Niğde (il)
| Niğde | |
|---|---|
 | |
 İlin Türkiye'deki konumu | |
 İl sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| Coğrafi bölge | İç Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Vali | Cahit Çelik[1] |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 7235 km² |
| Rakım | 1229 m |
| Nüfus | |
| • Toplam | 343.898 |
| • Yoğunluk | 50/km² |
| • Kır | 158.114 |
| • Şehir | 185784 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 388 |
| İl plaka kodu | 51 |
Resmî site Niğde Valiliği | |
Niğde, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi’nin güneydoğusunda ve Kapadokya bölgesinde yer alan merkezi Niğde kenti olan idari birimdir. Rakımı 1.229 m olan Niğde ilinin 2023 yılı itibarıyla nüfusu 377.080'dir.[4]
Aksaray, Nevşehir, Kayseri ve Konya illerine komşu olan Niğde, güneyde Bolkar Dağları ile Mersin ilinden, güneydoğu ve doğudan Aladağlar’ın oluşturduğu doğal sınırlarla da Adana ilinden ayrılır. Genel olarak İç Anadolu Bölgesi'nde olan ilin Çamardı ve Ulukışla ilçeleri Akdeniz Bölgesi'nde yer almaktadır.
Kenti turizm merkezi yapan termal kaynakları, ören yerleri, tarihî dokusu, doğal güzellikleri, dağ ve kış turizmi olanakları mevcuttur.[5][6] Aladağlar ve Ketençimen Yaylası kış turizmi yapılan bölgelerdir.[7]
Halkın esas geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Elma ağacı sayısında Niğde ili ülke sıralamasında ilk sırada yer alır. Ülke genelinde patates üretiminin ise % 25'lik bölümü bu ilde üretilir. Ancak Niğde Merkez Organize Sanayi, Bor Deri Organize Sanayi, halı fabrikası ve diğer küçük sanayi kolları Niğde halkı için önemli istihdam alanlarıdır. Geleneksel el sanatları bakımından Niğde önemli bir ildir. Niğde ilinde üretilen halılar dünyanın birçok ülkesinde müşteri bulmaktadır. 1992 yılında kurulan üniversite, güncel adıyla Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, personeli ve öğrenci sayısı ile kentin önemli hareketlilik unsurlarından biridir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde ilinin en eski adının "Nahita" ya da "Nakita" olduğu öne sürülmektedir. Bu ada ilk kez İbn Bidi'nin eserlerinde rastlanmıştır.
Nakida adı kimi zaman Nekide olarak da kullanılmış, 14. yüzyılda aynı sözcük Arap harfleriyle Nîkde, daha sonra da nîkde olarak okunacak biçimde yazılmıştır. Cumhuriyet'ten sonra bu ad, Niğde'ye dönüştürülmüştür.[8]
İlk dönemler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Niğde'nin antik tarihine ait bilgileri bölgede yapılan Bahçeli Köşk Höyüğü, Altunhisar Pınarbaşı Höyüğü, Çamardı Cellaler Höyüğü, Güllüdağ Ören Yeri ve Divaralı Höyüğü kazılarından elde edebiliyoruz. Bu bilgilere dayanarak Niğde Tarihi MÖ 7000-5500'lü yıllardan itibaren başlatmamız mümkün olabilmektedir.
Niğde yöresi, Hititlerin döneminde Tabal Konfederasyonu içinde bulunması nedeniyle, Tabal Toprakları diye anılıyordu. Tabal'ın geç Hititler dönemi merkezi Tuvana'da (Tyana) bugünkü Kemerhisar'dı.[9][10]
Osmanlı Devleti
[değiştir | kaynağı değiştir]
19. yüzyılda Niğde sancağı olaysız bir siyasal dönem geçirmiş, İç Anadolu'da daha çok kuzeyde etkili olan yerel ayaklanmalardan zarar görmemiştir.
Ürgüp'ün Muşkara adlı köyünden çıkıp Osmanlı devletine sadrazam olan Nevşehirli Damat İbrahim Paşa doğum yerini ve çevresini bayındırlaştırırken Niğde kalelerinin muhafızlarına ait hakları da Nevşehir'e verdi. Böylece yörede ağırlık Ürgüp ve Nevşehir'e doğru kaydı.
Niğde yöresi, Osmanlı Devleti'nin klasik döneminde eyaleti Karaman, Nevşehir Livası içinde yer almaktaydı. Niğde 1849'da sancak merkezi oldu. 1860'ta Niğde'nin 6 kazası vardı: Merkez, Kırşehir, Ürgüp, Nevşehir, Aksaray ve Yahyalı. 1867'de vilayet nizamnamesinde de Niğde, Konya Vilayeti'ne bağlı bir sancak gözükmektedir. Konya Vilayeti'nin Niğde'den başka bir Konya Merkez, İçel, Hamidabad (Isparta) ve Tekke (Antalya) olmak üzere toplam 5 sancağı vardı. Niğde sancağının toplam 5 kazası ise Niğde Merkez kaza, Nevşehir, Kırşehir, Ürgüp (Nahiye olan Yahyalı Ürgüp'e bağlıydı) ve Aksaray'dan oluşmaktaydı.
1877'deki kayıtlarda Niğde Sancağı'nın 1867'deki durumunu koruduğu görülüyor. Bu dönemde Niğde sancağının da kaza sayısında bir değişiklik olmamakla birlikte Kırşehir'in yerine Bor kazasının sancağa bağlandığı görülmektedir.
Niğde Sancağı, 1892 ve 1903'te yine Konya Vilayetine bağlı kaldı. Ne var ki sancağın toplam kaza sayısı 5'ten 8'e yükseldi. Bu kazalar şunlardır: 1- Niğde Merkez Kaza, 2- Bor, 3- Nevşehir, 4- Ürgüp, 5- Aksaray, 6- Maden (Çamardı), 7- Şücaeddin (Ulukışla) ve 8- Arapsun (Gülşehir).
