İçeriğe atla

Bzıyiko Savaşı: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][inceleme bekliyor]
← Önceki sürümle aradaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
SpdyBot (mesaj | katkılar)
Botlar
392.835 değişiklik
k →Kaynakça: Bot: kaynak dz. (hata bildir)
İmmoBot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.385.942 değişiklik
 
(Başka bir kullanıcı tarafından yapılan 3 ara revizyon gösterilmiyor)
1. satır: 1. satır:
{{Öksüz|tarih=Kasım 2023}}
{{Savaş bilgi kutusu
{{Savaş bilgi kutusu
|çatışma = Bzıyiko Muharebesi
| çatışma = Bzıyiko Muharebesi
|parçası =
| parçası = [[Çerkes Devrimi]]
|resim = Circassians (Geoffroy, 1845).JPG
| başlık =
|başlık =
| tarih = 10 Haziran 1796
|tarih = 10 Haziran 1796
| yer = [[Çerkesya]]
|yer = [[Çerkesya]]
| bölge = Bzıyiko Nehri'nin kıyısı
|bölge = [[Bzıyiko nehri]] yanı
| sebep =
⚫
| sonuç = [[Bjeduğ]] ordusunun kesin galibiyeti
|sebep = Ayaklanan avamın oluşturduğu güçler ile feodaller arasında
⚫
| coğrafi_değişiklikler =
⚫
|sonuç = [[Bjeduğ]] ordusunun kesin galibiyeti
⚫
| savaşan1 = [[Şapsığlar|Şapsığ]] ve [[Abzah]] Avam Ordusu
⚫
|coğrafi_değişiklikler =
| savaşan2 = Feodal [[Bjeduğ]] Ordusu
⚫
|savaşan1 = [[Şapsığlar|Sapsığ]] ve [[Abzahlar]]ın ayaklanan avamının oluşturduğu ordu güçleri
|savaşan2 = [[Bjeduğ]] Ordusu
| savaşan3 =
|savaşan3 =
| komutan1 = Çipako Ahmed
|komutan1 = [[Çipako Ahmed]]
| komutan2 = Prens Hacemıko Batceriy
|komutan2 = [[Pşı Hacemıko Batceriy]]
| komutan3 =
|komutan3 =
| güç1 = 10,000-12,000
|güç1 = 10.000 - 12.000
| güç2 = 4,500-5,500
|güç2 = 4.500 - 5.500
| güç3 =
|güç3 =
| kayıp1 = 400 Şapsığ-Abzeh
|kayıp1 = 400 Şapsığ-Abzeh
| kayıp2 = 360 Bjeduğ, 9 [[Kozak]]
|kayıp2 = 360 Bjeduğ, 9 Kazak
| kayıp3 =
|kayıp3 =
| notlar =
|notlar =
}}
}}
'''Bzıyiko Muharebesi''' ya da '''Bzeyko Muharebesi''' ([[Batı Çerkesçe]]: Бзыикъо Зао, [[Doğu Çerkesçesi|Doğu Çerkesçe]]: Бзыикъуэ Зауэ, [[Rusça]]: Бзиюкская битва ), ayaklanan [[Çerkesler (Adığeler)|Çerkes]] avamın oluşturduğu güçler ile feodaller arasında, 10 Haziran 1796'da Bzıyiko / Bzıyuk Irmağı kıyısında gerçekleşen savaştır.
'''Bzıyiko Muharebesi''' ya da '''Bzeyko Muharebesi''' ([[Batı Çerkesçe]]: Бзыикъо Зао, [[Doğu Çerkesçesi|Doğu Çerkesçe]]: Бзыикъуэ Зауэ, [[Rusça]]: Бзиюкская битва), ayaklanan [[Çerkesler (Adığeler)|Çerkes]] avamın oluşturduğu güçler ile feodaller arasında, 10 Haziran 1796'da Bzıyiko / Bzıyuk Irmağı kıyısında gerçekleşen savaştır.


== Tarihçe ==
== Tarihçe ==
10 Haziran 1796'da gerçekleşen Bzıyiko Muharebesi, Çerkes Tarihi'nin ve özelde Bjeduğ Tarihi'nin trajik ve üzücü olaylarındandır. Olay, özü itibarıyla kabileler arası bir anlaşmazlık değildir. Sapsığ Kabilesi, avam kesimden bir grup ile feodal bir aile arasında meydana gelen bir anlaşmazlık, sosyolojik değişimlerin başladığı dönem itibarıyla de büyüyerek yayılmış, kontrolden çıkan süreç sonunda da kabileleri karşı karşıya getirmiştir.
Savaş, kabileler arası bir anlaşmazlık değildir. Şapsığların halk kesiminden bir grup ile feodal bir aile arasında başlayan bir çatışma, dönemin sosyolojik değişimleriyle birlikte büyüyerek yayılmış ve kontrolden çıkarak kabileleri birbirine düşürmüştür.


