the urban planning and development of the capital{{spaced ndash}}Jerusalem.|ay=Eylül|yıl=2001|ad=Michael|soyadı=Oren-Nordheim|isbn=0-8143-2909-8}} [https://web.archive.org/web/20071216063555/http://sachlav.huji.ac.il/mskark/ Ruth Kark] is a professor in the Department of Geography at the [[Hebrew University of Jerusalem]].
* {{Kitap kaynağı|başlık=The Politics of Jerusalem Since 1967|tarih=15 Nisan 1996|sayfa=59|yayıncı=Columbia University Press|alıntı=... the city that was to become the administrative capital of Mandate Palestine...|ad=Michael|soyadı=Dumper|isbn=0-231-10640-8}}</ref> 1949 yılından 1967 yılına kadar batı Kudüs İsrail’in başkenti olarak görüldü fakat uluslararası arenada, şehrin uluslararası bir şehir olduğunu kabul eden Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 194 nolu çözüm önergesinden dolayı, şehir resmi olarak İsrail’in başkenti olarak tanınmadı. 1967 yılındaki [[Altı Gün Savaşı]] sonunda Kudüs, İsrail kontrolüne geçti. 27 Haziran 1967’de [[Levi Eşkol]] hükûmeti doğu Kudüs üzerindeki İsrail yetkisini artırdı. [[Oslo anlaşmaları]], Kudüs’ün son durumunun ancak Filistin otoritesiyle anlaşılarak belirtileceğini garanti altına aldı. Anlaşmalar, barış anlaşmasına ulaşmadan, şehirde resmi Filistinli bir oluşumu yasakladı ama Kudüs’te Filistin’e ait bir dış ticaret ofisi kurulmasını sağladı. Filistin otoritesi, Kudüs’ü gelecekte kurulmasını istedikleri Filistin devletinin başkenti olmasını istemekte.<ref name="Dore Gold">{{Web kaynağı | url = http://www.jcpa.org/jcprg10.htm | başlık = Jerusalem in International Diplomacy | yazar = [[Dore Gold]] | erişimtarihi = 20 Temmuz 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121028044557/http://www.jcpa.org/jcprg10.htm | arşivtarihi = 28 Ekim 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Mahmud Abbas]], Kudüs’ü Filistin’in başkenti olarak görmeyen bir barış anlaşmasının kabul edilmeyeceğini belirtti.<ref name="Timesofindia.indiatimes.com">{{Haber kaynağı|url=http://timesofindia.indiatimes.com/world/middle-east/No-agreement-without-a-Palestinian-capital-in-Jerusalem-Mahmoud-Abbas-/articleshow/6030905.cms|başlık=No agreement without a Palestinian capital in Jerusalem: Mahmoud Abbas|yayıncı=Timesofindia.indiatimes.com|tarih=10 Haziran 2010|erişimtarihi=9 Eylül 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100613225934/http://timesofindia.indiatimes.com/world/middle-east/No-agreement-without-a-Palestinian-capital-in-Jerusalem-Mahmoud-Abbas-/articleshow/6030905.cms|arşivtarihi=13 Haziran 2010|ölüurl=hayır}}</ref> İsrail Başbakanı [[Benyamin Netanyahu]]’da aynı şekilde, Kudüs’ün, İsrail’in bölünmez başkenti olduğunu belirti. Şehre yakınlığından dolayı Filistin’in kırsal bir alanı olan Abu Dis, İsrail tarafından Filistin’e başkent olarak önerildi. İsrail Abu Dis’i, Kudüs’ü çeveleyen güvenlik duvarı içine almadı. Filistin otoritesi, Filistin Yasama Konseyini ve Kudüs’le ilişkiler ofisini Abu Dis’te kurdu.<ref name="ReferenceA">Bard, Mitchell G. ''Will Israel Survive?''</ref> İsrail’in birçok devlet kurumu, Kudüs’teki Givat Ram semtinde bulunn Kiryat HaMemshala kompleksinde bulunur. Kiryat HaLeom projesi, devlet kurumlarının ve milli-kültürel kurumların içinde bulunduğu bu semti ve bu kompleksi kurdu. Bazı resmi kurum binaları [[Kiryat Menachem Begin]]’de bulunmaktadır. [[Knesset]] (parlamento), İsrail Bankası, İsrail polisinin merkez üssü, Başkan ve başbakanın resmi rezidansları, kabine ve bütün bakanlıklar (Tel-Aviv HaKirya’da bulunan Savunma Bakanlığı dışında) Kudüs’tedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.knesset.gov.il/main/eng/home.asp | başlık = English gateway to the Knesset website | erişimtarihi = 18 Mayıs 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160122164938/http://www.knesset.gov.il/main/eng/home.asp | arşivtarihi = 22 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> İsrail devletinin kurulumundan önce, Kudüs, Filistin İngili Mandasının yönetim başkentiydi.<ref name="Ruth Kark"/> 1949 yılından 1967 yılına kadar batı Kudüs İsrail’in başkenti olarak görüldü fakat uluslararası arenada, şehrin uluslararası bir şehir olduğunu kabul eden Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 194 nolu çözüm önergesinden dolayı, şehir resmi olarak İsrail’in başkenti olarak tanınmadı. 1967 yılındaki [[Altı Gün Savaşı]] sonunda Kudüs, İsrail kontrolüne geçti. 27 Haziran 1967’de [[Levi Eşkol]] hükûmeti doğu Kudüs üzerindeki İsrail yetkisini artırdı. [[Oslo anlaşmaları]], Kudüs’ün son durumunun ancak Filistin otoritesiyle anlaşılarak belirtileceğini garanti altına aldı. Anlaşmalar, barış anlaşmasına ulaşmadan, şehirde resmi Filistinli bir oluşumu yasakladı ama Kudüs’te Filistin’e ait bir dış ticaret ofisi kurulmasını sağladı. Filistin otoritesi, Kudüs’ü gelecekte kurulmasını istedikleri Filistin devletinin başkenti olmasını istemekte.<ref name="Dore Gold"/> [[Mahmud Abbas]], Kudüs’ü Filistin’in başkenti olarak görmeyen bir barış anlaşmasının kabul edilmeyeceğini belirtti.<ref name="Timesofindia.indiatimes.com"/> İsrail Başbakanı [[Benyamin Netanyahu]]’da aynı şekilde, Kudüs’ün, İsrail’in bölünmez başkenti olduğunu belirti. Şehre yakınlığından dolayı Filistin’in kırsal bir alanı olan Abu Dis, İsrail tarafından Filistin’e başkent olarak önerildi. İsrail Abu Dis’i, Kudüs’ü çevreleyen güvenlik duvarı içine almadı. Filistin otoritesi, Filistin Yasama Konseyini ve Kudüs’le ilişkiler ofisini Abu Dis’te kurdu.<ref name="ReferenceA"/>
* {{Kitap kaynağı|başlık=The Politics of Jerusalem Since 1967|url=https://archive.org/details/politicsofjerusa0000dump|tarih=15 Nisan 1996|sayfa=[https://archive.org/details/politicsofjerusa0000dump/page/n74 59]|yayıncı=Columbia University Press|alıntı=... the city that was to become the administrative capital of Mandate Palestine...|ad=Michael|soyadı=Dumper|isbn=0-231-10640-8}}</ref> 1949 yılından 1967 yılına kadar batı Kudüs İsrail'in başkenti olarak görüldü fakat uluslararası arenada, şehrin uluslararası bir şehir olduğunu kabul eden Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 194 nolu çözüm önergesinden dolayı, şehir resmi olarak İsrail'in başkenti olarak tanınmadı. 1967 yılındaki [[Altı Gün Savaşı]] sonunda Kudüs, İsrail kontrolüne geçti. 27 Haziran 1967'de [[Levi Eşkol]] hükûmeti doğu Kudüs üzerindeki İsrail yetkisini artırdı. [[Oslo anlaşmaları]], Kudüs'ün son durumunun ancak Filistin otoritesiyle anlaşılarak belirtileceğini garanti altına aldı. Anlaşmalar, barış anlaşmasına ulaşmadan, şehirde resmi Filistinli bir oluşumu yasakladı ama Kudüs'te Filistin'e ait bir dış ticaret ofisi kurulmasını sağladı. Filistin otoritesi, Kudüs'ü gelecekte kurulmasını istedikleri Filistin devletinin başkenti olmasını istemekte.<ref name="Dore Gold">{{Web kaynağı | url = http://www.jcpa.org/jcprg10.htm | başlık = Jerusalem in International Diplomacy | yazar = [[Dore Gold]] | erişimtarihi = 20 Temmuz 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121028044557/http://www.jcpa.org/jcprg10.htm | arşivtarihi = 28 Ekim 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Mahmud Abbas]], Kudüs'ü Filistin'in başkenti olarak görmeyen bir barış anlaşmasının kabul edilmeyeceğini belirtti.<ref name="Timesofindia.indiatimes.com">{{Haber kaynağı|url=http://timesofindia.indiatimes.com/world/middle-east/No-agreement-without-a-Palestinian-capital-in-Jerusalem-Mahmoud-Abbas-/articleshow/6030905.cms|başlık=No agreement without a Palestinian capital in Jerusalem: Mahmoud Abbas|yayıncı=Timesofindia.indiatimes.com|tarih=10 Haziran 2010|erişimtarihi=9 Eylül 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100613225934/http://timesofindia.indiatimes.com/world/middle-east/No-agreement-without-a-Palestinian-capital-in-Jerusalem-Mahmoud-Abbas-/articleshow/6030905.cms|arşivtarihi=13 Haziran 2010|ölüurl=hayır}}</ref> İsrail Başbakanı [[Benyamin Netanyahu]]'da aynı şekilde, Kudüs'ün, İsrail'in bölünmez başkenti olduğunu belirti. Şehre yakınlığından dolayı Filistin'in kırsal bir alanı olan Abu Dis, İsrail tarafından Filistin'e başkent olarak önerildi. İsrail Abu Dis'i, Kudüs'ü çeveleyen güvenlik duvarı içine almadı. Filistin otoritesi, Filistin Yasama Konseyini ve Kudüs'le ilişkiler ofisini Abu Dis'te kurdu.<ref name="ReferenceA">Bard, Mitchell G. ''Will Israel Survive?''</ref> İsrail'in birçok devlet kurumu, Kudüs'teki Givat Ram semtinde bulunn Kiryat HaMemshala kompleksinde bulunur. Kiryat HaLeom projesi, devlet kurumlarının ve milli-kültürel kurumların içinde bulunduğu bu semti ve bu kompleksi kurdu. Bazı resmi kurum binaları [[Kiryat Menachem Begin]]'de bulunmaktadır. [[Knesset]] (parlamento), İsrail Bankası, İsrail polisinin merkez üssü, Başkan ve başbakanın resmi rezidansları, kabine ve bütün bakanlıklar (Tel-Aviv HaKirya'da bulunan Savunma Bakanlığı dışında) Kudüs'tedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.knesset.gov.il/main/eng/home.asp | başlık = English gateway to the Knesset website | erişimtarihi = 18 Mayıs 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160122164938/http://www.knesset.gov.il/main/eng/home.asp | arşivtarihi = 22 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> İsrail devletinin kurulumundan önce, Kudüs, Filistin İngili Mandasının yönetim başkentiydi.<ref name="Ruth Kark"/> 1949 yılından 1967 yılına kadar batı Kudüs İsrail'in başkenti olarak görüldü fakat uluslararası arenada, şehrin uluslararası bir şehir olduğunu kabul eden Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 194 nolu çözüm önergesinden dolayı, şehir resmi olarak İsrail'in başkenti olarak tanınmadı. 1967 yılındaki [[Altı Gün Savaşı]] sonunda Kudüs, İsrail kontrolüne geçti. 27 Haziran 1967'de [[Levi Eşkol]] hükûmeti doğu Kudüs üzerindeki İsrail yetkisini artırdı. [[Oslo anlaşmaları]], Kudüs'ün son durumunun ancak Filistin otoritesiyle anlaşılarak belirtileceğini garanti altına aldı. Anlaşmalar, barış anlaşmasına ulaşmadan, şehirde resmi Filistinli bir oluşumu yasakladı ama Kudüs'te Filistin'e ait bir dış ticaret ofisi kurulmasını sağladı. Filistin otoritesi, Kudüs'ü gelecekte kurulmasını istedikleri Filistin devletinin başkenti olmasını istemekte.<ref name="Dore Gold"/> [[Mahmud Abbas]], Kudüs'ü Filistin'in başkenti olarak görmeyen bir barış anlaşmasının kabul edilmeyeceğini belirtti.<ref name="Timesofindia.indiatimes.com"/> İsrail Başbakanı [[Benyamin Netanyahu]]'da aynı şekilde, Kudüs'ün, İsrail'in bölünmez başkenti olduğunu belirti. Şehre yakınlığından dolayı Filistin'in kırsal bir alanı olan Abu Dis, İsrail tarafından Filistin'e başkent olarak önerildi. İsrail Abu Dis'i, Kudüs'ü çevreleyen güvenlik duvarı içine almadı. Filistin otoritesi, Filistin Yasama Konseyini ve Kudüs'le ilişkiler ofisini Abu Dis'te kurdu.<ref name="ReferenceA"/>


== Dini önemi ==
== Dini önemi ==
290. satır: 290. satır:
[[Dosya:Palestine-2007-Jerusalem-Al-Aqsa Mosque 01.jpg|küçükresim|sağ|[[Mescid-i Aksa]]]]
[[Dosya:Palestine-2007-Jerusalem-Al-Aqsa Mosque 01.jpg|küçükresim|sağ|[[Mescid-i Aksa]]]]
[[Dosya:Holy sepulchre Anastasis.jpg|küçükresim|sol|upright|Kutsal Kabir Kilisesi]]
[[Dosya:Holy sepulchre Anastasis.jpg|küçükresim|sol|upright|Kutsal Kabir Kilisesi]]
Kudüs, Yahudiliğe aşağı yukarı 3000 yıl, Hristiyanlığa 2000 yıl ve İslam’a ise 1400 yıl civarında kutsaldır. 2000 yılı Kudüs’ün istatistiki yıllığına göre, Kudüs’te 1204 sinagog, 158 kilise ve 73 cami vardır.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Protecting Jerusalem's Holy Sites: A Strategy for Negotiating a Sacred Peace|url=https://archive.org/details/protectingjerusa00guin|yayıncı=Cambridge University Press|tarih=2 Ekim 2006|basım=1.|soyadı=Guinn|ad=David E.|isbn=0-521-86662-6|sayfa=[https://archive.org/details/protectingjerusa00guin/page/n151 142]}}</ref> Durmaksızın süren, dinlerin beraber barış içinde yaşanmasını sağlamaya çalışan çabalara rağmen, [[Tapınak Dağı]] gibi bazı alanlar ayrışmanın ve tartışmanın bitmediği alanlardır. Kudüs, Yahudilere Kral [[Davud]]’un şehri Milattan Önce 10. yüzyılda ele geçirmesinden itibaren kutsallaşmıştır. Kudüs [[Süleyman]]’ın ve İkinci Tapınağın bulunduğu alandı.<ref name="1000BCE"/> [[Eski Ahit]]’te belirtilmemesine rağmen, [[Yeni Ahit]]’te 632 defa görülür bu bilgi. Günümüzde, İkinci Tapınağın bir kalıntısı olan Ağlama Duvarı, Kutsalların Kutsalı Tapınak Dağından sonra ikinci en kutsal alandır Yahudiler için.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3136760,00.html | başlık = Parshat Re'eh: No Jerusalem in Torah - Israel Opinion, Ynetnews | yayıncı = Ynetnews.com | tarih = 20 Haziran 1995 | erişimtarihi = 17 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160101044831/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3136760,00.html | arşivtarihi = 1 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Dünyanın her tarafında sinagoglar, önü Kudüs’e dönük [[Tanah]] sandukalarına sahiptir<ref>{{Web kaynağı | url = http://english.thekotel.org/content.asp?id=212 | yayıncı = The Kotel | başlık = What is the Western Wall? | erişimtarihi = 6 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160113051826/http://english.thekotel.org/content.asp?id=212 | arşivtarihi = 13 Ocak 2016 | ölüurl = evet }}</ref> ve Kudüs’teki sandukalar ise Tapınak Dağı’na dönüktür.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.schechter.edu/askrabbi/synagoguetemple.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080131205934/http://www.schechter.edu/askrabbi/synagoguetemple.htm|arşivtarihi=31 Ocak 2008|başlık=Synagogues|yayıncı=Schechter Institute of Jewish Studies|eser=Ask the Rabbi|soyadı=Goldberg|ad=Monique Susskind|erişimtarihi=10 Mart 2007|ölüurl=evet}}</ref> [[Mişna]] tarif edildiği gibi ve [[Şulhan Aruh]]’ta kodlandığı gibi, Yahudiler dua ederken Kudüs’e ve Tapınak Dağı’na dönerler. Birçok Yahudi bu yönü göstermesi amaçlı evlerinide o yöne [[Mizrah]] yerleştirirler.<ref name="returning">{{Kitap kaynağı|url=http://www.jewishhistory.com/jh.php?id=AdditionalReadings&content=content/segal_ch12|yayıncı=Department of Education and Culture of the World Zionist Organization|başlık=Returning: The Land of Israel as Focus in Jewish History|soyadı=Segal|ad=Benjamin J.|yer=Jerusalem, Israel|yıl=1987|sayfa=124|erişimtarihi=10 Mart 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20051223025133/http://www.jewishhistory.com/jh.php?id=AdditionalReadings&content=content%2Fsegal_ch12|arşivtarihi=23 Aralık 2005|ölüurl=evet}}</ref><ref>The Jewish injunction to pray toward Jerusalem comes in the ''[[Orach Chayim]]'' section of ''[[Shulchan Aruch]]'' (94:1) – "When one rises to pray anywhere in the Diaspora, he should face towards the Land of Israel, directing himself also toward Jerusalem, the Temple, and the Holy of Holies."</ref> Hristiyanlar, Kudüs’e hem [[Eski Ahit]] tarihiyle ilgili hem de İsa’nın hayatındaki öneminden dolayı, saygı gösterir. [[Yeni Ahit]]’e göre, İsa, doğumun hemen sonra Kudüs’e getirildi(260) ve büyüdüğünde İkinci Tapınağı temizlerdi.<ref>From the [[Authorized King James Version|King James Version of the Bible]]: "And when the days of her purification according to the law of Moses were accomplished, they brought [Jesus] to Jerusalem, to present him to the Lord;" ([[Gospel of Luke|Luke]] 2:22)</ref> Bazı din adamları İsa’nın son akşam yemeğinin Kudüs’te olması ve İsa’nın çarmıha gerildiği, Golgotha’da Hristiyanlar için önemli alanlar arasındadır.<ref>From the [[Authorized King James Version|King James Version of the Bible]]: "And they come to Jerusalem: and Jesus went into the temple, and began to cast out them that sold and bought in the temple, and overthrew the tables of the moneychangers, and the seats of them that sold doves;" ([[Gospel of Mark|Mark]] 11:15)</ref> Adından da anlaşılacağı gibi Golgotha’nın bulunduğu yerde günümüzde [[Kutsal Kabir Kilisesi]] vardır ve Hristiyanlar için bu kilise hac alanıdır.<ref name="worldwide">{{Web kaynağı | url = http://www.wcg.org/lit/jesus/golgotha.htm | yayıncı = Worldwide Church of God | başlık = Where Was Golgotha? | soyadı = Stump | ad = Keith W. | yıl = 1993 | erişimtarihi = 11 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141019025312/http://www.wcg.org/lit/jesus/golgotha.htm | arşivtarihi = 19 Ekim 2014 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=St. John's Gospel: A Bible Study Guide and Commentary for Individuals and Groups|url=https://archive.org/details/stjohnsgospelbib0000rays|soyadı=Ray|ad=Stephen K.|isbn=0-89870-821-4|ay=Ekim|yıl=2002|sayfa=[https://archive.org/details/stjohnsgospelbib0000rays/page/340 340]|yayıncı=Ignatius Press|yer=San Francisco, CA}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=PilgrFile: Adventures of the Spirit|soyadı=O'Reilly|ad=Sean|eşyazarlar=James O'Reilly|isbn=1-885211-56-2|tarih=30 Kasım 2000|yayıncı=Travelers' Tales|basım=1.|sayfa=14|alıntı=The general consensus is that the Church of the Holy Sepulchre marks the hill called Golgotha, and that the site of the Crucifixion and the last five Stations of the Cross are located under its large black domes.}}</ref>
Kudüs, Yahudiliğe aşağı yukarı 3000 yıl, Hristiyanlığa 2000 yıl ve İslam'a ise 1400 yıl civarında kutsaldır. 2000 yılı Kudüs'ün istatistiki yıllığına göre, Kudüs'te 1204 sinagog, 158 kilise ve 73 cami vardır.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Protecting Jerusalem's Holy Sites: A Strategy for Negotiating a Sacred Peace|url=https://archive.org/details/protectingjerusa00guin|yayıncı=Cambridge University Press|tarih=2 Ekim 2006|basım=1.|soyadı=Guinn|ad=David E.|isbn=0-521-86662-6|sayfa=[https://archive.org/details/protectingjerusa00guin/page/n151 142]}}</ref> Durmaksızın süren, dinlerin beraber barış içinde yaşanmasını sağlamaya çalışan çabalara rağmen, [[Tapınak Dağı]] gibi bazı alanlar ayrışmanın ve tartışmanın bitmediği alanlardır. Kudüs, Yahudilere Kral [[Davud]]'un şehri Milattan Önce 10. yüzyılda ele geçirmesinden itibaren kutsallaşmıştır. Kudüs [[Süleyman]]'ın ve İkinci Tapınağın bulunduğu alandı.<ref name="1000BCE"/> [[Eski Ahit]]'te belirtilmemesine rağmen, [[Yeni Ahit]]'te 632 defa görülür bu bilgi. Günümüzde, İkinci Tapınağın bir kalıntısı olan Ağlama Duvarı, Kutsalların Kutsalı Tapınak Dağından sonra ikinci en kutsal alandır Yahudiler için.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3136760,00.html | başlık = Parshat Re'eh: No Jerusalem in Torah - Israel Opinion, Ynetnews | yayıncı = Ynetnews.com | tarih = 20 Haziran 1995 | erişimtarihi = 17 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160101044831/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3136760,00.html | arşivtarihi = 1 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Dünyanın her tarafında sinagoglar, önü Kudüs'e dönük [[Tanah]] sandukalarına sahiptir<ref>{{Web kaynağı | url = http://english.thekotel.org/content.asp?id=212 | yayıncı = The Kotel | başlık = What is the Western Wall? | erişimtarihi = 6 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160113051826/http://english.thekotel.org/content.asp?id=212 | arşivtarihi = 13 Ocak 2016 | ölüurl = evet }}</ref> ve Kudüs'teki sandukalar ise Tapınak Dağı'na dönüktür.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.schechter.edu/askrabbi/synagoguetemple.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080131205934/http://www.schechter.edu/askrabbi/synagoguetemple.htm|arşivtarihi=31 Ocak 2008|başlık=Synagogues|yayıncı=Schechter Institute of Jewish Studies|eser=Ask the Rabbi|soyadı=Goldberg|ad=Monique Susskind|erişimtarihi=10 Mart 2007|ölüurl=evet}}</ref> [[Mişna]] tarif edildiği gibi ve [[Şulhan Aruh]]'ta kodlandığı gibi, Yahudiler dua ederken Kudüs'e ve Tapınak Dağı'na dönerler. Birçok Yahudi bu yönü göstermesi amaçlı evlerinide o yöne [[Mizrah]] yerleştirirler.<ref name="returning">{{Kitap kaynağı|url=http://www.jewishhistory.com/jh.php?id=AdditionalReadings&content=content/segal_ch12|yayıncı=Department of Education and Culture of the World Zionist Organization|başlık=Returning: The Land of Israel as Focus in Jewish History|soyadı=Segal|ad=Benjamin J.|yer=Jerusalem, Israel|yıl=1987|sayfa=124|erişimtarihi=10 Mart 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20051223025133/http://www.jewishhistory.com/jh.php?id=AdditionalReadings&content=content%2Fsegal_ch12|arşivtarihi=23 Aralık 2005|ölüurl=evet}}</ref><ref>The Jewish injunction to pray toward Jerusalem comes in the ''[[Orach Chayim]]'' section of ''[[Shulchan Aruch]]'' (94:1) – "When one rises to pray anywhere in the Diaspora, he should face towards the Land of Israel, directing himself also toward Jerusalem, the Temple, and the Holy of Holies."</ref> Hristiyanlar, Kudüs'e hem [[Eski Ahit]] tarihiyle ilgili hem de İsa'nın hayatındaki öneminden dolayı, saygı gösterir. [[Yeni Ahit]]'e göre, İsa, doğumun hemen sonra Kudüs'e getirildi(260) ve büyüdüğünde İkinci Tapınağı temizlerdi.<ref>From the [[Authorized King James Version|King James Version of the Bible]]: "And when the days of her purification according to the law of Moses were accomplished, they brought [Jesus] to Jerusalem, to present him to the Lord;" ([[Gospel of Luke|Luke]] 2:22)</ref> Bazı din adamları İsa'nın son akşam yemeğinin Kudüs'te olması ve İsa'nın çarmıha gerildiği, Golgotha'da Hristiyanlar için önemli alanlar arasındadır.<ref>From the [[Authorized King James Version|King James Version of the Bible]]: "And they come to Jerusalem: and Jesus went into the temple, and began to cast out them that sold and bought in the temple, and overthrew the tables of the moneychangers, and the seats of them that sold doves;" ([[Gospel of Mark|Mark]] 11:15)</ref> Adından da anlaşılacağı gibi Golgotha'nın bulunduğu yerde günümüzde [[Kutsal Kabir Kilisesi]] vardır ve Hristiyanlar için bu kilise hac alanıdır.<ref name="worldwide">{{Web kaynağı | url = http://www.wcg.org/lit/jesus/golgotha.htm | yayıncı = Worldwide Church of God | başlık = Where Was Golgotha? | soyadı = Stump | ad = Keith W. | yıl = 1993 | erişimtarihi = 11 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141019025312/http://www.wcg.org/lit/jesus/golgotha.htm | arşivtarihi = 19 Ekim 2014 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=St. John's Gospel: A Bible Study Guide and Commentary for Individuals and Groups|url=https://archive.org/details/stjohnsgospelbib0000rays|soyadı=Ray|ad=Stephen K.|isbn=0-89870-821-4|ay=Ekim|yıl=2002|sayfa=[https://archive.org/details/stjohnsgospelbib0000rays/page/340 340]|yayıncı=Ignatius Press|yer=San Francisco, CA}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=PilgrFile: Adventures of the Spirit|soyadı=O'Reilly|ad=Sean|eşyazarlar=James O'Reilly|isbn=1-885211-56-2|tarih=30 Kasım 2000|yayıncı=Travelers' Tales|basım=1.|sayfa=14|alıntı=The general consensus is that the Church of the Holy Sepulchre marks the hill called Golgotha, and that the site of the Crucifixion and the last five Stations of the Cross are located under its large black domes.}}</ref>
[[Dosya:Temple mount.JPG|küçükresim|sağ|Tapınak Dağı]]
[[Dosya:Temple mount.JPG|küçükresim|sağ|Tapınak Dağı]]
Kudüs, Sünni Müslümanlar için, üçüncü en kutsal şehirdir.<ref name="3rd-holiest"/> [[Kıble]], [[Mekke]]’deki Kabe’den önce Kudüs’tü.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Israeli-Palestinian War: Escalating to Nowhere|url=https://archive.org/details/israelipalestini0000cord|soyadı=Cordesman|ad=Anthony H.|yayıncı=Praeger Security International|tarih=30 Ekim 2005|isbn=0-275-98758-2|sayfa=[https://archive.org/details/israelipalestini0000cord/page/62 62]|bölüm=The Final Settlement Issues: Asymmetric Values & Asymmetric Warfare|yazarbağı=Anthony Cordesman}}</ref> Şehrin Müslümanlar için en büyük önem noktası, Muhammed’in cennete Kudüs’ten çıkmasıdır. İslamiyet’e göre, Muhammed bir gece mucizevi bir şekilde Mekke’den Kudüs’e gelip cennete yükseldi.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Monotheists: The Peoples of God|url=https://archive.org/details/monotheistsjewsc00pete_0|soyadı=Peters|ad=Francis E.|yayıncı=Princeton University Press|tarih=20 Ekim 2003|isbn=0-691-11460-9|yazarbağı=Francis Edwards Peters|bölüm=Muhammad the Prophet of God|sayfalar=[https://archive.org/details/monotheistsjewsc00pete_0/page/95 95]-6}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/093.sbt.html#009.093.608|başlık=Sahih Bukhari|erişimtarihi=9 Eylül 2011|arşivtarihi=27 Kasım 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20081127160919/http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/093.sbt.html#009.093.608|ölüurl=evet|eser=Compendium of Muslim Texts|yayıncı=University of Southern California}} (from an English translation of [[Sahih al-Bukhari|Sahih Bukhari]], Volume IX, Book 93, Number 608)</ref> İsra Suresi’nin ilk cüzü, Muhammed’in cennete olan bu gezisinin [[Mescid-i Aksa]]’dan gerçekleştiğini belirtir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://haditsbukharionline.blogspot.ca/2010/11/merits-of-helpers-in-madinah-ansaar.html | başlık = Merits of the Helpers in Madinah (Ansaar) - Hadith Sahih Bukhari | yayıncı = Haditsbukharionline.blogspot.ca | tarih = | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160101044831/http://haditsbukharionline.blogspot.ca/2010/11/merits-of-helpers-in-madinah-ansaar.html | arşivtarihi = 1 Ocak 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Bu aynı zamanda [[Hadis]]ler’de de belirtilmiştir.
Kudüs, Sünni Müslümanlar için, üçüncü en kutsal şehirdir.<ref name="3rd-holiest"/> [[Kıble]], [[Mekke]]'deki Kabe'den önce Kudüs'tü.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Israeli-Palestinian War: Escalating to Nowhere|url=https://archive.org/details/israelipalestini0000cord|soyadı=Cordesman|ad=Anthony H.|yayıncı=Praeger Security International|tarih=30 Ekim 2005|isbn=0-275-98758-2|sayfa=[https://archive.org/details/israelipalestini0000cord/page/62 62]|bölüm=The Final Settlement Issues: Asymmetric Values & Asymmetric Warfare|yazarbağı=Anthony Cordesman}}</ref> Şehrin Müslümanlar için en büyük önem noktası, Muhammed'in cennete Kudüs'ten çıkmasıdır. İslamiyet'e göre, Muhammed bir gece mucizevi bir şekilde Mekke'den Kudüs'e gelip cennete yükseldi.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Monotheists: The Peoples of God|url=https://archive.org/details/monotheistsjewsc00pete_0|soyadı=Peters|ad=Francis E.|yayıncı=Princeton University Press|tarih=20 Ekim 2003|isbn=0-691-11460-9|yazarbağı=Francis Edwards Peters|bölüm=Muhammad the Prophet of God|sayfalar=[https://archive.org/details/monotheistsjewsc00pete_0/page/95 95]-6}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/093.sbt.html#009.093.608|başlık=Sahih Bukhari|erişimtarihi=9 Eylül 2011|arşivtarihi=27 Kasım 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20081127160919/http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/093.sbt.html#009.093.608|ölüurl=evet|eser=Compendium of Muslim Texts|yayıncı=University of Southern California}} (from an English translation of [[Sahih al-Bukhari|Sahih Bukhari]], Volume IX, Book 93, Number 608)</ref> İsra Suresi'nin ilk cüzü, Muhammed'in cennete olan bu gezisinin [[Mescid-i Aksa]]'dan gerçekleştiğini belirtir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://haditsbukharionline.blogspot.ca/2010/11/merits-of-helpers-in-madinah-ansaar.html | başlık = Merits of the Helpers in Madinah (Ansaar) - Hadith Sahih Bukhari | yayıncı = Haditsbukharionline.blogspot.ca | tarih = | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160101044831/http://haditsbukharionline.blogspot.ca/2010/11/merits-of-helpers-in-madinah-ansaar.html | arşivtarihi = 1 Ocak 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Bu aynı zamanda [[Hadis]]ler'de de belirtilmiştir.


