İçeriğe atla

Kriptozooloji

Vikipedi, özgür ansiklopedi
seri
Paranormal
Genel

Perili olduğu bildirilen yerler:

Kuşkuculuk
Parapsikoloji
İlgili

Kriptozooloji, mevcut varlığı tartışmalı veya kanıtlanamayan bilinmeyen, efsanevi veya nesli tükenmiş hayvanları,[1] özellikle folklorda popüler olan Sasquatch, Loch Ness Canavarı, Kocaayak, chupacabra, Jersey Şeytanı, Mokele-mbembe gibi hayvanları araştıran ve inceleyen bir sözdebilim ve altkültürdür. Kriptozoologlar bu varlıkları, alt kültür tarafından ortaya atılan bir terim olan kriptidler olarak adlandırmaktadır. Bilimsel yöntemi takip etmediği için, kriptozooloji ana akım bilim tarafından bir sözde bilim olarak kabul edilir: ne zoolojinin ne de folklor çalışmalarının bir dalıdır. İlk olarak 1950'lerde zoolog Bernard Heuvelmans ve Ivan T. Sanderson tarafından ortaya atılmıştır.

Akademisyenler, alt kültürün ana akım yaklaşımları erken bir tarihten itibaren reddettiğini ve taraftarlarının genellikle ana akım bilime karşı düşmanlık ifade ettiklerini belirtmişlerdir. Akademisyenler kriptozoologları ve etkilerini (kriptozoolojinin Genç Dünya yaratılışçılığı ile ilişkisi de dahil olmak üzere) incelemiş, kriptozooloji ile hayalet avcılığı ve ufoloji gibi diğer sözde bilimler arasındaki paralelliklere dikkat çekmiş ve kriptozoologların iddialarının medyada eleştirel olmayan bir şekilde yayıldığını vurgulamışlardır.

Terminoloji, tarih ve yaklaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir alan olarak kriptozooloji, Belçikalı zoolog Bernard Heuvelmans ve İskoç zoolog Ivan T. Sanderson'un çalışmalarından ortaya çıkmıştır. Heuvelmans'ın 1955'te Bilinmeyen Hayvanların İzinde (Fransızca Sur la Piste des Bêtes Ignorées ) adlı eserini yayınlaması ile dikkatleri üstüne çekmiştir. Bu, kriptozoologlar arasında çığır açan bir çalışmadır ve bunu çok sayıda benzer eser takip etmiştir. Benzer şekilde Sanderson, Abominable Snowmen: Legend Come to Life (1961) dahil olmak üzere kriptozoolojinin özelliklerine katkıda bulunan bir kitap serisi yayınladı.[2][3] Heuvelmans, kriptozoolojinin kökenini, deniz yılanı raporlarından tanımlanamayan büyük bir fok türünün sorumlu olduğunu teorize eden Anthonie Cornelis Oudemans'ın çalışmalarına kadar götürmüştür.[4]

Kriptozooloji 'gizli hayvanların incelenmesi'dir (Eski Yunancadan : κρυπτός, kryptós "gizli"; Eski Yunanca ζῷον, zōion " hayvan " ve λόγος, logolar, yani "bilgi"). Terim 1959 veya daha öncesine dayanmaktadır. Heuvelmans, kriptozooloji teriminin ortaya çıkışını Sanderson'a atfetmektedir.[2][5] Kriptozoolojinin ardından kriptid terimi 1983 yılında kriptozoolog J. E. Wall tarafından Uluslararası Kriptozooloji Derneği bülteninin yaz sayısında ortaya atıldı.[6] Wall'a göre "'canavar' gibi sansasyonel ve çoğu zaman yanıltıcı terimlerin yerine yeni terimler üretilmesi önerilmiştir. Benim önerim, kriptozoolojik araştırmalara konu olan (veya olabilecek) yaratıkları tanımlayan, gizli veya bilinmeyen olma niteliğine sahip bir canlı anlamına gelen 'kriptid'dir." [7]