Niğde İkinci Meşrutiyet'ten sonra bağımsız sancak durumuna getirildi. Bu dönemde Niğde, bağımsız sancağın kazaları Maden dışında aynı kaldı.
Millî Mücadele dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde Millî Mücadele yıllarının oldukça dingin illerindendi. Yöre yabancı güçlerin işgaline uğramadığı gibi, bir iki cılız gösterinin dışında, Kuvâ-yi Milliye karşıtı güçlü bir eyleme de tanık olmamıştı. Yöredeki başlıca askerî etkinlik Adana Kuvâ-yi Milliyesine verilen lojistik destekle sınırlıydı. İlçelerden Ulukışla'da ise Fransızlar işgal teşebbüsünde bulunmuş ama yerel örgüt tarafından püskürtülmüşlerdir.[11]
Mondros Mütarekesi günlerinde Niğde aynı adlı bağımsız sancağın merkeziydi. Merkez kaza ile birlikte 7 kazası vardı. Bunlar; Aksaray, Bor ve Ulukışla ile bu gün Nevşehir İline bağlı olan Gülşehir (Arapsun) ve Ürgüp idi. Toplam nüfusu 290.000 dolayında olan sancağın nüfusça en büyük 2 kazası Merkez kaza ile Aksaray'dı.
5 Şubat günü, Atatürk'ün 5 Şubat 1934'teki Niğde ziyareti nedeniyle her yıl kutlanmaktadır.[12]
Cumhuriyet dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Cumhuriyetin ilanı ile Niğde'nin Konya ilinden ayrılarak bağımsız il statüsüne kavuşması en önemli gelişmedir.
Millî Mücadele ile başlayarak Cumhuriyetle süren dönem ve istikrar bütün Türkiye'deki gibi Niğde'de bayındırlık, eğitim, sağlık, sosyal ve kültürel alanlarda büyük gelişmeleri beraberinde getirmiştir.
Atatürk ve onun kurduğu Cumhuriyeti gönülden benimseyen, her zaman onun devamını destekleyen ve desteğini sürdüren illerin başında gelen Niğde ili, Cumhuriyetin ilanını top atışıyla kutlayan ilk ildir.
1923 yılında Niğde il olarak cumhuriyet yönetimine bağlanmıştır. Nevşehir ilçesi 1954'te il olarak Niğde'den ayrılmıştır. Aksaray ilçesi 15.06.1989 gün ve 3578 sayılı yasa ile Niğde'den ayrılarak il statüsü kazanmıştır. Aynı yasayla Çiftlik ve Altunhisar bucakları da ilçe statüsü alarak Niğde iline bağlanmıştır.
1992 yılında daha önce Selçuk Üniversitesine bağlı Niğde'deki fakültelerin ayrılmasıyla Niğde Üniversitesi kurulmuştur. Üniversitesinin adı, 15 Temmuz darbe girişiminin ardından, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi olarak değiştirilmiştir.
Yönetim
[değiştir | kaynağı değiştir]
2020 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 6 İlçe, 29 belediye, bu belediyelerde 139 mahalle ve ayrıca 131 köy vardır.[13]
İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.
İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)
İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.[14][15]
Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.
Niğde Valisi, 1976-Patnos doğumlu Cahit ÇELİK’dir. Ağustos 2023/376 sayılı kararla Kalkınma Ajansı Genel Sekreteri iken atanmıştır.
Niğde Belediye Başkanı, 1980-Niğde doğumlu Emrah Özdemir (AK Parti), 31 Mart 2024 seçimlerinde %36,22 oy oranıyla seçilmiştir.[16][17]
2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Niğde İl Genel Meclisi üye sayısı, 12 AK Parti, 2 CHP, 4 MHP ve 1 İYİ Parti olmak üzere 19’dur. Niğde Belediye Meclisi ise 16 AK Parti, 4 CHP, 5 MHP ve 6 İYİ Parti olmak üzere 31 üyeden oluşur.[18]
2023 Genel seçimleri sonucu, Niğde'yi temsilen TBMM'e AKP'den 1 milletvekili (Cevahir Uzkurt), CHP'den 1 milletvekili (Ömer Fethi Gürer), MHP'den 1 milletvekili (Cumali İnce) seçilmiştir.[19]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri[20])
Niğde ili nüfusu: 377.080'dir. Bu nüfusun % 81,39'u şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 7.234 km2'dir. İlde km2'ye 52 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkezde 107’dir.) İlde yıllık nüfus artış oranı % 3,09 olmuştur. Tüm ilçelerin nüfusu artmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Altunhisar (% 20,76)- Merkez ilçe (% 0,03)
04 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 6 İlçe, 29 belediye, bu belediyelerde 139 mahalle ve ayrıca 131 köy vardır.