== Kültür ==
== Kültür ==
[[Dosya:Jerusalem Schrein des Buches BW 1.JPG|küçükresim|sağ|İsrail Müzesi'ndeki parşömen sandukası]]
[[Dosya:Jerusalem Schrein des Buches BW 1.JPG|küçükresim|sağ|İsrail Müzesi'ndeki parşömen sandukası]]
[[Dosya:Jerusalem Botanical Garden Givat Ram.JPG|küçükresim|sol|Kudüs Botanik Bahçesi]]
[[Dosya:Jerusalem Botanical Garden Givat Ram.JPG|küçükresim|sol|Kudüs Botanik Bahçesi]]
Genelde dini önemiyle bilinmesine rağmen, Kudüs, birçok artistik ve kültürel yere sahiptir. İsrail Müzesi, yılda yaklaşık bir milyon ziyaretçi ağırlar ve bunların üçte biri turistlerdir (274). Müzede birçok arkeolojik buluntu ve İsrail’e özgü sanat eserleri bulunur. Ölüdeniz parşömenleri de bu müzededir.<ref name="il-mus-about">{{Web kaynağı | url = http://www.imj.org.il/eng/about/index.html | yayıncı = The Israel Museum, Jerusalem | erişimtarihi = 27 Şubat 2007 | başlık = About the Museum | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130825204247/http://www.imj.org.il/eng/about/index.html | arşivtarihi = 25 Ağustos 2013 | ölüurl = evet }}</ref> Gençlik Kanadı, birçok sergiye ev sahipliği yapar ve kapsamlı bir sanat programı sunar. Her yıl yaklaşık 100.000 çocuk bu yeri ziyaret eder. Müze’nin büyük bir heykel bahçesi vardır ve İkinci Tapınağın bir minyatürü de vardır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.imj.org.il/eng/shrine/index.html | yayıncı = The Israel Museum, Jerusalem | başlık = Shrine of the Book | erişimtarihi = 27 Şubat 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130825205607/http://www.imj.org.il/eng/shrine/index.html | arşivtarihi = 25 Ağustos 2013 | ölüurl = evet }}</ref> Doğu Kudüs’te bulunan [[Rockefeller Müzesi]], [[Orta Doğu]]’da bulunan ilk arkeolojik müzedir ve 1938 yılında, İngiliz himayesindeki dönemde inşa edilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.imj.org.il/eng/branches/rockefeller/index.html | başlık = The Rockefeller Archaeological Museum | yayıncı = The Israel Museum, Jerusalem | erişimtarihi = 28 Şubat 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130116083750/http://www.imj.org.il/eng/branches/rockefeller/index.html | arşivtarihi = 16 Ocak 2013 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.imj.org.il/eng/branches/rockefeller/permanent.html|arşivurl=https://web.archive.org/web/20071211171315/http://www.imj.org.il/eng/branches/rockefeller/permanent.html|arşivtarihi=11 Aralık 2007|yayıncı=The Israel Museum, Jerusalem|başlık=The Rockefeller Archaeological Museum: About the Museum: The Permanent Exhibition|erişimtarihi=28 Şubat 2007|ölüurl=evet}}</ref> İsrail Millî Mezarlığı, şehrin batı sınırında, Herzl Dağı'nın üzerindeki Kudüs Ormanı'nda bulunur. [[Herzl Dağı]]nın batı uzantısı, Anma Dağı, [[Holokost]] Müzesi’nin bulunduğu yerdir. Holokost kurbanlarının anısına yapılan [[Yad Vashem]], [[Holokost]]’la ilgili en çok bilginin bulunduğu en büyük kütüphanedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.yadvashem.org/ | yayıncı = The Holocaust Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority | başlık = Yad Vashem | erişimtarihi = 28 Şubat 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160204081835/http://www.yadvashem.org/ | arşivtarihi = 4 Şubat 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> 100.000 kitap ve makale vardır müzede. Öldürülen kişilerin ve ailelerin hikâyelerini sergiler. Soykırımda öldürülmüş sanatçıların eserlerinin sergilendiği bir galeri de vardır. Yad Vashem, [[Nazi Almanyası]] tarafından öldürülen 1.5 milyon Yahudi çocuğun ölümünü anar ve Uluslararası Dürüstleri onurlandırır.<ref name="yad-about">{{Web kaynağı|url=http://www1.yadvashem.org/about_yad/index_about_yad.html|yayıncı=The Holocaust Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority|başlık=About Yad Vashem|erişimtarihi=28 Şubat 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070217113512/http://www1.yadvashem.org/about_yad/index_about_yad.html|arşivtarihi=17 Şubat 2007|ölüurl=hayır}}</ref>
Genelde dini önemiyle bilinmesine rağmen, Kudüs, birçok artistik ve kültürel yere sahiptir. İsrail Müzesi, yılda yaklaşık bir milyon ziyaretçi ağırlar ve bunların üçte biri turistlerdir (274). Müzede birçok arkeolojik buluntu ve İsrail'e özgü sanat eserleri bulunur. Ölüdeniz parşömenleri de bu müzededir.<ref name="il-mus-about">{{Web kaynağı | url = http://www.imj.org.il/eng/about/index.html | yayıncı = The Israel Museum, Jerusalem | erişimtarihi = 27 Şubat 2007 | başlık = About the Museum | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130825204247/http://www.imj.org.il/eng/about/index.html | arşivtarihi = 25 Ağustos 2013 | ölüurl = evet }}</ref> Gençlik Kanadı, birçok sergiye ev sahipliği yapar ve kapsamlı bir sanat programı sunar. Her yıl yaklaşık 100.000 çocuk bu yeri ziyaret eder. Müze'nin büyük bir heykel bahçesi vardır ve İkinci Tapınağın bir minyatürü de vardır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.imj.org.il/eng/shrine/index.html | yayıncı = The Israel Museum, Jerusalem | başlık = Shrine of the Book | erişimtarihi = 27 Şubat 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130825205607/http://www.imj.org.il/eng/shrine/index.html | arşivtarihi = 25 Ağustos 2013 | ölüurl = evet }}</ref> Doğu Kudüs'te bulunan [[Rockefeller Müzesi]], [[Orta Doğu]]'da bulunan ilk arkeolojik müzedir ve 1938 yılında, İngiliz himayesindeki dönemde inşa edilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.imj.org.il/eng/branches/rockefeller/index.html | başlık = The Rockefeller Archaeological Museum | yayıncı = The Israel Museum, Jerusalem | erişimtarihi = 28 Şubat 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130116083750/http://www.imj.org.il/eng/branches/rockefeller/index.html | arşivtarihi = 16 Ocak 2013 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.imj.org.il/eng/branches/rockefeller/permanent.html|arşivurl=https://web.archive.org/web/20071211171315/http://www.imj.org.il/eng/branches/rockefeller/permanent.html|arşivtarihi=11 Aralık 2007|yayıncı=The Israel Museum, Jerusalem|başlık=The Rockefeller Archaeological Museum: About the Museum: The Permanent Exhibition|erişimtarihi=28 Şubat 2007|ölüurl=evet}}</ref> İsrail Millî Mezarlığı, şehrin batı sınırında, Herzl Dağı'nın üzerindeki Kudüs Ormanı'nda bulunur. [[Herzl Dağı]]nın batı uzantısı, Anma Dağı, [[Holokost]] Müzesi'nin bulunduğu yerdir. Holokost kurbanlarının anısına yapılan [[Yad Vashem]], [[Holokost]]'la ilgili en çok bilginin bulunduğu en büyük kütüphanedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.yadvashem.org/ | yayıncı = The Holocaust Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority | başlık = Yad Vashem | erişimtarihi = 28 Şubat 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160204081835/http://www.yadvashem.org/ | arşivtarihi = 4 Şubat 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> 100.000 kitap ve makale vardır müzede. Öldürülen kişilerin ve ailelerin hikâyelerini sergiler. Soykırımda öldürülmüş sanatçıların eserlerinin sergilendiği bir galeri de vardır. Yad Vashem, [[Nazi Almanyası]] tarafından öldürülen 1.5 milyon Yahudi çocuğun ölümünü anar ve Uluslararası Dürüstleri onurlandırır.<ref name="yad-about">{{Web kaynağı|url=http://www1.yadvashem.org/about_yad/index_about_yad.html|yayıncı=The Holocaust Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority|başlık=About Yad Vashem|erişimtarihi=28 Şubat 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070217113512/http://www1.yadvashem.org/about_yad/index_about_yad.html|arşivtarihi=17 Şubat 2007|ölüurl=hayır}}</ref>
[[Dosya:Mount Herzl IMG 1149.JPG|küçükresim|sol|Herzl Dağı’nın girişi, İsrail Millî mezarlığı]]
[[Dosya:Mount Herzl IMG 1149.JPG|küçükresim|sol|Herzl Dağı’nın girişi, İsrail Millî mezarlığı]]
1940'larda kurulan, [[Kudüs Senfoni Orkestrası]]<ref name="iba-history">{{Web kaynağı|url=http://www.jso.co.il/history_english.php|yayıncı=Jerusalem Orchestra|erişimtarihi=4 Mart 2007|başlık=History|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070928091514/http://www.jso.co.il/history_english.php|arşivtarihi=28 Eylül 2007|ölüurl=evet}}</ref> dünya çapında etkinlikler yaptı.<ref name="iba-history"/> Şehrin girişinde bulunan, Uluslararası Kongre Merkezi (Binyanei HaUma), [[İsrail Filarmoni Orkestrasına]] ev sahipliği yapar. 1961 yılından itibaren gerçekleştirilen İsrail Festival’i, hem içeride hem de dışarıda birçok etkinliklere sahiptir. Yerel ve Yabancı sanatçılar festivale katılır, konserler verilir, oyunlar sergilenir ve sokak tiyatrocuları performanslarını sergiler. Festivalin daimi ev sahibi Kudüs’tür. Telbiye muhitindeki Kudüs Tiyatrosu, yılda 150 konsere, çeşitli dans gösterilerine ve yabancı sanatçılara ev sahipliği yapar.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.jerusalem-theatre.co.il/about_en.asp|yayıncı=Jerusalem Theater|başlık=The Jerusalem Centre for the Performing Arts|erişimtarihi=4 Mart 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070202220213/http://www.jerusalem-theatre.co.il/about_en.asp|arşivtarihi=2 Şubat 2007|ölüurl=evet}}</ref> 2009 yılında, Kudüs, Arap Kültürü’nün başkenti olarak ilan edildi.<ref name="ynetnews.com">{{Web kaynağı | url = http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3689673,00.html | başlık = Israel bans Palestinian cultural events – Israel News, Ynetnews | yayıncı = Ynetnews.com | tarih = 20 Haziran 1995 | erişimtarihi = 22 Ocak 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160101044831/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3689673,00.html | arşivtarihi = 1 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Kudüs, Filistin Milli Tiyatrosuna ev sahipliği yapar. Bu tiyatro, Filistinli Arapların kültürlerini ve sanatını korumalarına yardımcı olur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.pnt-pal.org/history.php | yayıncı = Palestinian National Theatre | başlık = History | erişimtarihi = 4 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20101109133836/http://www.pnt-pal.org/history.php | arşivtarihi = 9 Kasım 2010 | ölüurl = evet }}</ref> [[Edward Sayid Milli Müzik Konservatuvarı]], Filistin Çocuk Orkestrasına sponsorluk yapar.<ref>{{Web kaynağı | url = http://ncm.birzeit.edu/pyo/about.htm | başlık = Palestine Youth Orchestra | yayıncı = Ncm.birzeit.edu | tarih = | erişimtarihi = 17 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121223131124/http://ncm.birzeit.edu/pyo/about.htm | arşivtarihi = 23 Aralık 2012 | ölüurl = evet }}</ref> [[Tapınak Dağı]] üzerindeki İslam Müzesi, 1923'te kurulmuştur ve birçok İslami tarihî esere sahiptir.<ref>Joel Epstein, "Teaching in Palestine", ''The Strad'' June 2009, p.&nbsp;42.</ref> İsrail Arap Kültürel aktivitelerini onaylayıp maddi yardımlar sağlar fakat, Arap kültürü başkenti etkinlikleri İsrail tarafından yasaklanmıştır, bunun nedeni, etkinliklerin Filistin Milli Yönetimi tarafından gerçekleştirilmesidir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.jmcc.org/palculture/go.htm|yayıncı=Jerusalem Media & Communication Centre|başlık=List of Palestinian Cultural & Archeological Sites|erişimtarihi=20 Temmuz 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080125080612/http://jmcc.org/palculture/go.htm|arşivtarihi=25 Ocak 2008|ölüurl=evet}}</ref> İbrahim Fonu ve [[Kudüs Kültürlerarası Merkezi]] (JICC) Yahudi ve Filistinlilerin katıldığı ortak kültürel aktiviteleri destekler. Kudüs Orta Doğu Müzik ve Sanat Merkezi<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jerusalemfoundation.org/project_overview.aspx?TAB=0&MID=550&CID=566&PID=641 | başlık = Jerusalem Center for Middle Eastern Music and Dance | yayıncı = Jerusalemfoundation.org | tarih = | erişimtarihi = 17 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131029185134/http://www.jerusalemfoundation.org/project_overview.aspx?TAB=0&MID=550&CID=566&PID=641 | arşivtarihi = 29 Ekim 2013 | ölüurl = evet }}</ref> hem Araplara hem de Yahudilere açıktır ve birçok atölye sunar. Böylece Yahudi-Arap diyaloğunu sanatla destekler.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jicc.org.il/activityPage.asp?activityID=7&subActivityID=14&activityPageID=19 | başlık = '&#39;"Speaking Art" Conference: Jewish-Arab Dialogue Through the Arts'&#39; at the Jerusalem Intercultural Center | yayıncı = Jicc.org.il | tarih = | erişimtarihi = 17 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131128084354/http://www.jicc.org.il/activityPage.asp?activityID=7&subActivityID=14&activityPageID=19 | arşivtarihi = 28 Kasım 2013 | ölüurl = evet }}</ref> Yahudi-Arap Gençlik Orkestrası, hem Avrupa Klasik Müziği hem de Orta Doğu müziğinden eserler sunar.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jerusalemfoundation.org/he/project_overview.aspx?TAB=0&MID=769&CID=792&PID=841 | başlık = The Jewish-Arab Youth Orchestra | yayıncı = Jerusalemfoundation.org | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131105022214/http://www.jerusalemfoundation.org/he/project_overview.aspx?TAB=0&MID=769&CID=792&PID=841 | arşivtarihi = 5 Kasım 2013 | ölüurl = evet }}</ref> 2006 yılında, Kudüs Yolu açıldı, bu yol, Kudüs etrafında bulunan birçok kültürel alan ve millî parkların etrafından geçen bir yürüyüş yoludur.
1940'larda kurulan, [[Kudüs Senfoni Orkestrası]]<ref name="iba-history">{{Web kaynağı|url=http://www.jso.co.il/history_english.php|yayıncı=Jerusalem Orchestra|erişimtarihi=4 Mart 2007|başlık=History|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070928091514/http://www.jso.co.il/history_english.php|arşivtarihi=28 Eylül 2007|ölüurl=evet}}</ref> dünya çapında etkinlikler yaptı.<ref name="iba-history"/> Şehrin girişinde bulunan, Uluslararası Kongre Merkezi (Binyanei HaUma), [[İsrail Filarmoni Orkestrasına]] ev sahipliği yapar. 1961 yılından itibaren gerçekleştirilen İsrail Festival'i, hem içeride hem de dışarıda birçok etkinliklere sahiptir. Yerel ve Yabancı sanatçılar festivale katılır, konserler verilir, oyunlar sergilenir ve sokak tiyatrocuları performanslarını sergiler. Festivalin daimi ev sahibi Kudüs'tür. Telbiye muhitindeki Kudüs Tiyatrosu, yılda 150 konsere, çeşitli dans gösterilerine ve yabancı sanatçılara ev sahipliği yapar.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.jerusalem-theatre.co.il/about_en.asp|yayıncı=Jerusalem Theater|başlık=The Jerusalem Centre for the Performing Arts|erişimtarihi=4 Mart 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070202220213/http://www.jerusalem-theatre.co.il/about_en.asp|arşivtarihi=2 Şubat 2007|ölüurl=evet}}</ref> 2009 yılında, Kudüs, Arap Kültürü'nün başkenti olarak ilan edildi.<ref name="ynetnews.com">{{Web kaynağı | url = http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3689673,00.html | başlık = Israel bans Palestinian cultural events – Israel News, Ynetnews | yayıncı = Ynetnews.com | tarih = 20 Haziran 1995 | erişimtarihi = 22 Ocak 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160101044831/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3689673,00.html | arşivtarihi = 1 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Kudüs, Filistin Milli Tiyatrosuna ev sahipliği yapar. Bu tiyatro, Filistinli Arapların kültürlerini ve sanatını korumalarına yardımcı olur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.pnt-pal.org/history.php | yayıncı = Palestinian National Theatre | başlık = History | erişimtarihi = 4 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20101109133836/http://www.pnt-pal.org/history.php | arşivtarihi = 9 Kasım 2010 | ölüurl = evet }}</ref> [[Edward Sayid Milli Müzik Konservatuvarı]], Filistin Çocuk Orkestrasına sponsorluk yapar.<ref>{{Web kaynağı | url = http://ncm.birzeit.edu/pyo/about.htm | başlık = Palestine Youth Orchestra | yayıncı = Ncm.birzeit.edu | tarih = | erişimtarihi = 17 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121223131124/http://ncm.birzeit.edu/pyo/about.htm | arşivtarihi = 23 Aralık 2012 | ölüurl = evet }}</ref> [[Tapınak Dağı]] üzerindeki İslam Müzesi, 1923'te kurulmuştur ve birçok İslami tarihî esere sahiptir.<ref>Joel Epstein, "Teaching in Palestine", ''The Strad'' June 2009, p.&nbsp;42.</ref> İsrail Arap Kültürel aktivitelerini onaylayıp maddi yardımlar sağlar fakat, Arap kültürü başkenti etkinlikleri İsrail tarafından yasaklanmıştır, bunun nedeni, etkinliklerin Filistin Milli Yönetimi tarafından gerçekleştirilmesidir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.jmcc.org/palculture/go.htm|yayıncı=Jerusalem Media & Communication Centre|başlık=List of Palestinian Cultural & Archeological Sites|erişimtarihi=20 Temmuz 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080125080612/http://jmcc.org/palculture/go.htm|arşivtarihi=25 Ocak 2008|ölüurl=evet}}</ref> İbrahim Fonu ve [[Kudüs Kültürlerarası Merkezi]] (JICC) Yahudi ve Filistinlilerin katıldığı ortak kültürel aktiviteleri destekler. Kudüs Orta Doğu Müzik ve Sanat Merkezi<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jerusalemfoundation.org/project_overview.aspx?TAB=0&MID=550&CID=566&PID=641 | başlık = Jerusalem Center for Middle Eastern Music and Dance | yayıncı = Jerusalemfoundation.org | tarih = | erişimtarihi = 17 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131029185134/http://www.jerusalemfoundation.org/project_overview.aspx?TAB=0&MID=550&CID=566&PID=641 | arşivtarihi = 29 Ekim 2013 | ölüurl = evet }}</ref> hem Araplara hem de Yahudilere açıktır ve birçok atölye sunar. Böylece Yahudi-Arap diyaloğunu sanatla destekler.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jicc.org.il/activityPage.asp?activityID=7&subActivityID=14&activityPageID=19 | başlık = '&#39;"Speaking Art" Conference: Jewish-Arab Dialogue Through the Arts'&#39; at the Jerusalem Intercultural Center | yayıncı = Jicc.org.il | tarih = | erişimtarihi = 17 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131128084354/http://www.jicc.org.il/activityPage.asp?activityID=7&subActivityID=14&activityPageID=19 | arşivtarihi = 28 Kasım 2013 | ölüurl = evet }}</ref> Yahudi-Arap Gençlik Orkestrası, hem Avrupa Klasik Müziği hem de Orta Doğu müziğinden eserler sunar.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jerusalemfoundation.org/he/project_overview.aspx?TAB=0&MID=769&CID=792&PID=841 | başlık = The Jewish-Arab Youth Orchestra | yayıncı = Jerusalemfoundation.org | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131105022214/http://www.jerusalemfoundation.org/he/project_overview.aspx?TAB=0&MID=769&CID=792&PID=841 | arşivtarihi = 5 Kasım 2013 | ölüurl = evet }}</ref> 2006 yılında, Kudüs Yolu açıldı, bu yol, Kudüs etrafında bulunan birçok kültürel alan ve millî parkların etrafından geçen bir yürüyüş yoludur.
[[Dosya:Yad Vashem entrance.jpg|küçükresim|sağ|[[Yad Vashem]]]]
[[Dosya:Yad Vashem entrance.jpg|küçükresim|sağ|[[Yad Vashem]]]]


== Medya ==
== Medya ==
[[Dosya:Shaaey old.JPG|küçükresim|sağ|İsrail Yayın Kurumu ofisi]]
[[Dosya:Shaaey old.JPG|küçükresim|sağ|İsrail Yayın Kurumu ofisi]]
Kudüs, İsrail devlet yayınlarının merkezidir. [[İsrail Radyo ve Televizyon Kurumu]]’nun merkez ofisi Kudüs’te bulunur. Bunun yanı sıra, İsrail Radyosu, Kanal 2, Kanal 10 ve BBC radyosunun bir kısmına ait stüdyolar Kudüs’tedir. Yerel medya kuruluşları arasında Kudüs Times bulunur.
Kudüs, İsrail devlet yayınlarının merkezidir. [[İsrail Radyo ve Televizyon Kurumu]]'nun merkez ofisi Kudüs'te bulunur. Bunun yanı sıra, İsrail Radyosu, Kanal 2, Kanal 10 ve BBC radyosunun bir kısmına ait stüdyolar Kudüs'tedir. Yerel medya kuruluşları arasında Kudüs Times bulunur.