Oxford English Dictionary, kriptid ismini "varlığı veya günümüze kadar hayatta kalması tartışmalı veya kanıtlanmamış bir hayvan; bir kriptozoologun ilgisini çeken herhangi bir hayvan" olarak tanımlamaktadır.[8] Kriptid terimi kriptozoologlar tarafından kullanılsa da akademik zoologlar tarafından kullanılmamaktadır.[9] Lisans öğrencilerine yönelik bir ders kitabında akademisyenler Caleb W. Lack ve Jacques Rousseau, alt kültürün "kriptidler" olarak gördüğü şeylere odaklanmasının, folklorik kayıtlardaki canavarlara ve diğer benzer varlıklara olan eski inancın sözde bilimsel bir uzantısı olduğunu, ancak "yeni, kulağa daha bilimsel gelen bir isimle: kriptidler" olduğunu belirtmektedir.[10]

Biyologlar düzenli olarak yeni türleri tanımlarken, kriptozoologlar sıklıkla folklorik kayıtlardaki canlılara odaklanmaktadır. En meşhurları arasında Loch Ness Canavarı, Sasquatch, chupacabra, Van Gölü Canavarı ve diğer "canavar olarak etiketlenebilecek heybetli hayvanlar" yer almaktadır. Kriptozoologlar bu varlıkları ararken harekete duyarlı kameralar, gece görüş ekipmanları ve ses kayıt ekipmanları gibi cihazlar kullanabilmektedir. Biyologlar, zoologlar, botanikçiler ve diğer akademik disiplinlerin aksine, kriptozoolojik yaklaşımları kodlama girişimleri olsa da, "kriptidleri takip etmek için kabul edilmiş, tek tip veya başarılı yöntem yoktur".[2] Bazı akademisyenler, folklorik kayıtlara yönelik bazı Orta Çağ yaklaşımlarını modern kriptozoolojinin öncülleri olarak tanımlamış ve kriptozooloji yaklaşımının ardındaki psikoloji akademik çalışmalara konu olmuştur.[2]

Çok az sayıda kriptozoolog resmi bir bilim eğitimi almıştır ve yine çok daha azı kriptozooloji ile doğrudan ilgili bir bilim geçmişine sahiptir. Takipçileri genellikle kriptozoologların akademik geçmişlerini yanlış yansıtmaktadır. Yazar Daniel Loxton ve paleontolog Donald Prothero'ya göre, "Kriptozoologlar sıklıkla 'Profesör Roy Mackal, PhD.'yi önde gelen isimlerinden biri ve biyoloji alanında meşru bir doktoraya sahip birkaç kişiden biri olarak öne çıkarmışlardır. Ancak nadiren bahsedilen şey, egzotik hayvanlar üzerinde yetkin bir araştırma yapmasını sağlayacak hiçbir eğitim almamış olmasıdır. Bu durum, bir kişi ya da kuruluşun, eğitimi söz konusu alanla özel olarak ilgili olmasa bile, bir kişinin yüksek lisans derecesini uzmanlık kanıtı olarak göstermesi anlamına gelen 'referans simsarlığı' tehlikesini gündeme getirmektedir." Heuvelmans, Sanderson ve Mackal'ın yanı sıra, akademik geçmişleri olan diğer önemli kriptozoologlar arasında Grover Krantz, Karl Shuker ve Richard Greenwell bulunmaktadır.[11]

Tarihsel olarak, önemli kriptozoologlar sıklıkla "reddedilemez kanıtlar" (Sanderson ve Krantz gibi) içeren örnekler tespit etmiş, ancak kanıtların bir aldatmacanın ürünü olduğu ortaya çıkmıştır. Bu durum uzmanlar tarafından daha yakından incelendiğinde ya da sahtekarın itirafı üzerine ortaya çıkabilir.[12]

Keşifler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kriptozoologlar iddialarına kanıt bulmak için sık sık keşif gezileri düzenlemişlerdir. Kocaayak araştırmacısı René Dahinden, kocaayak kanıtı bulmak için mağaralara başarısız bir keşif gezisi düzenlemiş ve Daniel Loxton bunu halkın kocaayak algısındaki değişikliklere atfetmiştir.[13] Lensgrave Adam Christoffer Knuth, 2018'de Mokele-mbembe'yi bulmak için Kongo'daki Tele Gölü'ne bir keşif gezisine öncülük etmiştir. Yaratığa dair hiçbir kanıt bulamasalar da, yeni bir yeşil alg türü keşfettiler.[14]

