Fatih Kanunnâmesi

Sayfanın 19 Mayıs 2024 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.

Fatih Kanunnâmesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun devlet örgütü ile örgüt yapısının işleyişi hakkında düzenleyici nitelikteki temel kanun. II. Mehmed döneminde oluşturulması nedeniyle padişahın lakabı olan "Fatih" adıyla anılmakta olup o zamana dek yürürlükte olan ancak derlenmemiş olan örfi ve şeri kurallar dayanak alınarak oluşturulmuştur.

Kanunnâme Türkiye'de ilk defa Avusturya Millî Kütüphanesindeki yazmaya dayanılarak Mehmed Arif Bey tarafından Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuasının eki olarak yayınlanmıştır.^[1] Kanunun bu yayınının tamamının uydurma olduğu yahut bir kısmının sonradan eklenilerek II. Mehmed'e yakıştırıldığı yolunda eleştiriler yapılsa da dönem Osmanlı vakayinamelerinde kanuna dair yapılan atıflar ve eserin yeni bir nüshasının keşfedilmesi kanunun II. Mehmed devrinin son zamanlarında Karamanî Mehmed Paşa'nın sadrazamlığı döneminde derlendiğini göstermektedir.^[1]

Fatih Sultan Mehmed devlet teşkilatında yeni düzenlemelere olan ihtiyacın tesiriyle, kanunlar koydu ve bu arada tımarlara ait birçok hususu da yeniden tanzim etti. Fatih'in bu yolda ilk yaptığı iş payitahttaki dirlik defterlerine yalnız sipahilerin adını kaydettirmeyip, bu defterlere dirlik gelirlerinin ve beratlarının kopyasını yazdırmak olmuştur.^[2]

Fatih Kanunnamanesi, üç kısımdan teşekkül etmekteydi. Birinci kısım, devlet ileri gelenlerinin teşrifattaki yerlerine, padişaha kimlerin arzda bulunabileceklerine, kadıların mertebelerine; ikinci kısım, saltanat işlerinin tertibine, yani divan, has oda teşkilatına ve saray hizmetkarlarının bayramlaşma merasimlerine; üçüncü kısım ise, suçlar ve karşılıkları ile mansıb sahiplerinin gelirlerine dair bilgileri ihtiva ediyordu. Son kısımda ayrıca gayri müslim devletlerin verecekleri yıllık vergiler ile devlet görevlileri ve hanedan mensuplarına dair lakap örnekleri bulunmaktadır.

Fatih kanunnamesinde Nizâm-ı Âlem için kardeş katli meselesi ile ilgili madde;

‘‘Ve her kimseye evlâtlarımdan saltanat müyesser ola, Nizâm-ı Âlem için karındaşların katl eylemek münasiptir. Ekser ûlema dahi tecviz etmiştir. Anunla âmil olalar.’’

Ayrıca bu kanunname; medreselerin yönetim, müfredat ve akademik yapısını yeniden düzenleyen, akademik personelin seçim ve atanması ile maaşların belirlenmesine ilişkin işlemleri usul ve esaslara bağlamıştır. Bu ferman Türk tarihinde ilk yükseköğretim mevzuatını oluşturması açısından da mühimdir.^[3]

Kaynakça

Özel

^ ^a ^b Özcan 2017, s. XIV.
^ Doç. Dr. Coşkun Üçok. Osmanlı Devleti Teşkilatında Tımarlar, IV. Mali Bakımdan Tımarlar. s.89. [1] 2 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Ali Rıza ERDEM. Üniversitelerimizin Bilim Tarihimizdeki Yeri. Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi, Ocak 2005, Cilt 5, Sayı 1, Sayfa(lar). [2] 13 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Genel

Özcan, Abdülkadir (2017), Atam Dedem Kanunu, İstanbul: Kronik Kitap, ISBN 9789752430129

Vikikaynak'ta Fatih Kanunnâmesi

ile ilgili metin bulabilirsiniz.

Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Hukuk ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[FOOTNOTEÖzcan2017XIV-1] Özcan 2017, s. XIV.

[2] Doç. Dr. Coşkun Üçok. Osmanlı Devleti Teşkilatında Tımarlar, IV. Mali Bakımdan Tımarlar. s.89. [1] 2 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[3] Ali Rıza ERDEM. Üniversitelerimizin Bilim Tarihimizdeki Yeri. Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi, Ocak 2005, Cilt 5, Sayı 1, Sayfa(lar). [2] 13 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1]

[2]

[3]