Vunereko Ray, Bzıyiko Savaşı makalesinde olaydan şu şekilde söz etmektedir:
Vunereko Ray, Bzıyiko Savaşı makalesinde olaydan şu şekilde söz etmektedir:
...
...
"Hanceri’den başlayarak bugüne dek bilim adamları bu konuda yazı yazıyor, farklı görüşler ortaya koyuyor. 70'li yıllara gelinceye dek, Avle Pşımaf’ın yazdığına göre, bu konuda 53 ayrı çalışma yayınlanmış. Ondan sonra da yayınlanan çalışmalar var. 1996 yılında, Bzıyiko Savaşı’nın 200’üncü yılı nedeniyle [[Mıyekuape|Mıyekuape’de]] bilim adamları büyük bir toplantı yapmışlardı.
"Hanceri’den başlayarak bugüne dek bilim adamları bu konuda yazı yazıyor, farklı görüşler ortaya koyuyor. 70'li yıllara gelinceye dek, Avle Pşımaf’ın yazdığına göre, bu konuda 53 ayrı çalışma yayınlanmış. Ondan sonra da yayınlanan çalışmalar var. 1996 yılında, Bzıyiko Savaşı’nın 200’üncü yılı nedeniyle [[Maykop]]'ta bilim adamları büyük bir toplantı yapmışlardı.


Çoğu bilim insanı, Çerkesya'da (süregelen) sınıfsal savaşın, Bzıyiko Savaşı’nın başlatılmasında da, bitirilmesinde de önemli etkisi olduğu görüşünde. Savaş, Şapsığ fekol’leri (avam tabakası) Abzah ve Natuhuayların da katılmasıyla Şapsığların kendi topraklarından kovdukları Şerel’ıko Lekoleşler’i (soyluları) ve onların safında yer alan Bjeduğ Pşı (Prens), Vork (Şövalye)leri arasında oldu.
Çoğu araştırmacı, Çerkesya'da (süregelen) sınıfsal savaşın, Bzıyiko Savaşı’nın başlatılmasında da, bitirilmesinde de önemli etkisi olduğu görüşünde. Savaş, Şapsığ fekol’leri (avam tabakası), [[Abzahlar|Abzah]] ve [[Natuhaylar]]ın da katılmasıyla Şapsığların kendi topraklarından kovdukları Şeretlıqo Tlekotleşler’i (soyluları) ve onların safında yer alan Bjeduğ Pşıları (Prens) ile Vorkları (Şövalye) arasında oldu.


Bzıyiko Vadisinde meydana gelen bu olay, aynı amaçla dünyada yapılmış diğer savaşlarla kıyaslanıyor. Söz gelimi, Fransa’da meydana gelen ihtilale benzetenler vardır. Bzıyiko Savaşı’nı, en son [[Mıyekuape|Mıyekuape’de]] yapılmış olan konferansta bu görüş ağırlıktaydı. Fakat bilim insanı Bıj Ali, Çerkesya'da 18. yüzyılın sonlarında yaşama geçirilen demokratik yaşam ve anlayışının başlaması, Bzıyiko Savaşı’nın yapılmasında etkili olduğu görüşünde."<ref name="BZEYİKO SAVAŞI">{{Web kaynağı | soyadı = Atalay | ad = Mevlüt | başlık = Bir Halk, Farklı İki Dünya | url = http://www.kaffed.org/index.php/bilgi-belge/adigey/item/235-bir-halk.html | erişimtarihi = 2 Aralık 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140209180353/http://www.kaffed.org/index.php/bilgi-belge/adigey/item/235-bir-halk.html | arşivtarihi = 9 Şubat 2014 | ölüurl =evet}}</ref>
Bzıyiko Vadisinde meydana gelen bu olay, aynı amaçla dünyada yapılmış diğer savaşlarla kıyaslanıyor. Söz gelimi olarak Fransız İhtilaline benzetilmektedir. Bzıyiko Savaşının Maykop'ta yapılmış olan konferansında bu görüş ağırlıktaydı. Fakat araştırmacı Bıj Ali, Çerkesya'da 18. yüzyılın sonlarında yaşama geçirilen demokratik yaşam ve anlayışının başlamasında, Bzıyiko Savaşı’nın etkili olduğu görüşünde."<ref name="BZEYİKO SAVAŞI">{{Web kaynağı | soyadı = Atalay | ad = Mevlüt | başlık = Bir Halk, Farklı İki Dünya | url = http://www.kaffed.org/index.php/bilgi-belge/adigey/item/235-bir-halk.html | erişimtarihi = 2 Aralık 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140209180353/http://www.kaffed.org/index.php/bilgi-belge/adigey/item/235-bir-halk.html | arşivtarihi = 9 Şubat 2014 | ölüurl =evet}}</ref>