Genç Dünya yaratılışçılığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kriptozoolojinin bir alt kümesi, Genç Dünya yaratılışçılığının sözde bilimini teşvik etmektedir. Geleneksel bilimi dini kitaplar lehine reddederek yeni bakış açıları sunmaktadır. "Yaşayan dinozorlar " gibi kavramları teşvik etmektedir. Bilim yazarı Sharon A. Hill, kriptozoolojinin Genç Dünya yaratılışçısı kesiminin "iyi finanse edildiğini ve evrimi geçersiz kılacağını düşündükleri canlı bir dinozor bulma hedefiyle keşif gezileri düzenleyebildiklerini" gözlemlemektedir.[15]

Antropolog Jeb J. Card, " yaratılışçıların kriptozoolojiyi benimsediğini ve bazı kriptozoolojik keşiflerin, evrimi çürütmeyi ümit eden yaratılışçılar tarafından finanse edildiğini ve yürütüldüğünü" söylemektedir.[16] 2013 yılında yapılan bir röportajda paleontolog Donald Prothero, yaratılışçı kriptozoologların sayısında bir artış olduğunu belirtmektedir. "Loch Ness canavarlarını ya da Mokele Mbembe'yi aktif olarak arayan insanların bunu tamamen yaratılışçı bakanlar olarak yaptıklarını" gözlemlemektedir. Kongo'da bir dinozor bulduklarında bunun tüm evrimi altüst edeceğini sanıyorlar. Öyle olmaz. Bu sadece geç ortaya çıkan bir dinozor olurdu, ama bu onların yanlış evrim anlayışıdır." [17]

Petersburg, Kentucky merkezli Yaratılış Müzesi'nde 2013 yılında açılan ve ejderhaların bir zamanlar insanlıkla birlikte yeryüzünde yürüyen biyolojik yaratıklar olduğunu iddia eden ve genel olarak Genç Dünya yaratılışçılığına adanmış bir sergiye atıfta bulunan dini çalışmalar akademisyeni Justin Mullis, "Kriptozoolojinin Genç Dünya Yaratılışçılığı ile uzun ve ilginç bir geçmişi olduğunu ve bu yeni serginin en son örneklerden sadece biri olduğunu" belirtmektedir.[18]

Akademisyen Paul Thomas, Yaratılış Müzesi ve yaratılışçı tema parkı Ark Encounter üzerine yaptığı 2020 tarihli çalışmasında kriptozooloji arasındaki etki ve bağlantıları analiz etmektedir. Thomas, "Yaratılış Müzesi ve Ark Encounter sözde arkeoloji ile flört ederken, cilveli bir şekilde sözde arkeolojik retorik fısıldarken, her ikisi de kriptozooloji ile tamamen yataktadır" yorumunu yapmakta ve "Yeni dünya yaratılışçıları ve kriptozoologlar doğal olarak aynı yatakta yatarlar" gözleminde bulunmaktadır. Sözde arkeolojide olduğu gibi, hem genç dünya yaratılışçıları hem de kriptozoologlar ana akım seküler bilimin reddedilmesine karşı çıkmakta ve iddialarının ciddi bir şekilde ele alınmasını engellemek için kurulmuş gibi görünen bir komplodan yakınmaktadırlar."[19]

Eleştirel medyada yer alma eksikliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Medya kuruluşları, kriptozoologlar tarafından yapılan yanlış iddiaları tekrarlayan gazeteler veya kriptozoologları canavar avcıları olarak gösteren televizyon programları da dahil olmak üzere, kriptozoolog kaynaklarından gelen bilgileri genellikle eleştirmeden yaymıştır. Bununla birlikte medya sahipleri birçok defa kriptozoologları örnek alarak haberlerde onlara vermiştir. Sözde "kriptidler" hakkında medyada yer alan haberler genellikle daha olası açıklamalar sunmakta başarısız olmakta ve kriptozoologlar tarafından ortaya atılan iddiaları daha da yaygınlaştırmaktadır.[20]

Karşılama ve sözde bilim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Akademisyenler arasında kriptozoolojinin sözde bir bilim olduğu konusunda geniş bir fikir birliği vardır.[21][22][23][24][25][26][27][28] Alt kültür, anekdotsal bilgilere dayandığı için düzenli olarak eleştirilmekte [29] ve çoğu bilim insanının var olma ihtimalinin düşük olduğuna inandığı hayvanları araştırırken kriptozoologlar bilimsel yöntemi takip etmemektedir.[30] Hiçbir akademik çalışma veya üniversite derece programı kriptozoolog olma hakkı tanımaz ve bu alt kültür öncelikle doğa bilimlerinde eğitim almamış bireylerin ilgi alanıdır.[31][32][33]