== Ekonomi ==
== Ekonomi ==
Tarihsel olarak, ana limanlar [[Yafa]] ve [[Gazze]]’den uzaklığından dolayı Kudüs’ün ekonomisi neredeyse tamamen dini hacılar tarafından desteklenirdi.<ref name="politics-1967">{{Kitap kaynağı|başlık=The Politics of Jerusalem Since 1967|soyadı=Dumper|ad=Michael|isbn=0-231-10640-8|tarih=15 Nisan 1996|yayıncı=Columbia University Press|sayfalar=207-10}}</ref> Kudüs’ün dini alanları, günümüzde hala en favori turist mekânları<ref name="cbs"/> fakat geçen elli yılda, dini turizm gelirinin Kudüs için yeterli olmayacağına ikna olundu.<ref name="politics-1967"/> İstatistikler, şehirdeki ekonomik büyümeyi kanıtlasa da, 1967 yılından beri Doğu Kudüs, Batı Kudüs’ün gelişme hızından geride kalmıştır.<ref name="politics-1967"/> Buna rağmen, çalışanın olduğu ev sayısı Araplarda (%76.1) Yahudilere (%66.8) göre daha fazladır. Kudüs’teki işsizlik oranı, millî ortalamanın (%9.0) üzerindedir ama bunun yanı sıra şehirdeki yoksulluk son yıllarda artmaktadır. [[İsrail Kamu Hakları Derneği]]’ne göre, 2012 yılında Kudüs’te yaşayan Filistinlilerin %78’i yoksulluk içinde yaşıyordu. Bu 2006 yılında %64 olarak görünen sayıdan oldukça büyük bir artıştı. Dernek bu durumu, işsizliğe, altyapı sorununa ve eğitim sisteminin kötüye gitmesine bağlarken, [[Ir Amin]], durumu Filistinlilerin Kudüs’teki yasal durumuna bağlar.<ref name="HAARETZHASSON">{{Haber kaynağı|ad=Nir|soyadı=Hasson|başlık=Report: 78% of East Jerusalem Palestinians live in poverty|url=http://www.haaretz.com/news/national/report-78-of-east-jerusalem-palestinians-live-in-poverty-1.431384?localLinksEnabled=false|eser=Haaretz|tarih=20 Mayıs 2012|erişimtarihi=23 Mayıs 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20121106115700/http://www.haaretz.com/news/national/report-78-of-east-jerusalem-palestinians-live-in-poverty-1.431384?localLinksEnabled=false|arşivtarihi=6 Kasım 2012|ölüurl=hayır}}</ref> 2006 yılında Kudüs’teki ortalama aylık gelir 5,940 (1410 USD) Şekeldi ve bu rakam Tel Aviv’den 1,350 Şekel azdı. İngiliz himayesi altında, kabul edilen bir kanuna göre, bütün binaların Kudüs taşından yapılması gerekiyordu. Böylece şehrin kendine özel tarihi ve estetik görünümü korunacaktı.<ref name="ingeborg-mandate"/> Bunun bir parçası olarak şehirde sanayileşme pek desteklenmemiştir. Şehrin %2.2’lik bir alanı sadece sanayi için kullanılmaktadır. Buna rağmen Tel Aviv’de bu alan iki kat büyüktür. [[Hayfa]]’da ise, sanayi alanı Kudüs’ten yedi kat daha büyüktür.<ref name="cbs"/> Kudüs çalışanlarının sadece %8.5’i üretim sektöründe çalışmaktadır, bu rakam millî ortalamanın yarısıdır. [[Tel Aviv]] İsrail’in finansal merkezi olarak görünse de, Kudüs’te taşınan ileri teknoloji firmaları, şehrin ekonomisinde etkisini göstermeye başlamıştır. 2006 yılında bu tür firmalar 12.000 iş fırsatı oluşturdu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www1.cbs.gov.il/shnaton57/st12_14x.pdf | biçim = PDF | yayıncı = [[Israel Central Bureau of Statistics|Israeli Central Bureau of Statistics]] | başlık = Employed Persons, by Industry, District and Sub-District of Residence, 2005 | erişimtarihi = 11 Nisan 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130819031939/http://www1.cbs.gov.il/shnaton57/st12_14x.pdf | arşivtarihi = 19 Ağustos 2013 | ölüurl = evet }}</ref> Kuzey Kudüs’ün endüstriyel parkı, İsrail’in en büyük şirketlerine ev sahipliği yapar ([[Intel]], [[Teva İlaç]], ECI Telekom). İsrail devletinin kurulmasından itibaren, devlet, Kudüs ekonomisinin en büyük kurucusu oldu. Devlet Kudüs’te yeni iş fırsatları oluşturup, teşvikler sunmaktadır.<ref name="politics-1967"/>
Tarihsel olarak, ana limanlar [[Yafa]] ve [[Gazze]]'den uzaklığından dolayı Kudüs'ün ekonomisi neredeyse tamamen dini hacılar tarafından desteklenirdi.<ref name="politics-1967">{{Kitap kaynağı|başlık=The Politics of Jerusalem Since 1967|url=https://archive.org/details/politicsofjerusa0000dump|soyadı=Dumper|ad=Michael|isbn=0-231-10640-8|tarih=15 Nisan 1996|yayıncı=Columbia University Press|sayfalar=[https://archive.org/details/politicsofjerusa0000dump/page/n222 207]-10}}</ref> Kudüs'ün dini alanları, günümüzde hâlâ en favori turist mekânları<ref name="cbs"/> fakat geçen elli yılda, dini turizm gelirinin Kudüs için yeterli olmayacağına ikna olundu.<ref name="politics-1967"/> İstatistikler, şehirdeki ekonomik büyümeyi kanıtlasa da, 1967 yılından beri Doğu Kudüs, Batı Kudüs'ün gelişme hızından geride kalmıştır.<ref name="politics-1967"/> Buna rağmen, çalışanın olduğu ev sayısı Araplarda (%76.1) Yahudilere (%66.8) göre daha fazladır. Kudüs'teki işsizlik oranı, millî ortalamanın (%9.0) üzerindedir ama bunun yanı sıra şehirdeki yoksulluk son yıllarda artmaktadır. [[İsrail Kamu Hakları Derneği]]'ne göre, 2012 yılında Kudüs'te yaşayan Filistinlilerin %78'i yoksulluk içinde yaşıyordu. Bu 2006 yılında %64 olarak görünen sayıdan oldukça büyük bir artıştı. Dernek bu durumu, işsizliğe, altyapı sorununa ve eğitim sisteminin kötüye gitmesine bağlarken, [[Ir Amin]], durumu Filistinlilerin Kudüs'teki yasal durumuna bağlar.<ref name="HAARETZHASSON">{{Haber kaynağı|ad=Nir|soyadı=Hasson|başlık=Report: 78% of East Jerusalem Palestinians live in poverty|url=http://www.haaretz.com/news/national/report-78-of-east-jerusalem-palestinians-live-in-poverty-1.431384?localLinksEnabled=false|eser=Haaretz|tarih=20 Mayıs 2012|erişimtarihi=23 Mayıs 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20121106115700/http://www.haaretz.com/news/national/report-78-of-east-jerusalem-palestinians-live-in-poverty-1.431384?localLinksEnabled=false|arşivtarihi=6 Kasım 2012|ölüurl=hayır}}</ref> 2006 yılında Kudüs'teki ortalama aylık gelir 5,940 (1410 USD) Şekeldi ve bu rakam Tel Aviv'den 1,350 Şekel azdı. İngiliz himayesi altında, kabul edilen bir kanuna göre, bütün binaların Kudüs taşından yapılması gerekiyordu. Böylece şehrin kendine özel tarihi ve estetik görünümü korunacaktı.<ref name="ingeborg-mandate"/> Bunun bir parçası olarak şehirde sanayileşme pek desteklenmemiştir. Şehrin %2.2'lik bir alanı sadece sanayi için kullanılmaktadır. Buna rağmen Tel Aviv'de bu alan iki kat büyüktür. [[Hayfa]]’da ise, sanayi alanı Kudüs’ten yedi kat daha büyüktür.<ref name="cbs"/> Kudüs çalışanlarının sadece %8.5’i üretim sektöründe çalışmaktadır, bu rakam millî ortalamanın yarısıdır. [[Tel Aviv]] İsrail’in finansal merkezi olarak görünse de, Kudüs’te taşınan ileri teknoloji firmaları, şehrin ekonomisinde etkisini göstermeye başlamıştır. 2006 yılında bu tür firmalar 12.000 iş fırsatı oluşturdu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www1.cbs.gov.il/shnaton57/st12_14x.pdf | biçim = PDF | yayıncı = [[Israel Central Bureau of Statistics|Israeli Central Bureau of Statistics]] | başlık = Employed Persons, by Industry, District and Sub-District of Residence, 2005 | erişimtarihi = 11 Nisan 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130819031939/http://www1.cbs.gov.il/shnaton57/st12_14x.pdf | arşivtarihi = 19 Ağustos 2013 | ölüurl = evet }}</ref> Kuzey Kudüs’ün endüstriyel parkı, İsrail’in en büyük şirketlerine ev sahipliği yapar ([[Intel]], [[Teva İlaç]], ECI Telekom). İsrail devletinin kurulmasından itibaren, devlet, Kudüs ekonomisinin en büyük kurucusu oldu. Devlet Kudüs’te yeni iş fırsatları oluşturup, teşvikler sunmaktadır.<ref name="politics-1967"/>


== Ulaşım ==
== Ulaşım ==
Kudüs çok gelişmiş bir iletişim altyapısına sahiptir ve bu şehri lider lojistik merkezleri arasına sokar. Yafa yolunda bulunan, Kudüs merkez otobüs durağı, İsrail’in en meşgul durağıdır. Egged Otobüs Kooperatifi tarafından işletilir. Egged, dünyadaki en büyük ikinci otobüs şirketidir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/2000_2009/2001/11/Facets%20of%20the%20Israeli%20Economy-%20Transportation|yayıncı=Israel Ministry of Foreign Affairs|başlık=Facets of the Israeli Economy{{spaced ndash}}Transportation|tarih=1 Kasım 2001|soyadı=Solomon|ad=Shoshanna|erişimtarihi=14 Mart 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131016111121/http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/2000_2009/2001/11/Facets%20of%20the%20Israeli%20Economy-%20Transportation|arşivtarihi=16 Ekim 2013|ölüurl=hayır}}</ref> Dan şirketi, Bnei Brak- Kudüs yolunda Egged yanı sıra hizmet verir. Superbus şirketi, Kudüs, Modi’in Maccabim-Re’ut ve Modi’in İllit noktaları arasında hizmet verir. Bütün bu şirketlerin merkezi Kudüs Merkez Otogarıdır. Doğu Kudüs ve [[Batı Şeria]] arasındaki ulaşım Doğu Kudüs Merkez Otogarı tarafından işletilir. Ağustos 2011’de İsrail Hafif treninin yapımına başlandı. Yapımına yeni başlanan başka bir ulaşım sistemi ise, [[Tel-Aviv]]’den Kudüs’e gidecek hızlı tren hattıdır. Hizmet vermeye 2017 yılında başlaması beklenmektedir.
Kudüs çok gelişmiş bir iletişim altyapısına sahiptir ve bu şehri lider lojistik merkezleri arasına sokar. Yafa yolunda bulunan, Kudüs merkez otobüs durağı, İsrail’in en meşgul durağıdır. Egged Otobüs Kooperatifi tarafından işletilir. Egged, dünyadaki en büyük ikinci otobüs şirketidir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/2000_2009/2001/11/Facets%20of%20the%20Israeli%20Economy-%20Transportation|yayıncı=Israel Ministry of Foreign Affairs|başlık=Facets of the Israeli Economy{{spaced ndash}}Transportation|tarih=1 Kasım 2001|soyadı=Solomon|ad=Shoshanna|erişimtarihi=14 Mart 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131016111121/http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/2000_2009/2001/11/Facets%20of%20the%20Israeli%20Economy-%20Transportation|arşivtarihi=16 Ekim 2013|ölüurl=hayır}}</ref> Dan şirketi, Bnei Brak- Kudüs yolunda Egged yanı sıra hizmet verir. Superbus şirketi, Kudüs, Modi’in Maccabim-Re’ut ve Modi’in İllit noktaları arasında hizmet verir. Bütün bu şirketlerin merkezi Kudüs Merkez Otogarıdır. Doğu Kudüs ve [[Batı Şeria]] arasındaki ulaşım Doğu Kudüs Merkez Otogarı tarafından işletilir. Ağustos 2011’de İsrail Hafif treninin yapımına başlandı. Yapımına yeni başlanan başka bir ulaşım sistemi ise, [[Tel-Aviv]]’den Kudüs’e gidecek hızlı tren hattıdır. Hizmet vermeye 2017 yılında başlaması beklenmektedir.


Tel-Aviv Ben Gurion havaalanında ”NESTER” firmasının minibüsleri bulunuyor. Firma müşterilerini Kudüs’te istenen adrese bırakıyor. Önceden rezervasyona gerek yok. Fiyatı kişi başı 65 Nis (2015 yılında) ve yol 45 dakika civarı sürüyor.<ref>https://icimdekigezgin.com/kudus/ {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20161122223404/https://icimdekigezgin.com/kudus/ |tarih=22 Kasım 2016 }} - İçimdeki Gezgin - Kudüs - Kutsal Şehir Rehberi Ulaşım</ref>
Tel-Aviv Ben Gurion havaalanında ”NESTER” firmasının minibüsleri bulunuyor. Firma müşterilerini Kudüs'te istenen adrese bırakıyor. Önceden rezervasyona gerek yok. Fiyatı kişi başı 65 Nis (2015 yılında) ve yol 45 dakika civarı sürüyor.<ref>https://icimdekigezgin.com/kudus/ {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20161122223404/https://icimdekigezgin.com/kudus/ |tarih=22 Kasım 2016 }} - İçimdeki Gezgin - Kudüs - Kutsal Şehir Rehberi Ulaşım</ref>


== Eğitim ==
== Eğitim ==
Kudüs, İbranice, Arapça ve İngilizce eğitim veren birçok itibarlı okula sahiptir. 1925 yılında kurulan Kudüs İbrani Üniversitesi, dünyadaki en ünlü 100 okul arasına girdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.timeshighereducation.co.uk/hybrid.asp?typeCode=243&pubCode=1 | başlık = Times Higher Education | yayıncı = Times Higher Education | tarih = 9 Ekim 2008 | erişimtarihi = 5 Mayıs 2009 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130302002035/http://www.timeshighereducation.co.uk/hybrid.asp?typeCode=243&pubCode=1 | arşivtarihi = 2 Mart 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> Yönetim kurulunda, Sigmund Freud ve Albert Einstein gibi ünlü Yahudi bilim insanları bulundu.<ref name="huji-history"/> Üniversite birçok Nobel ödülü kazanan isim yetiştirdi. Yakın dönemde, [[Avram Hershko]],<ref>{{Web kaynağı | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2004/hershko-autobio.html | yayıncı = The Nobel Foundation | başlık = Avram Hershko | soyadı = Hershko | ad = Avram | erişimtarihi = 18 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130530223313/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2004/hershko-autobio.html | arşivtarihi = 30 Mayıs 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> [[David Gross]]<ref>{{Web kaynağı | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2004/gross-autobio.html | yayıncı = The Nobel Foundation | başlık = David J. Gross | soyadı = Gross | ad = David | erişimtarihi = 18 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130530215540/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2004/gross-autobio.html | arşivtarihi = 30 Mayıs 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> ve [[Daniel Kahneman]]<ref>{{Web kaynağı | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/kahneman-autobio.html | yayıncı = The Nobel Foundation | başlık = Daniel Kahneman | soyadı = Kahneman | ad = Daniel | erişimtarihi = 18 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130530215603/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/kahneman-autobio.html | arşivtarihi = 30 Mayıs 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Nobel Edebiyat Ödülü]] kazandı. Okulun sahip olduğu en önemli varlıklardan biri, beş milyon kitap bulunduran İsrail Millî Kütüphanesi’dir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jnul.huji.ac.il/eng/col_general.html | yayıncı = Jewish National and University Library | başlık = About the Library: Main Collections | erişimtarihi = 27 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120515064748/http://www.jnul.huji.ac.il/eng/col_general.html | arşivtarihi = 15 Mayıs 2012 | ölüurl = evet }}</ref> Kütüphane, üniversiteden kurulmadan 30 yıl önce 1892 yılında kuruldu. İbrani Üniversitesi, Kudüs’te üç kampüse sahiptir: Scopus Dağı, [[Giv’at Ram]] ve Hadassad Ein Kerem Hastanesindeki tıp kampüsü. İbrani dili akademisi, Givat Ramdadır. [[Al-Quds Üniversitesi]], 1984 yılında kuruldu<ref name="al-quds1">{{Web kaynağı|url=http://www.alquds.edu/faculties/science/index.php?page=overview|yayıncı=al-Quds University|erişimtarihi=19 Mart 2007|başlık=Science & Technology|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070928061028/http://www.alquds.edu/faculties/science/index.php?page=overview|arşivtarihi=28 Eylül 2007|ölüurl=evet}}</ref> ve Arap ve Filistinlilere eğitim vermeye başladı. Üniversite kendisini Kudüs’te bulunan tek Arap üniversite olarak tanımlar.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.alquds.edu/press/urgent_appeal.php|yayıncı=al-Quds University|başlık=Urgent Appeal|erişimtarihi=27 Mart 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070317104232/http://www.alquds.edu/press/urgent_appeal.php|arşivtarihi=17 Mart 2007|ölüurl=evet}}</ref> New York’taki Bard Koleji ve [[Al-Quds Üniversitesi]], birleşerek, [[Yaser Arafat]]’ın ofisi ve Filistin Meclisi olmak üzere inşa edilen binada bir kolej kurdu. Kolej, eğitim üzerine yüksek lisans programı sunmaktadır.<ref name="Matthew Kalman"/> 1969 yılında kurulan Kudüs Teknoloji Koleji, mühendislik ve diğer ileri teknoloji sektörleri için yetenekli insanlar yetiştirir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.jct.ac.il/NR/exeres/56FCED6F-06D1-4E02-8C2F-15E36061D279.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080201120754/http://www.jct.ac.il/NR/exeres/56FCED6F-06D1-4E02-8C2F-15E36061D279.htm|arşivtarihi=1 Şubat 2008|yayıncı=Jerusalem College of Technology|başlık=About JCT|erişimtarihi=25 Mart 2007|ölüurl=evet}}</ref> İlkokuldan başlayarak laik eğitimle dini çalışmaları birleştirerek veren birçok okuldan birisidir. Haredi okullara bakıldığında, bu tür okullar öğrencilerini standart testlere pek hazırlamaz ve birçok öğrenci [[Baqrud]] testinde başarısız olur. Son dönemde Kudüs’e daha fazla öğrenci çekmek adına, birçok burs ve barınma imkanları sunmaktadır şehirdeki okullar.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Home/About/Press+Room/Jewish+Agency+In+The+News/2000+and+before/jpdec28.htm+188.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080202163159/http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Home/About/Press+Room/Jewish+Agency+In+The+News/2000+and+before/jpdec28.htm+188.htm|arşivtarihi=2 Şubat 2008|yayıncı=Jewish Agency for Israel|başlık=The village of Mir, where Torah once flowed|soyadı=Wohlgelernter|ad=Elli|tarih=28 Aralık 2000|erişimtarihi=26 Mart 2007|ölüurl=evet}}</ref> Kudüs ve İsrail’in diğer bölgelerindeki Arap okullarının, Yahudi öğrencilerin aldığı eğitime göre daha düşük kalitede bir eğitim verdiği üzerinde birçok tartışma vardır.<ref name="human-rights">{{Web kaynağı | url = http://www.hrw.org/reports/2001/israel2/ISRAEL0901-01.htm | yayıncı = Human Rights Watch | eser = Second Class Discrimination Against Palestinian Arab Children in Israel's Schools | başlık = Summary | ay = Eylül | yıl = 2001 | erişimtarihi = 27 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160118005900/https://www.hrw.org/reports/2001/israel2/ISRAEL0901-01.htm | arşivtarihi = 18 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Çoğunluğun Arap olduğu Doğu Kudüs’teki okullar tıka basa dolu olduğunda Kudüs belediyesi yeni Arap okulları inşa etmeye başladı.<ref>{{Web kaynağı |url=http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1221034883085&pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull |başlık=Bridging the gap |erişimtarihi=22 Mart 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110916231636/http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1221034883085&pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull |arşivtarihi=16 Eylül 2011 |ölüurl=evet}}</ref> [[Ras el-Amud]] ve [[Umm Lison]]’daki okullar 2008 yılında açıldı.<ref name="lis">{{Haber kaynağı | soyadı=Lis | ad=Jonathan | başlık=Mayor to raise funds for E. J'lem Arabs to block Hamas | eser=Haaretz | erişimtarihi=9 Eylül 2011 | tarih=21 Nisan 2008 | url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/976126.html |arşivurl=https://web.archive.org/web/20100413071254/http://www.haaretz.com/hasen/spages/976126.html |arşivtarihi=13 Nisan 2010 | ölüurl=hayır }}</ref> 2007 Martta, İsrail devleti, 5 yıllık bir planla şehir 8000 yeni sınıf inşa etme kararı aldı. Bunların %40’ı Arapların olduğu bölgede, %28’inin Haredilerin olduğu bölgede olması planlanmaktadır. 4.6 milyon Şekel bu plan için ayrılmıştır.<ref>{{Haber kaynağı | url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/839099.html | arşivurl=https://web.archive.org/web/20080607102540/http://www.haaretz.com/hasen/spages/839099.html | arşivtarihi=7 Haziran 2008 | başlık=8,000 new classrooms to be built in Arab, ultra-Orthodox schools | yazar=Or Kashti | tarih=18 Mart 2007 | erişimtarihi=22 Temmuz 2009 | ölüurl=hayır }}</ref> Arap öğrencilerin müfredatları, Yahudi öğrencilerin aldığı müfredatla paraleldir ve Arap öğrenciler Baqrud adlı bir denklik sınavı alırlar. Sınavda sadece birkaç farklı Yahudilikle ilgili konu vardır.
Kudüs, İbranice, Arapça ve İngilizce eğitim veren birçok itibarlı okula sahiptir. 1925 yılında kurulan Kudüs İbrani Üniversitesi, dünyadaki en ünlü 100 okul arasına girdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.timeshighereducation.co.uk/hybrid.asp?typeCode=243&pubCode=1 | başlık = Times Higher Education | yayıncı = Times Higher Education | tarih = 9 Ekim 2008 | erişimtarihi = 5 Mayıs 2009 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130302002035/http://www.timeshighereducation.co.uk/hybrid.asp?typeCode=243&pubCode=1 | arşivtarihi = 2 Mart 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> Yönetim kurulunda, Sigmund Freud ve Albert Einstein gibi ünlü Yahudi bilim insanları bulundu.<ref name="huji-history"/> Üniversite birçok Nobel ödülü kazanan isim yetiştirdi. Yakın dönemde, [[Avram Hershko]],<ref>{{Web kaynağı | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2004/hershko-autobio.html | yayıncı = The Nobel Foundation | başlık = Avram Hershko | soyadı = Hershko | ad = Avram | erişimtarihi = 18 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130530223313/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2004/hershko-autobio.html | arşivtarihi = 30 Mayıs 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> [[David Gross]]<ref>{{Web kaynağı | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2004/gross-autobio.html | yayıncı = The Nobel Foundation | başlık = David J. Gross | soyadı = Gross | ad = David | erişimtarihi = 18 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130530215540/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2004/gross-autobio.html | arşivtarihi = 30 Mayıs 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> ve [[Daniel Kahneman]]<ref>{{Web kaynağı | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/kahneman-autobio.html | yayıncı = The Nobel Foundation | başlık = Daniel Kahneman | soyadı = Kahneman | ad = Daniel | erişimtarihi = 18 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130530215603/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/kahneman-autobio.html | arşivtarihi = 30 Mayıs 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Nobel Edebiyat Ödülü]] kazandı. Okulun sahip olduğu en önemli varlıklardan biri, beş milyon kitap bulunduran İsrail Millî Kütüphanesi'dir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jnul.huji.ac.il/eng/col_general.html | yayıncı = Jewish National and University Library | başlık = About the Library: Main Collections | erişimtarihi = 27 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120515064748/http://www.jnul.huji.ac.il/eng/col_general.html | arşivtarihi = 15 Mayıs 2012 | ölüurl = evet }}</ref> Kütüphane, üniversiteden kurulmadan 30 yıl önce 1892 yılında kuruldu. İbrani Üniversitesi, Kudüs'te üç kampüse sahiptir: Scopus Dağı, [[Giv’at Ram]] ve Hadassad Ein Kerem Hastanesindeki tıp kampüsü. İbrani dili akademisi, Givat Ramdadır. [[Al-Quds Üniversitesi]], 1984 yılında kuruldu<ref name="al-quds1">{{Web kaynağı|url=http://www.alquds.edu/faculties/science/index.php?page=overview|yayıncı=al-Quds University|erişimtarihi=19 Mart 2007|başlık=Science & Technology|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070928061028/http://www.alquds.edu/faculties/science/index.php?page=overview|arşivtarihi=28 Eylül 2007|ölüurl=evet}}</ref> ve Arap ve Filistinlilere eğitim vermeye başladı. Üniversite kendisini Kudüs'te bulunan tek Arap üniversite olarak tanımlar.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.alquds.edu/press/urgent_appeal.php|yayıncı=al-Quds University|başlık=Urgent Appeal|erişimtarihi=27 Mart 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070317104232/http://www.alquds.edu/press/urgent_appeal.php|arşivtarihi=17 Mart 2007|ölüurl=evet}}</ref> New York'taki Bard Koleji ve [[Al-Quds Üniversitesi]], birleşerek, [[Yaser Arafat]]'ın ofisi ve Filistin Meclisi olmak üzere inşa edilen binada bir kolej kurdu. Kolej, eğitim üzerine yüksek lisans programı sunmaktadır.<ref name="Matthew Kalman"/> 1969 yılında kurulan Kudüs Teknoloji Koleji, mühendislik ve diğer ileri teknoloji sektörleri için yetenekli insanlar yetiştirir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.jct.ac.il/NR/exeres/56FCED6F-06D1-4E02-8C2F-15E36061D279.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080201120754/http://www.jct.ac.il/NR/exeres/56FCED6F-06D1-4E02-8C2F-15E36061D279.htm|arşivtarihi=1 Şubat 2008|yayıncı=Jerusalem College of Technology|başlık=About JCT|erişimtarihi=25 Mart 2007|ölüurl=evet}}</ref> İlkokuldan başlayarak laik eğitimle dini çalışmaları birleştirerek veren birçok okuldan birisidir. Haredi okullara bakıldığında, bu tür okullar öğrencilerini standart testlere pek hazırlamaz ve birçok öğrenci [[Baqrud]] testinde başarısız olur. Son dönemde Kudüs'e daha fazla öğrenci çekmek adına, birçok burs ve barınma imkanları sunmaktadır şehirdeki okullar.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Home/About/Press+Room/Jewish+Agency+In+The+News/2000+and+before/jpdec28.htm+188.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080202163159/http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Home/About/Press+Room/Jewish+Agency+In+The+News/2000+and+before/jpdec28.htm+188.htm|arşivtarihi=2 Şubat 2008|yayıncı=Jewish Agency for Israel|başlık=The village of Mir, where Torah once flowed|soyadı=Wohlgelernter|ad=Elli|tarih=28 Aralık 2000|erişimtarihi=26 Mart 2007|ölüurl=evet}}</ref> Kudüs ve İsrail'in diğer bölgelerindeki Arap okullarının, Yahudi öğrencilerin aldığı eğitime göre daha düşük kalitede bir eğitim verdiği üzerinde birçok tartışma vardır.<ref name="human-rights">{{Web kaynağı | url = http://www.hrw.org/reports/2001/israel2/ISRAEL0901-01.htm | yayıncı = Human Rights Watch | eser = Second Class Discrimination Against Palestinian Arab Children in Israel's Schools | başlık = Summary | ay = Eylül | yıl = 2001 | erişimtarihi = 27 Mart 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160118005900/https://www.hrw.org/reports/2001/israel2/ISRAEL0901-01.htm | arşivtarihi = 18 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Çoğunluğun Arap olduğu Doğu Kudüs'teki okullar tıka basa dolu olduğunda Kudüs belediyesi yeni Arap okulları inşa etmeye başladı.<ref>{{Web kaynağı |url=http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1221034883085&pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull |başlık=Bridging the gap |erişimtarihi=22 Mart 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110916231636/http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1221034883085&pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull |arşivtarihi=16 Eylül 2011 |ölüurl=evet}}</ref> [[Ras el-Amud]] ve [[Umm Lison]]'daki okullar 2008 yılında açıldı.<ref name="lis">{{Haber kaynağı | soyadı=Lis | ad=Jonathan | başlık=Mayor to raise funds for E. J'lem Arabs to block Hamas | eser=Haaretz | erişimtarihi=9 Eylül 2011 | tarih=21 Nisan 2008 | url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/976126.html |arşivurl=https://web.archive.org/web/20100413071254/http://www.haaretz.com/hasen/spages/976126.html |arşivtarihi=13 Nisan 2010 | ölüurl=hayır }}</ref> 2007 Martta, İsrail devleti, 5 yıllık bir planla şehir 8000 yeni sınıf inşa etme kararı aldı. Bunların %40'ı Arapların olduğu bölgede, %28'inin Haredilerin olduğu bölgede olması planlanmaktadır. 4.6 milyon Şekel bu plan için ayrılmıştır.<ref>{{Haber kaynağı | url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/839099.html | arşivurl=https://web.archive.org/web/20080607102540/http://www.haaretz.com/hasen/spages/839099.html | arşivtarihi=7 Haziran 2008 | başlık=8,000 new classrooms to be built in Arab, ultra-Orthodox schools | yazar=Or Kashti | tarih=18 Mart 2007 | erişimtarihi=22 Temmuz 2009 | ölüurl=hayır }}</ref> Arap öğrencilerin müfredatları, Yahudi öğrencilerin aldığı müfredatla paraleldir ve Arap öğrenciler Baqrud adlı bir denklik sınavı alırlar. Sınavda sadece birkaç farklı Yahudilikle ilgili konu vardır.