=== Muharebenin Gelişimi ===
=== Muharebenin Gelişimi ===
Ayaklanan avamın oluşturduğu güçler ile feodaller arasında, 10 Haziran 1796'da Bzeyko / Bziyuk Irmağı (Бзиюк / Бзюк Река) kıyısında gerçekleşen Bzeyko Muharebesi, Adige Savaş Tekniği ve Taktikleri'ne ilişkin örneklerdendir.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Остахов|ad=А.А.|başlık=Состояние Военного Искуства Адыгов XV-XIX вв. Adigelerin Askerlik Sanatı (XV-XIX YY)|yıl=2011|yer=Пятигорск Pyatigorsk}}</ref>
Ayaklanan avamın oluşturduğu güçler ile feodal güçler arasında, 10 Haziran 1796'da Bziyko / Bziyuk Irmağı (Бзиюк / Бзюк Река) kıyısında gerçekleşen Bziyıko Muharebesi, Çerkes Savaş tekniğine ve taktiklerine ilişkin örneklerdendir.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Остахов|ad=А.А.|başlık=Состояние Военного Искуства Адыгов XV-XIX вв. Adigelerin Askerlik Sanatı (XV-XIX YY)|yıl=2011|yer=Пятигорск Pyatigorsk}}</ref>


==== Muharebenin teknik ve taktiği hakkında askeri bir inceleme ====
==== Muharebenin teknik ve taktiği hakkında askeri bir inceleme ====


A.A. Ostakhov, Adigelerin Askerlik Sanatı adlı incelemesinde Adigelerin savaş taktiklerini anlattığı çalışmasında, bu taktiklere örnek teşkil etmesi sebebiyle Bzeyko Muharebesi'ne de yer vermiştir. İlgili bölüm aşağıda sunulmaktadır:
A.A. Ostakhov, "Adigelerin Askerlik Sanatı" adlı incelemesinde Çerkeslerin savaş taktiklerini anlattığı çalışmasında, bu taktiklere örnek teşkil etmesi sebebiyle Bzeyko Muharebesi'ne de yer vermiştir. İlgili bölüm aşağıda sunulmaktadır:


==== Muharebenin güç dağılımı ====
==== Muharebenin güç dağılımı ====


Yukarıda da görüleceği gibi, farklı kaynaklarda orduların büyüklüklerine ilişkin farklı değerler verilmektedir;<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Потто|ad=В.А|başlık=Кавказская Война. Kafkas Savası|yıl=2006|yer=Москва}}</ref>
Farklı kaynaklarda orduların büyüklüklerine ilişkin farklı değerler verilmektedir.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Потто|ad=В.А|başlık=Кавказская Война. Kafkas Savası|yıl=2006|yer=Москва}}</ref> İsyancı güçler için 10,000, 12,000 ve 18,000, feodal güçler için 4,000 ve 5,000 gibi farklılıklar mevcuttur. Ayrıca, kaynaklarda orduların alt birliklerine ilişkin sayısal herhangi bir ayrıntı da bulunmamaktadır. Ancak, bazı ipuçları ve dönemin askeri yaklaşımları dikkate alınarak tahminleme yapılmıştır.
{| class="wikitable"

|+
İsyancı güçler için 10.000, 12.000, 18.000, feodal güçler için 4.000, 5.000 gibi farklılıklar mevcuttur.
!Ordu

!Toplam Asker
Ayrıca, kaynaklarda orduların alt birliklerine ilişkin sayısal herhangi bir ayrıntı da bulunmamaktadır.
!Süvari

!Piyade
Ancak, bazı ipuçları ve dönemin askeri yaklaşımları dikkate alınarak tahminleme yapılmıştır.
!Topçu