Antropolog Jeb J. Card, sözde bilim ve sözde arkeoloji araştırmasında kriptozoolojiyi şöyle özetlemektedir:

Kriptozooloji, daha önce tanımlanmamış hayvan türlerinin incelenmesi olarak tanımlanmaktadır. İlk bakışta bunun zoolojiden çok az farkı varmış gibi görünür. Her yıl saha ve müze zoologları tarafından yeni türler keşfedilmektedir. Kriptozoologlar bu keşifleri arayışlarının gerekçesi olarak göstermekte, ancak keşfedenlerin kendilerini kriptozoolog olarak tanımlamadıkları gerçeğini ve alışılmadık ve büyük yaratıkların sözde örneklerini aramak için keşif gezileri düzenlemek yerine ekolojik bir paradigma içinde çalışan akademik olarak eğitilmiş zoologlar olduklarını genellikle en aza indirgeyerek ya da atlayarak belirtmektedirler.[34]

Card, "kriptozoologların, kriptozoolojiye hevesle katılanlar da dahil olmak üzere, profesyonel bilim insanlarını sıklıkla küçümsediklerini ve hatta onlardan nefret ettiklerini" belirtmekte ve bunun izini Heuvelmans'ın erken dönemlerinde "kriptozoolojiyi eleştirenlere karşı duyduğu öfke "ye kadar sürmektedir. Card, kriptozooloji ile hayalet avcılığı ve ufoloji gibi diğer sözde bilimler arasında paralellikler kurmakta ve kriptozoologların yaklaşımını sömürgeci büyük oyun avcıları ve Avrupa emperyalizminin yönleriyle karşılaştırmaktadır. Card'a göre, "çoğu kriptid, tipik olarak karşılaştırmalı folklorun altın çağında toplanan yerli efsanelerin konusu olarak çerçevelenmiştir, bununla birlikte bu efsaneler büyük ölçüde değiştirilmiş veya kötüleştirilmiş olabilir. Kriptozoolojinin yerli kültüre (ya da onun yerli olmayan yapısına) sempati, ilgi ve el koymanın karmaşık karışımı, New Age çevrelerinde ve şüpheli "Kızılderili mezarlıklarında" ve "Amityville" aldatmacası gibi musallatlarda çağrılan [...] diğer efsanelerde de bulunmaktadır.[35]

2011 yılında The American Biology Teacher için yazdığı önsözde, dönemin Ulusal Biyoloji Öğretmenleri Birliği başkanı Dan Ward kriptozoolojiyi, öğrencilerin bilimsel yöntem konusunda kafalarını karıştırabilecek bir "teknolojik sözde bilim" örneği olarak kullanmaktadır. Ward şöyle demektedir: "Kriptozooloji [...] geçerli bir bilim ya da hatta bilim bile değildir. Canavar avcılığıdır." [36] Bilim tarihçisi Brian Regal, Pseudoscience: A Critical Encyclopedia (2009) adlı eserinde kriptozoolojiye ilişkin bir girdiye yer vermektedir. Regal, "entelektüel bir çaba olarak kriptozoolojinin, kriptozoologların gizli hayvanları aradığı kadar çok çalışıldığını" söylemektedir.[37]

Kriptobotanik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kriptobotanik, bitki kriptitlerinin olası varlığını araştıran kriptozoolojinin bir alt disiplini olarak ortaya çıkmıştır. İngiliz kriptozoolog Karl Shuker'in 2003 tarihli İnsandan Saklanan Canavarlar adlı kitabına göre, büyük etobur bitkilerin henüz keşfedilmemiş türlerine ilişkin, özellikle Latin Amerika'dan, doğrulanmamış bazı raporlar bulunmaktadır.[38]

Organizasyonlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kriptozoolojiye adanmış veya bunlarla ilgili, farklı türlerde çeşitli organizasyonlar olmuştur. Bunlardan bazıları:

  • Uluslararası Fortean Örgütü - Amerika Birleşik Devletleri merkezli profesyonel Fortean araştırmacıları ve yazarlarından oluşan bir ağ
  • Uluslararası Kriptozooloji Derneği - 1982'den 1998'e kadar var olan bir Amerikan kuruluşu
  • Kosmopoisk - İlgi alanları arasında kriptozooloji ve Ufoloji bulunan bir Rus kuruluşu
  • Fortean Zooloji Merkezi - Bilinmeyen hayvanları avlamaya odaklanmış bir İngiliz organizasyonu

Müzeler ve sergiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bernard Heuvelmans'ın zoolojik ve kriptozoolojik koleksiyonu ve arşivi Lozan'daki Musée Cantonal de Zoologie'de tutulmaktadır ve yaklaşık "1.000 kitap, 25.000 dosya, 25.000 fotoğraf, yazışma ve eserden" oluşmaktadır.[39]

2006 yılında Bates College Sanat Müzesi, kriptozoolojik yaratıkları tilasin gibi yakın zamanda soyu tükenmiş hayvanlarla ve coelacanth gibi bir zamanlar soyu tükenmiş olduğu düşünülen (yaşayan fosiller) taksonlarla karşılaştıran bir sergi düzenlemiştir. Ertesi yıl, Amerikan Doğa Tarihi Müzesi, aralarında fil kuşu Aepyornis maximus ve büyük maymun Gigantopithecus blacki'nin de bulunduğu hayali ve soyu tükenmiş hayvanlardan oluşan karma bir sergiyi "Efsanevi Yaratıklar: Ejderhalar, Tekboynuzlar ve Deniz Kızları" adı altında düzenlemiştir.[39]