== Spor ==
== Spor ==
Şehirdeki en favori iki spor, futbol ve basketboldur.<ref>{{Kitap kaynağı | başlık=Culture and Customs of Israel | url=https://archive.org/details/culturecustomsof0000tors | soyadı=Torstrick | ad=Rebecca L.| isbn=0-313-32091-8 | tarih=30 Haziran 2004 | yayıncı=Greenwood Press | sayfa=[https://archive.org/details/culturecustomsof0000tors/page/141 141] | alıntı=The two most popular spectator sports in Israel are football and basketball.}}</ref> Beitar Kudüs Futbol Kulübü İsrail’de en çok bilinen futbol kulüplerindendir. Fanatikleri arasında politikacılarda vardır ve birçok maçlarına bu politikacılar katılır.<ref>{{Haber kaynağı | url=http://www.israel-mfa.gov.il/MFA/Israel%20beyond%20the%20conflict/Betar%20Jerusalem-%20A%20Local%20Sports%20Legend%20Exports%20Tal | arşivurl=https://web.archive.org/web/20071231081639/http://www.israel-mfa.gov.il/MFA/Israel+beyond+the+conflict/Betar+Jerusalem-+A+Local+Sports+Legend+Exports+Tal | arşivtarihi=31 Aralık 2007 | yayıncı=Israel Magazine via the Israel Ministry of Foreign Affairs | soyadı=Griver | ad=Simon | ay=Ekim | yıl=1997 | erişimtarihi=7 Mart 2007 | başlık=Betar Jerusalem: A Local Sports Legend Exports Talent to Europe's Top Leagues | ölüurl=hayır }}</ref> Beitar’ın en büyük rakiplerinden olan, Kudüs’ün diğer büyük takımları arasında [[Hapoel]] Kudüs F. C. vardır. [[Beitar]], İsrail Kupasını yedi defa kazanırken, Hapoel sadece bir defa kazanmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://bjerusalem.co.il/ | başlık = בית"ר ירושלים האתר הרשמי – דף הבית | yayıncı = Bjerusalem.co.il | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20070823075655/http://www.bjerusalem.co.il/ | arşivtarihi = 23 Ağustos 2007 | ölüurl = evet }}</ref> Beitar lig şampiyonluğunu 6 kez kazanırken Hapoel hiç başarılı olamadı. Beitar daha prestijli olan Ligat Haal’da oynarken, Hapoel ikinci lig olan Liga Leumit’de oynamaktadır. Açıldığı tarih olan 1992 yılından beri, [[Teddy Kollek Stadyumu]] 21.600 seyirci kapasitesiyle Kudüs’ün en önemli stadıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mfa.gov.il/mfa/mfaarchive/2000_2009/2001/12/focus%20on%20israel-%20jerusalem%20-%20architecture%20since%2019 | yayıncı = Israeli Ministry of Foreign Affairs | tarih = 1 Aralık 2001 | erişimtarihi = 7 Mart 2007 | soyadı = Eldar | ad = Yishai | başlık = Jerusalem: Architecture Since 1948 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170703014145/http://www.mfa.gov.il/mfa/mfaarchive/2000_2009/2001/12/focus%20on%20israel-%20jerusalem%20-%20architecture%20since%2019 | arşivtarihi = 3 Temmuz 2017 | ölüurl = hayır }}</ref> En popüler Filistin futbol kulübü West Bank Prömiyer Lig’de oynayan 1976’dan beri bulunan Jabal Al Mukaber futbol kulübüdür. Kulüp Kudüs’teki Scopus Dağ’ından gelmektedir. Asya Futbol Konfederasyonu’nun bir parçasıdır ve maçlarını Uluslararası Faisal Al-Husseini Stadyumu’nda oynamaktadır.<ref name="pfa">{{Web kaynağı | url = http://www.pfa.ps/clubdetails.aspx?clubid=13 | başlık = Palestinian Football Association, Jabal Al-Mokaber | yayıncı = Pfa.ps | tarih = | erişimtarihi = 17 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120723232301/http://www.pfa.ps/clubdetails.aspx?clubid=13 | arşivtarihi = 23 Temmuz 2012 | ölüurl = evet }}</ref><ref name="James Montague, CNN">[http://edition.cnn.com/2010/SPORT/football/09/14/football.israel.palestine.beitar/index.html Football and the wall: The divided soccer community of Jerusalem] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130722062543/http://edition.cnn.com/2010/SPORT/football/09/14/football.israel.palestine.beitar/index.html |tarih=22 Temmuz 2013 }}, by James Montague, [[CNN]] 17 September 2010</ref> Basketbolda Hapoel Jerusalem en iyi ligde oynamaktadır. Kulüp ülke kupasını 3 kez kazanmıştır. Geleneksel olarak her yılın mart ayında düzenlenen Kudüs Maraton koşusu 2011'de kurulmuştur. 42&nbsp;km’lik yarış Knesset’de başlar, Scopus Dağı ve eski Ermeni Bölgesinden geçer ve Sacher Park’ta biter. Kudüs Maratonu 50 ülkeden 1500 sporcunun yanı sıra toplam 15.000 koşucuyu ağırlamaktadır.<ref>{{Haber kaynağı | soyadı=Baskin | ad=Rebecca | başlık=First Jerusalem marathon to be held in 2011 | url=http://www.jpost.com/Sports/Article.aspx?id=159342 | erişimtarihi=2 Şubat 2013 | gazete=[[The Jerusalem Post]] | tarih=20 Ocak 2010}}</ref><ref>{{Haber kaynağı | soyadı=Davidovich | ad=Joshua | başlık=Kenyan slogs out Jerusalem marathon win through soggy weather | url=http://www.timesofisrael.com/kenyan-slogs-out-jerusalem-marathon-win-through-soggy-weather/ | erişimtarihi=2 Şubat 2013 | gazete=[[The Times of Israel]] | tarih=16 Mart 2012 | ajans=[[Associated Press|AP]] |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130606204139/http://www.timesofisrael.com/kenyan-slogs-out-jerusalem-marathon-win-through-soggy-weather/ |arşivtarihi=6 Haziran 2013 | ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Haber kaynağı | soyadı=Ward | ad=Harold | başlık=Thousands brave rain, wind for Jerusalem marathon | url=http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5ileOZ_fQw-q-wWqRSxpZ8IOml_6Q?docId=CNG.cc1f0a0def2357600fe7ce8952046eeb.01 | erişimtarihi=2 Şubat 2013 | gazete=[[Agence France-Presse|AFP]] | tarih=16 Mart 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140305100043/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5ileOZ_fQw-q-wWqRSxpZ8IOml_6Q?docId=CNG.cc1f0a0def2357600fe7ce8952046eeb.01 |arşivtarihi=5 Mart 2014 | ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Haber kaynağı | soyadı=Pazornik | ad=Amanda | başlık=Jerusalem hills won't faze local marathon runners | url=http://www.jweekly.com/article/full/60665/jerusalem-hills-wont-faze-local-marathon-runners/ | erişimtarihi=2 Şubat 2013 | gazete=[[Jweekly]] | tarih=27 Ocak 2011 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130419173839/http://www.jweekly.com/article/full/60665/jerusalem-hills-wont-faze-local-marathon-runners/ |arşivtarihi=19 Nisan 2013 | ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = Interactive course map | url = http://www.jerusalem.muni.il/jer_sys/marathon11/eng/kataveMessage.asp?msg_id=14702 | yayıncı = [[Municipality of Jerusalem]] | erişimtarihi = 2 Şubat 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131228092440/http://www.jerusalem.muni.il/jer_sys/marathon11/eng/kataveMessage.asp?msg_id=14702 | arşivtarihi = 28 Aralık 2013 | ölüurl = evet }}</ref>
Şehirdeki en favori iki spor, futbol ve basketboldur.<ref>{{Kitap kaynağı | başlık=Culture and Customs of Israel | url=https://archive.org/details/culturecustomsof0000tors | soyadı=Torstrick | ad=Rebecca L.| isbn=0-313-32091-8 | tarih=30 Haziran 2004 | yayıncı=Greenwood Press | sayfa=[https://archive.org/details/culturecustomsof0000tors/page/141 141] | alıntı=The two most popular spectator sports in Israel are football and basketball.}}</ref> Beitar Kudüs Futbol Kulübü İsrail'de en çok bilinen futbol kulüplerindendir. Fanatikleri arasında politikacılarda vardır ve birçok maçlarına bu politikacılar katılır.<ref>{{Haber kaynağı | url=http://www.israel-mfa.gov.il/MFA/Israel%20beyond%20the%20conflict/Betar%20Jerusalem-%20A%20Local%20Sports%20Legend%20Exports%20Tal | arşivurl=https://web.archive.org/web/20071231081639/http://www.israel-mfa.gov.il/MFA/Israel+beyond+the+conflict/Betar+Jerusalem-+A+Local+Sports+Legend+Exports+Tal | arşivtarihi=31 Aralık 2007 | yayıncı=Israel Magazine via the Israel Ministry of Foreign Affairs | soyadı=Griver | ad=Simon | ay=Ekim | yıl=1997 | erişimtarihi=7 Mart 2007 | başlık=Betar Jerusalem: A Local Sports Legend Exports Talent to Europe's Top Leagues | ölüurl=hayır }}</ref> Beitar'ın en büyük rakiplerinden olan, Kudüs'ün diğer büyük takımları arasında [[Hapoel]] Kudüs F. C. vardır. [[Beitar]], İsrail Kupasını yedi defa kazanırken, Hapoel sadece bir defa kazanmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://bjerusalem.co.il/ | başlık = בית"ר ירושלים האתר הרשמי – דף הבית | yayıncı = Bjerusalem.co.il | erişimtarihi = 11 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20070823075655/http://www.bjerusalem.co.il/ | arşivtarihi = 23 Ağustos 2007 | ölüurl = evet }}</ref> Beitar lig şampiyonluğunu 6 kez kazanırken Hapoel hiç başarılı olamadı. Beitar daha prestijli olan Ligat Haal'da oynarken, Hapoel ikinci lig olan Liga Leumit'de oynamaktadır. Açıldığı tarih olan 1992 yılından beri, [[Teddy Kollek Stadyumu]] 21.600 seyirci kapasitesiyle Kudüs'ün en önemli stadıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mfa.gov.il/mfa/mfaarchive/2000_2009/2001/12/focus%20on%20israel-%20jerusalem%20-%20architecture%20since%2019 | yayıncı = Israeli Ministry of Foreign Affairs | tarih = 1 Aralık 2001 | erişimtarihi = 7 Mart 2007 | soyadı = Eldar | ad = Yishai | başlık = Jerusalem: Architecture Since 1948 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170703014145/http://www.mfa.gov.il/mfa/mfaarchive/2000_2009/2001/12/focus%20on%20israel-%20jerusalem%20-%20architecture%20since%2019 | arşivtarihi = 3 Temmuz 2017 | ölüurl = hayır }}</ref> En popüler Filistin futbol kulübü West Bank Prömiyer Lig'de oynayan 1976'dan beri bulunan Jabal Al Mukaber futbol kulübüdür. Kulüp Kudüs'teki Scopus Dağ'ından gelmektedir. Asya Futbol Konfederasyonu'nun bir parçasıdır ve maçlarını Uluslararası Faisal Al-Husseini Stadyumu'nda oynamaktadır.<ref name="pfa">{{Web kaynağı | url = http://www.pfa.ps/clubdetails.aspx?clubid=13 | başlık = Palestinian Football Association, Jabal Al-Mokaber | yayıncı = Pfa.ps | tarih = | erişimtarihi = 17 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120723232301/http://www.pfa.ps/clubdetails.aspx?clubid=13 | arşivtarihi = 23 Temmuz 2012 | ölüurl = evet }}</ref><ref name="James Montague, CNN">[http://edition.cnn.com/2010/SPORT/football/09/14/football.israel.palestine.beitar/index.html Football and the wall: The divided soccer community of Jerusalem] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130722062543/http://edition.cnn.com/2010/SPORT/football/09/14/football.israel.palestine.beitar/index.html |tarih=22 Temmuz 2013 }}, by James Montague, [[CNN]] 17 September 2010</ref> Basketbolda Hapoel Jerusalem en iyi ligde oynamaktadır. Kulüp ülke kupasını 3 kez kazanmıştır. Geleneksel olarak her yılın mart ayında düzenlenen Kudüs Maraton koşusu 2011'de kurulmuştur. 42&nbsp;km'lik yarış Knesset'de başlar, Scopus Dağı ve eski Ermeni Bölgesinden geçer ve Sacher Park'ta biter. Kudüs Maratonu 50 ülkeden 1500 sporcunun yanı sıra toplam 15.000 koşucuyu ağırlamaktadır.<ref>{{Haber kaynağı | soyadı=Baskin | ad=Rebecca | başlık=First Jerusalem marathon to be held in 2011 | url=http://www.jpost.com/Sports/Article.aspx?id=159342 | erişimtarihi=2 Şubat 2013 | gazete=[[The Jerusalem Post]] | tarih=20 Ocak 2010}}</ref><ref>{{Haber kaynağı | soyadı=Davidovich | ad=Joshua | başlık=Kenyan slogs out Jerusalem marathon win through soggy weather | url=http://www.timesofisrael.com/kenyan-slogs-out-jerusalem-marathon-win-through-soggy-weather/ | erişimtarihi=2 Şubat 2013 | gazete=[[The Times of Israel]] | tarih=16 Mart 2012 | ajans=[[Associated Press|AP]] |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130606204139/http://www.timesofisrael.com/kenyan-slogs-out-jerusalem-marathon-win-through-soggy-weather/ |arşivtarihi=6 Haziran 2013 | ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Haber kaynağı | soyadı=Ward | ad=Harold | başlık=Thousands brave rain, wind for Jerusalem marathon | url=http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5ileOZ_fQw-q-wWqRSxpZ8IOml_6Q?docId=CNG.cc1f0a0def2357600fe7ce8952046eeb.01 | erişimtarihi=2 Şubat 2013 | gazete=[[Agence France-Presse|AFP]] | tarih=16 Mart 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140305100043/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5ileOZ_fQw-q-wWqRSxpZ8IOml_6Q?docId=CNG.cc1f0a0def2357600fe7ce8952046eeb.01 |arşivtarihi=5 Mart 2014 | ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Haber kaynağı | soyadı=Pazornik | ad=Amanda | başlık=Jerusalem hills won't faze local marathon runners | url=http://www.jweekly.com/article/full/60665/jerusalem-hills-wont-faze-local-marathon-runners/ | erişimtarihi=2 Şubat 2013 | gazete=[[Jweekly]] | tarih=27 Ocak 2011 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130419173839/http://www.jweekly.com/article/full/60665/jerusalem-hills-wont-faze-local-marathon-runners/ |arşivtarihi=19 Nisan 2013 | ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = Interactive course map | url = http://www.jerusalem.muni.il/jer_sys/marathon11/eng/kataveMessage.asp?msg_id=14702 | yayıncı = [[Municipality of Jerusalem]] | erişimtarihi = 2 Şubat 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131228092440/http://www.jerusalem.muni.il/jer_sys/marathon11/eng/kataveMessage.asp?msg_id=14702 | arşivtarihi = 28 Aralık 2013 | ölüurl = evet }}</ref>
[[Dosya:Jerusalem Tomb of David BW 1.JPG|küçükresim|upright|[[Davud'un Kabri|Davud'un Mezarı]]|alt=]]
[[Dosya:Jerusalem Tomb of David BW 1.JPG|küçükresim|upright|[[Davud'un Kabri|Davud'un Mezarı]]|alt=]]


== Yüksek bina inşası ==
== Yüksek bina inşası ==
Kudüs geleneksel olarak düşük yükseklikte gökdelenlere sahiptir. Yaklaşık olarak şehir merkezinde henüz bu konuda bir politika yokken farklı zamanlarda 18 tane bina inşa edilmiştir. Bunların bir tanesi uluslararası standartlarda bir gökdelen olan Holyland Tower 1’dir. Bina 32 katlıdır. Yapımı onaylanan Holyland 2 ise aynı yükseklikte olacaktır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.emporis.com/statistics/tallest-buildings-jerusalem-israel | başlık = Jerusalem's tallest buildings - Top 20 &#124; Statistics | yayıncı = Emporis | tarih = | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140712183709/http://www.emporis.com/statistics/tallest-buildings-jerusalem-israel | arşivtarihi = 12 Temmuz 2014 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.emporis.com/building/holylandtower2-jerusalem-israel | başlık = Holyland Tower 2 &#124; Buildings | yer = Jerusalem / | yayıncı = Emporis | tarih = | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140712172106/http://www.emporis.com/building/holylandtower2-jerusalem-israel | arşivtarihi = 12 Temmuz 2014 | ölüurl = hayır }}</ref> Yeni şehir planına göre, şehir, şehir merkezinin farklı bölgelerinde tasarlanan içlerinde gökdelenlerinde olduğu birçok binayı yakında görecek. Plana göre kuleler Yafa yolu ve George Street’te yer alacaklar. King George Street boyunca uzanacak olan, yapımı teklif edilmiş olan the Migdal Merkaz Hayekum 65 katlı yanı İsrail’in en yüksek binası olarak planlanmaktadır. Şehrin girişinde Kudüs Chords Köprüsü ve Otobüs terminalinin yanına, büyük bir şehir meydanı ve Tel Aviv ile Kudüs’ü bağlayan bir yeraltı tren hattının da içinde bulunduğu bir kompleksin parçası olarak 24 ve 33 kat arasında 12 kule inşa edilecek. Bu gökdelenlerden 11 tanesi ya ofis ya da apartman dairesi, bir tanesi ise 2000 odalı bir otel olacak. Kompleksin Tel Aviv’den birçok iş çekmesi ve şehrin ana ticaret ve iş merkezi olması beklenmektedir.
Kudüs geleneksel olarak düşük yükseklikte gökdelenlere sahiptir. Yaklaşık olarak şehir merkezinde henüz bu konuda bir politika yokken farklı zamanlarda 18 tane bina inşa edilmiştir. Bunların bir tanesi uluslararası standartlarda bir gökdelen olan Holyland Tower 1'dir. Bina 32 katlıdır. Yapımı onaylanan Holyland 2 ise aynı yükseklikte olacaktır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.emporis.com/statistics/tallest-buildings-jerusalem-israel | başlık = Jerusalem's tallest buildings - Top 20 &#124; Statistics | yayıncı = Emporis | tarih = | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140712183709/http://www.emporis.com/statistics/tallest-buildings-jerusalem-israel | arşivtarihi = 12 Temmuz 2014 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.emporis.com/building/holylandtower2-jerusalem-israel | başlık = Holyland Tower 2 &#124; Buildings | yer = Jerusalem / | yayıncı = Emporis | tarih = | erişimtarihi = 7 Aralık 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140712172106/http://www.emporis.com/building/holylandtower2-jerusalem-israel | arşivtarihi = 12 Temmuz 2014 | ölüurl = hayır }}</ref> Yeni şehir planına göre, şehir, şehir merkezinin farklı bölgelerinde tasarlanan içlerinde gökdelenlerinde olduğu birçok binayı yakında görecek. Plana göre kuleler Yafa yolu ve George Street'te yer alacaklar. King George Street boyunca uzanacak olan, yapımı teklif edilmiş olan the Migdal Merkaz Hayekum 65 katlı, yani İsrail'in en yüksek binası olarak planlanmaktadır. Şehrin girişinde Kudüs Chords Köprüsü ve Otobüs terminalinin yanına, büyük bir şehir meydanı ve Tel Aviv ile Kudüs'ü bağlayan bir yeraltı tren hattının da içinde bulunduğu bir kompleksin parçası olarak 24 ve 33 kat arasında 12 kule inşa edilecek. Bu gökdelenlerden 11 tanesi ya ofis ya da apartman dairesi, bir tanesi ise 2000 odalı bir otel olacak. Kompleksin Tel Aviv'den birçok iş çekmesi ve şehrin ana ticaret ve iş merkezi olması beklenmektedir.


== Resimler ==
== Resimler ==
348. satır: 348. satır:
Dosya:JerusalemMunicipalityP4190026.JPG|Kudüs Belediyesi
Dosya:JerusalemMunicipalityP4190026.JPG|Kudüs Belediyesi
Dosya:Hutz.JPG|Dış İşleri Bakanlığı
Dosya:Hutz.JPG|Dış İşleri Bakanlığı
Dosya:Julius Jacobs house.jpg|Başbakan’ın yaşadığı yer
Dosya:Julius Jacobs house.jpg|Başbakan'ın yaşadığı yer
Dosya:HaMate HaArtzy 2 Jerusalem.jpg|İsrail Polisinin ana karargahı
Dosya:HaMate HaArtzy 2 Jerusalem.jpg|İsrail Polisinin ana karargahı
Dosya:BankIsrael01 ST 06.jpg|İsrail Bankası
Dosya:BankIsrael01 ST 06.jpg|İsrail Bankası
354. satır: 354. satır:
Dosya:Israeli supreme court building nightshot.JPG|[[Yüksek Mahkeme]]
Dosya:Israeli supreme court building nightshot.JPG|[[Yüksek Mahkeme]]
Dosya:Viewfromgilo.jpg|Şehrin Panoraması
Dosya:Viewfromgilo.jpg|Şehrin Panoraması
Dosya:Jerusalem, Israel.JPG|Kudüs’ün uzaydan görüntüsü
Dosya:Jerusalem, Israel.JPG|Kudüs'ün uzaydan görüntüsü
</gallery>
</gallery>


361. satır: 361. satır:
* [[Doğu Kudüs]]
* [[Doğu Kudüs]]
* [[Kudüs zaman çizelgesi]]
* [[Kudüs zaman çizelgesi]]
* [[Filistin Devleti]]
* [[İsrail Devleti]]
* [[Filistin]]
* [[Filistin]]
* [[Batı Şeria]]
* [[Batı Şeria]]
395. satır: 395. satır:
[[Kategori:İslam'da kutsal şehirler]]
[[Kategori:İslam'da kutsal şehirler]]
[[Kategori:Kudüs Bölgesi]]
[[Kategori:Kudüs Bölgesi]]
[[Kategori:Yezidilikte kutsal yerler]]
[[Kategori:Yahudilik'te kutsal şehirler]]
[[Kategori:Kudüs'teki mahalleler]]
[[Kategori:Kudüs'teki mahalleler]]
[[Kategori:Ortodoks Yahudilik toplulukları]]
[[Kategori:Ortodoks Yahudilik toplulukları]]

13.08, 30 Kasım 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Kudüs
Yeruşalim
Şehir
Arapça: القُدس
İbranice: יְרוּשָׁלַיִם
İsrail idaresindeki Kudüs'ün bayrağı
İsrail idaresindeki Kudüs'ün bayrağı
İsrail idaresindeki Kudüs'ün arması
İsrail idaresindeki Kudüs'ün arması
Takma adlar:
İr ha-Kodeş
("Kutsal Şehir")
İsrail üzerinde Kudüs Yeruşalim
Kudüs Yeruşalim
Kudüs
Yeruşalim
Kudüs'ün İsrail'deki konumu
ÜlkeDe jure:
(Batı Kudüs,  İsrail)
(Doğu Kudüs,  Filistin)
De facto:
 İsrail
İsrail ilçesiKudüs
Filistin valiliğiKudüs
Alt idari birimler
Liste
İdare
 • Belediye BaşkanıMoşe Lion
Yüzölçümü
 • Şehir125,2 km²
Rakım630 m
Nüfus
 (2018)
 • Şehir919.438
 • Yoğunlukoto/km²
 • Metropol
1.253.900
Zaman dilimiUTC+02.00 (İSS)
 • Yaz (YSU)UTC+03.00 (İYS)
Alan kodları+972 (İsrail)
+970 (Filistin Ulusal Yönetimi) + 2/2 23 (Kudüs)
Tarihi Kudüs Şehri ve Duvarları
UNESCO Dünya Mirası
KriterKültürel: ii, iii, vi
Referans148
Tescil1981 (5. oturum)
Tehlike1982 — Günümüz
BölgeArap Ülkeleri
Serinin bir kısmı
Kudüs
Temple Mount
  • David Şehri
  • İkinci Tapınak Dönemi
  • Aelia Capitolina
  • Orta Çağ
  • Erken İslam dönemi
  • Kudüs Krallığı
  • Kudüs Sancağı
  • Filistin Mandası
  • İsrail'in Batı Kudüs'ü ele geçirmesi
  • Ürdün'ün Doğu Kudüs'ü ilhakı
  • İsrail'in Doğu Kudüs'ü ilhakı
    		•

    Kuşatmalar

    Milattan önce
    Milattan sonraa
    Yerler
  • Belediye başkanı
  • Başhaham
  • Başmüftü
  • Kudüs Rum Ortodoks Patriği
  • Kudüs Kralı
    		•
    Statüsü
    Kudüs

    Kudüs (Arapça: القُدس, el-Kuds) veya Yeruşalim (İbranice: יְרוּשָׁלַיִם‎ Yeruşaláyimⓘ),[1][2][3] Orta Doğu'nun Kenan bölgesinde, Akdeniz ile Lut Gölü arasındaki Yehuda Dağları'ndaki bir plato üzerine kurulmuş eski bir şehirdir. Üç büyük İbrahimî din olan Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam için kutsal sayılan bir şehirdir. İsrail, başkentinin Kudüs olduğunu ilan etmiştir.[4] Birleşmiş Milletler, bu kararı tanımadığını açıklamıştır.[5][6] Aynı şekilde Filistin de tıpkı İsrail gibi kendi başkentinin Kudüs olduğunu ilan etmiştir.[7] Günümüzde İsrail ve Filistin Kudüs'ü başkent olarak kabul eder fakat Uluslararası alanda bu kararlar tanınmamaktadır. Çoğu ülke İsrail'deki diplomatik misyonlarını ve Büyükelçiliklerini Tel Aviv'de bulundururken, Filistin'deki diplomatik misyonlar ve Büyükelçilikler ise Ramallah, Gazze Şehri, Kahire ve Şam gibi çeşitli yerlerde bulunmaktadır.

    Şehir, Akdeniz ve Ölüdeniz'in (Lut Gölü) kuzey sınırı arasında yer almaktadır. Doğu Kudüs ile birlikte düşünüldüğünde, alan ve nüfus olarak İsrail'in en kalabalık şehridir.[8][9] 800 binin üzerinde nüfusa[10] ve 125,1 km2 alana sahiptir.[11][12] Uzun tarihi boyunca Kudüs, 2 defa yok edilmiş, 23 defa işgal edilmiş, 52 defa saldırıya uğramış ve 44 defa ele geçirilip tekrar kurtarılmıştır.[13] Şehrin en eski bölümüne, MÖ 4. binyılda ilk yerleşim gerçekleşti.[14] 1538'de Osmanlı padişahı I. Süleyman hükümdarlığı altında, şehri çevreleyen duvarlar inşa edildi. Bugün bu duvarlar Ermeni, Hristiyan, Yahudi ve Müslüman olmak üzere dört çeyreğe bölünmüş olan Eski Şehir'i (Eski Kudüs) çevrelemektedir.[15] Eski Kudüs, 1981 yılında Dünya Mirasları arasına girdi ve ayrıca şehir, Tehlike Altında Olan Dünya Mirasları arasındadır.[16] Modern Kudüs, Eski Kudüs'ün sınırlarını aşarak çok büyümüştür.

    Sünni Müslümanlar için Kudüs, Mekke ve Medine'den sonra en kutsal şehirdir.[17][18] İslamiyet'te Kudüs, MS 610 yılında ilk kıble olmuştur[19] ve Kur’an’a göre Muhammed, 10 yıl sonra Miraç’a bu şehirden çıkmıştır.[20][21] Kudüs, Yahudiler için en kutsal şehirdir çünkü Tevrat'a göre İsrail Kralı Davud, milattan önce Kudüs’ü Birleşik İsrail Krallığı’nın başkenti olarak inşa etti ve oğlu Kral Süleyman, ilk tapınağı şehrin içinde kurdu.[22] Hristiyanlar için Kudüs’ün kutsallığı ise, Yeni Ahit’e göre Nasıralı İsa’nın bu şehirde çarmıha gerilmesinden[23][24][25] ve 300 yıl sonra Azize Helena’nın İsa’nın hayatındaki hac noktalarını belirlemesinden gelmektedir. Sonuç olarak, küçük bir alan olmasına rağmen Eski Kudüs, birçok dinî önem taşıyan noktalara sahiptir. Bunların arasında Tapınak Dağı, Ağlama Duvarı, Kutsal Kabir Kilisesi, Kubbetü's-Sahre ve Mescid-i Aksa vardır.