!Top
'''İSYANCI GÜÇLER'''
!Avcı
<br />
!Komutan
(Sapsığ ve Abzahların ayaklanan avamının oluşturduğu ordu güçleri) 10.000 - 12.000
|-

|İsyancı
Komutanlar : Çipako Ahmed
|10,000-12,000

Süvari Birliği : 3.000 - 4.000
|3,000-4,000
|6,500-7,000

|0
Piyade Birliği : 6.500 - 7.000
|0

|?
Topçu Birliği : 0
|Ahmet Çipaqo

|-
Top Sayısı : 0
|Feodal

|4,500-5,500
Avcı Birliği : 300 - 400<br />
|2,500-3,000
'''FEODAL GÜÇLER'''
|1,000-1,500
<br />
|100-300
Bjeduğ Ordusu 4.500 - 5.500
|1-3

|300-400
Komutanlar : Pşı Hacemıko Batceriy
|Hajemıqo Batjeriy

|}
Süvari Birliği : 2.500 - 3.000

Piyade Birliği : 1.000 - 1.500

Topçu Birliği : 100 - 300

Top Sayısı : 1 - 3

Avcı Birliği : 300 - 400


==== Muharebe Senaryosu ====
==== Muharebe Senaryosu ====


Kaynaklarda anlatılanlardan hareketle bir değerlendirme ve kurgu yapılmış ve tahmin edilen muharebe senaryosu aşağıda ve grafiklerde tanımlanmıştır.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Демьянович|ad=П.И.|başlık=Черноморские Казаки В Их Гражданском И Военном Быту Karadeniz Kazakları|yıl=1858|yer=Санкт-Петербург}}</ref> (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 1)
Kaynaklarda anlatılanlardan hareketle bir değerlendirme ve kurgu yapılmış, kurgulanan muharebe senaryosu aşağıda tanımlanmıştır.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Демьянович|ad=П.И.|başlık=Черноморские Казаки В Их Гражданском И Военном Быту Karadeniz Kazakları|yıl=1858|yer=Санкт-Петербург}}</ref> (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 1)
# Alana konuşlanan orduların, muharebe düzenini alması.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Дубровин|ad=Н. Ф.|başlık=Черкесы (Адыге) Çerkesler (Adigeler)|yıl=1991|yer=Нальчик}}</ref> (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 2)
# Alana konuşlanan orduların muharebe düzeni alması.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Дубровин|ad=Н. Ф.|başlık=Черкесы (Адыге) Çerkesler (Adigeler)|yıl=1991|yer=Нальчик}}</ref> (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 2)
# İsyancı güçlerin süvari birliklerinin saldırısı.
# İsyancı güçlerin süvari saldırısı.
## Feodal güçlerin öncü süvari birliklerinin saldırıya aldatmaca karşılık vermesi. (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 3)
# Feodal güçlere ait öncü süvari birliğinin, aldatmaca karşılığı ve çatışmalar ardından yenilmiş etkisi yaratarak hızla taktiksel geri çekilmesi. (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 3)
⚫
#* İsyancı güçlerin, geri çekilen feodal güçlerini takip etmesi ve erken zafer heyecanı ile topyekûn saldırıya geçmesi. (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 4)
# Feodal güçlerin öncü süvari birliğinin, aldatmaca karşılığı ve çatışmasının ardından yenilmiş etkisi yaratarak süratli taktik geri çekilmesi (taktik ricat).
⚫
## İsyancı güçlerin, geri çekilen feodal güçleri takibi ve erken zafer heyecanı ile topyekûn saldırıya geçmesi. (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 4)
# Feodal güçlerin, kendilerini takibe geçen isyancı güçleri ölüm bölgesi tuzağına çekmeleri.
# Feodal güçlerin, kendilerini takibe geçen isyancı güçleri ölüm bölgesi tuzağına çekmeleri.
## Ölüm bölgesine çekilen isyancı birliklerin, ağır top ateşi ve hafif avcı ateşi (okçu ve tüfekçi atışı) altına alınarak ezilmesi ve imha edilmesi. (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 5)
#* Ölüm bölgesine çekilen isyancı birliklerin top ateşi ve hafif avcı ateşi (okçu ve tüfekçi atışı) altına alınarak ezilmesi ve imha edilmesi. (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 5)
# Yoğun ateş altında kalan isyancı süvari birliklerinin ani dönüşü ile cepheye ilerlemekte olan piyadelerine zarar vermesi, isyancı güçlerin harp düzeninin ve koordinasyonunun bozulması.
# Yoğun ateş altında kalan isyancı süvari birliklerinin ani dönüşü ile cepheye ilerlemekte olan isyancı piyadelere hasar vermesi, isyancı güçlerin harp düzeninin ve koordinasyonunun bozulması.
## Yoğun ateş altında ezilen isyancı güçlere, feodal güçlerin (1) cepheden, (2) sağ kanattan ve (3) sol kanattan topyekûn hücum ile kıskaç harekâtının başlatılması. (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 6)
#* Yoğun ateş altında ezilen isyancı güçlere, feodal güçlerin (1) cepheden, (2) sağ kanattan ve (3) sol kanattan topyekûn hücumu ile kıskaç harekâtının başlatılması. (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 6)
# Feodal güçlerin, isyancıları içine aldıkları kıskacı kapatmaları, düşmanın vurucu gücünün parçalanması ve piyade desteği ile düşmanın ezilmesi. (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 7)
# Feodal güçlerin, isyancıları içine aldıkları kıskacı kapatmaları, düşmanın vurucu gücünün parçalanması ve piyade desteği ile isyancı güçlerin ezilmesi. (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 7)
# Bozguna uğrayan düşmanın kati ricatının başlaması, feodal güçlerin düşmanı muharebe alanından sürmesi.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Хан-Гирей|başlık=Черкесские Предания. Избранные произведения Çerkez Gelenekleri. Seçilmis Eserler|yıl=1989|yer=Нальчик}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Машбаш|ad=И.Ш.|başlık=Раскаты Далёкого Грома Gökgürültüsü'nün Yankıları|yıl=1982|yer=Москва}}</ref>
# Bozguna uğrayan isyancı güçlerin kesin geri çekilmesi ve feodal güçlerin düşmanı savaş alanından sürmesi.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Хан-Гирей|başlık=Черкесские Предания. Избранные произведения Çerkez Gelenekleri. Seçilmis Eserler|yıl=1989|yer=Нальчик}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Машбаш|ad=И.Ш.|başlık=Раскаты Далёкого Грома Gökgürültüsü'nün Yankıları|yıl=1982|yer=Москва}}</ref>