| 2023 yılı sonunda Niğde ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri | ||||||||||||
| İlçe | Nüfus
2022 |
Nüfus
2023 |
Fark | Nüfus
Artışı % |
Belediye
Sayısı |
Mahalle
Sayısı |
Köy
Sayısı |
Köy
Nüfusu |
Şehir
nüfusu |
Şehirde
oturan % |
Alanı
km2[21] |
km2'ye
düşen kişi |
| Altunhisar | 11.558 | 14.225 | 2.667 | 20,76 | 3 | 11 | 6 | 4.339 | 9.886 | 69,50 | 552 | 26 |
| Bor | 60.948 | 62.553 | 1.605 | 2,60 | 4 | 32 | 23 | 9.579 | 52.974 | 84,69 | 1522 | 41 |
| Çamardı | 11.495 | 13.614 | 2.119 | 16,92 | 1 | 4 | 21 | 9.510 | 4.104 | 30,15 | 1163 | 12 |
| Çiftlik | 25.642 | 28.780 | 3.138 | 11,55 | 4 | 15 | 9 | 10.006 | 18.774 | 65,23 | 400 | 72 |
| Merkez | 236.793 | 236.864 | 71 | 0,03 | 16 | 69 | 34 | 21.895 | 214.969 | 90,76 | 2223 | 107 |
| Ulukışla | 18.983 | 21.044 | 2.061 | 10,31 | 1 | 8 | 38 | 14.862 | 6.182 | 29,38 | 1375 | 15 |
| Niğde | 365.419 | 377.080 | 11.661 | 3,09 | 29 | 139 | 131 | 70.191 | 306.889 | 81,39 | 7235 | 52 |
| Niğde il nüfus bilgileri | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Sıra | Fark | Şehir - Kır |
| 1927[22] | 166.056 | 39 | %23 38.810 127.246 %77 | |
| 1935[23] | 247.376 | 32 | %49  |
%20 48.849 198.527 %80 |
| 1940[24] | 275.443 | 30 | %11 |
%19 52.346 223.097 %81 |
| 1945[25] | 296.584 | 26 | %8 |
%18 53.670 242.914 %82 |
| 1950[26] | 331.470 | 26 | %12 |
%17 57.977 273.493 %83 |
| 1955[27] | 285.448 | 39 | %14  |
%16 46.960 238.488 %84 |
| 1960[28] | 322.917 | 32 | %13 |
%18 59.695 263.222 %82 |
| 1965[29] | 362.444 | 38 | %12 |
%19 69.956 292.488 %81 |
| 1970[30] | 408.441 | 37 | %13 |
%21 85.772 322.669 %79 |
| 1975[31] | 463.121 | 37 | %13 |
%24 109.094 354.027 %76 |
| 1980[32] | 512.071 | 34 | %11 |
%27 140.415 371.656 %73 |
| 1985[33] | 560.386 | 34 | %9 |
%31 172.556 387.830 %69 |
| 1990[34] | 305.861 | 56 | %45 |
%32 97.286 208.575 %68 |
| 2000[35] | 348.081 | 55 | %14 |
%36 126.812 221.269 %64 |
| 2007[36] | 331.677 | 53 | %5 |
%45 149.696 181.981 %55 |
| 2008[37] | 338.447 | 51 | %2 |
%45 151.924 186.523 %55 |
| 2009[38] | 339.921 | 51 | %0 |
%47 158.398 181.523 %53 |
| 2010[39] | 337.931 | 53 | %1 |
%48 163.237 174.694 %52 |
| 2011[40] | 337.553 | 54 | %0 |
%50 168.596 168.957 %50 |
| 2012[41] | 340.270 | 54 | %1 |
%51 173.480 166.790 %49 |
| 2013[42] | 343.658 | 53 | %1 |
%53 182.097 161.561 %47 |
| 2014[43] | 343.898 | 53 | %0 |
%54 185.784 158.114 %46 |
| 2015[44] | 346.114 | 54 | %1 |
%55 189.670 156.444 %45 |
| 2016[44] | 351.468 | 54 | %2 |
%56 196.220 155.248 %44 |
| 2017[44] | 352.727 | 54 | %0 |
%57 199.485 153.242 %43 |
| 2018[44] | 364.707 | 53 | %3 |
%58 209.875 154.832 %42 |
| 2019[44] | 362.861 | 53 | %1 |
%60 217.640 145.221 %40 |
| 2020[44] | 362.071 | 53 | %0 |
%61 219.588 142.483 %39 |
| 2021[44] | 363.725 | 54 | %0 |
%62 224.909 138.816 %38 |
| 2022[44] | 365.419 | 54 | %0
| |
Not 1: 1954 yılında Nevşehir ilinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
Not 2: 1989 yılında Aksaray ilinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Konum
[değiştir | kaynağı değiştir]
|
Aksaray | Nevşehir | Kayseri |
| |||
| Konya | 
|
Kayseri | |||||
 Niğde 
| |||||||
| |||||||
| Konya | Mersin | Adana |
Niğde İç Anadolu Bölgesi'nin güneydoğusundadır. Üç tarafı Toroslar'ın genç kıvrım dağları ile çevrilidir. Güneyi Orta Toroslar içerisinde yer alan Bolkarlar ve Aladağlar'ın kuzeye doğru kıvrımlanarak sokuldukları alan ile batısı ise Konya ovası ile birleşik Emen ovası sınırlanır. Matematiksel olarak 37 derece 25 dakika güney (S), 38 derece 58 dakika kuzey (N) paralelleri ile; 33 derece 10 dakika batı (W) ve 35 derece 25 dakika doğu (E) meridyenleri arasında yer alır.
Kuzeybatıda Aksaray, kuzeyde Nevşehir, kuzeydoğuda Kayseri, batı ve güneybatıda Konya illeri ile komşu olan Niğde ili, güneyde Bolkar dağları ile Mersin, güneydoğu ve doğuda Aladağlar'ın oluşturduğu doğal sınırlar ile Adana illerinden ayrılır.
Bu sınırlar içinde yaklaşık 779,522 hm² yüzölçümüne sahiptir. Kuzeyde Misli Ovası ve güneyde Bor Ovası bir kenara bırakıldığında, son derece yüksek, dağlık ve akarsularca yarılmış arızalı bir görünüme sahiptir. Deniz seviyesinden olan yükselti Bor Ovası'nda 1000 metreyi bulurken, bu değer Misli Ovası kuzeyinde 1350 metreye ulaşır.
Dağlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Niğde'ye yüksek bir görünüm kazandıran yüksek dağlık ve tepelikleri, oluşum ve gelişimleri itibarıyla üç grupta değerlendirilebilir.
- Orta Torosları oluşturan ve Bolkar Dağları kuzeydoğu uzantıları ile,Aladağlar'ın güneybatı uzantıları arasında bulunan Ecemiş Koridoru ile birbirinden ayrılırlar. Bolkar Dağları'nda Medetsiz Tepesi (3524 m) ve Aladağlar'da Demirkazık Tepesi (3756 m) en yüksek noktaları oluştururlar.