    Kudüs, 637 yılında, Halife Ömer döneminde, Bizans İmparatorluğu ile yapılan savaş sonucunda Müslüman Arapların eline geçti. 1099 yılında, I. Haçlı Seferi sırasında bu kez Hristiyanlar şehri ele geçirdiler ve bu bölgelerde Kudüs Krallığı başta olmak üzere pek çok devlet kurdular. 1187 yılında, Selahaddin Eyyubi öncülüğünde gerçekleşen Hıttin Muharebesi ile şehir, 88 yıllık bir aranın ardından tekrar Müslümanların hâkimiyetine geçti. Sonrasında da Türk kontrollerine geçti. I. Dünya Savaşı'ndan sonra Birleşik Krallık kontrolüne geçti. Birleşik Krallık çekildikten sonra Müslümanlar ve Yahudiler arasında sorunlara neden oldu. Günümüzde Kudüs’ün statüsü, İsrail-Filistin çatışmasının en önemli sorunlarından biri olarak kendisini göstermektedir. 1948 Arap-İsrail Savaşı’nda Batı Kudüs, İsrail tarafından ele geçirilen yerler arasındadır ve Eski Kudüs de içinde olmak üzere Doğu Kudüs, Ürdün tarafından ele geçirilmiştir. İsrail 1967 yılındaki Altı Gün Savaşı sonucunda Doğu Kudüs’ü ele geçirip sonrasında Batı Kudüs ile birleştirip Kudüs'ün tamamına hakim olmuştur.

    Günümüzde İsrail’in temel kanunları, Kudüs’ü İsrail’in “bölünmez başkenti” olarak kabul eder. Uluslararası toplum, son işgali kabul etmeyip Doğu Kudüs’ü, İsrail işgali altında olan Filistin Devleti'nin sınırı olarak tanımlar.[26][27][28][29] Uluslararası toplum, Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanımlamaz ve de jure olarak Kudüs’te Amerikan büyükelçiliği hariç elçilik bulunmaz. Filistin Merkezi İstatistik Bürosu kayıtlarına göre 208.000 Filistinli, Doğu Kudüs’te yaşamakta ve Filistin Ulusal Yönetimine göre, bu şehir gelecekte kurulacak olan Filistin Devleti’nin başkenti olacaktır.[30][31][32] İsrail Devleti’nin bütün dalları Kudüs’te yer almaktadır. Bunların arasında Knesset (İsrail parlamentosu), Başbakan, Başkan köşkleri ve Yargıtay vardır. İbrani Üniversitesi ve İsrail Müzesi başta olmak üzere, şehirde pek çok turistik ve tarihî yerler bulunmaktadır.

    Etimoloji

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Mısır Orta Krallığı’na ait düşmanların listelendiği antik yazılarda 'Rušalim' adlı bir şehir ismi geçer ve bu isim evrensel olarak olmasa da genelde Kudüs (Yeruşalayim) olarak bilinir.[33][34] Kudüs, Abdi-Heba’nın Amarna Mektuplarında 'Urušalimin' olarak geçer.[35] Yeruşalayim, Kitâb-ı Mukaddes’teki Yeşu kitabında ilk ortaya çıkar. Bu form Yireh (tanrının hizmetinde olan ve tanrıya uyan yer) ve Tanrının (Şalim) karışımıdır. Tanrıya verilen Şalim adı, SLM kökünden türediğinden, Şalom (İbranice) ve Salam (Arapça) barış anlamına da gelir, bu nedenle Yeruşalayim’e Barışın Şehri de denir.[36][37] İbranice “-im" eki çoğul anlamına gelir ve “-ayim” eki ise çift anlamına gelir, böylece (Yeruşalayim isminin), Kudüs şehrinin iki tepe üstünde olduğunu belirttiği düşünülür.[38][39] Arapçada Kudüs القُدس al-Quds olarak geçer ve “kutsal” ya da “Kutsal Tapınak” anlamına gelir.[40][41]

    Kudüs'ün konumuÜrdün'ün Batı Şeria ve Doğu Kudüs'ü işgaliBritanya İmparatorluğuOsmanlı İmparatorluğuMemlüklülerMoğollarEyyubilerKudüs KrallığıFatimilerEmevilerDört HalifeBizans İmparatorluğuSasanilerBizans İmparatorluğuRoma İmparatorluğuBar Kohba İsyanıRoma İmparatorluğuHasmoneanSuriye SavaşlarıAhameniş İmparatorluğuYeni Babil İmparatorluğuNeo-Asur dönemiAntik İsrail ve Yehuda tarihiYeni KrallıkKenan (bölge)

    Tarih

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Kudüs'ün hem İsrail milliyetçiliği hem de Filistin milliyetçiliği arasındaki merkezî pozisyonunu göz önünde bulundurduğumuzda, 5000 yıllık yerleşik hayatı barındıran tarihi incelerken gereken seçicilik, genelde ideolojik ön yargı veya görüşlerden etkilenir. Örneğin, şehrin Yahudi dönemleri, İsrailli milliyetçiler (Siyonistler) için önemlidir ve onlara göre, modern Yahudiler, antik İsraillilerden ve Makabiler'den geldiğini iddia ederler.[42][43] Öte yandan Müslüman, Hristiyan ve Yahudi olmayanlara ait dönemler ise Filistin milliyetçiliği için önemlidir. Filistin milliyetçilerine göre, günümüzde Filistinlileri, bölgede bulunan farklı insan topluluklar oluşturmuştur.[44][45] Sonuç olarak, iki taraf da şehrin tarihini, şehir üzerindeki iddialarını güçlendirmek adına politikleştirmektedir.[46][47][48]

    Antik dönem

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    Davud’un Şehri

    Günümüz Kudüs'ünde bulunan çömlek buluntuları, şehirdeki yaşamın Bakır Çağı'nda, yerleşimin ise Bronz Çağı'nda var olduğunu göstermektedir.[14][49] Kathleen Kenyon'unda içinde bulunduğu bazı arkeologlara göre, Kudüs, Kuzeybatı Samiler tarafından, Milattan Önce 2600 yılında organize yerleşim alanı olarak kurulmuştur. İlk yerleşim alanları, Ofel Tepesi'ne kurulmuştur.[50] Kutsal Kitap ilk olarak Kudüs'ten, İbrahim'in müttefiki Melchizedek'in yönettiği şehir olarak bahseder.

    Bronz Çağı'nın sonlarına doğru, Kudüs, Mısır'a bağlı bir şehir devletiydi.[51] Birkaç ücra köy ve pastoral bölgeleri yöneten mütevazı bir şehir olup, küçük bir Mısır garnizonuna ve Kral Abdi-Heba gibi atanmış yöneticilere sahipti.[52] Birinci Seti ve İkinci Ramses zamanında, artan zenginlikle birlikte kapsamlı inşalar gerçekleşti.[53]

    Bu dönemde, Kenan bölgesinin Mısır İmparatorluğu'nun bir parçasını oluşturması, Kutsal Kitap'ta Yeşua'nın işgalini açıklar.[54] Kutsal Kitap'ta, Kenani kabileler tarafından işgal edilmiş olsa da, Kudüs'ün Bünyamin kabilesine verilmiş sınırların içerisinde olduğu belirtilir.[55][56] Davud, Kudüs'ü işgal eder ve Kudüs, Birleşik İsrail Krallığı'nın başkenti ve krallığın dinî merkezlerinden biri olur.[57][58]

    Kutsal Kitap'a göre, Kral Davud 40 yıl boyunca hükmetti.[59] Hükmünün kesin bitiş tarihi üzerindeki genel tahmin Milattan Önce 970'tir. Kral Davud'un ardından, oğlu Süleyman geçti[60] ve Tapınak Dağı üzerinde Kutsal Tapınağı kurdu. Süleyman Tapınağı (Birinci Tapınak), Ahit sandığının barındığı yer olduğundan, Yahudi tarihinde önemli bir role sahipti.[61] 400 yıldan fazla sürede, Milattan Önce 587 yılında gerçekleşen Babil istilasına kadar, Kudüs, Birleşik İsrail Krallığı'nın ve daha sonra Yehuda Krallığı'nın politik başkentiydi. Birinci Tapınak dönemi olarak adlandırılan[62] bu dönemde, tapınak İsraillilerin dinî merkeziydi.[63]

    Süleyman'ın ölümüyle (Milattan Önce 930), on kuzey kabile, İsrail Krallığı'ndan ayrıldı. Davud ve Süleyman liderliğinde, Kudüs Yehuda Krallığı'nın başkenti olarak kaldı.[64] Antik İsrail döneminden kalıntılar arasında Hezekiya'nın Tüneli vardır. Bu tünel bir su yolu olup, Yehuda kralı Hezekiye tarafından inşa edilmiş ve antik İbranice yazılarla süslenmiştir (Siloam yazıları).[65] Milattan Önce 8. yüzyılda inşa edilen geniş duvarda Hezekiya tarafından yapılmıştır.[66] Silwan'daki Firavun'un kızına ait kabirde İbranice yazılar vardır.[67] Bu dönemden kalan bir su deposu Robinson'un gemisinin yakınlarında, 2012 yılında bulundu ve bu da Yehuda Krallığı döneminde yoğun yerleşmenin olduğuna dair güçlü bir kanıt olarak bilinir.[68]

    Milattan Önce 722 yılında, Asurlular'ın İsrail Krallığı'nı işgal etmesiyle birlikte, Kudüs, kuzey krallıktan gelen göçmen dalgalarıyla güçlendi. Birinci Tapınak Dönemi, Babillilerin Milattan Önce 586 yılında Yehuda ve Kudüs'ü işgal etmesiyle sona erdi.[69]

    Klasik Antik Dönem

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Milattan Önce 538 yılında, Babil tutsaklığı döneminin ardından, Pers kralı Büyük Kiros, Yahudileri Yehuda'ya tekrar dönmeleri için çağrıda bulundu ve Tapınağı kurmalarına izin verdi.[70] İkinci Tapınağın inşa edilmesi Milattan Önce 516 yılında, Büyük Daryus yönetiminde tamamlandı.[71][72] Milattan Önce 445 yılında, I. Artaserhas, yayımladığı kanunla şehrin duvarlarını tekrar inşa ettirdi.[73] Kudüs tekrar Yehuda başkenti olma ve Yahudilerin dinî merkezi olma özelliğini tekrar kazandı.

    İkinci tapınak döneminden kalan birçok mezarlık Kudüs'te bulundu. Bunların arasında Tapınağı kuran Simon'un mezarlığı vardır ve mezarın üzerinde Aramice yazılar bulunmaktadır.[74] Eski Şehrin kuzeyinde bulunan Abba mezarlığı da Aramice yazılara sahiptir. Kidron vadisinde bulunan Benei Hezir Mezarlığı, İbranice yazılara sahiptir ve bu yazılar mezarlığın İkinci tapınak rahiplerine ait olduğunu belirtir.[74] Sanhedrin mezarları, 63 adet kayalarla yapılmış bir yeraltı mezarlığını oluşturur. Kuzey Kudüs'te bulunan Sanhedria muhitinde bulunur ve Sanhedrin üyeleri tarafından kullanılmıştır.[75][76]

    Büyük İskender Pers İmparatorluğu’nu işgal ettiğinde, Kudüs ve Yehuda, Makedon kontrolü altına girdi ve zaman içinde Helen asıllı olan Ptolemaios Hanedanı'nın yönettiği Ptolemaios Krallığı'nın kontrolüne girdi. Milattan Önce 198 yılında, V. Ptolemaios Epiphanes, Kudüs ve Yehuda’yı, üçüncü Antiokos yönetimindeki Selevkos’a kaybetti. Selevkos, Kudüs’ü tekrar Hellenik şehir devleti hâline sokmaya çalıştı. Milattan Önce 168 yılında, Mattatias ve beş oğlunun Antiokos Epifanes’e karşı gerçekleştirdiği, Makabi isyanıyla Hasmonean Krallığı'nı kurdu ve Milattan Önce 152 yılında Kudüs’ü başkent yaptı.

    Milattan Önce 63 yılında, Roma Cumhuriyeti yöneticisi Gnaeus Pompeius Magnus (Pompey), Hasmonean hanedanlığındaki bir taht kavgasına karıştı ve Kudüs’ü ele geçirdi. Böylece Roma İmparatorluğu’nun Yehuda üzerindeki etkisini artırdı.[77]

    Kısa süren Part İmparatorluğu işgali ardından, Yehuda, Roma ve Part İmparatorluğu arasındaki çekişmenin yaşandığı bir yer hâline geldi. Part İmparatorluğu taraftarları ve Roma Cumhuriyeti taraftarları çatışmaya başladı.

    Roma Cumhuriyeti güçlenmeye başladığında, Romalılara tabi olan yerel idareci, bir tabi-kral olarak Herod başa koyuldu. Büyük Herod, kendini şehrin güzelleşip gelişmesine adadı. Duvarlar, kuleler, saraylar yaptı ve Tapınağın bulunduğu alanı genişletti. Herod yönetiminde Tapınağın bulunduğu alan iki kat genişledi.[60][78][79] Herod’un ölümünden kısa bir süre sonra, Milattan Sonra 6 yılında, Yehuda Roma'ya tabi eyaletlerden olan (Iudaea) biriminin başkenti oldu.[80] Fakat Roma yönetimi, Birinci Yahudi-Roma Savaşı'yla muhalefete uğradı ve bu muhalefet 70 yılında İkinci Tapınağın yıkılmasıyla sonuçlandı. Kudüs, 132 yılında başlayıp üç yıl süren Bar Kokhba Ayaklanması'nda, bir kez daha Yehuda’nın başkenti oldu. İmparator Hadrianus, Iudaea şehrini, komşu şehirlerle birleştirerek Yehuda adını yok edip Syria Palaestina’yı kurdu. Kudüs’ü Romalı bir şehir hâline getirip adını "Aelia Capitolina" olarak değiştirdi.[81] Yahudilerin şehre yılda bir kez dışında girmesini yasakladı. Bu kurallar[82][83][84] bütün Yahudileri etkiledi ve böylece şehrin kalıcı laikleşmesini sağlamayı amaçladı.[85] Yahudilerin şehre girmemesi Milattan Sonra 4. yüzyıla kadar sürdü.

    Kudüs’ün Romalılar tarafından yıkılması (David Roberts, 1850)

    Bar Kokhba ayaklanmasını takip eden 5 yüzyılda şehir önce Roma sonra Bizans yönetimi altında kaldı. 4. yüzyılda, Roma İmparatoru I. Konstantin, Kudüs'te Hristiyan şehirleri kurdu. Kudüs nüfus ve genişlik olarak oldukça büyüdü. Şehrin toplam nüfusu 200.000'e vardı.[83][86] Bu dönemden, 7'nci yüzyıla kadar Yahudilerin şehre girmesi yasaklandı.[87]

    Roma İmparatorluğu'nun doğu kalıntısı, Bizans İmparatorluğu, yıllarca şehrin kontrolünü elinde bulundurdu. Kudüs bir süre Bizans ve Pers İmparatorlukları arasında gidip geldi. 7. yüzyılda Sasani Kralı II. Hüsrev, Bizans’ın içine doğru saldırıya geçti. Suriye'den başlayan saldırıyı Kudüs'e götürdü. Yerel Yahudiler de bu Bizans'a karşı bu saldırıya yardım etti. 614 yılındaki Kudüs istilası, 21 gün süren durmak bilmez savaşla, Kudüs’ün ele geçirilmesiyle sonuçlandı. Bizans anıları, Sasanilerin ve Yahudilerin, şehirdeki binlerce Hristiyanı katlettiğini yazar. Sasaniler tarafından ele geçirilen şehir, 15 yıl Sasani yönetimi altında kalır ve daha sonra Bizans İmparatoru Herakleios 629 yılında şehri tekrar ele geçirir.[88]

    Orta Çağ

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    Kubbetü's-Sahre

    Bizans yönetiminde olan Kudüs, Ömer İbn el-Khattab'ın Müslüman ordusu tarafından fethedildi. İslam'ın erken döneminde, Müslümanlar tarafından şehir Medînet Beytü'l-Makdis (Tapınağın Şehri) olarak anıldı.[89] Şehrin geri kalanı İliya olarak adlandırdı.[90] Sonra, Tapınak dağı, El-Haram El-Şerif (Asil Tapınak) ve çevresindeki şehir de Beytü'l-Makdis olarak adlandırıldı. Kudüs'ün Müslümanlaştırılması Milattan Sonra 620 yılında başladı. Dinî kurallara göre, Müslümanlar dini ritüellerini yerine getirirken Kudüs'e yüzlerini çevirdiler ve İslam dinine göre, Muhammed, Kudüs'te miraca yükseldi. 16 ay sonra, kıble Mekke'ye çevrildi.[91] 638 yılında, Halifelik yönetim alanını Kudüs'e kadar genişletti.[92] Ara kuşatmalarla, Yahudilerin şehre girmesine izin verdi.[93] Halife Ömer İbn Al-Khattab, Hristiyanların ve kutsal alanlarının, Müslümanların yönetimi altında güvende olacaklarını Patrik Sofronyus'a temin etti.[94]

    Bir rivayete göre, Halife Ömer, kilisede dua etmeye davet aldığında, Müslümanların kiliseyi camiye çevirmemeleri için kilisede dua etmeyi reddetti.[95]

    İlk haçlı seferlerinde Kudüs, 1099

    Müslümanlar, Beytü'l-Makdis'e ilk defa gittiklerinde, Kur’an'da adı geçtiğinden ve hadislerde bahsedildiğinden, Mescid-i Aksa'yı ilk ziyaret ederdi. Günümüz Arap ve İbrani kaynakları, mescidin etrafının çöplerle dolu olduğunu ve Yahudilerin, Araplarla birlikte temizlediklerini yazar.[96] Halife Abdülmelik, 7. yüzyılın sonuna doğru, Kubbetü's-Sahre'nin inşasına başladı.[97] 10. yüzyıl tarihçisi El-Mukaddesi, Abdülmelik'in, kubbeyi, Kudüs'teki görkemli kiliselerle yarışsın diye inşa ettirdiğini yazar.[98] Sonraki dört yüz boyunca, Kudüs'ün önemi gittikçe azaldı.

    1099'da Fatimi lider yerli Hristiyan nüfusu Kudüs'ten kovdu. Daha sonra, Haçlılar, çok güçlü bir şekilde korunan şehri bir saldırıyla delip, Müslümanların ve Yahudilerin birçoğunu katletti. Daha sonra Haçlılar, Kudüs Krallığını kurdu. Boşaltılan şehir, Yunan, Bulgar, Macar, Gürcü, Ermeni, Suriyeli, Mısırlı, Nasturi, Maruni ve diğerleriyle doldu. Bunun sebebi, hayatta kalan Yahudi ve Müslümanların şehre geri dönüşünü engellemekti. Kuzey-doğu dilimi, Mavera-i Ürdün'den gelen doğu Hristiyanlarla doldurdu.[99] Sonunda, 1099 yılında, Kudüs nüfusu 30.000 oldu.[100] 1187 yılında, Selâhaddin Eyyubi, Kudüs'ü haçlıların elinden aldı ve Yahudilerle Müslümanlara şehre tekrar dönmeleri için izin verdi.[101] Doğu Hristiyan nüfusuna kalmaları için izin verildi.[102] Selâhaddin'in Eyyubi hanedanlığında, yeni ev, market, kamu banyoları ve dini yerlerin kurulması emredildi. Buna rağmen, Kudüs'ün stratejik önemini yitirmesi ve Eyyubi'nin kanlı çatışmalarından dolayı Kudüs bir köy statüsüne itildi.[103] 1244 yılında, Kudüs Harezm Tatarlar tarafından yağmalandı. Hristiyan nüfusu katledip, Yahudileri kovdu.[104] Harezm'ler Eyyübiler tarafından 1247'de kovuldu. 1250-1517 tarihleri arasında Kudüs Memlükler tarafından yönetildi. Bu dönemde Memlükler ve Haçlılar arasında birçok savaş gerçekleşti. Bölge depremlerden ve Kara ölümden çok etkilendi.

    Osmanlı dönemi

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    Osmanlı duvarları

    Kudüs ve çevresi Yavuz Sultan Selim'in Mısır Seferi ile beraber Osmanlı idaresine girdi. Kudüs'teki Osmanlı idaresi 1517'den 1917'ye kadar 400 sene devam etti.[101] Kudüs, I. Süleyman yönetiminde zengin bir dönem yaşadı. Barış ve yenilenmeyle dolu bir dönemdi ve bu dönemde şehri çevreleyen büyük duvarlar tekrar inşa edildi. Kudüs'e su getiren kanallar tamir edildi ve çeşmeler inşa edildi. Kanuni'nin eşi Hürrem Sultan Kudüs'e bir külliye inşa ettirdi. Osmanlı yönetimi boyunca Kudüs bir şehir ve önemli bir din merkezi olarak kaldı.[105] 1744 yılında, bir İngiliz referans kitabı, Kudüs'ü Filistin'in başkenti olarak saydı.[106] Osmanlı, Kudüs'e birçok yenilik getirdi: elçilikler tarafından kullanılan modern Posta sistemi ve posta araçları ve taşıma hizmetleri, şehrin modernleşmesinin ilk işaretleriydi.[107] 19. yüzyılın ortalarında, Osmanlı, Yafa'dan Kudüs'e uzanan ilk yolu döşedi ve 1892 de bu yol şehre ulaştı.[107]

    Ben-Zakai Sinagogu (1893)

    Kudüs 1831 yılında Mehmet Ali Paşa tarafından ilhak edildiğinde, birçok elçilik ve konsolosluk şehirde güçlü bir varlık oluşturmak istedi. 1836 yılında İbrahim Paşa, Kudüs'teki 4 büyük sinagogun, Hurva'da dâhil olmak üzere, restore edilmesine izin verdi.[108] 1834'teki Filistin Arap ayaklanmasında, Kasım El-Ahmad, ordusunu Nablus kentinden yönetti ve Kudüs'e saldırdı. Ebu Goş klanı El-Ahmad'a yardım etti ve 31 Mayıs 1834 yılında şehre girdiler. Hristiyan ve Kudüs Yahudileri birçok saldırıya maruz kaldı. İbrahim'in Mısır ordusu, Kasım'ın güçlerini bir sonraki ayda bozguna uğrattı.[109] Osmanlı yönetimi 1840 yılında yeniden kuruldu, fakat Kudüs'te kalan, Cezayir ve Kuzey Afrika'dan olan Mısırlı Müslümanlar ve Yahudiler, artan sayılarda şehre yerleştiler.[108] 1840 ve 1850'de, uluslararası güçler, Filistin'de çekişmeye başladılar. Ana yaklaşım nedenleri bölgede bulunan dini azınlıkların üzerindeki korumalarını artırmaktı ve ana çekişmeler, genelde Kudüs'te bulunan konsolosluklar aracıyla gerçekleşti.[110] Prusya Konsolosluğuna göre, 1845 yılındaki nüfus 16.410 idi. 7120 Yahudi, 5000 Müslüman, 3390 Hristiyan, 800 Türk asker ve 100 Avrupalı bu sayıyı oluşturmaktaydı.[108] Hristiyan hacıların sayısı Osmanlı yönetimi altında büyüdü. Şükran günü döneminde şehrin nüfusu ikiye katlandı.[111] 1860'larda, eski şehir dışında yeni muhitler oluşmaya başladı. Bunun sebebi, büyük duvarlar içinde bulunan Eski Şehrin alan olarak daralması ve kalabalıktan oluşan kötü sağlıklı koşullardı. Rus yerleşkesi ve Miskenot Şa’ananim 180 yılında kuruldu.[112] 1867'de, Amerikan Misyoner raporlarına göre, Kudüs'ün nüfusu 15.000 üzerindeydi; 4000-5000 Yahudi ve 6000 Müslüman. Her yıl 5000 ile 6000 arasında Rus Hristiyan hacı şehirde bulunurdu.[113] 1874'te Kudüs özel bir idareye sahip bir vilayet oldu. Suriye Vilayeti'nden kopuk, direkt olarak İstanbul'a bağlı bir şehir oldu.[114] 1880'lere kadar Kudüs'te hiçbir resmi yetimhane yoktu. Bunun sebebi ailelerin birbirlerine bakmasıydı. 1881 yılında, Kudüs'teki ilk Yetimhane, Diskin Yetimhanesi, kuruldu. Bu yetimhanenin kurulmasının sebebi, Rus Pogromu'ndan kurtulan Yahudi çocukların Kudüs'e gelmesiydi. Yirminci yüzyılın başında Zion Blumthental Yetimhanesi (1900) ve Kızlar için bir yetimhane kuruldu (1902).[115]

    İngiliz himayesi

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    General Edmund Allenby Kudüs’e girer, 11 Aralık 1917

    1917 yılında, Kudüs Savaşı'ndan sonra, General Edmund Allenby tarafından yönetilen İngiliz Ordusu, şehri ele geçirdi.[116] 1922 yılında, Lozan Konferansı'nda, Milletler Cemiyeti, Birleşik Krallık'a Filistin mandasının, Ürdün mandasının ve Irak mandasının yönetimini himaye etti. 1922'de 1948 yılına kadar, şehrin nüfusu 52.000'den, 165.000'e ulaştı. Bu nüfusun üçte ikisi Yahudi ve üçte biri Araptır (Müslüman ve Hristiyan).[117] Filistin'deki Arap ve Yahudiler arasındaki durum sessiz değildi. Kudüs'te, 1920 ve 1929 yılları arasında Arap ayaklanmaları oldu. İngiliz yönetimi altında, şehrin batı ve kuzey kısımlarında yeni kenar mahalleleri[118][119] ve yükseköğretim kurumları (İbrani Üniversitesi) kuruldu.[120]

    Bölünme ve birleşme (1948-1967)

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    Arap Lejyoner ve İsrail Polisi

    İngiliz himayesinin bitim tarihine yakın, Birleşmiş Milletler Filistin Paylaşım Planı, Kudüs'te farklı bir uluslararası rejim olmasını tavsiye etti. Plana göre şehir Birleşmiş Milletler gözetimi altında şehir bölünecekti.[121] Beytüllahim'in de içinde olduğu bu uluslararası rejim 10 yıl yürürlükte olacaktı ve 10 yılın sonunda şehirde yaşayanlar bir referandumla şehrin rejimi hakkında karar vereceklerdi. Plan yürürlüğe, 1948 savaşı nedeniyle giremedi. İngilizler Filistin'den çekildi ve İsrail bağımsızlığını ilan etti.[122] Savaş, şehirdeki Arap ve Yahudi nüfuslarının yerlerinden edilmelerine sebep oldu. 28 Mayıstaki Arap lejyonlarının Yahudi kesimi işgal etmeleriyle 1500 kişi yaşadıkları yerden kovuldu ve birkaç yüz kişi mahkûm edildi.[123][124] Savaşın sonunda İsrail Arap yerleşim kesimlerinin 12 sini ele geçirdi. Yaklaşık 30.000 sığınmacı durumuna geldi.[125][126] 1948 savaşı Kudüs'ün bölünmesine sebep oldu. Eski duvarla çevrili şehir Ürdün tarafında kaldı. Kasım 1948'de kimseye ait olmayan bir alan Doğu ve Batı Kudüs arasında oluşturuldu. İsrail güçlerinin kumandan Moshe Dayan ve Ürdün kumandanı Abdullah el-Tell ile buluşup pozisyonlarını bir harita üzerinde kararlaştırdılar. Bu çizilen harita, resmi olmasa da 1949 yılındaki ateşkesteki sınır dağılımına karar verdi.[127] İsrail'in kurulumdan sonra Kudüs başkent olarak ilan edildi[128] ve Ürdün 1950 yılında Doğu Kudüs'ü ele geçirdi ve 1953 yılında Ürdün'ün ikinci başkenti olarak şehri ilan etti.[122][129][130] Sadece İngilizler ve Filistinliler Ürdün yönetimini tanıdı.[131] 1948 yılından sonra Eski Duvarlı Şehir, tamamen ateşkes sınırının doğusunda, Ürdün'ün elinde kaldı. Ürdün, bütün kutsal yerlerin kontrolünü sahipti ve ateşkes kurallarının tam tersine, Yahudilere kutsal yerleri yasakladı ve bir kısmına zarar verdi. Ürdün sadece bir kısım Hristiyanı, Hristiyanlar için kutsal yerlere kabul etti.[132] Eski şehirdeki 58 sinagogun yarısı, işgalin ilk 19 yılında ahır ya da kümese çevrildi. İsrail tarafı da Ağlama Duvarı'nın yanındaki tarihi Mamilla Mezarlığı'nı ve diğer Müslüman mezarlıklarını bozup yerlerine park veya tuvalet yaptırdı 1964 yılında.[133][134] Birçok tarihi ve dini öneme sahip yapı yıkıldı ve yerlerine modern yapılar dikildi.[135] Altı Gün Savaşlarında İsrail Savunma güçleri Doğu Kudüs'ü ele geçirdi. 27 Haziran 1967'de İsrail Doğu Kudüs üzerindeki yönetim gücünü artırdı ve Kudüs belediyesine dâhil etti.[136] 1980 yılında, İsrail Kudüs Kanunu geçirdi ve bu kanuna göre Kudüs, İsrail'in bölünmez başkenti oldu.[137] Şehirdeki Araplara vatandaşlık verildi ve istemeyenlere daimi oturma izni verildi. Altı Gün Savaşı'ndan sonra Kudüs'ün nüfusu %196 arttı. Yahudi nüfusu %155 arttı ve Arap nüfusu ise %314 arttı. Yahudi nüfusu 1967'de %74 iken 1980'de %72'ye, 2000'de %68'e ve 2010 yılında %64'e düştü.[138]