== Bzeyiko Anıtı ==
== Bzıyiko Anıtı ==
[[Dosya:Бизюкская битва1.jpg|küçükresim|Bzıyiko Anıtı]]

'''Bzeyiko Anıtı''' (Çerkesçe: Саугъэтыр Бзыикъо Зау "10 Мэкъуогъу 1796", Rusça: Памятник Бзиюкская Война "10 Июня 1796"; 10 Haziran 1796'de Bzıyiko Irmağı kıyısında gerçekleşen Bzıyiko Muharebesi'nde kaybettiğimiz atalarımızın aziz hatıraları için bir anıt bulunmaktadır. Anıt 1980'li yıllarda dikilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = ИСТОРИЧЕСКАЯ СПРАВКА ст. НОВОДМИТРИЕВСКОЙ | url = http://www.sevadm.ru/poseleniya/novodmi_pos/novodm_ispravka/ | erişimtarihi = 2 Aralık 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150912090259/http://www.sevadm.ru/poseleniya/novodmi_pos/novodm_ispravka/ | arşivtarihi = 12 Eylül 2015 | ölüurl =evet}}</ref>
'''Bzıyiko Anıtı''' ([[Adigece]]: Саугъэтыр Бзыикъо Зау "10 Мэкъуогъу 1796", [[Rusça]]: Памятник Бзиюкская Война "10 Июня 1796"; 10 Haziran 1796'de Bzıyiko Irmağı kıyısında gerçekleşen Bzıyiko Muharebesi'nde öldürülen isyancı ordusu için bir anıt bulunmaktadır. Anıt 1980'li yıllarda dikilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = ИСТОРИЧЕСКАЯ СПРАВКА ст. НОВОДМИТРИЕВСКОЙ | url = http://www.sevadm.ru/poseleniya/novodmi_pos/novodm_ispravka/ | erişimtarihi = 2 Aralık 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150912090259/http://www.sevadm.ru/poseleniya/novodmi_pos/novodm_ispravka/ | arşivtarihi = 12 Eylül 2015 | ölüurl =evet}}</ref>
Anıtın konumu Novodmitrievskoy'un (Новодмитриевская - Новодмитриевской) kuzey, Shuvaeva'nın (Шуваев (хутор) güney, Novyy ve Oasis'in (Оазис Xутора ) batı sınırının buluştuğu bölgeden Bzeyiko Irmağı'na paralel tali yolun kuzey tarafındadır.
Anıt, Novodmitrievskaya'nın (Новодмитриевская) kuzeyinde, Shuvaev (Шуваев) köyünün güneyinde ve Novyy ile Oasis (Оазис хутор) köylerinin batı sınırlarının kesişim noktasında, Bzıyeko Irmağı'na paralel bir tali yolun kuzey tarafında yer almaktadır.