- İç Anadolu volkanizması içinde Aksaray ile Niğde arasında yer alan Hasandağı (3268 m), Keçeboyduran (2727 m), Niğde'nin yaslandığı Melendiz Dağı (2936 m) ve kuzeybatıda Göllüdağ (2143 m) başlıca volkanik dağlardır.
- Ovalık alanların ortasında yükselen flüvial erozyon ile çevresinin aşındırılması sonucunda tek başına yüksek bir görünüm sunan farklı aşınma ile oluşan Misli Ovası'nda görülen yassı Tumba tepe, Yumru tepe farklı aşınılma oluşup, Bor ovası Çukurkuyu-Altunhisar hattının batısında görülen tepelikler volkanik kökenli olurken; Karahöyük, Köşkhöyük, Kınıkören höyüğü, Misli ovasında Höyükhan höyüğü de tepelik alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ovalar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Niğde İlinin kuzeydoğusunda geniş yer kaplayan Misli Ovası ile, güneybatıda yer alan Bor Ovası iki büyük birimi oluşturur. Her iki ova içinde Niğde merkezinin yer aldığı kuzeydoğu- güneybatı doğrultulu bir depresyonla birbirlerine bağlanır. Tektonik çöküntü ile oluşan bu ovalar, önce volkanik alanlardan çıkan piroklastik materyallerle sonradan dağlık alanlardan gelen alüvyal dolgularla doldurularak, alüvyal dolgu ovaları olarak karşımıza çıkmaktadır. Pleistosen'den itibaren akarsularca yarılan bu alanlar, dağlık alanların kenar kesimlerinde plato karakterini almıştır. Kenarlarında geniş alanlar boyunca uzanan birikinti koni ve yelpazeleri dikkat çekicidir.
Kuzeybatıda Melendiz Dağı ve Göllüdağ ile çevrili olan Melendiz Ovası, geriye aşınılma batıdan bölgeye sokulan Melendiz suyu ve kolları ile yarılarak boşaltılmış geniş bir düzlük alandır.
Diğer taraftan dağlık alanlar arasında akarsu vadileri boyunca uzanan akarsu boyu ovaları da görülmektedir. Güneyde Tabur Dağı önlerinde bulunan Kılan Ovası, doğuda Hanağzı dere boyunca uzanan ova ile Kemerhisar güneyindeki Ovacık Ovası başlıcalarıdır.
Akarsular
[değiştir | kaynağı değiştir]Karasu Deresi, Çiftehan çayı, Ecemiş Suyu, Uluırmak başlıca ana akarsuları oluştururlar.
Karasu: Aktaş yakınlarından doğarak, kuzey-güney doğrultusunda uzanırken Gümüşler'den Kereci Deresini, Niğde kent merkezini geçtikten sonra uzantı deresini alır. Yeraltı ve kaynak sularıyla da beslenen Karasu'da Bor ovasında kaybolur. Üzerinde Akaya barajı yer alır.
Çiftehan Çayı: Seyhan Irmağı'nın kollarından biri olan Çiftehan Çayı, Adana-Ankara karayolu ve demiryolunun kenarından akarak ili terk etmektedir. Çaya Torosların eteklerinden yüzeye çıkan Şekerpınarı kaynak suyu ve birçok dere katkıda bulunur. Bunlardan bazılarının suları yazın tümüyle kurur. Çay bir süre sonra Ömerli ve Kırkgeçit derelerini bünyesine alarak Çakıt Suyu adını alır.
Çakıt Suyu Ulukışla Pozantı arasında Çakıt Vadisi'ni oluşturarak Orta Toros Dağları'nı kuzey-güney doğrultusunda yarmıştır.
Ecemiş Suyu: Kaynağını Aladağ'dan alır. Kuzeydoğu -Güneybatı doğrultusunda ilerlerken, Çamardı yakınlarında İçkuyu Deresini alarak Yelatan Güneyinde İl sınırlarından çıkarak, Seyhan kolu Güngör Deresine karışır.
Uluırmak: Melendiz dağlarında doğduktan sonra, Asmasız ve Ramat kısımlarından gelen kaynak suları ile beslenir. Çiftlik ve Melendiz Ovasını geçerek Ihlara Vadisine ulaşır.
Dündarlı Çayı: Kasaba merkezinde bulunan kaynağından çıkarak kasabanın şebeke suyunu ve elma bahçelerinin su ihtiyacını karşılar. Çeşitli küçük derelerle birleşerek Kovalı Barajına[45] dökülür.
Göller
[değiştir | kaynağı değiştir]
Niğde ilindeki, göller bakımından zengin olmamakla birlikte oluşum ve gelişimleri birbirinde farklı göllere de sahiptir.
Aladağlar ve Bolkarlar üzerinde buzul aşılımıyla oluşmuş sirk gölleri yer almaktadır. Akgöl, Alagöl, Çinigöl, Yedi Göller, Karagöl başlıcalarıdır. Hasandağı, Göllüdağ üzerinde volkanik krater gölleri yer alırken kuzeydeki Narlıgöl ise volkanik çöküntü maar gölü olarak oluşturulmuştur. Narlıgöl yer altından sıcak su kaynaklarıyla beslenmesi nedeniyle minarelce zengin, suları acı bir göldür.
Diğer taraftan akarsu yatakları önünde sulama amacıyla inşa edilen setlerin gerisinde de suların toplanmasıyla baraj göller oluşmuştur. Melendiz Dağlarından gelen Kırkpınar ve Baldıra dereleriyle beslenen Gebere Barajı 1939-1941 yılları arasında inşa edilmiş. Gümüşler Barajı'na, hemen gerisindeki dağlık alanlarda inen sular toplandığı içinde bol miktarda aynalı sazan balığı yaşamaktadır. Karasunun aşağı mecrası üzerine kurulu olan Akkaya Barajı, Koyunlu, Dikilitaş, Azatlı, Hacıbeyli ve Murtaza Gölleri de sulama amacıyla yapılmış diğer göllerdir.