2003 yılında kriptozoolog Loren Coleman, Portland, Maine'de Uluslararası Kriptozooloji Müzesi'ni açmıştır.[40] Müze, 3000'den fazla kriptozooloji eserine ev sahipliği yapmaktadır.[41]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Cryptozoology". Lexico UK English Dictionary. Oxford University Press. 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ a b c d Regal (2011a: 326–329).
  3. ^ Mullis (2021: 185): "Historians attempting to trace the beginnings of cryptozoology typically locate the practice's origins in the mid-twentienth century when Belgian-French zoologist Bernard Heuvelmans (1916–2001), with deference to Scottish-born naturalist Ivan T. Sanderson (1911–1973), is believed to have coined the term."
  4. ^ Davis, Leecy (23 Ocak 2021). "The Beginnings of Cryptozoology". ScIU (İngilizce). 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2023. 
  5. ^ Additionally, see discussion at "cryptozoology, n." OED Online. Oxford University Press, September 2016. Web. 25 October 2016.
  6. ^ Regal (2011b: 197–198).
  7. ^ Wall, J. E. (1983: 10): "The Spring, 1983, issue featured an interview with Paul LeBlond and Forrest Wood, in which it was suggested that new terms be coined to replace sensational and often misleading terms like "monster." My suggestion is "cryptid," meaning a living thing having the quality of being hidden or unknown. As far as I know, this would be an entirely new word, describing those creatures which are (or may be) subjects of cryptozoological investigation."
  8. ^ "cryptid, n." OED Online. Oxford University Press, September 2016. Web. 25 October 2016.
  9. ^ Paxton (2011: 7–20).
  10. ^ Lack & Rousseau (2016: 153, cf. p. 272).
  11. ^ Loxton & Prothero (2013: 304–305).
  12. ^ Radford (2014: 161–170).
  13. ^ Loxton, Daniel; Prothero, Donald R. (2013). Abominable science! origins of the Yeti, Nessie, and other famous cryptids. New York: Columbia university press. s. 32. ISBN 978-0-231-15320-1. 
  14. ^ Madsen, Fie West (28 Kasım 2018). "Lensgreve Christoffer Knuth har brugt kæmpe summer på vild dinosaur-jagt: 'Vi fandt noget, som ingen har set før'". www.bt.dk (Danca). 31 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2023. 
  15. ^ Hill (2017: 66).
  16. ^ Card (2016: 32).
  17. ^ Shea (2013).
  18. ^ Mullis (2019: 249).
  19. ^ Thomas (2020: 80–81).
  20. ^ Lack (2016: 170, cf. 159–160).
  21. ^ Mullis (2021: 185): "Eschewing the rigors of science, cryptozoologists publish for a popular audience rather than for experts resulting in the practice itself frequently being derided as a pseudoscience."
  22. ^ Thomas (2020: 81): "Cryptozoology, a pseudoscience originating in the work of Bernard Heuvelmans (1916-2001), is the search for evidence of creatures whose existence remains unproven according to Western scientific standards.
  23. ^ Uscinski (2020: 38): "Cryptozoology is the pseudoscientific study of animals [...]"
  24. ^ Lack & Rosseau (2016: 153–174): "Cryptids are the focus of study in cryptozoology, a field most scientists label as pseudoscientific."
  25. ^ Loxton & Prothero (2013: 332): "Whatever the romantic appeal of monster mysteries, cryptozoology as it exists today is unquestionably a pseudoscience." Loxton & Prothero (2013: 320): "Cryptozoology has a reputation of being part of a general pseudoscientific fringe—just one more facet of paranormal belief." (Both quotes from Donald Prothero)
  26. ^ Church (2009: 251–252): "Cryptozoology has acquired a bad reputation as a pseudoscience [...] Until detailed, methodical research becomes standard practice among cryptozoologists, the field will remain disrespected by more traditional biologists and zoologists."
  27. ^ Roesch & Moore (2002: 71–78): "Pointing to this rampant speculation and ignorance of established scientific theories in cryptozoology, as well as the field's poor record of success and its reliance on unsystematic, anecdotal evidence, many scientists and skeptics classify cryptozoology as a pseudoscience."
  28. ^ Lee (2000: 119): "Other examples of pseudoscience include cryptozoology, Atlantis, graphology, the lunar effect, and the Bermuda Triangle".
  29. ^ Shermer (2003: 27).
  30. ^ Dash (2000).
  31. ^ Mullis (2021: 185): "No university offers a degree in it so the vast majority of cryptozoologists lack any formal academic training in those fields that intersect with their interests, such as zoology, paleontology, or evolutionary biology."
  32. ^ Hill (2017: 66): "there is no academic course of study in cryptozoology or no university degree program that will bestow the title 'cryptozoologist'."
  33. ^ Bartholomew (2012: 121): "There are no university degrees for cryptozoology, although a few real scientists from a variety of disciplines dabble in the subject, mostly in the field of zoology and biology. The search for hidden animals lies on the fringe of orthodox science, attracting a large number of amateurs who lack training in the natural sciences."
  34. ^ Card (2016: 23–32).
  35. ^ Card (2016: 24–25).
  36. ^ Ward (2011: 440).
  37. ^ Nagel (2009: 50).
  38. ^ Shuker, Karl P N (2003). The Beasts That Hide From Man. Paraview. ISBN 1-931044-64-3. 
  39. ^ a b Turner, Stephanie S. (2017). "The place of cryptids in taxonomic debates". Hurn, Samantha (Ed.). Anthropology and Cryptozoology: Exploring Encounters with Mysterious Creatures (İngilizce). Abingdon: Routledge. ss. 12-31. doi:10.4324/9781315567297-9. ISBN 978-1-315-56729-7. 
  40. ^ Southern, Marleen Shepherd The (26 Ekim 2005). "Renowned cryptozoologist got his start at SIUC". Southern Illinoisan (İngilizce). 13 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023. 
  41. ^ "Crypto museum opens in new location | wlbz2.com". 6 Kasım 2015. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023. 

 