=== Anıtın özellikleri ===
=== Anıtın özellikleri ===


Beton bir kaide üzerine doğal taş görünümde yaklaşık 2-3 metrelik bir anıttır. Doğal taş görünümde yontulmuş ana gövde üzerine 6 adet oyma figür ve 1 adet açıklayıcı mermer plaka bulunmaktadır.
Beton bir kaide üzerine doğal taş görünümde yaklaşık 2-3 metrelik bir anıttır. Doğal taş görünümde yontulmuş ana gövde üzerine 6 adet oyma figür ve 1 adet; büyük harflerle yazılmış açıklayıcı bir yazı yazan mermer plaka bulunmaktadır.


{{Blockquote|text=Burada, Bziyuk nehri vadisinde, haziran 1796'da feodal soylular ile köylüler arasında şiddetli bir muharebe yaşanmıştır. Bu olay Çerkesya tarihine "Bziyuk Savaşı" olarak geçmiştir.|title=Anıttaki yazıt{{ref|a}}}}
⚫
Mermer Levha Yazısı: ЗДЕСЬ В УРОЧИШЕ РЕКИ БЗИЮК В ИЮАЕ 1796 ГОДА ПРОИЗОШДА ОЖЕСТОЧЕННАЯ БИТВА МЕЖДУ ФЕОДАПЬНОИ ЗНАТЬЮ И КРЕСТЬЯ НАМИ ВОШЕДШАЯ В ИСТОРИЮ ЧЕРКЕСИИ КАК БЗИЮКСКАЯ


== Ayrıca bakınız ==
== Ayrıca Bakınız ==
* [[Çerkes Devrimi]]
* [[Fransız İhtilali]]
* [[Fransız İhtilali]]
* [http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Ffotki.yandex.ru%2Fnext%2Fusers%2Flady-semak%2Falbum%2F161286%2Fview%2F743298%3Fpage%3D4&post=-73337869_45 Bzıyiko Anıtı'nın diğer fotoğrafları]
* [http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Ffotki.yandex.ru%2Fnext%2Fusers%2Flady-semak%2Falbum%2F161286%2Fview%2F743298%3Fpage%3D4&post=-73337869_45 Bzıyiko Anıtı'nın diğer fotoğrafları]

== Notlar ==
⚫
a.{{note|a}}ЗДЕСЬ В УРОЧИШЕ РЕКИ БЗИЮК В ИЮАЕ 1796 ГОДА ПРОИЗОШДА ОЖЕСТОЧЕННАЯ БИТВА МЕЖДУ ФЕОДАПЬНОИ ЗНАТЬЮ И КРЕСТЬЯ НАМИ ВОШЕДШАЯ В ИСТОРИЮ ЧЕРКЕСИИ КАК БЗИЮКСКАЯ


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==

13.08, 30 Kasım 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Bzıyiko Muharebesi
Çerkes Devrimi
Tarih10 Haziran 1796
Bölge
Çerkesya, Bzıyiko Nehri'nin kıyısı
Sonuç Bjeduğ ordusunun kesin galibiyeti
Taraflar
Şapsığ ve Abzah Avam Ordusu Feodal Bjeduğ Ordusu
Komutanlar ve liderler
Çipako Ahmed Prens Hacemıko Batceriy
Güçler
10,000-12,000 4,500-5,500
Kayıplar
400 Şapsığ-Abzeh 360 Bjeduğ, 9 Kozak

Bzıyiko Muharebesi ya da Bzeyko Muharebesi (Batı Çerkesçe: Бзыикъо Зао, Doğu Çerkesçe: Бзыикъуэ Зауэ, Rusça: Бзиюкская битва), ayaklanan Çerkes avamın oluşturduğu güçler ile feodaller arasında, 10 Haziran 1796'da Bzıyiko / Bzıyuk Irmağı kıyısında gerçekleşen savaştır.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaş, kabileler arası bir anlaşmazlık değildir. Şapsığların halk kesiminden bir grup ile feodal bir aile arasında başlayan bir çatışma, dönemin sosyolojik değişimleriyle birlikte büyüyerek yayılmış ve kontrolden çıkarak kabileleri birbirine düşürmüştür.