    Günümüz

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Şehrin durumu ve özellikle kutsal mekânların durumu, İsrail-Filistin sorununun merkezinde yer alıyor. İsrail devleti, Eski şehrin Müslüman çeyreğinde inşa planlarını onayladı.[139] Bunun sebebi, doğu Kudüs'teki Yahudi nüfusunun artmasıdır. İslami liderler, öte yandan, Yahudilerin Kudüs'le hiçbir bağlarının olmadığını iddia edip, 2500 yıllık ağlama duvarının, bir caminin duvarı olarak inşa edildiğini söylerler.[140][141] Ehud Barak tarafından 2000 yılında kurulan bir uzman takım, şehrin bölünmesi gerektiği sonucuna vardı. Dönemde yapılan anketlere göre, toplumun %60-70'i şehrin bölünmüş olduğunu kabul etmekte, %56'sı bölünmeyi kabul etmekteydi.[142] Barışa olan güçlü özlem ve istek, Barış Heykeli (silah parçalarından yapılmış, tarım aletleri) tarafından sembolize edilir. Heykel, Eski Şehir duvarlarına bakan, eski İsrail-Ürdün sınırının yakınlarındadır ve Yeşaya kitabından alıntılar vardır üzerinde (Arapça ve İbranice).[143] Rusya[144] ve Çin[145] gibi bazı ülkeler, Filistin'i, Doğu Kudüs'ü başkent olarak tanır. Birleşmiş Milletler Genel Kuruluna ait olan 58/292 nolu çözüm önergesine göre, Filistinlilerin Doğu Kudüs üzerinde egemenlik hakları vardır.[146]

    Coğrafya

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    Zeytin Dağı

    Kudüs, Yehuda Dağlarında bulunan platonun güneyinde bulunur. Şehrin rakımı 760 metredir.[147] Bütün Kudüs, vadiler ve kuru nehir yataklarıyla çevrelenmektedir. Kidron, Hinnom ve Tyropeon vadileri, eski şehrin güneyindeki bölgede buluşur.[148] Kidron Vadisi, Eski şehrin doğusuna doğru gider ve Zeytin Dağları'nı ikiye ayırır. Kutsal Kitap döneminde, Kudüs, badem, zeytin ve palmiye ağaçlarından oluşan ormanlarla çevrelenmişti. Yüzyıllar boyu süren savaş ve hor görme, bu ormanların yok olmasına sebep oldu. Su temini Kudüs'ün yaşadığı en büyük problemler arasında yer alır. Bu durum tarihi ve karışık su kemerleri, tüneller, havuzlar ve sarnıçlarla kanıtlanır.[149] Kudüs Akdeniz ve Tel Aviv'in 60 km doğusundadır.[150] Şehrin karşısına 35 km uzaklıkta[151] Ölüdeniz vardır ve Ölüdeniz, dünyanın en düşük seviyede bulunan su birikintisidir. Komşu şehirler ve kasabalar arasında, güneyde Betlehem (Beyt-ül Lahim) ve Beit Jala, doğuda Abu Dis ve Ma'ale Adumin, batıda Mevaseret Zion ve kuzeyde Ramallah ve Giv'at Ze'ev vardır.[152][153][154] Kudüs ormanının yakınında, batı tarafında bulunan Herzl Dağı İsrail'in millî mezarlığıdır.

    İklim

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Şehirde Akdeniz iklimi etki gösterir. Sıcak ve kuru yazlar ve orta soğuklukta, ıslak kışlar vardır. Kısa süren kar yağışları, bir kış boyunca bir ya da iki defa gerçekleşir ve üç-dört yılda bir ağır kar yağışı gerçekleşir. Ocak yılın en soğuk ayıdır ve ortalama hava sıcaklığı 9 °C'dir. Temmuz ve Ağustos en sıcak aylardır ve ortalama sıcaklık 24 °C'dir. Ayrıca yazlar yağmursuzdur. Yağmur, Ekim ve Mayıs[155] arasında yağar ve Kudüs yaklaşık 3400 güneş ışığı saatine sahiptir. Şehirdeki hava kirliliği araç trafiğinden oluşmaktadır.[156] Kudüs'teki birçok ana yol büyük trafik yoğunluklarını ağırlayacak şekilde yapılmamıştır. Bu trafik sıkışıklıklarına ve havaya daha fazla karbon monoksite neden olur. Şehirdeki endüstriyel kirlilik seyrektir.


     Kudüs iklimi 
    Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
    En yüksek sıcaklık (°C) 23,4 25,3 27,6 35,3 37,2 36,8 40,6 38,6 37,8 33,8 29,4 26,0 40,6
    Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 11,8 12,6 15,4 21,5 25,3 27,6 29,0 29,4 28,2 24,7 18,8 14,0 21,5
    Ortalama sıcaklık (°C) 9,8 10,5 13,1 16,8 21,0 23,3 25,1 25,0 23,6 21,1 16,3 12,1 18,1
    Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 6,4 6,4 8,4 12,6 15,7 17,8 19,4 19,5 18,6 16,6 12,3 8,4 13,5
    En düşük sıcaklık (°C) −3,4 −2,4 −0,3 0,8 7,6 11,0 14,6 15,5 13,2 9,8 1,8 0,2 −3,4
    Ortalama yağış (mm) 133,2 118,3 92,7 24,5 3,2 0,0 0,0 0,0 0,3 15,4 60,8 105,7 554,1
    Kaynak: İsrail Meteoroloji Enstitüsü (1981-2010)[157]


    Nüfus

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Tarih

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Kudüs'ün nüfusu sayı ve bileşenler açısından 5000 yıllık tarihinde birçok değişikliğe uğradı. Orta Çağ döneminden beri, Kudüs Eski Şehir, Yahudi, Müslüman, Hristiyan ve Ermeni kısımlarına bölünmüştür. 1905 öncesi birçok nüfusa dair veri, genelde yabancı ziyaretçilerden ve kuruluşlardan gelen tahminlere dayanır çünkü öncesindeki nüfus sayımları başka bölgeleri de içerir.[158] Bu tahminlere göre, Haçlı Seferleri'nden sonra Müslümanlar, 19. yüzyılın ortasına kadar Kudüs'teki en büyük çoğunluğu oluşturdular. 1838 ve 1876 yılları arasıyla ilgili, birçok tahmin arasında, Müslümanların mı Yahudilerin mi çoğunlukta olduğu tartışması vardır. 1882 ve 1922 yılları arasıyla ilgili tartışma ise, Yahudilerin ne zaman çoğunluk oldukları üzerindedir.

    Günümüzde nüfus

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    Ermeni kesmi

    Aralık 2007 yılında, Kudüs'teki nüfus 747.600 idi. %64'ü Yahudi, %32'si Müslüman ve %2'si Hristiyan'dı.[11] 2005'in sonunda nüfus yoğunluğu 5750,4 km2 idi.[9][159] 2000 yılında yayınlanan bir araştırmaya göre, şehirdeki Yahudi nüfusunun yüzdesi düşüşteydi. Sebep, Müslümanlar arasındaki doğum oranı ve şehirden ayrılan Yahudi yerleşimcilerdi.[160] Araştırmaya göre, şehirdeki 32.488 kişinin %9'u Yahudi'ydi.[9] 2005 yılında, eski Sovyetler Birliği'nden, Fransa ve Amerika'dan çoğunluğu olmak üzere, birçok yeni göç oldu. Yerel nüfusa bakıldığında ise, gidenlerin sayısı gelenlerden fazlaydı. 2005 yılında 16.000 Kudüs'ten ayrıldı ve sadece 10.000 Kudüs'e yerleşti.[9] Buna rağmen, Kudüs'teki nüfus yüksek doğum oranından dolayı, özellikle Haredi Yahudilerde ve Arap toplumunda artmaya devam etmekteydi. Yıl boyunca toplam nüfus 13.000 kişiyle (%1,8) arttı ama dini ve etnik bileşenlerde değişim vardı. 1967 yılında, Yahudiler nüfusun %74'ünü oluştururken, 2006 yılında, bu oran %9 düştü.[161] Nedenler arasında, ev fiyatlarının yüksekliği, istihdam problemleri ve şehrin artan dini karakteri görüldü. Seküler Yahudilerin ya da dini inançlarını diğer insanlara göre daha hafif taşıyanların yüzdesi düşmekte. Geçen 7 yılda, 20.000 tanesi şehri çeşitli nedenlerle terk etti. Şimdilerde bu kesim, bütün şehir nüfusunun %31'ini oluşturmakta. Bu yüzde, şehirde artan ultra-ortodoks nüfusla aynıdır.[162] Seküler kesimin birçoğu kıyı şehirlerine daha seküler bir yaşam tarzı ve ucuz ev bulmak için taşındılar.[163] 2009 yılında, şehirdeki Haredi nüfusu artıyordu. Okula giden 150.100 çocuktan, 59.900 ya da %40'ı laik devlet okullarında ve millî dinî okullardayken, 90.200 ya da %60'ı Haredi okullarında eğitim almaktaydı. Bu Haredi ailelerin çok sayıdaki çocuklarıyla pozitif bir ilgileşim gösterir.[164][165] Bazı İsraillilerin Kudüs'ü fakir, bitkin ve politik ve dini karmaşadan dolayı delik deşik bulmasına rağmen, şehir birçok Filistinli için çok çekicidir, çünkü Batı Şeria ve Gazze Şeridi'nden daha fazla iş ve fırsat sunar. Filistinli yöneticiler, daima Arapları Kudüs'te kalmaları için destekler, böylece şehir üzerinde olan iddialarını koruma altına almış olurlar.[166][167] Araplar, istihdam, sağlık, sosyal güvenlik ve diğer sağlanan yararlarla şehre çekilirler.[168] İsrail vatandaşlığına sahip olmak istemeyen, Araplar, İsrail tarafından verilen bir kimlik kartıyla, kontrol noktalarından kolaylıkla geçip İsrail'de serbest dolaşım elde edebilmektedirler. Ayrıca iş bulma imkânları da olmaktadır. Kudüs'teki Araplar, çocuklarını İsrail okullarına gönderebilirler ve üniversiteler, İsrailli doktorlar ve Hadassah Sağlık Merkezi gibi saygın hastaneler Araplar tarafından kullanılabilir.[169] Nüfus ve Yahudi-Arap nüfus dağılımı Kudüs üzerindeki anlaşmazlıkta büyük bir role sahiptir. 1998 yılında, Kudüs Gelişim Kurumu şehrin batı kanadını genişletip, daha fazla Yahudi'nin yaşadığı yerler yaratmayı önerdi.[170] Böylece şehrin Yahudi nüfusu çoğunluk olarak artacaktı. Geçen birkaç yılda, Yahudi doğum oranında düzenli bir artış, Arap doğum oranında ise düzenli bir azalış oldu. Mayıs 2012'de raporlara göre, Yahudi doğum oranı Arap doğum oranını solladı. Şimdilerde, şehrin doğum oranı, Yahudi ailelerde 4.2 çocuk ve Arap ailelerde 3.9 çocuk olarak dağılmıştır (217-218). Buna ek olarak, Kudüs'te Yahudi yerleşimcilerin sayısı artmıştır. Geçen birkaç yılda, binlerce Filistinli, daha önce Yahudiler tarafından yaşanılan, doğu Kudüs'teki muhitlere yerleşti. 2007 yılında, 1300 Filistinli, Pisgat Ze’ev ve Neve Ya’akov gibi Yahudi nüfusunun çok olduğu alanlara taşındı.

    Sheikh Jarrah, Arapların çoğunlukta olduğu bir kesim

    Kudüs yerel yönetimi

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    Kudüs tarihi belediyesi
    Knesset, Givat Ram

    Kudüs Şehir Konseyi 31 seçilmiş üyeden oluşur ve belediye başkanı tarafından yönetilir. Belediye başkanı 5 yıllık bir dönem için görevdedir ve sekiz yardımcı atar. Bir önceki Belediye başkanı Uri Lupolianski 2003 yılında seçildi.[171] 2008 Kasım'ında gerçekleşen yerel seçimlerde Nir Barkat seçildi ve şimdilerde belediye başkanıdır. Belediye başkanı ve yardımcıları dışında, konsey üyeleri maaş almaz ve gönüllü çalışırlar. En uzun görevde olan belediye başkanı, Teddy Kollek, 28 yıl – 6 dönem görevde bulundu. Konseyin toplantılarının çoğu gizlidir fakat her ay halka açık bir toplantı yapar.[171] Konsey içinde, dini politik partiler güçlü bir kesimi oluşturur ve sandalyelerin büyük kısmını alırlar.[172] Kudüs belediyesinin ana binası ve belediye başkanının ofisi Yafa yolunda bulunan Safra Meydanı'ndadır (Kikar Safra).

    Politik durum

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Birleşmiş Milletlerin 1947'de geçirdiği Birleşmiş Milletler Filistin Paylaşım Planı'yla, Kudüs, Birleşmiş milletler tarafından yönetilen ayrı bir yönetim altındaki bir şehir halini aldı. Yahudi liderler bu planı kabul etti fakat Arap liderler plana karşı çıktı.[173][174] 1948 savaşında, şehrin batı kısmı, yeni kurulan İsrail devleti tarafından ele geçirilirken, doğu kısmı Ürdün tarafından ele geçirildi. Uluslararası toplum, Kudüs'ün yasal statüsünü Birleşmiş Milletler planına göre tanımakta ve İsrail'in şehir üzerindeki egemenliğini kabul etmemektedir. 5 aralık 1949'da, İsrail'in ilk Başbakanı David Ben-Gurion, Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak ilan etti[175] ve bu ilandan beri İsrail devletinin bütün birimleri; Yasama, Yargı ve Yürütme bu şehirde konumlandı. Sadece Savunma Bakanlığı Tel Aviv'de yer almaktadır.[176] İlan döneminde Kudüs bölünmüş olduğundan sadece Batı Kudüs İsrail'in başkentidir. İsrail'in Kudüs'ü başkent olarak kabul etmesine rağmen, diğer ülkeler elçilikler için, Tel Aviv'i kullanır. Bunun sebebi ülkelerin Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak tanımamalarıdır.[177] 28 Ekim 2009'da, Birleşmiş Milletler sekreteri Ban Ki-moon, barışın olması için, Kudüs'ün hem İsrail'in hem de Filistin yönetiminin başkenti olmasının gerekliliğini belirtti.[178] Filistin Millî Yönetimi Doğu Kudüs'ü, Birleşmiş Milletler 242 nolu çözüm önergesine göre, işgal edilmiş sınırlar olarak görmektedir. Filistin yönetimine göre, Doğu Kudüs (Tapnak Dağıyla birlikte) Filistin'in başkentidir ve Batı Kudüs'ün daimi durumu da anlaşma konusu olmalıdır. Bunun yanı sıra, Kudüs'ün açık bir şehir olmasına da sıcak bakmaktadırlar.[179] 2010'da İsrail devleti Kudüs'ü yüksek millî önceliği kanunu yürürlüğe soktu. Bu yürürlüğe göre, şehirde yerleşim alanları artırıldı, yerleşimcilere, yardım ve vergi yardımları verildi. Böylece Yahudi yerleşimciler, ev, eğitim, iş, turizm ve daha fazla kültürel aktiviteye sahip olmaya başladılar.

    Devlet kurumları

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    İsrail'in birçok devlet kurumu, Kudüs'teki Givat Ram semtinde bulunan Kiryat HaMemshala kompleksinde bulunur. Kiryat HaLeom projesi, devlet kurumlarının ve milli-kültürel kurumların içinde bulunduğu bu semti ve bu kompleksi kurdu. Bazı resmi kurum binaları Kiryat Menachem Begin'de bulunmaktadır. Knesset (parlamento), İsrail Bankası, İsrail polisinin merkez üssü, Başkan ve başbakanın resmi rezidansları, kabine ve bütün bakanlıklar (Tel-Aviv HaKirya'da bulunan Savunma Bakanlığı dışında) Kudüs'tedir.[180] İsrail devletinin kurulumundan önce, Kudüs, Filistin İngili Mandasının yönetim başkentiydi.[181] 1949 yılından 1967 yılına kadar batı Kudüs İsrail'in başkenti olarak görüldü fakat uluslararası arenada, şehrin uluslararası bir şehir olduğunu kabul eden Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 194 nolu çözüm önergesinden dolayı, şehir resmi olarak İsrail'in başkenti olarak tanınmadı. 1967 yılındaki Altı Gün Savaşı sonunda Kudüs, İsrail kontrolüne geçti. 27 Haziran 1967'de Levi Eşkol hükûmeti doğu Kudüs üzerindeki İsrail yetkisini artırdı. Oslo anlaşmaları, Kudüs'ün son durumunun ancak Filistin otoritesiyle anlaşılarak belirtileceğini garanti altına aldı. Anlaşmalar, barış anlaşmasına ulaşmadan, şehirde resmi Filistinli bir oluşumu yasakladı ama Kudüs'te Filistin'e ait bir dış ticaret ofisi kurulmasını sağladı. Filistin otoritesi, Kudüs'ü gelecekte kurulmasını istedikleri Filistin devletinin başkenti olmasını istemekte.[182] Mahmud Abbas, Kudüs'ü Filistin'in başkenti olarak görmeyen bir barış anlaşmasının kabul edilmeyeceğini belirtti.[183] İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu'da aynı şekilde, Kudüs'ün, İsrail'in bölünmez başkenti olduğunu belirti. Şehre yakınlığından dolayı Filistin'in kırsal bir alanı olan Abu Dis, İsrail tarafından Filistin'e başkent olarak önerildi. İsrail Abu Dis'i, Kudüs'ü çeveleyen güvenlik duvarı içine almadı. Filistin otoritesi, Filistin Yasama Konseyini ve Kudüs'le ilişkiler ofisini Abu Dis'te kurdu.[184] İsrail'in birçok devlet kurumu, Kudüs'teki Givat Ram semtinde bulunn Kiryat HaMemshala kompleksinde bulunur. Kiryat HaLeom projesi, devlet kurumlarının ve milli-kültürel kurumların içinde bulunduğu bu semti ve bu kompleksi kurdu. Bazı resmi kurum binaları Kiryat Menachem Begin'de bulunmaktadır. Knesset (parlamento), İsrail Bankası, İsrail polisinin merkez üssü, Başkan ve başbakanın resmi rezidansları, kabine ve bütün bakanlıklar (Tel-Aviv HaKirya'da bulunan Savunma Bakanlığı dışında) Kudüs'tedir.[185] İsrail devletinin kurulumundan önce, Kudüs, Filistin İngili Mandasının yönetim başkentiydi.[181] 1949 yılından 1967 yılına kadar batı Kudüs İsrail'in başkenti olarak görüldü fakat uluslararası arenada, şehrin uluslararası bir şehir olduğunu kabul eden Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 194 nolu çözüm önergesinden dolayı, şehir resmi olarak İsrail'in başkenti olarak tanınmadı. 1967 yılındaki Altı Gün Savaşı sonunda Kudüs, İsrail kontrolüne geçti. 27 Haziran 1967'de Levi Eşkol hükûmeti doğu Kudüs üzerindeki İsrail yetkisini artırdı. Oslo anlaşmaları, Kudüs'ün son durumunun ancak Filistin otoritesiyle anlaşılarak belirtileceğini garanti altına aldı. Anlaşmalar, barış anlaşmasına ulaşmadan, şehirde resmi Filistinli bir oluşumu yasakladı ama Kudüs'te Filistin'e ait bir dış ticaret ofisi kurulmasını sağladı. Filistin otoritesi, Kudüs'ü gelecekte kurulmasını istedikleri Filistin devletinin başkenti olmasını istemekte.[182] Mahmud Abbas, Kudüs'ü Filistin'in başkenti olarak görmeyen bir barış anlaşmasının kabul edilmeyeceğini belirtti.[183] İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu'da aynı şekilde, Kudüs'ün, İsrail'in bölünmez başkenti olduğunu belirti. Şehre yakınlığından dolayı Filistin'in kırsal bir alanı olan Abu Dis, İsrail tarafından Filistin'e başkent olarak önerildi. İsrail Abu Dis'i, Kudüs'ü çevreleyen güvenlik duvarı içine almadı. Filistin otoritesi, Filistin Yasama Konseyini ve Kudüs'le ilişkiler ofisini Abu Dis'te kurdu.[184]

    Dini önemi

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    Ağlama Duvarı
    Mescid-i Aksa
    Kutsal Kabir Kilisesi

    Kudüs, Yahudiliğe aşağı yukarı 3000 yıl, Hristiyanlığa 2000 yıl ve İslam'a ise 1400 yıl civarında kutsaldır. 2000 yılı Kudüs'ün istatistiki yıllığına göre, Kudüs'te 1204 sinagog, 158 kilise ve 73 cami vardır.[186] Durmaksızın süren, dinlerin beraber barış içinde yaşanmasını sağlamaya çalışan çabalara rağmen, Tapınak Dağı gibi bazı alanlar ayrışmanın ve tartışmanın bitmediği alanlardır. Kudüs, Yahudilere Kral Davud'un şehri Milattan Önce 10. yüzyılda ele geçirmesinden itibaren kutsallaşmıştır. Kudüs Süleyman'ın ve İkinci Tapınağın bulunduğu alandı.[22] Eski Ahit'te belirtilmemesine rağmen, Yeni Ahit'te 632 defa görülür bu bilgi. Günümüzde, İkinci Tapınağın bir kalıntısı olan Ağlama Duvarı, Kutsalların Kutsalı Tapınak Dağından sonra ikinci en kutsal alandır Yahudiler için.[187] Dünyanın her tarafında sinagoglar, önü Kudüs'e dönük Tanah sandukalarına sahiptir[188] ve Kudüs'teki sandukalar ise Tapınak Dağı'na dönüktür.[189] Mişna tarif edildiği gibi ve Şulhan Aruh'ta kodlandığı gibi, Yahudiler dua ederken Kudüs'e ve Tapınak Dağı'na dönerler. Birçok Yahudi bu yönü göstermesi amaçlı evlerinide o yöne Mizrah yerleştirirler.[190][191] Hristiyanlar, Kudüs'e hem Eski Ahit tarihiyle ilgili hem de İsa'nın hayatındaki öneminden dolayı, saygı gösterir. Yeni Ahit'e göre, İsa, doğumun hemen sonra Kudüs'e getirildi(260) ve büyüdüğünde İkinci Tapınağı temizlerdi.[192] Bazı din adamları İsa'nın son akşam yemeğinin Kudüs'te olması ve İsa'nın çarmıha gerildiği, Golgotha'da Hristiyanlar için önemli alanlar arasındadır.[193] Adından da anlaşılacağı gibi Golgotha'nın bulunduğu yerde günümüzde Kutsal Kabir Kilisesi vardır ve Hristiyanlar için bu kilise hac alanıdır.[194][195][196]

    Tapınak Dağı

    Kudüs, Sünni Müslümanlar için, üçüncü en kutsal şehirdir.[17] Kıble, Mekke'deki Kabe'den önce Kudüs'tü.[197] Şehrin Müslümanlar için en büyük önem noktası, Muhammed'in cennete Kudüs'ten çıkmasıdır. İslamiyet'e göre, Muhammed bir gece mucizevi bir şekilde Mekke'den Kudüs'e gelip cennete yükseldi.[198][199] İsra Suresi'nin ilk cüzü, Muhammed'in cennete olan bu gezisinin Mescid-i Aksa'dan gerçekleştiğini belirtir.[200] Bu aynı zamanda Hadisler'de de belirtilmiştir.

    Kültür

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    İsrail Müzesi'ndeki parşömen sandukası
    Kudüs Botanik Bahçesi

    Genelde dini önemiyle bilinmesine rağmen, Kudüs, birçok artistik ve kültürel yere sahiptir. İsrail Müzesi, yılda yaklaşık bir milyon ziyaretçi ağırlar ve bunların üçte biri turistlerdir (274). Müzede birçok arkeolojik buluntu ve İsrail'e özgü sanat eserleri bulunur. Ölüdeniz parşömenleri de bu müzededir.[201] Gençlik Kanadı, birçok sergiye ev sahipliği yapar ve kapsamlı bir sanat programı sunar. Her yıl yaklaşık 100.000 çocuk bu yeri ziyaret eder. Müze'nin büyük bir heykel bahçesi vardır ve İkinci Tapınağın bir minyatürü de vardır.[202] Doğu Kudüs'te bulunan Rockefeller Müzesi, Orta Doğu'da bulunan ilk arkeolojik müzedir ve 1938 yılında, İngiliz himayesindeki dönemde inşa edilmiştir.[203][204] İsrail Millî Mezarlığı, şehrin batı sınırında, Herzl Dağı'nın üzerindeki Kudüs Ormanı'nda bulunur. Herzl Dağının batı uzantısı, Anma Dağı, Holokost Müzesi'nin bulunduğu yerdir. Holokost kurbanlarının anısına yapılan Yad Vashem, Holokost'la ilgili en çok bilginin bulunduğu en büyük kütüphanedir.[205] 100.000 kitap ve makale vardır müzede. Öldürülen kişilerin ve ailelerin hikâyelerini sergiler. Soykırımda öldürülmüş sanatçıların eserlerinin sergilendiği bir galeri de vardır. Yad Vashem, Nazi Almanyası tarafından öldürülen 1.5 milyon Yahudi çocuğun ölümünü anar ve Uluslararası Dürüstleri onurlandırır.[206]

    Herzl Dağı’nın girişi, İsrail Millî mezarlığı

    1940'larda kurulan, Kudüs Senfoni Orkestrası[207] dünya çapında etkinlikler yaptı.[207] Şehrin girişinde bulunan, Uluslararası Kongre Merkezi (Binyanei HaUma), İsrail Filarmoni Orkestrasına ev sahipliği yapar. 1961 yılından itibaren gerçekleştirilen İsrail Festival'i, hem içeride hem de dışarıda birçok etkinliklere sahiptir. Yerel ve Yabancı sanatçılar festivale katılır, konserler verilir, oyunlar sergilenir ve sokak tiyatrocuları performanslarını sergiler. Festivalin daimi ev sahibi Kudüs'tür. Telbiye muhitindeki Kudüs Tiyatrosu, yılda 150 konsere, çeşitli dans gösterilerine ve yabancı sanatçılara ev sahipliği yapar.[208] 2009 yılında, Kudüs, Arap Kültürü'nün başkenti olarak ilan edildi.[209] Kudüs, Filistin Milli Tiyatrosuna ev sahipliği yapar. Bu tiyatro, Filistinli Arapların kültürlerini ve sanatını korumalarına yardımcı olur.[210] Edward Sayid Milli Müzik Konservatuvarı, Filistin Çocuk Orkestrasına sponsorluk yapar.[211] Tapınak Dağı üzerindeki İslam Müzesi, 1923'te kurulmuştur ve birçok İslami tarihî esere sahiptir.[212] İsrail Arap Kültürel aktivitelerini onaylayıp maddi yardımlar sağlar fakat, Arap kültürü başkenti etkinlikleri İsrail tarafından yasaklanmıştır, bunun nedeni, etkinliklerin Filistin Milli Yönetimi tarafından gerçekleştirilmesidir.[213] İbrahim Fonu ve Kudüs Kültürlerarası Merkezi (JICC) Yahudi ve Filistinlilerin katıldığı ortak kültürel aktiviteleri destekler. Kudüs Orta Doğu Müzik ve Sanat Merkezi[214] hem Araplara hem de Yahudilere açıktır ve birçok atölye sunar. Böylece Yahudi-Arap diyaloğunu sanatla destekler.[215] Yahudi-Arap Gençlik Orkestrası, hem Avrupa Klasik Müziği hem de Orta Doğu müziğinden eserler sunar.[216] 2006 yılında, Kudüs Yolu açıldı, bu yol, Kudüs etrafında bulunan birçok kültürel alan ve millî parkların etrafından geçen bir yürüyüş yoludur.