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]| İklim diyagramı: Niğde | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| O | Ş | M | N | M | H | T | A | E | E | K | A |
30.7
5
-5
|
29.5
6
-4
|
32.7
11
0
|
47
17
5
|
44.8
21
8
|
25.6
26
12
|
5.2
29
15
|
4.5
29
15
|
8.1
26
11
|
29.1
20
6
|
33.5
13
1
|
39
7
-3
|
| sıcaklık (°C) • yağış (mm) kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü | |||||||||||
Niğde'de Orta Anadolu'nun tipik kara iklimi görülür. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Yağışların kar hali kışın, yağmur haline ise ilkbaharda rastlanmaktadır.
Sıcaklık: En sıcak ay ortalaması temmuz ayına, en soğuk ay ortalaması ise ocak ayına rastlanır. Gerek mevsimler arasındaki sıcaklık farkı, gerekse gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı, kara ikliminin en karakteristik örneğidir.
Niğde'de yapılan gözlemlere göre en yüksek ortalama sıcaklık 29,4 derece ile Temmuz ayına, en düşük ortalama sıcaklık ise -4,6 derece ile Ocak ayına rastlar.
Yağışlar: Niğde'de yıllık yağış ortalaması 330 mm'dir. Yağışın en fazla olduğu ay ortalama 47 mm ile nisan, en az olduğu ay ise ortalama 4,5 mm ile Ağustos ayıdır.
Nemlilik: Niğde'de ortalama nispi nem %56'dır. Nemin en fazla olduğu ay %80 ile şubat, en düşük ay %28 ile ağustos ayıdır.
 Niğde iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 18,6 | 19,6 | 26,2 | 30,8 | 32 | 34 | 37,8 | 37,8 | 34,6 | 30,6 | 23,5 | 20,9 | 37,8 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 4,6 | 6,1 | 11,2 | 16,7 | 21,3 | 25,7 | 29,4 | 29,3 | 25,7 | 19,6 | 12,5 | 6,7 | 17,4 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | −0,5 | 0,8 | 5,3 | 10,6 | 15,1 | 19,4 | 22,8 | 22,3 | 17,9 | 12,1 | 5,9 | 1,3 | 12,1 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −−4,6 | −3,6 | 0,1 | 4,7 | 8,4 | 12,0 | 15 | 14,6 | 10,5 | 6,1 | 1 | −2,8 | 5,1 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −21,7 | −24,2 | −23,9 | −6,9 | −0,3 | 3,8 | 7,1 | 6,9 | 1,7 | −5,2 | −14,7 | −20,6 | −24,2 |
| Ortalama yağış (mm) | 30,7 | 29,5 | 32,7 | 47 | 44,8 | 25,6 | 5,2 | 4,5 | 8,1 | 29,1 | 33,5 | 39 | 330 |
| Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[46] | |||||||||||||
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde ilinin ekonomisi çoğunlukla tarıma dayanır. Sanâyileşme son yıllarda gelişmeye başlamıştır.
Termal
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde'nin Çiftehan beldesi kaplıcalarıyla tanınan turizm merkezidir.[47]
Tarım
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde, Anadolu'nun buğday ambarı sayılan 10 il arasında yer alır. Türkiye'de en çok elma bu ilde Sazlıca kasabasında yetişir. Elmadan sonra patatesi ünlüdür. Patates üretiminde Türkiye'de birinci sıradadır. 2019 yılında 716 bin ton patates üretilmiştir. Niğde'de geliştirilen yerli patates tohumuna 'Nahita' adı verilmiştir. Niğde ili beyaz baş lahana üretiminde 2. sıradadır. Niğde'de Bor İlçesi'nde Kaynarca lahanası üretilmektedir. Lahana tarımı Kaynarca Köyü dolayında yoğunlaşmıştır. Bunlara ek olarak baklagiller, ayçiçeği, patates, buğday, arpa, çavdar, fasulye, nohut, sarımsak ve şekerpancarı da yetişir.
Sebzecilik önemli değildir. Fakat meyvecilikte ileri durumdadır. Merkez ilçe, Bor, Çamardı ve Kemerhisar'da geniş elma bahçeleri vardır. Misket elması ünlüdür.
Bağcılık da önemli yer tutar. İç Anadolu'da üzüm yetiştirmede en önde gelen illerdendir. Kemerhisar üzümü oldukça ünlüdür. Gübreleme, sulama, modern tarım araçlarının kullanılması ve ilâçlama hızla artmaktadır. Her çeşit üründe verim yıldan yıla artmaktadır.
Darboğaz bölgesinde yetiştirilen kirazlar yurt içinde ünlü olduğu kadar yurt dışına da ihraç edilir. Lezzeti ve iriliğiyle ünlüdür. Son zamanlarda Çamardı bahçelerinde de kiraz üretimi yaygınlaşmıştır.
Hayvancılık
[değiştir | kaynağı değiştir]Küçükbaş hayvancılığı önemlidir. Büyükbaş hayvan sayısı da artmaktadır.
Ormancılık
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde ilinde orman varlığı çok azdır. Orman ve fundalıklar il topraklarının %3'ünü kaplar. En çok rastlanan ağaç türü kayın, meşe, çam, dışbudak ve köknardır. Daha çok Aladağların eteklerinde olan ormanlar 2400 hektar arâziyi kaplar. Yılda 4 bin m³ sanâyi odunu ile 5 bin ster yakacak odun elde edilir.