Vunereko Ray, Bzıyiko Savaşı makalesinde olaydan şu şekilde söz etmektedir: ... "Hanceri’den başlayarak bugüne dek bilim adamları bu konuda yazı yazıyor, farklı görüşler ortaya koyuyor. 70'li yıllara gelinceye dek, Avle Pşımaf’ın yazdığına göre, bu konuda 53 ayrı çalışma yayınlanmış. Ondan sonra da yayınlanan çalışmalar var. 1996 yılında, Bzıyiko Savaşı’nın 200’üncü yılı nedeniyle Maykop'ta bilim adamları büyük bir toplantı yapmışlardı.

Çoğu araştırmacı, Çerkesya'da (süregelen) sınıfsal savaşın, Bzıyiko Savaşı’nın başlatılmasında da, bitirilmesinde de önemli etkisi olduğu görüşünde. Savaş, Şapsığ fekol’leri (avam tabakası), Abzah ve Natuhayların da katılmasıyla Şapsığların kendi topraklarından kovdukları Şeretlıqo Tlekotleşler’i (soyluları) ve onların safında yer alan Bjeduğ Pşıları (Prens) ile Vorkları (Şövalye) arasında oldu.

Bzıyiko Vadisinde meydana gelen bu olay, aynı amaçla dünyada yapılmış diğer savaşlarla kıyaslanıyor. Söz gelimi olarak Fransız İhtilaline benzetilmektedir. Bzıyiko Savaşının Maykop'ta yapılmış olan konferansında bu görüş ağırlıktaydı. Fakat araştırmacı Bıj Ali, Çerkesya'da 18. yüzyılın sonlarında yaşama geçirilen demokratik yaşam ve anlayışının başlamasında, Bzıyiko Savaşı’nın etkili olduğu görüşünde."[1]

Muharebenin Gelişimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayaklanan avamın oluşturduğu güçler ile feodal güçler arasında, 10 Haziran 1796'da Bziyko / Bziyuk Irmağı (Бзиюк / Бзюк Река) kıyısında gerçekleşen Bziyıko Muharebesi, Çerkes Savaş tekniğine ve taktiklerine ilişkin örneklerdendir.[2]

Muharebenin teknik ve taktiği hakkında askeri bir inceleme

[değiştir | kaynağı değiştir]

A.A. Ostakhov, "Adigelerin Askerlik Sanatı" adlı incelemesinde Çerkeslerin savaş taktiklerini anlattığı çalışmasında, bu taktiklere örnek teşkil etmesi sebebiyle Bzeyko Muharebesi'ne de yer vermiştir. İlgili bölüm aşağıda sunulmaktadır:

Muharebenin güç dağılımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Farklı kaynaklarda orduların büyüklüklerine ilişkin farklı değerler verilmektedir.[3] İsyancı güçler için 10,000, 12,000 ve 18,000, feodal güçler için 4,000 ve 5,000 gibi farklılıklar mevcuttur. Ayrıca, kaynaklarda orduların alt birliklerine ilişkin sayısal herhangi bir ayrıntı da bulunmamaktadır. Ancak, bazı ipuçları ve dönemin askeri yaklaşımları dikkate alınarak tahminleme yapılmıştır.

Ordu Toplam Asker Süvari Piyade Topçu Top Avcı Komutan
İsyancı 10,000-12,000 3,000-4,000 6,500-7,000 0 0 ? Ahmet Çipaqo
Feodal 4,500-5,500 2,500-3,000 1,000-1,500 100-300 1-3 300-400 Hajemıqo Batjeriy

Muharebe Senaryosu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynaklarda anlatılanlardan hareketle bir değerlendirme ve kurgu yapılmış, kurgulanan muharebe senaryosu aşağıda tanımlanmıştır.[4] (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 1)