    Yad Vashem

    Medya

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    İsrail Yayın Kurumu ofisi

    Kudüs, İsrail devlet yayınlarının merkezidir. İsrail Radyo ve Televizyon Kurumu'nun merkez ofisi Kudüs'te bulunur. Bunun yanı sıra, İsrail Radyosu, Kanal 2, Kanal 10 ve BBC radyosunun bir kısmına ait stüdyolar Kudüs'tedir. Yerel medya kuruluşları arasında Kudüs Times bulunur.

    Ekonomi

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Tarihsel olarak, ana limanlar Yafa ve Gazze'den uzaklığından dolayı Kudüs'ün ekonomisi neredeyse tamamen dini hacılar tarafından desteklenirdi.[217] Kudüs'ün dini alanları, günümüzde hâlâ en favori turist mekânları[9] fakat geçen elli yılda, dini turizm gelirinin Kudüs için yeterli olmayacağına ikna olundu.[217] İstatistikler, şehirdeki ekonomik büyümeyi kanıtlasa da, 1967 yılından beri Doğu Kudüs, Batı Kudüs'ün gelişme hızından geride kalmıştır.[217] Buna rağmen, çalışanın olduğu ev sayısı Araplarda (%76.1) Yahudilere (%66.8) göre daha fazladır. Kudüs'teki işsizlik oranı, millî ortalamanın (%9.0) üzerindedir ama bunun yanı sıra şehirdeki yoksulluk son yıllarda artmaktadır. İsrail Kamu Hakları Derneği'ne göre, 2012 yılında Kudüs'te yaşayan Filistinlilerin %78'i yoksulluk içinde yaşıyordu. Bu 2006 yılında %64 olarak görünen sayıdan oldukça büyük bir artıştı. Dernek bu durumu, işsizliğe, altyapı sorununa ve eğitim sisteminin kötüye gitmesine bağlarken, Ir Amin, durumu Filistinlilerin Kudüs'teki yasal durumuna bağlar.[218] 2006 yılında Kudüs'teki ortalama aylık gelir 5,940 (1410 USD) Şekeldi ve bu rakam Tel Aviv'den 1,350 Şekel azdı. İngiliz himayesi altında, kabul edilen bir kanuna göre, bütün binaların Kudüs taşından yapılması gerekiyordu. Böylece şehrin kendine özel tarihi ve estetik görünümü korunacaktı.[119] Bunun bir parçası olarak şehirde sanayileşme pek desteklenmemiştir. Şehrin %2.2'lik bir alanı sadece sanayi için kullanılmaktadır. Buna rağmen Tel Aviv'de bu alan iki kat büyüktür. Hayfa’da ise, sanayi alanı Kudüs’ten yedi kat daha büyüktür.[9] Kudüs çalışanlarının sadece %8.5’i üretim sektöründe çalışmaktadır, bu rakam millî ortalamanın yarısıdır. Tel Aviv İsrail’in finansal merkezi olarak görünse de, Kudüs’te taşınan ileri teknoloji firmaları, şehrin ekonomisinde etkisini göstermeye başlamıştır. 2006 yılında bu tür firmalar 12.000 iş fırsatı oluşturdu.[219] Kuzey Kudüs’ün endüstriyel parkı, İsrail’in en büyük şirketlerine ev sahipliği yapar (Intel, Teva İlaç, ECI Telekom). İsrail devletinin kurulmasından itibaren, devlet, Kudüs ekonomisinin en büyük kurucusu oldu. Devlet Kudüs’te yeni iş fırsatları oluşturup, teşvikler sunmaktadır.[217]

    Ulaşım

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Kudüs çok gelişmiş bir iletişim altyapısına sahiptir ve bu şehri lider lojistik merkezleri arasına sokar. Yafa yolunda bulunan, Kudüs merkez otobüs durağı, İsrail’in en meşgul durağıdır. Egged Otobüs Kooperatifi tarafından işletilir. Egged, dünyadaki en büyük ikinci otobüs şirketidir.[220] Dan şirketi, Bnei Brak- Kudüs yolunda Egged yanı sıra hizmet verir. Superbus şirketi, Kudüs, Modi’in Maccabim-Re’ut ve Modi’in İllit noktaları arasında hizmet verir. Bütün bu şirketlerin merkezi Kudüs Merkez Otogarıdır. Doğu Kudüs ve Batı Şeria arasındaki ulaşım Doğu Kudüs Merkez Otogarı tarafından işletilir. Ağustos 2011’de İsrail Hafif treninin yapımına başlandı. Yapımına yeni başlanan başka bir ulaşım sistemi ise, Tel-Aviv’den Kudüs’e gidecek hızlı tren hattıdır. Hizmet vermeye 2017 yılında başlaması beklenmektedir.

    Tel-Aviv Ben Gurion havaalanında ”NESTER” firmasının minibüsleri bulunuyor. Firma müşterilerini Kudüs'te istenen adrese bırakıyor. Önceden rezervasyona gerek yok. Fiyatı kişi başı 65 Nis (2015 yılında) ve yol 45 dakika civarı sürüyor.[221]

    Eğitim

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Kudüs, İbranice, Arapça ve İngilizce eğitim veren birçok itibarlı okula sahiptir. 1925 yılında kurulan Kudüs İbrani Üniversitesi, dünyadaki en ünlü 100 okul arasına girdi.[222] Yönetim kurulunda, Sigmund Freud ve Albert Einstein gibi ünlü Yahudi bilim insanları bulundu.[120] Üniversite birçok Nobel ödülü kazanan isim yetiştirdi. Yakın dönemde, Avram Hershko,[223] David Gross[224] ve Daniel Kahneman[225] Nobel Edebiyat Ödülü kazandı. Okulun sahip olduğu en önemli varlıklardan biri, beş milyon kitap bulunduran İsrail Millî Kütüphanesi'dir.[226] Kütüphane, üniversiteden kurulmadan 30 yıl önce 1892 yılında kuruldu. İbrani Üniversitesi, Kudüs'te üç kampüse sahiptir: Scopus Dağı, Giv’at Ram ve Hadassad Ein Kerem Hastanesindeki tıp kampüsü. İbrani dili akademisi, Givat Ramdadır. Al-Quds Üniversitesi, 1984 yılında kuruldu[227] ve Arap ve Filistinlilere eğitim vermeye başladı. Üniversite kendisini Kudüs'te bulunan tek Arap üniversite olarak tanımlar.[228] New York'taki Bard Koleji ve Al-Quds Üniversitesi, birleşerek, Yaser Arafat'ın ofisi ve Filistin Meclisi olmak üzere inşa edilen binada bir kolej kurdu. Kolej, eğitim üzerine yüksek lisans programı sunmaktadır.[229] 1969 yılında kurulan Kudüs Teknoloji Koleji, mühendislik ve diğer ileri teknoloji sektörleri için yetenekli insanlar yetiştirir.[230] İlkokuldan başlayarak laik eğitimle dini çalışmaları birleştirerek veren birçok okuldan birisidir. Haredi okullara bakıldığında, bu tür okullar öğrencilerini standart testlere pek hazırlamaz ve birçok öğrenci Baqrud testinde başarısız olur. Son dönemde Kudüs'e daha fazla öğrenci çekmek adına, birçok burs ve barınma imkanları sunmaktadır şehirdeki okullar.[231] Kudüs ve İsrail'in diğer bölgelerindeki Arap okullarının, Yahudi öğrencilerin aldığı eğitime göre daha düşük kalitede bir eğitim verdiği üzerinde birçok tartışma vardır.[232] Çoğunluğun Arap olduğu Doğu Kudüs'teki okullar tıka basa dolu olduğunda Kudüs belediyesi yeni Arap okulları inşa etmeye başladı.[233] Ras el-Amud ve Umm Lison'daki okullar 2008 yılında açıldı.[234] 2007 Martta, İsrail devleti, 5 yıllık bir planla şehir 8000 yeni sınıf inşa etme kararı aldı. Bunların %40'ı Arapların olduğu bölgede, %28'inin Haredilerin olduğu bölgede olması planlanmaktadır. 4.6 milyon Şekel bu plan için ayrılmıştır.[235] Arap öğrencilerin müfredatları, Yahudi öğrencilerin aldığı müfredatla paraleldir ve Arap öğrenciler Baqrud adlı bir denklik sınavı alırlar. Sınavda sadece birkaç farklı Yahudilikle ilgili konu vardır.

    Spor

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Şehirdeki en favori iki spor, futbol ve basketboldur.[236] Beitar Kudüs Futbol Kulübü İsrail'de en çok bilinen futbol kulüplerindendir. Fanatikleri arasında politikacılarda vardır ve birçok maçlarına bu politikacılar katılır.[237] Beitar'ın en büyük rakiplerinden olan, Kudüs'ün diğer büyük takımları arasında Hapoel Kudüs F. C. vardır. Beitar, İsrail Kupasını yedi defa kazanırken, Hapoel sadece bir defa kazanmıştır.[238] Beitar lig şampiyonluğunu 6 kez kazanırken Hapoel hiç başarılı olamadı. Beitar daha prestijli olan Ligat Haal'da oynarken, Hapoel ikinci lig olan Liga Leumit'de oynamaktadır. Açıldığı tarih olan 1992 yılından beri, Teddy Kollek Stadyumu 21.600 seyirci kapasitesiyle Kudüs'ün en önemli stadıdır.[239] En popüler Filistin futbol kulübü West Bank Prömiyer Lig'de oynayan 1976'dan beri bulunan Jabal Al Mukaber futbol kulübüdür. Kulüp Kudüs'teki Scopus Dağ'ından gelmektedir. Asya Futbol Konfederasyonu'nun bir parçasıdır ve maçlarını Uluslararası Faisal Al-Husseini Stadyumu'nda oynamaktadır.[240][241] Basketbolda Hapoel Jerusalem en iyi ligde oynamaktadır. Kulüp ülke kupasını 3 kez kazanmıştır. Geleneksel olarak her yılın mart ayında düzenlenen Kudüs Maraton koşusu 2011'de kurulmuştur. 42 km'lik yarış Knesset'de başlar, Scopus Dağı ve eski Ermeni Bölgesinden geçer ve Sacher Park'ta biter. Kudüs Maratonu 50 ülkeden 1500 sporcunun yanı sıra toplam 15.000 koşucuyu ağırlamaktadır.[242][243][244][245][246]

    Davud'un Mezarı

    Yüksek bina inşası

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Kudüs geleneksel olarak düşük yükseklikte gökdelenlere sahiptir. Yaklaşık olarak şehir merkezinde henüz bu konuda bir politika yokken farklı zamanlarda 18 tane bina inşa edilmiştir. Bunların bir tanesi uluslararası standartlarda bir gökdelen olan Holyland Tower 1'dir. Bina 32 katlıdır. Yapımı onaylanan Holyland 2 ise aynı yükseklikte olacaktır.[247][248] Yeni şehir planına göre, şehir, şehir merkezinin farklı bölgelerinde tasarlanan içlerinde gökdelenlerinde olduğu birçok binayı yakında görecek. Plana göre kuleler Yafa yolu ve George Street'te yer alacaklar. King George Street boyunca uzanacak olan, yapımı teklif edilmiş olan the Migdal Merkaz Hayekum 65 katlı, yani İsrail'in en yüksek binası olarak planlanmaktadır. Şehrin girişinde Kudüs Chords Köprüsü ve Otobüs terminalinin yanına, büyük bir şehir meydanı ve Tel Aviv ile Kudüs'ü bağlayan bir yeraltı tren hattının da içinde bulunduğu bir kompleksin parçası olarak 24 ve 33 kat arasında 12 kule inşa edilecek. Bu gökdelenlerden 11 tanesi ya ofis ya da apartman dairesi, bir tanesi ise 2000 odalı bir otel olacak. Kompleksin Tel Aviv'den birçok iş çekmesi ve şehrin ana ticaret ve iş merkezi olması beklenmektedir.

    Resimler

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Ayrıca bakınız

    [değiştir | kaynağı değiştir]