Madencilik
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde ili mâden bakımından oldukça zengin sayılır. Başlıca mâden rezervleri demir, çinko, kurşun, cıva, volfram, bakır, kükürt, gümüş, altın, antimon, kaolin ve alçıtaşıdır. Fakat işletilen mâden yatakları demir, çinko, antimon, kaolin ve alçıtaşıdır. Ulukışla'daki alçıtaşını Azot Sanâyi A.Ş. işletir. Senede yaklaşık 100 bin ton alçıtaşı çıkarılmaktadır.
Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]
Niğde ili İç Anadolu ile Kuzey ve Batı Anadolu'yu güney ve doğuya bağlayan önemli demiryolu ve karayollarının kavşak noktasıdır. Türkiye'nin dörtyanı ile ulaşım bağlantısı vardır. Demiryolu bakımından, Batı Anadolu'yu doğu ve güney illerimize, Suriye ve Irak'a bağlayan demiryolunun üzerindedir. Konya-Adana demiryolu, Niğde'nin güneyinde Kardeş Gediğinde ikiye ayrılır. Bir kol Adana'ya bir kol Kayseri'ye gider. Ulukışla-Bor-Niğde Kayseri'ye giden demiryolu üzerindedir. Ankara'yı Adana'ya bağlayan E-5 karayolu Ulukışla'dan geçer. Burada ikiye ayrılıp, biri İçel'e diğeri Niğde'ye gider. (Bakınız:Çaykavak Geçidi) Ayrıca Niğde Ankara otoyolu ile ulaşım seçeneği artmıştır
Sanâyi
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde ilinde sanâyi 1980 yılından sonra ve özellikle son yıllarda gelişmeye başlamıştır. 1964'te 10 kişiden çok işçi çalıştıran sanâyi işyeri 3 iken, günümüzde bu sayı 50'yi aşmıştır.
Başlıca sanâyi kuruluşları; çimento fabrikası, Bor şeker Fabrikası, un fabrikaları, peynir-tereyağ fabrikası, Niğde Meyve suyu ve Gıdâ Sanâyii A.ş., beton direk fabrikası, biriket-tuğla fabrikaları, Ulukışla Alçıtaşı ışletmesi, otomobil yedek parça (rotbaşı, rotel ve rot çubuğu) îmâl eden fabrika ve Birko Halı Fabrikası. Ayrıca Niğde'de Tekir markalı su fabrikası da vardır. Aynı marka adı altında doğal maden suyu üretim tesisi inşaatı da son hızla sürmektedir.
Türkiye'de üretilen en eski gazlı içeceklerdendir.
Üretimine 1962 yılında İsmet Olcay tarafından 44 metrekarelik bir dükkânda başlandı. Niğde gazozu bugün Niğde Meşrubat ve Gıda Sanayi Ticaret Limited Şirketi tarafından yıllık 8 milyon şişenin üzerinde bir kapasiteye sahip fabrikada üretilmektedir. Az şekerlidir ve frambuaz aroması içerir.
Konum
[değiştir | kaynağı değiştir]| Konum Bilgileri | ||||||
| İlçe | Kuruluş Yılı[48] | Önceden bağlı olduğu ilçe | Alanı km²[49] | Rakım mt. | Merkeze km[50] | Ulaşan Yollar[50] |
| Niğde Merkez | 2.223 | 1.239 | D.805-06, D.330-18,  -K11-12
| |||
| Altunhisar | 1990 | Bor | 552 | 1.200 | 37 | D.330-18 (Bor)=>51.52, 51.78 |
| Bor | Cumh.önce | 1.522 | 1.130 | 19 | D.330-18, 51.52, 51.52 | |
| Çamardı | 1948 | Merkez | 1.163 | 1.501 | 68 | D.805-06=>51.02 |
| Çiftlik | 1990 | Merkez | 400 | 1.546 | 39 | D.805-06=>51.76, D.765-13=>51.78, 51.77 |
| Ulukışla | Cumh.önce | 1.375 | 1.447 | 56 | D.750-16, D.805-07 
| |
| NİĞDE | Cumh.önce | 7.234 | ||||
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde kültürü, İç Anadolu bölgesinin Konya ve Kayseri illerinden ve Doğu Akdeniz bölgesinin Adana ve Mersin illeri kültürlerinden etkilenmiştir.[51]
Yöresel kıyafetler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kadınlar biri günlük ev elbisesi diğeri kişilik denen özel günlerde giymek üzere bulundurdukları iki türlü giysi giyerler. Eskiden başlarına yazma örter, boyunlarına değirme alır, üzerlerine bindallı giyerlerdi. Ayağa ise kaloş kundura giyilirdi.
Erkekler başlarına püsküllü fes giyerlerdi. Gövdeye yakasız mintan ve bunun üzerine cepken giyilirdi. Cepken kolsuzdur. Omuz başları kol gibi uzanır. Göğsü işlemelidir. Şalvarın cep ağızları ve yanları işlemelidir. Çoraplar yünden ve ayağa ise kaloş ayakkabı, yemeni ya da çarık giyilirdi.
Yöresel oyunlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde ili halk oyunları ve halk türküleri bakımından da çok zengindir. Müzik; yumuşak, içli ve coşkuludur. Niğde'de "Halay"a Alay denir ve en çok tutunan oyundur. Diğer oyunları ise; Niğde Bağları, Çekin Alay Düzülsün, Hop Cilveli, Hop Dündarlı, Develi, Ansam, Hora, Tombili, Ufacık, Menberli, Sarıyıldız, Naciye, Kanacak, 3 Ayak ve Topal Koşma'dır.
Niğde yemekleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde yöresine özgü bazı yemek[52] ve tatlılar aşağıda listelenmiştir:
Niğde tavası, söğürme, soğan çoğanı, cevizli erişte, tandır ve çanak fasulyesi, zomu, mangır çorbası, oğma çorbası, öfeleme çorbası, düğcük çorbası, yoğurtlu çorba, sütlü çorba, nohutlu çorba, pancar çorbası, erişte pilâvı (Kesme Pilavı) ve çorbası, tarhana çorbası, kuskus pilavı ve çorbası, üzüm baranası, kabak köftesi, kabak musakkası, ditme, tirit, söğürme, valu söğürme, tatlı havu, ayvan baranası, soğan yahnisi, ekkabağı, papara, yumurtalı taze fasulye, kaygana, maklube ve püresi en meşhur yemeklerindendir.
Tatlılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Paluza, Aşı çorbası, Kaşık Kayganası, Kuru kayısı tatlısı, köfter tatlısı, cimcik tatlısı, sarı kiraz reçeli.
Şive
[değiştir | kaynağı değiştir]Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması adlı çalışmasına göre Türkçenin Niğde ilinde kullanılan şivesi Batı Anadolu ağızları içindedir ve Ankara, Haymana, Balâ, Şereflikoçhisar, Çubuk, Kalecik, Kırıkkale, Kızılırmak, Çorum, Yozgat, Kırşehir, Nevşehir, Kayseri, Şarkışla, Gemerek bölgelerinde konuşulan ağız ile aynı alt sınıftadır.[53]
Turizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde doğal güzellikleri, kültürel varlıkları ve termal kaynakları ile turizm açısından önemli cazibelere sahiptir.[54]
Niğde Etnografya ve Arkeoloji Müzesi
[değiştir | kaynağı değiştir]1957 yılında Akmedrese, Niğde Müzesi olarak ziyarete açılmıştır. 1977 yılında yeni binasına taşınan müzenin 20 Kasım 1982'de ilk sergileme düzenlemesi yapılmıştır. Daha sonra 20 Kasım 2001'de yeni sergileme ve düzenlemesi tamamlanarak, müze yeniden hizmete sunulmuştur.[55][56]
Niğde Arkeoloji Müzesi'nde Antik Çağa ait eserlerle, Selçuklu ve Osmanlı devrine ilişkin 12 bin eser sergilenir. Sergilenen önemli eserlerden biri Niğde Stelidir. Ayrıca yaklaşık bin yıllık olduğu belirtilen Sarışın Rahibe ile 4 çocuk mumyası da ilginç örnekler arasında yer almaktadır.[57] Akmedrese de müze olarak kullanılmaktadır.
Türkler öncesi eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]Tyana Harabeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Bor ilçesinin Kemerhisar bucağı yakınındaki kent kalıntıları, Geç Hititler tarafından MÖ. 2000 yılında yapılan önemli bir merkez olan Tyana kentine aittir.
.jpg)
Göllüdağ Harabeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde'nin 40 km kuzeyinde Bozköy ve Kömürcü köyleri arasında Göllüdağ'da bir Hitit kentidir. Kent kalıntıları 3 km²'dir ve surlarla çevrilidir. MÖ 8. yüzyılda yangın sonucunda yıkılmış ve bir daha yapılmamıştır. Savaş ve tapınak kalıntıları vardır.
Kaya Kilise ve Manastırlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Roma ve Bizans devrinde Ihlara Vadisinde kayalara oyulmuş kilise ve manastırlar olup, bâzısı bir saatte gezilecek kadar büyüktür.
Tyana Su Kemerleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Geç Hititler tarafından M.S. 2. ve 3. yüzyıllar arasında yapılmıştır. Roma havuzundan itibaren Kemerhisar Kasabası içlerine kadar ki bölümde kemerler toprak altındadır. Kalan bölümdeki ve kazı alanına kadar olan kemerler ise toprak üzerindedir Halen büyük bir bölümü ayakta bulunan su kemerleriyle Roma havuzuna su taşınmaktaydı.
Roma Havuzu
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde İli, Bor İlçesi, Bahçeli Kasabası kuzeyinde kasaba merkezine yaklaşık 3 kilometre uzaklıkta yer almaktadır. Roma Dönemi'nde Trojan ve Hadrian Dönemi'nde M.S. 2'nci yüzyılda inşa edilmiştir. Etrafında geniş yeşil alan vardır, genellikle piknik tarzı aktiviteler için kullanılır.
.jpg)
Kapadokya bölgesindeki en büyük manastırlardan birisi ve 10. yüzyıl Bizans sanatının Anadolu'daki günümüze iyi korunarak gelmiş örneklerindendir.[58] 1973 yılında arkeolojik sit alanı ilan edilmiştir.
Selçuklu ve Anadolu Beylikleri eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Eski Niğde şehrinin bulunduğu tepeyi çevreleyen kale üç surla çevrilmiştir. Kitabesi olmadığı için kalenin tarihi hakkında kesin bir şey söylemek olanaklı değildir. Alt duvarlarında Arap-Bizans çeşnisi var ise de MÖ 8'inci yüzyılda yapılmış olma olasılığı vardır. Kale 1740 yıllarında Sadrazam İshak Paşa tarafından onarılmıştır. Safevî ve Akkoyunlu tehlikesi sona erince kale tamir ettirilmemiştir.
Birçok yeri yıkılmış olan kalenin bedenlerinin bir kısmı evlerin duvarı olmuştur. Bugün tepenin kuzeydoğusunda bir hisarı içine alan kısım ayakta kalabilmiştir.
2021 yılı itibarıyla Kale çevresinde yenileme projesi başlamış ve bu bölgedeki evlerin önemli bir kesmi yıkılmıştır. Tarihi dokuyu yeniden canlandırılacak bir proje planlanmaktadır.[59]
I. Alâeddin Keykubad zamânında Niğde Sancakbeyi Zeyneddin Başara tarafından 1233'te yaptırılmıştır. Selçuklu sanatının günümüze kadar en iyi korunmuş eserlerinden birisidir.
Niğde'nin en eski camisi olup Mîmar Sıddık bin Mahmud ve kardeşi Gazi yapmıştır. Sarı ve kül renkli kesme taştan yapılan câminin doğu kapısı son derece güzel geometrik motiflerle süslüdür. Cami süslemeleri bakımından Selçuklu devrinin en kıymetli eserlerinden biridir. Caminin kapısı yılın belli bir zamanında sabahın ilk ışıklarının kapıya vurmasıyla kapıda bir kız silüeti görülür. Rivayete göre caminin mimarı hükümdarın kızına aşık olur ve kızın güzelliğini motiflere işler.