  • Bartholomew, Robert E. 2012. The Untold Story of Champ: A Social History of America's Loch Ness Monster. State University of New York Press. 978-1438444857
  • Campion-Vincent, Véronique. 1992. "Appearances of Beasts and Mystery-cats in France". Folklore 103.2 (1992): 160–183.
  • Card, Jeb J. 2016. "Steampunk Inquiry: A Comparative Vivisection of Discovery Pseudoscience" in Card, Jeb J. and Anderson, David S. Lost City, Found Pyramid: Understanding Alternative Archaeologies and Pseudoscientific Practices, pp. 24–25. University of Alabama Press. 978-0817319113
  • Church, Jill M. (2009). Cryptozoology. In H. James Birx. Encyclopedia of Time: Science, Philosophy, Theology & Culture, Volume 1. SAGE Publications. pp. 251–252. 978-1-4129-4164-8
  • Dash, Mike. 2000. Borderlands: The Ultimate Exploration of the Unknown. Overlook Press. 0-440-23656-8
  • Dendle, Peter. 2006. "Cryptozoology in the Medieval and Modern Worlds". Folklore, Vol. 117, No. 2 (Aug., 2006), pp. 190–206. Taylor & Francis.
  • Dendle, Peter. 2013. "Monsters and the Twenty-First Century" in The Ashgate Research Companion to Monsters and the Monstrous. Ashgate Publishing. 978-1472418012
  • Hill, Sharon A. 2017. Scientifical Americans: The Culture of Amateur Paranormal Researchers. McFarland. 978-1476630823
  • Lack, Caleb W. and Jacques Rousseau. 2016. Critical Thinking, Science, and Pseudoscience: Why We Can't Trust Our Brains. Springer. 978-0826194268
  • Lee, Jeffrey A. 2000. The Scientific Endeavor: A Primer on Scientific Principles and Practice. Benjamin Cummings. 978-0805345964
  • Loxton, Daniel and Donald Prothero. 2013. Abominable Science: Origins of the Yeti, Nessie, and other Famous Cryptids. Columbia University Press. 978-0-231-52681-4
  • Mullis, Justin. 2019. "Cryptofiction! Science Fiction and the Rise of Cryptozoology" in Caterine, Darryl & John W. Morehead (ed.). 2019. The Paranormal and Popular Culture: A Postmodern Religious Landscape, pp. 240–252. Routledge. 978-1351731812.
  • Mullis, Justin. 2021. "Thomas Jefferson: The First Cryptozoologist?". In Joseph P. Laycock & Natasha L. Mikles (eds). Religion, Culture, and the Monstrous: Of Gods and Monsters, pp. 185–197. Lexington Books. 978-1793640253
  • Nagel, Brian. 2009. Pseudoscience: A Critical Encyclopedia. ABC-CLIO.
  • Paxton, C.G.M. 2011. "Putting the 'ology' into cryptozoology." Biofortean Notes. Vol. 7, pp. 7–20, 310.
  • Prothero, Donald R. 2007. Evolution: What the Fossils Say and Why It Matters. Columbia University Press. 978-0231511421
  • Radford, Benjamin. 2014. "Bigfoot at 50: Evaluating a Half-Century of Bigfoot Evidence" in Farha, Bryan (ed.). Pseudoscience and Deception: The Smoke and Mirrors of Paranormal Claims. University Press of America.
  • Regal, Brian. 2011a. "Cryptozoology" in McCormick, Charlie T. and Kim Kennedy (ed.). Folklore: An Encyclopedia of Beliefs, Customs, Tales, Music, and Art, pp. 326–329. 2nd edition. ABC-CLIO. 978-1-59884-241-8.
  • Regal, Brian. 2011b. Sasquatch: Crackpots, Eggheads, and Cryptozoology. Springer. 978-0-230-11829-4.
  • Roesch, Ben S & John L. Moore. (2002). Cryptozoology. In Michael Shermer (ed.). The Skeptic Encyclopedia of Pseudoscience: Volume One. ABC-CLIO. pp. 71–78. 1-57607-653-9
  • Shea, Rachel Hartigan. 2013. "The Science Behind Bigfoot and Other Monsters".National Geographic, September 9, 2013. Online.
  • Shermer, Michael. 2003. "Show Me the Body" in Scientific American, issue 288 (5), p. 27. Online.
  • Simpson, George Gaylord (1984). "Mammals and Cryptozoology". Proceedings of the American Philosophical Society. Vol. 128, No. 1 (Mar. 30, 1984), pp. 1–19. American Philosophical Society.
  • Thomas, Paul. 2020. Storytelling the Bible at the Creation Museum, Ark Encounter, and Museum of the Bible. Bloomsbury Publishing. 978-0567687142
  • Uscinski, Joseph. 2020. Conspiracy Theories: A Primer. Rowman & Littlefield Publishers. 978-1538121214
  • Wall, J. E. 1983. The ISC Newsletter, vol. 2, issue 10, p. 10. International Society of Cryptozoology.
  • Ward, Daniel. 2011. "From the President". The American Biology Teacher, 73.8 (2011): 440–440.
  • Watts, Linda S. 2007. Encyclopedia of American Folklore. Facts on File.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kriptozooloji&oldid=32562571" sayfasından alınmıştır