    Kaynakça

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    1. ^ The book: Baitul Muqaddas; by: Abdulqadir; "History of Baitul Muqaddas (Jerusalem), a holy place for Muslims"
    2. ^ The book: A-Z Guide to the Qur'an: A Must-have Reference to Understanding the Contents of the Islamic Holy Book; By: Mokhtar Stork; "JERUSALEM Referred to in Arabic as Baitul Muqaddas (The Holy House) or Baitul Maqdis (The House of the Sanctuary)"
    3. ^ The book: Pan-Islamism in India & Bengal; By: Mohammad Shah; p. 63,191; ".. protector of Mecca, Medina and Baitul Muqaddas, the sacred places of pilgrimage of the Muslim world"
    4. ^ "Jerusalem-Capital of Israel". 18 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020. 
    5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
    6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
    7. ^ Capital:
    8. ^ Largest city:
      • "... modern Jerusalem, Israel's largest city ..." (Erlanger, Steven. Jerusalem, Now 28 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times, 16 April 2006.)
      • "Jerusalem is Israel's largest city." ("Israel (country) 28 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Microsoft Encarta, 2006, p. 3. Retrieved 18 October 2006. 31 October 2009.)
      • "Since 1975 unified Jerusalem has been the largest city in Israel." ("Jerusalem" , Encyclopædia Britannica Online, 2006. Retrieved 18 October 2006. Archived 21 June 2008)
      • "Jerusalem is the largest city in the State of Israel. It has the largest population, the most Jews and the most non-Jews of all Israeli cities." (Klein, Menachem. Jerusalem: The Future of a Contested City, New York University Press, 1 March 2001, p. 18. ISBN 0-8147-4754-X)
      • "In 1967, Tel Aviv was the largest city in Israel. By 1987, more Jews lived in Jerusalem than the total population of Tel Aviv. Jerusalem had become Israel's premier city." (Friedland, Roger and Hecht, Richard. To Rule Jerusalem, University of California Press, 19 September 2000, p. 192. ISBN 0-520-22092-7).
    9. ^ a b c d e f "Press Release: Jerusalem Day" (PDF). Central Bureau of Statistics. 24 Mayıs 2006. 30 Eylül 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2007. 
    10. ^ "Jewish Birthrate Exceeds Arab in Jerusalem". Jewishpress.com. 8 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012. 
    11. ^ a b "TABLE 3. – POPULATION(1) OF LOCALITIES NUMBERING ABOVE 2,000 RESIDENTS AND OTHER RURAL POPULATION ON 31/12/2008" (PDF). Israel Central Bureau of Statistics. 27 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Ekim 2009. 
    12. ^ "Local Authorities in Israel 2007, Publication #1295 – Municipality Profiles – Jerusalem" (PDF) (İbranice). Israel Central Bureau of Statistics. 27 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Aralık 2007. 
    13. ^ "Do We Divide the Holiest Holy City?". Moment Magazine. 3 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. . According to Eric H. Cline’s tally in Jerusalem Besieged.
    14. ^ a b "Timeline for the History of Jerusalem". Jewish Virtual Library. American-Israeli Cooperative Enterprise. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2007. 
    15. ^ Ben-Arieh, Yehoshua (1984). Jerusalem in the 19th Century, The Old City. Yad Izhak Ben Zvi & St. Martin's Press. s. 14. ISBN 0-312-44187-8. 
    16. ^ "Old City of Jerusalem and its Walls". Whc.unesco.org. 16 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2010. 
    17. ^ a b Third-holiest city in Islam:
    18. ^ "Middle East peace plans" by Willard A. Beling": The Aqsa Mosque on the Temple Mount is the third holiest site in Sunni Islam after Mecca and Medina
    19. ^ Lewis, Bernard; Holt, P. M.; Lambton, Ann, (Ed.) (1986). Cambridge History of Islam. Cambridge University Press. 
    20. ^ Şablon:Quran-usc-range
    21. ^ Buchanan, Allen (2004). States, Nations, and Borders: The Ethics of Making Boundaries. Cambridge University Press. ISBN 0-521-52575-6. Erişim tarihi: 9 Haziran 2008. 
    22. ^ a b Since the 10th century BCE:[v]
      • "Israel was first forged into a unified nation from Jerusalem some 3,000 years ago, when King David seized the crown and united the twelve tribes from this city... For a thousand years Jerusalem was the seat of Jewish sovereignty, the household site of kings, the location of its legislative councils and courts. In exile, the Jewish nation came to be identified with the city that had been the site of its ancient capital. Jews, wherever they were, prayed for its restoration." Roger Friedland, Richard D. Hecht. To Rule Jerusalem, University of California Press, 2000, p. 8. ISBN 0-520-22092-7
      • "The Jewish bond to Jerusalem was never broken. For three millennia, Jerusalem has been the center of the Jewish faith, retaining its symbolic value throughout the generations." Jerusalem- the Holy City 13 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Israeli Ministry of Foreign Affairs, 23 February 2003. Retrieved 24 March 2007.
      • "The centrality of Jerusalem to Judaism is so strong that even secular Jews express their devotion and attachment to the city, and cannot conceive of a modern State of Israel without it.... For Jews Jerusalem is sacred simply because it exists... Though Jerusalem's sacred character goes back three millennia...". Leslie J. Hoppe. The Holy City: Jerusalem in the theology of the Old Testament, Liturgical Press, 2000, p. 6. ISBN 0-8146-5081-3
      • "Ever since King David made Jerusalem the capital of Israel 3,000 years ago, the city has played a central role in Jewish existence." Mitchell Geoffrey Bard, The Complete Idiot's Guide to the Middle East Conflict, Alpha Books, 2002, p. 330. ISBN 0-02-864410-7
      • "For Jews the city has been the pre-eminent focus of their spiritual, cultural, and national life throughout three millennia." Yossi Feintuch, U.S. Policy on Jerusalem, Greenwood Publishing Group, 1987, p. 1. ISBN 0-313-25700-0
      • "Jerusalem became the center of the Jewish people some 3,000 years ago" Moshe Maoz, Sari Nusseibeh, Jerusalem: Points of Friction – And Beyond, Brill Academic Publishers, 2000, p. 1. ISBN 90-411-8843-6
      • "The Jewish people are inextricably bound to the city of Jerusalem. No other city has played such a dominant role in the history, politics, culture, religion, national life and consciousness of a people as has Jerusalem in the life of Jewry and Judaism. Since King David established the city as the capital of the Jewish state circa 1000 BCE, it has served as the symbol and most profound expression of the Jewish people's identity as a nation." Basic Facts you should know: Jerusalem 4 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Anti-Defamation League, 2007. Retrieved 28 March 2007.
    23. ^ Maier, P. L. (1968). "Sejanus, Pilate, and the Date of the Crucifixion". Church History. 37 (1). ss. 3-13. doi:10.2307/3163182. ISSN 0009-6407. JSTOR 3163182. 
    24. ^ Fotheringham, J. K. (1934). "The evidence of astronomy and technical chronology for the date of the crucifixion" (PDF). Journal of Theological Studies. 35 (138). ss. 146-162. doi:10.1093/jts/os-XXXV.138.146. 16 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Mart 2013. 
    25. ^ The Mystery of the Last Supper, by Colin J. Humphreys (2011), Cambridge University Press, Cambridge ISBN 9780-521-732000 page 193
    26. ^ "Israel plans 1,300 East Jerusalem Jewish settler homes". BBC News. 9 Kasım 2010. 20 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2013. East Jerusalem is regarded as occupied Palestinian territory by the international community, but Israel says it is part of its territory. 
    27. ^ "The status of Jerusalem" (PDF). The Question of Palestine & the United Nations. United Nations Department of Public Information. East Jerusalem has been considered, by both the General Assembly and the Security Council, as part of the occupied Palestinian territory. 
    28. ^ "Israeli authorities back 600 new East Jerusalem homes". 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2013. 
    29. ^ Resolution 298 September 25, 1971: 19 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Recalling its resolutions... concerning measures and actions by Israel designed to change the status of the Israeli-occupied section of Jerusalem,..."
    30. ^ Segal, Jerome M. (Sonbahar 1997). "Negotiating Jerusalem". The University of Maryland School of Public Policy. 14 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2007. 
    31. ^ Møller, Bjørn (Kasım 2002). "A Cooperative Structure for Israeli-Palestinian Relations". Working Paper No. 1. Centre for European Policy Studies. 6 Ocak 2004 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2007. 
    32. ^ Press, Associated (9 Şubat 2008). "Palestinians grow by a million in decade". Fr.jpost.com. 27 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011. 
    33. ^ David Noel Freedman; Allen C. Myers; Astrid B. Beck (2000). Eerdmans dictionary of the Bible. Wm. B. Eerdmans Publishing. ss. 694-695. ISBN 978-0-8028-2400-4. 27 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2010. . Nadav Naʼaman, Canaan in the 2nd Millennium B.C.E., Eisenbrauns, 2005 pp. 177ff. offers a dissenting opinion, arguing for the transcription Rôsh-ramen, etymologised to r'š (head) and rmm (be exalted), to mean 'the exalted Head', and not referring to Jerusalem.
    34. ^ G. Johannes Botterweck, Helmer Ringgren (eds.) Theological Dictionary of the Old Testament, (tr. David E. Green) William B. Eerdmann, Grand Rapids Michigan, Cambridge, UK 1990, Vol. VI, p. 348
    35. ^ "''The El Amarna Letters from Canaan''". Tau.ac.il. 14 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2010. 
    36. ^ Meir Ben-Dov, Historical Atlas of Jerusalem, Continuum International Publishing Group, 2002, p. 23.
    37. ^ Binz, Stephen J. (2005). Jerusalem, the Holy City. Connecticut, USA.: Twenty-Third Publications. s. 2. ISBN 9781585953653. Erişim tarihi: 17 Aralık 2011. 
    38. ^ Wallace, Edwin Sherman (Ağustos 1977). Jerusalem the Holy. New York: Arno Press. s. 16. ISBN 0-405-10298-4. A similar view was held by those who give the Hebrew dual to the word 
    39. ^ Smith, George Adam (1907). Jerusalem: The Topography, Economics and History from the Earliest Times to A.D. 70. Hodder and Stoughton. s. 251. ISBN 0-7905-2935-1. The termination -aim or -ayim used to be taken as the ordinary termination of the dual of nouns, and was explained as signifying the upper and lower cities  (see here [3] 27 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
    40. ^ Bosworth, Clifford Edmund (2007). Historic cities of the Islamic world. The Netherlands: Koninklijke Brill NV. ss. 225-226. ISBN 90-04-15388-8. Erişim tarihi: 17 Aralık 2011. 
    41. ^ Denise DeGarmo (9 Eylül 2011). "Abode of Peace?". Wandering Thoughts. Center for Conflict Studies. 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2011. 
    42. ^ “No city in the world, not even Athens or Rome, ever played as great a role in the life of a nation for so long a time, as Jerusalem has done in the life of the Jewish people.” David Ben-Gurion, 1947
    43. ^ “For three thousand years, Jerusalem has been the center of Jewish hope and longing. No other city has played such a dominant role in the history, culture, religion and consciousness of a people as has Jerusalem in the life of Jewry and Judaism. Throughout centuries of exile, Jerusalem remained alive in the hearts of Jews everywhere as the focal point of Jewish history, the symbol of ancient glory, spiritual fulfillment and modern renewal. This heart and soul of the Jewish people engenders the thought that if you want one simple word to symbolize all of Jewish history, that word would be ‘Jerusalem.’” Teddy Kollek (DC: Washington Institute For Near East Policy, 1990), pp. 19–20.
    44. ^ "Throughout history a great diversity of peoples has moved into the region and made Palestine their homeland: Canaanites, Jebusites, Philistines from Crete, Anatolian and Lydian Greeks, Hebrews, Amorites, Edomites, Nabateans, Arameans, Romans, Arabs, and European crusaders, to name a few. Each of them appropriated different regions that overlapped in time and competed for sovereignty and land. Others, such as Ancient Egyptians, Hittites, Persians, Babylonians, and Mongols, were historical 'events' whose successive occupations were as ravaging as the effects of major earthquakes ... Like shooting stars, the various cultures shine for a brief moment before they fade out of official historical and cultural records of Palestine. The people, however, survive. In their customs and manners, fossils of these ancient civilizations survived until modernity—albeit modernity camouflaged under the veneer of Islam and Arabic culture." Ali Qleibo, Palestinian anthropologist
    45. ^ "(With reference to Palestinians in Ottoman times) Although proud of their Arab heritage and ancestry, the Palestinians considered themselves to be descended not only from Arab conquerors of the seventh century but also from indigenous peoples who had lived in the country since time immemorial, including the ancient Hebrews and the Canaanites before them. Acutely aware of the distinctiveness of Palestinian history, the Palestinians saw themselves as the heirs of its rich associations." Walid Khalidi, 1984, Before Their Diaspora: A Photographic History of the Palestinians, 1876–1948. Institute for Palestine Studies
    46. ^ Azmi Bishara. "A brief note on Jerusalem". 22 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010. 
    47. ^ Eric H. Cline. "How Jews and Arabs Use (and Misuse) the History of Jerusalem to Score Points". 17 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010. 
    48. ^ Eli E. Hertz. "One Nation's Capital Throughout History" (PDF). 29 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Eylül 2010. 
    49. ^ Freedman, David Noel (1 Ocak 2000). Eerdmans Dictionary of the Bible. Wm B. Eerdmans Publishing. ss. 694-95. ISBN 0-8028-2400-5. 
    50. ^ Jerome Murphy-O'Connor, Keys to Jerusalem: Collected Essays, Oxford University Press, 2012 p. 4.
    51. ^ Jane M. Cahill, ‘Jerusalem at the time of the United Monarchy’, in Andrew G. Vaughn, Ann E. Killebrew (eds.)Jerusalem in Bible and Archaeology: The First Temple Period, Society of Biblical Literature, 2003p.33.
    52. ^ Israel Finkelstein, Neil Asher Silberman,The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts, Simon and Schuster 2002 p. 239.
    53. ^ Jerome Murphy-O'Connor, Keys to Jerusalem: Collected Essays, Oxford University Press, 2012 pp. 5-6.
    54. ^ K. L. Noll, Canaan and Israel in Antiquity: An Introduction, Continuum Publishing, 2002 p. 78.
    55. ^ Joshua 18:28)
    56. ^ Nadav Naʼaman, Canaan in the 2nd Millennium B.C.E., p. 189:'The book of Joshua cannot be treated as a reliable source for the reconstruction of the network of Canaanite cities . .Neither the mention of kings at Jericho, Ai, Bethel, Hebron and Debir, nor the presentation of Jerusalem as the head of a Canaanite coalition can be taken as evidence for reconstructing the reality in the late Bronze Age. One should not select evidence at random from the biblical source to support a theory. Conclusions must be drawn only on the basis of the early sources and the archaeological evidence’.
    57. ^ Nadav Naʼaman Canaan in the 2nd Millennium B.C.E., p. 183.
    58. ^ Israel Finkelstein, Neil Asher Silberman,The Bible Unearthed, p. 238.
    59. ^ 1 Samuel 31:1-13:2 Samuel 5:4-5; Finkelstein, Silberman, op.cit.p. 20.
    60. ^ a b Michael, E. (28 Şubat 2005). The Complete Book of When and Where: In The Bible And Throughout History. Tyndale House Publishers, Inc. ss. 20-1, 67. ISBN 0-8423-5508-1. 
    61. ^ Merling, David (26 Ağustos 1993). "Where is the Ark of the Covenant?". Andrew's University. 9 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2007. 
    62. ^ Zank, Michael. "Capital of Judah I (930–722)". Boston University. 28 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2007. 
    63. ^ Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 11
    64. ^ Zank, Michael. "Capital of Judah (930–586)". Boston University. 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2007. 
    65. ^ Robb Andrew Young, Hezekiah in History and Tradition,P:49
    66. ^ "The Broad Wall - Jerusalem Attractions, Israel". GoJerusalem.com. 3 Aralık 2012. 10 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012. 
    67. ^ "Department of Archaeology - Silwan, Jerusalem: The Survey of the Iron Age Necropolis". Tau.ac.il. 19 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012. 
    68. ^ "The Israelite Tower". The Jewish Quarter. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012. 
    69. ^ "First Temple period public water reservoir uncovered in Jerusalem-6-Sep-2012". Mfa.gov.il. 6 Eylül 2012. 5 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012. 
    70. ^ "Ezra 1:1–4; 6:1–5". Biblegateway.com. 24 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2010. 
    71. ^ Sicker, Martin (30 Ocak 2001). "Between Rome and Jerusalem: 300 Years of Roman-Judaean Relations". Praeger Publishers. s. 2. ISBN 0-275-97140-6. 
    72. ^ Zank, Michael. "Center of the Persian Satrapy of Judah (539–323)". Boston University. 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2007. 
    73. ^ "Nehemiah 1:3; 2:1–8". Biblegateway.com. 24 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2010. 
    74. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2013. 
    75. ^ "Golden Jerusalem By Menashe Har-El". 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2013. 
    76. ^ Jerusalem, Part 1: 1-704 edited by Hannah M. Cotton, Leah Di Segni, Werner Eck, Benjamin Isaac, Alla Kushnir-Stein, Haggai Misgav, Jonathan Price, Israel Roll, Ada Yardeni P: 79 [4] 27 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
    77. ^ Schiffman, Lawrence H. (1991). "From Text to Tradition: A History of Second Temple and Rabbinic Judaism". Ktav Publishing House. s. 60–79. ISBN 0-88125-371-5. 
    78. ^ Harel, Menashe (1977). "This Is Jerusalem". Canaan Publishing House. s. 68–95. ISBN 0-86628-002-2. 
    79. ^ Zank, Michael. "The Temple Mount". Boston University. 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2007. 
    80. ^ Crossan, John Dominic (26 Şubat 1993). "The Historical Jesus: the life of a Mediterranean Jewish peasant" (Reprinted bas.). San Francisco: HarperCollins. s. 92. ISBN 0-06-061629-6. from 4 BCE until 6 CE, when Rome, after exiling [Herod Archelaus] to Gaul, assumed direct prefectural control of his territories 
    81. ^ Elizabeth Speller, Following Hadrian: A Second-Century Journey Through the Roman Empire 27 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Oxford University Press, 2004, p. 218
    82. ^ Peter Schäfer (2003). "The Bar Kokhba war reconsidered: new perspectives on the second Jewish revolt against Rome". Mohr Siebeck. ss. 36-. ISBN 978-3-16-148076-8. 28 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2011. 
    83. ^ a b Lehmann, Clayton Miles (22 Şubat 2007). "Palestine: History". The On-line Encyclopedia of the Roman Provinces. The University of South Dakota. 10 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2007. 
    84. ^ Cohen, Shaye J. D. (1996). "Judaism to Mishnah: 135–220 C.E". Hershel Shanks (Ed.). Christianity and Rabbinic Judaism: A Parallel History of their Origins and Early Development. Washington DC: Biblical Archaeology Society. s. 196. 
    85. ^ Emily Jane Hunt,Christianity in the second century: the case of Tatian, 23 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Psychology Press, 2003, p. 7
    86. ^ Har-el, Menashe (1977). This Is Jerusalem. Canaan Publishing House. ss. 68-95. ISBN 0-86628-002-2. 
    87. ^ Zank, Michael. "Byzantian Jerusalem". Boston University. 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2007. 
    88. ^ Rodney Aist,The Christian Topography of Early Islamic Jerusalem,Brepols Publishers, 2009 p. 56:'Persian control of Jerusalem lasted from 614 to 629'.
    89. ^ Ben-Dov, M. Historical Atlas of Jerusalem. Translated by David Louvish. New York: Continuum, 2002, p. 171
    90. ^ Linquist, J.M., The Temple of Jerusalem, Praeger, London, 2008, p. 184
    91. ^ "The Significance of Jerusalem for Muslims". Pij.org. 2 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011. 
    92. ^ Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 7
    93. ^ Gil, Moshe (1997) [1983]. A History of Palestine, 634–1099 (İngilizce). Ethel Broido tarafından çevrildi. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 70-71. ISBN 0-521-59984-9. 
    94. ^ Runciman, Steven (1951). A History of the Crusades, Volume I: The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 3-4. 
    95. ^ Runciman, Steven (1951). A History of the Crusades, Volume I: The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 3-4. , citing Eutychius, Michael the Syrian and Elias of Nisibin. The many sources conserving the story are summarized in Hugues Vincent, F. M. Abel, Jérusalem Nouvelle 27 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1914 tome 2, pp. 930–932,
    96. ^ Rivka Gonen, Contested holiness: Jewish, Muslim, and Christian perspectives on the Temple Mount in Jerusalem, Ktav Publishing House, 2003, p. 85.
    97. ^ Hoppe, Leslie J. (Ağustos 2000). The Holy City: Jerusalem in the Theology of the Old Testament. Michael Glazier Books. s. 15. ISBN 0-8146-5081-3. 
    98. ^ Shalem, Yisrael. "The Early Arab Period – 638–1099". Ingeborg Rennert Center for Jerusalem Studies, Bar-Ilan University. 16 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2008. 
    99. ^ Adrian J. Boas, Jerusalem in the Time of the Crusades, Routledge 2001, pp. 14,35.
    100. ^ Hull, Michael D. (Haziran 1999). "First Crusade: Siege of Jerusalem". Military History. 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2007. 
    101. ^ a b "Main Events in the History of Jerusalem". Jerusalem: The Endless Crusade. The CenturyOne Foundation. 2003. 13 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2007. 
    102. ^ Adrian J. Boas, Jerusalem in the Time of the Crusades, Routledge 2001, pp. 16,19
    103. ^ Abu-Lughod, Janet L.; Dumper, Michael (2007). Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. s. 209. ISBN 978-1-57607-919-5. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2009. 
    104. ^ Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 25.
    105. ^ Amnon Cohen. "Economic Life in Ottoman Jerusalem"; Cambridge University Press, 1989
    106. ^ Salmon, Thomas (1744). Modern history or the present state of all nations. s. 461. Erişim tarihi: 28 Ocak 2011. 
    107. ^ a b The Jerusalem Mosaic 31 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Hebrew University, 2002
    108. ^ a b c Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 37
    109. ^ 1834 Palestinian Arab Revolt
    110. ^ Encyclopedia Judaica, Jerusalem, Keter, 1978, Volume 9, "State of Israel (Historical Survey)", pp. 304–306
    111. ^ Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 35
    112. ^ Eylon, Lili (Nisan 1999). "Jerusalem: Architecture in the Late Ottoman Period". Focus on Israel. Israel Ministry of Foreign Affairs. 29 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2007. 
    113. ^ Ellen Clare Miller, Eastern Sketches – notes of scenery, schools and tent life in Syria and Palestine. Edinburgh: William Oliphant and Company. 1871. Page 126: 'It is difficult to obtain a correct estimate of the number of inhabitants of Jerusalem...'
    114. ^ Jankowski, James P. (1997). Rethinking Nationalism in the Arab Middle East. Columbia University Press. s. 174. ISBN 0231106955. 
    115. ^ Jaffe, Eliezer David (1983). Israelis in Institutions: Studies in child placement, practice, and policy. Taylor & Francis. s. 3. ISBN 0-677-05960-4. 
    116. ^ Fromkin, David (1 Eylül 2001). A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East (2. reprinted bas.). Owl Books e. ss. 312-3. ISBN 0-8050-6884-8. 
    117. ^ "Chart of the population of Jerusalem". Focusonjerusalem.com. 11 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2010. 
    118. ^ Tamari, Salim (1999). "Jerusalem 1948: The Phantom City" (Reprint). Jerusalem Quarterly File, 3. 9 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2007. 
    119. ^ a b Eisenstadt, David (26 Ağustos 2002). "The British Mandate". Jerusalem: Life Throughout the Ages in a Holy City. Bar-Ilan University Ingeborg Rennert Center for Jerusalem Studies. 16 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2007. 
    120. ^ a b "History". The Hebrew University of Jerusalem. 5 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2007. 
    121. ^ "Considerations Affecting Certain of the Provisions of the General Assembly Resolution on the "Future Government of Palestine": The City of Jerusalem". The United Nations. 22 Ocak 1948. 26 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2007. 
    122. ^ a b Lapidoth, Ruth (30 Haziran 1998). "Jerusalem: Legal and Political Background". Israel Ministry of Foreign Affairs. 7 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2008. 
    123. ^ Benny Morris, 1948 (2008), pp. 218–219.
    124. ^ Mordechai Weingarten
    125. ^ Cattan, Henry (1981) Jerusalem. Croom Helm. ISBN 0-7099-0412-6. Page 51. Number of Arab districts under Jewish control.
    126. ^ Asali, K. J. (1989) Jerusalem in History. Scorpion Publishing. ISBN 0-905906-70-5. Page 259. Estimate of number of refugees. (Michael C. Hudson)
    127. ^ "No Man's Land". Jposttravel.com. 24 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2010. 
    128. ^ Klein, Menachem (2002). "Chapter 5: Rule and Role in Jerusalem". Breger, Marshall J.; Ahimeir, Ora (Ed.). Jerusalem: A City and Its Future. Jerusalem Institute for Israel Studies, Syracuse University Press. s. 145. ISBN 0-8156-2912-5. 31 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2012. On December 5, 1948, Prime Minister Ben-Gurion claimed Jerusalem as part of Israel and eight days later the Israeli Knesset declared it the capital of Israel. 
    129. ^ "Legal Status in Palestine". Birzeit University Institute of Law. 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2008. 
    130. ^ Michael Dumper, The Politics of Jerusalem Since 1967,Columbia University Press, 1997:'‘Israeli West Jerusalem was made the capital of the State of Israel’ '(p. 21); 'in 1953 the Hashemites granted East Jerusalem the status of amana (trusteeship) and made it the “second capital” of Jordan.' (p. 33)
    131. ^ Announcement in the UK House of Commons of the recognition of the State of Israel and also of the annexation of the West Bank by the State of Jordan. Commons Debates (Hansard) 5th series, Vol 474, pp. 1137–1141. 27 April 1950. scan (PDF)
    132. ^ Martin Gilbert, "Jerusalem: A Tale of One City" 12 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New Republic, 14 November 1994
    133. ^ Al-Kuwayt, Jāmiʻat; Al-Filasṭīnīyah, Muʼassasat al-Dirāsāt (1978). "Institute for Palestine Studies and Kuwait University". Journal of Palestine Studies. Washington, DC: Institute For Palestine Studies. 7 (25–28): 194. 
    134. ^ Oren, M, Six Days of War, ISBN 0-345-46192-4, p. 307
    135. ^ Al-Kuwayt, Jāmiʻat; Institute For Palestine Studies (Washington, D.C.); Al-Filasṭīnīyah, Muʼassasat al-Dirāsāt (1978). "Institute for Palestine Studies and Kuwait University". Journal for Palestine Studies. 7 (25–28). s. 194. 
    136. ^ "13 Law and Administration Ordinance -Amendment No". Mfa.gov.il. 7 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2011. 
    137. ^ "Basic Law- Jerusalem- Capital of Israel". Israeli Ministry of Foreign Affairs. 22 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2008. 
    138. ^ Mosheh ʻAmirav,Jerusalem Syndrome: The Palestinian-Israeli Battle for the Holy City, Sussex University Press, 2009 p. 27:'In the summer of 2006, these two countries also announced the adoption of a new policy whereby they would no longer recognize Israel's sovereignty in Jerusalem, and transferred their embassies out of the city'.
    139. ^ "Jewish Inroads in Muslim Quarter: Settlers' Project to Alter Skyline of Jerusalem's Old City" 11 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Washington Post Foreign Service, 11 February 2007; Page A01
    140. ^ Seid, Mike (25 Ekim 2007). "Western Wall was never part of temple". The Jerusalem Post. Erişim tarihi: 9 Aralık 2012. 
    141. ^ "Camp David: An Exchange". The New York Review of Books. 20 Eylül 2001. 30 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012. 
    142. ^ Amirav,Jerusalem Syndrome, ibid. p. 29.
    143. ^ "Biblical verses on public display: the Peace Monument". 16 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2013. 
    144. ^ Medvedev reaffirms Soviet recognition of Palestine (Ynet News, January 18, 2011) 26 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Russian president says Moscow has not changed its position since 1988 when it 'recognized independent Palestinian state with its capital in east Jerusalem'"
    145. ^ China supports Palestinian UN bid (Xinhua, September 8, 2011) 16 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "China recognizes Palestine as a country with east Jerusalem as its capital and possessing full sovereignty and independence, in accordance with borders agreed upon in 1967, according to Jiang"
    146. ^ Resolution 58/292. Status of the Occupied Palestinian Territory, including East Jerusalem 6 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (doc.nr. A/RES/58/292 d.d. 17 May 2004)
    147. ^ Cabrera, Enrique (31 Aralık 1998). Drought Management Planning in Water Supply Systems. Springer. s. 304. ISBN 0-7923-5294-7. The Old City of Jerusalem (760 m) in the central hills 
    148. ^ Bergsohn, Sam (15 Mayıs 2006). "Geography". Cornell University. 14 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2007. 
    149. ^ "The Water Supply of Jerusalem, Ancient and Modern", E. W. G. Masterman, The Biblical World, Vol. 19, No. 2 (Feb 1902), pp. 87–112, University of Chicago Press
    150. ^ Rosen-Zvi, Issachar (Haziran 2004). Taking Space Seriously: Law, Space and Society in Contemporary Israel. Ashgate Publishing. s. 37. ISBN 0-7546-2351-3. Thus, for instance, the distance between the four large metropolitan regions are—39 miles 
    151. ^ Federman, Josef (18 Ağustos 2004). "Debate flares anew over Dead Sea Scrolls". AP via MSNBC. 13 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2007. 
    152. ^ "Introduction". The Tell es-Safi/Gath Archaeological Expedition. Bar Ilan University. 5 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2007.  (Image located here [5])
    153. ^ "Map of Israel". Eye On Israel. 21 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2007.  (See map 9 for Jerusalem)
    154. ^ ""One more Obstacle to Peace" – A new Israeli Neighborhood on the lands of Jerusalem city". The Applied Research Institute – Jerusalem. 10 Mart 2007. 31 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2007.  (Image located here [6] 7 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
    155. ^ "Monthly Averages for Jerusalem, Israel". The Weather Channel. 11 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2007. 
    156. ^ Ma'oz, Moshe (Mart 2000). Jerusalem: Points of Friction-And Beyond. Brill Academic Publishers. ss. 44-6. ISBN 90-411-8843-6. 
    157. ^ "Long Term Climate Information for Israel". Ağustos 2016. 14 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. (İbranice)
    158. ^ Usiel Oskar Schmelz, in Ottoman Palestine, 1800-1914: studies in economic and social history, Gad G. Gilbar, Brill Archive, 1990 [7] 28 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
    159. ^ "Population and Density per km² in Localities Numbering Above 5,000 Residents on 31 XII 2005" (PDF). Israel Central Bureau of Statistics. 2006. 13 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Nisan 2007. 
    160. ^ "Arab population growth outpaces Jews in Jerusalem" 24 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Reuters, 26 September 2000
    161. ^ Sel, Neta. "Jerusalem: More tourists, fewer Jews". YNet. 26 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2007. 
    162. ^ Karl Vick, The Ultra-Holy City 7 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., at Time Magazine, 13 August 2012.
    163. ^ Hockstader, Lee. "Jewish Drop In Jerusalem Worries Israel". The Washington Post via Cornell University. 9 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2007. 
    164. ^ "Most Jerusalemites Attend Hareidi-Religious Schools". Arutz Sheva. 27 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2009. 
    165. ^ Nadav Shragai (21 Mayıs 2009). "Most of Jerusalem's non-Jewish children live below poverty line". Haaretz. 23 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2011. 
    166. ^ Richard Boudreaux. "Clashing values alter a city's face". Los Angeles Times. 21 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2009. 
    167. ^ Greg Myre (13 Mayıs 2007). "Israeli Riddle: Love Jerusalem, Hate Living There". New York Times. 9 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2009. 
    168. ^ Ken Ellingwood (4 Haziran 2007). "Change cast in concrete". Los Angeles Times. 20 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2009. 
    169. ^ Ken Ellingwood (4 Haziran 2007). "Change cast in concrete". Los Angeles Times. 14 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2009. 
    170. ^ Laub, Karin (2 Aralık 2006). "Jerusalem Barrier Causes Major Upheaval". The Associated Press via The Washington Post. 11 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2007. 
    171. ^ a b Cidor, Peggy (15 Mart 2007). "Corridors of Power: A tale of two councils". The Jerusalem Post. 16 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2007. 
    172. ^ Coker, Margaret (11 Kasım 2006). "Jerusalem Becomes A Battleground Over Gay Rights Vs. Religious Beliefs". Cox Newspapers. 23 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2007. 
    173. ^ Plascov, Avi (2008). The Palestinian refugees in Jordan 1948–1957. Routledge. s. 2. ISBN 978-0-7146-3120-2. Erişim tarihi: 11 Aralık 2009. 
    174. ^ Bovis, H. Eugene (1971). The Jerusalem question, 1917–1968. Hoover Institution Press,U.S. s. 40. ISBN 978-0-8179-3291-6. Erişim tarihi: 11 Aralık 2009. 
    175. ^ Ben-Gurion, David (5 Aralık 1949). "Statements of the Prime Minister David Ben-Gurion Regarding Moving the Capital of Israel to Jerusalem". The Knesset. 16 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2007. 
    176. ^ "Jerusalem and Berlin Embassy Relocation Act of 1998". The Library of Congress. 3 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2007. 
    177. ^ "Embassies and Consulates in Israel". Israel Science and Technology Directory. 18 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2021. 
    178. ^ "Jerusalem must be capital of both Israel and Palestine, Ban says". United Nations. 28 Ekim 2009. 9 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2010. 
    179. ^ In the Palestine Liberation Organization's Palestinian Declaration of Independence of 1988, Jerusalem is stated to be the capital of the State of Palestine. In 2000 the Palestinian Authority passed a law designating the city as such, and in 2002 this law was ratified by Chairman Yasser Arafat. See Arafat Signs Law Making Jerusalem Palestinian Capital 30 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., People's Daily, published 6 October 2002; Arafat names Jerusalem as capital 16 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News, published 6 October 2002.
    180. ^ "The State of Israel: The Judicial Authority". 27 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2007. 
    181. ^ a b Jerusalem as administrative capital of the British Mandate:
    182. ^ a b Dore Gold. "Jerusalem in International Diplomacy". 28 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2008. 
    183. ^ a b "No agreement without a Palestinian capital in Jerusalem: Mahmoud Abbas". Timesofindia.indiatimes.com. 10 Haziran 2010. 13 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2011. 
    184. ^ a b Bard, Mitchell G. Will Israel Survive?
    185. ^ "English gateway to the Knesset website". 22 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2007. 
    186. ^ Guinn, David E. (2 Ekim 2006). Protecting Jerusalem's Holy Sites: A Strategy for Negotiating a Sacred Peace (1. bas.). Cambridge University Press. s. 142. ISBN 0-521-86662-6. 
    187. ^ "Parshat Re'eh: No Jerusalem in Torah - Israel Opinion, Ynetnews". Ynetnews.com. 20 Haziran 1995. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011. 
    188. ^ "What is the Western Wall?". The Kotel. 13 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2007. 
    189. ^ Goldberg, Monique Susskind. "Synagogues". Ask the Rabbi. Schechter Institute of Jewish Studies. 31 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2007. 
    190. ^ Segal, Benjamin J. (1987). Returning: The Land of Israel as Focus in Jewish History. Jerusalem, Israel: Department of Education and Culture of the World Zionist Organization. s. 124. 23 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2007. 
    191. ^ The Jewish injunction to pray toward Jerusalem comes in the Orach Chayim section of Shulchan Aruch (94:1) – "When one rises to pray anywhere in the Diaspora, he should face towards the Land of Israel, directing himself also toward Jerusalem, the Temple, and the Holy of Holies."
    192. ^ From the King James Version of the Bible: "And when the days of her purification according to the law of Moses were accomplished, they brought [Jesus] to Jerusalem, to present him to the Lord;" (Luke 2:22)
    193. ^ From the King James Version of the Bible: "And they come to Jerusalem: and Jesus went into the temple, and began to cast out them that sold and bought in the temple, and overthrew the tables of the moneychangers, and the seats of them that sold doves;" (Mark 11:15)
    194. ^ Stump, Keith W. (1993). "Where Was Golgotha?". Worldwide Church of God. 19 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2007. 
    195. ^ Ray, Stephen K. (Ekim 2002). St. John's Gospel: A Bible Study Guide and Commentary for Individuals and Groups. San Francisco, CA: Ignatius Press. s. 340. ISBN 0-89870-821-4. 
    196. ^ O'Reilly, Sean (30 Kasım 2000). PilgrFile: Adventures of the Spirit (1. bas.). Travelers' Tales. s. 14. ISBN 1-885211-56-2. The general consensus is that the Church of the Holy Sepulchre marks the hill called Golgotha, and that the site of the Crucifixion and the last five Stations of the Cross are located under its large black domes. 
    197. ^ Cordesman, Anthony H. (30 Ekim 2005). "The Final Settlement Issues: Asymmetric Values & Asymmetric Warfare". The Israeli-Palestinian War: Escalating to Nowhere. Praeger Security International. s. 62. ISBN 0-275-98758-2. 
    198. ^ Peters, Francis E. (20 Ekim 2003). "Muhammad the Prophet of God". The Monotheists: The Peoples of God. Princeton University Press. ss. 95-6. ISBN 0-691-11460-9. 
    199. ^ "Sahih Bukhari". Compendium of Muslim Texts. University of Southern California. 27 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2011.  (from an English translation of Sahih Bukhari, Volume IX, Book 93, Number 608)
    200. ^ "Merits of the Helpers in Madinah (Ansaar) - Hadith Sahih Bukhari". Haditsbukharionline.blogspot.ca. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012. 
    201. ^ "About the Museum". The Israel Museum, Jerusalem. 25 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2007. 
    202. ^ "Shrine of the Book". The Israel Museum, Jerusalem. 25 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2007. 
    203. ^ "The Rockefeller Archaeological Museum". The Israel Museum, Jerusalem. 16 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2007. 
    204. ^ "The Rockefeller Archaeological Museum: About the Museum: The Permanent Exhibition". The Israel Museum, Jerusalem. 11 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2007. 
    205. ^ "Yad Vashem". The Holocaust Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority. 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2007. 
    206. ^ "About Yad Vashem". The Holocaust Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority. 17 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2007. 
    207. ^ a b "History". Jerusalem Orchestra. 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2007. 
    208. ^ "The Jerusalem Centre for the Performing Arts". Jerusalem Theater. 2 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2007. 
    209. ^ "Israel bans Palestinian cultural events – Israel News, Ynetnews". Ynetnews.com. 20 Haziran 1995. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2010. 
    210. ^ "History". Palestinian National Theatre. 9 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2007. 
    211. ^ "Palestine Youth Orchestra". Ncm.birzeit.edu. 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011. 
    212. ^ Joel Epstein, "Teaching in Palestine", The Strad June 2009, p. 42.
    213. ^ "List of Palestinian Cultural & Archeological Sites". Jerusalem Media & Communication Centre. 25 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2008. 
    214. ^ "Jerusalem Center for Middle Eastern Music and Dance". Jerusalemfoundation.org. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011. 
    215. ^ "''"Speaking Art" Conference: Jewish-Arab Dialogue Through the Arts'' at the Jerusalem Intercultural Center". Jicc.org.il. 28 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011. 
    216. ^ "The Jewish-Arab Youth Orchestra". Jerusalemfoundation.org. 5 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2010. 
    217. ^ a b c d Dumper, Michael (15 Nisan 1996). The Politics of Jerusalem Since 1967. Columbia University Press. ss. 207-10. ISBN 0-231-10640-8. 
    218. ^ Hasson, Nir (20 Mayıs 2012). "Report: 78% of East Jerusalem Palestinians live in poverty". Haaretz. 6 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012. 
    219. ^ "Employed Persons, by Industry, District and Sub-District of Residence, 2005" (PDF). Israeli Central Bureau of Statistics. 19 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2007. 
    220. ^ Solomon, Shoshanna (1 Kasım 2001). "Facets of the Israeli Economy – Transportation". Israel Ministry of Foreign Affairs. 16 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2007. 
    221. ^ https://icimdekigezgin.com/kudus/ 22 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - İçimdeki Gezgin - Kudüs - Kutsal Şehir Rehberi Ulaşım
    222. ^ "Times Higher Education". Times Higher Education. 9 Ekim 2008. 2 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2009. 
    223. ^ Hershko, Avram. "Avram Hershko". The Nobel Foundation. 30 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2007. 
    224. ^ Gross, David. "David J. Gross". The Nobel Foundation. 30 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2007. 
    225. ^ Kahneman, Daniel. "Daniel Kahneman". The Nobel Foundation. 30 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2007. 
    226. ^ "About the Library: Main Collections". Jewish National and University Library. 15 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2007. 
    227. ^ "Science & Technology". al-Quds University. 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2007. 
    228. ^ "Urgent Appeal". al-Quds University. 17 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2007. 
    229. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Matthew Kalman isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
    230. ^ "About JCT". Jerusalem College of Technology. 1 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2007. 
    231. ^ Wohlgelernter, Elli (28 Aralık 2000). "The village of Mir, where Torah once flowed". Jewish Agency for Israel. 2 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2007. 
    232. ^ "Summary". Second Class Discrimination Against Palestinian Arab Children in Israel's Schools. Human Rights Watch. Eylül 2001. 18 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2007. 
    233. ^ "Bridging the gap". 16 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020. 
    234. ^ Lis, Jonathan (21 Nisan 2008). "Mayor to raise funds for E. J'lem Arabs to block Hamas". Haaretz. 13 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2011. 
    235. ^ Or Kashti (18 Mart 2007). "8,000 new classrooms to be built in Arab, ultra-Orthodox schools". 7 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2009. 
    236. ^ Torstrick, Rebecca L. (30 Haziran 2004). Culture and Customs of Israel. Greenwood Press. s. 141. ISBN 0-313-32091-8. The two most popular spectator sports in Israel are football and basketball. 
    237. ^ Griver, Simon (Ekim 1997). "Betar Jerusalem: A Local Sports Legend Exports Talent to Europe's Top Leagues". Israel Magazine via the Israel Ministry of Foreign Affairs. 31 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2007. 
    238. ^ "בית"ר ירושלים האתר הרשמי – דף הבית". Bjerusalem.co.il. 23 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2010. 
    239. ^ Eldar, Yishai (1 Aralık 2001). "Jerusalem: Architecture Since 1948". Israeli Ministry of Foreign Affairs. 3 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2007. 
    240. ^ "Palestinian Football Association, Jabal Al-Mokaber". Pfa.ps. 23 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2011. 
    241. ^ Football and the wall: The divided soccer community of Jerusalem 22 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., by James Montague, CNN 17 September 2010
    242. ^ Baskin, Rebecca (20 Ocak 2010). "First Jerusalem marathon to be held in 2011". The Jerusalem Post. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
    243. ^ Davidovich, Joshua (16 Mart 2012). "Kenyan slogs out Jerusalem marathon win through soggy weather". The Times of Israel. AP. 6 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
    244. ^ Ward, Harold (16 Mart 2012). "Thousands brave rain, wind for Jerusalem marathon". AFP. 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
    245. ^ Pazornik, Amanda (27 Ocak 2011). "Jerusalem hills won't faze local marathon runners". Jweekly. 19 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
    246. ^ "Interactive course map". Municipality of Jerusalem. 28 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
    247. ^ "Jerusalem's tallest buildings - Top 20 | Statistics". Emporis. 12 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012. 
    248. ^ "Holyland Tower 2 | Buildings". Jerusalem /: Emporis. 12 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012. 

    Dış bağlantılar

    [değiştir | kaynağı değiştir]
    Vikipedi'nin kardeş projelerinden
    Kudüs
    hakkında daha fazla bilgi edinin
    Vikisözlük'te ara Vikisözlük'te tanımlar
    Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
    Vikikaynak'ta ara Vikikaynak'ta belgeler
    Vikigezgin'de ara Vikigezgin'de seyahat bilgileri
    "https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kudüs&oldid=34419858" sayfasından alınmıştır