  1. Alana konuşlanan orduların muharebe düzeni alması.[5] (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 2)
  2. İsyancı güçlerin süvari saldırısı.
  3. Feodal güçlere ait öncü süvari birliğinin, aldatmaca karşılığı ve çatışmalar ardından yenilmiş etkisi yaratarak hızla taktiksel geri çekilmesi. (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 3)
    • İsyancı güçlerin, geri çekilen feodal güçlerini takip etmesi ve erken zafer heyecanı ile topyekûn saldırıya geçmesi. (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 4)
  4. Feodal güçlerin, kendilerini takibe geçen isyancı güçleri ölüm bölgesi tuzağına çekmeleri.
    • Ölüm bölgesine çekilen isyancı birliklerin top ateşi ve hafif avcı ateşi (okçu ve tüfekçi atışı) altına alınarak ezilmesi ve imha edilmesi. (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 5)
  5. Yoğun ateş altında kalan isyancı süvari birliklerinin ani dönüşü ile cepheye ilerlemekte olan isyancı piyadelere hasar vermesi, isyancı güçlerin harp düzeninin ve koordinasyonunun bozulması.
    • Yoğun ateş altında ezilen isyancı güçlere, feodal güçlerin (1) cepheden, (2) sağ kanattan ve (3) sol kanattan topyekûn hücumu ile kıskaç harekâtının başlatılması. (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 6)
  6. Feodal güçlerin, isyancıları içine aldıkları kıskacı kapatmaları, düşmanın vurucu gücünün parçalanması ve piyade desteği ile isyancı güçlerin ezilmesi. (Bkz. Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 7)
  7. Bozguna uğrayan isyancı güçlerin kesin geri çekilmesi ve feodal güçlerin düşmanı savaş alanından sürmesi.[6][7]

Bzıyiko Anıtı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bzıyiko Anıtı

Bzıyiko Anıtı (Adigece: Саугъэтыр Бзыикъо Зау "10 Мэкъуогъу 1796", Rusça: Памятник Бзиюкская Война "10 Июня 1796"; 10 Haziran 1796'de Bzıyiko Irmağı kıyısında gerçekleşen Bzıyiko Muharebesi'nde öldürülen isyancı ordusu için bir anıt bulunmaktadır. Anıt 1980'li yıllarda dikilmiştir.[8] Anıt, Novodmitrievskaya'nın (Новодмитриевская) kuzeyinde, Shuvaev (Шуваев) köyünün güneyinde ve Novyy ile Oasis (Оазис хутор) köylerinin batı sınırlarının kesişim noktasında, Bzıyeko Irmağı'na paralel bir tali yolun kuzey tarafında yer almaktadır.

Anıtın özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Beton bir kaide üzerine doğal taş görünümde yaklaşık 2-3 metrelik bir anıttır. Doğal taş görünümde yontulmuş ana gövde üzerine 6 adet oyma figür ve 1 adet; büyük harflerle yazılmış açıklayıcı bir yazı yazan mermer plaka bulunmaktadır.

Burada, Bziyuk nehri vadisinde, haziran 1796'da feodal soylular ile köylüler arasında şiddetli bir muharebe yaşanmıştır. Bu olay Çerkesya tarihine "Bziyuk Savaşı" olarak geçmiştir.

— Anıttaki yazıt[1]

Ayrıca Bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

a.^ЗДЕСЬ В УРОЧИШЕ РЕКИ БЗИЮК В ИЮАЕ 1796 ГОДА ПРОИЗОШДА ОЖЕСТОЧЕННАЯ БИТВА МЕЖДУ ФЕОДАПЬНОИ ЗНАТЬЮ И КРЕСТЬЯ НАМИ ВОШЕДШАЯ В ИСТОРИЮ ЧЕРКЕСИИ КАК БЗИЮКСКАЯ

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Atalay, Mevlüt. "Bir Halk, Farklı İki Dünya". 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2014. 
  2. ^ Остахов, А.А. (2011). Состояние Военного Искуства Адыгов XV-XIX вв. Adigelerin Askerlik Sanatı (XV-XIX YY). Пятигорск Pyatigorsk. 
  3. ^ Потто, В.А (2006). Кавказская Война. Kafkas Savası. Москва. 
  4. ^ Демьянович, П.И. (1858). Черноморские Казаки В Их Гражданском И Военном Быту Karadeniz Kazakları. Санкт-Петербург. 
  5. ^ Дубровин, Н. Ф. (1991). Черкесы (Адыге) Çerkesler (Adigeler). Нальчик. 
  6. ^ Хан-Гирей (1989). Черкесские Предания. Избранные произведения Çerkez Gelenekleri. Seçilmis Eserler. Нальчик. 
  7. ^ Машбаш, И.Ш. (1982). Раскаты Далёкого Грома Gökgürültüsü'nün Yankıları. Москва. 
  8. ^ "ИСТОРИЧЕСКАЯ СПРАВКА ст. НОВОДМИТРИЕВСКОЙ". 12 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2014. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bzıyiko_Savaşı&oldid=34419856" sayfasından alınmıştır