Sungur Bey Câmii ve Türbesi
[değiştir | kaynağı değiştir]İlhanlılar Döneminde Niğde Valisi olan Sungur Bey tarafından yaptırılan caminin inşa tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Yapının minberindeki başka bir kitâbede Sungur Bey ile Ebû Said Bahadır Han'ın adı geçmektedir. Bundan dolayı yapının 1316-1335 yılları arasında inşa edildiği düşünülmektedir. Sungur Bey'in türbesi de caminin yanında bulunmaktadır.
Şah Mescidi
[değiştir | kaynağı değiştir]Mescidin inşa kitabesi yoktur. Ancak yapı plan, inşa, teknik, malzeme ve mihrabı bakımından yakınındaki Hanım Cami'ye (1452) benzemektedir. Mescidin yapımı Karamanoğulları zamanına 15. yy. ortalarına tarihlenmektedir. Bazı onarımlarla günümüze gelen camii, orijinal özelliğini yitirmiştir.
Hanım Camii
[değiştir | kaynağı değiştir]Alâaddin Tepesi'nin doğusunda olup 1452'de yapılmıştır. Arife Hanım tarafından tamir ettirildiği için Hanım Camii olarak bilinir. Karamanoğulları devri eseridir.
Ulu Cami (Bor)
[değiştir | kaynağı değiştir]Bor ilçesindedir. Karamanoğlu Alâaddin Bey tarafından 1410'da yaptırılmıştır. Cami dikdörtgen biçimindedir.
Ak Medrese
[değiştir | kaynağı değiştir]Karamanoğlu Alâaddin Ali Bey tarafından 1409'da yaptırılmıştır. Adını kapısındaki beyaz mermerden alır. Selçuklu mîmarî tarzının çok güzel bir örneğidir. Ali Bey Medresesi de denir. 1936'da restore edildikten sonra arkeoloji müzesi olarak kullanılmaktadır. Geometrik motiflerle süslü giriş kapısı çok güzeldir.
Hüdâvend Hatun Türbesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Moğol İlhanlı valisi Sungur Bey zamânında, IV. Kılıç Arslan'ın kızı Hüdavend Hâtun tarafından 1312 senesinde yaptırılmıştır. Sekizgen plânlı yapı içten kubbe, dıştan piramit çatı ile örtülüdür. Doğusunda bulunan taçkapı yıldız geçmeler ve çeşitli motiflerle süslenmiştir.
Gündoğdu Türbesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hüdavend Hatun Kümbetinin yanındadır. 1344'te ölen Hakkı Besvap için yaptırılmıştır. Kare plânlı yapı içten kubbe, dıştan piramit çatı ile örtülüdür. Türbenin kapısı geometrik, bitki ve örgü motiflerinden meydana gelen kuşaklarla çevrilidir.
Sungurbey Kütüphanesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Emîr-ül-ümerâ Seyfeddîn Sungur Ağa tarafından 1335 senesinde yaptırılmıştır. Günümüzde İl Halk Kütüphanesi olarak kullanılmaktadır.
Osmanlı Devleti eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Paşa Camii
[değiştir | kaynağı değiştir]On beşinci asra ait Osmanlı eseridir. Ali Paşa tarafından yaptırılan camiyi oğlu Murad Paşa genişletmiştir. 1909'da tamir gören caminin yanında türbe ve çeşme vardır.
Öküz Mehmet Paşa Kervansarayı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ulukışla ilçesinde yer almaktadır. 1615-1616 yıllarında Osmanlı sadrazamlarından Mehmet Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Osmanlı İmparatorluğundan günümüze kadar yaşayan en büyük kervansaraylardan olma özelliğini taşımaktadır. 2006-2007 yıllarında Kayseri Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir.
Dışarı Camii
[değiştir | kaynağı değiştir]On altıncı asır Osmanlı eseridir. Tek kubbelidir. İnce işçilikli ve sedef kakmalı minber Sungur Bey Camiinden getirilmiştir.
Niğde Kalesi Saat Kulesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kalenin eski batı burcu üzerine yapılmış bulunan saat kulesi 19. yüzyıla tarihlenir. Niğde'nin sembolü olarak da kabul edilir. Kitabesi olmadığı için hakkında fazla bilgi yoktur.
Kiliseler
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde'de 1800'lü yılların başlarında yapılmış birçok kilise bulunmaktadır. Mimari yapı tarzları birbirine çok yakındır. Dikdörtgen, basit haç planlı, üç nefli, üç apsisli, yarı açık narteksli, kırma çatılı ve yontu taştan yapılmış bazilikalardır. Mimarisine büyük önem verilen çatı kaplamaları çeşitlilik arz eder. İç bezemelerindeki kalem işlerinde geç dönem Türk-Barok üslubunun izleri görülür. Kiliselerin çoğu ziyarete kapalıdır; sadece dışarıdan görülebilmektedir. Bir kısmı camiye çevrilmiştir. Bugün bir kısmı sosyal amaçlı kullanılan kiliselerin, bulundukları yerler; Yukarı Kayabaşı, Sungurbey Mahallesi Rum kilisesi, Eski saray mahallesi Ermeni Kilisesi, Kumluca, Hamamlı, Konaklı, Fertek, Küçükköy, Yeşilburç, Ballıköy, Hançerli, Hasaköy ve Dikilitaş, Altunhisar, Ovacık, Uluağaç, Kiçağaç, Tırhan, vb. yerlerde geç Osmanlı döneminde yapılmış kiliseler mevcuttur. Bu kiliseler yörede önceki on yıllarda önemli bir Hristiyan yerleşiminin olduğunun göstergeleridir.
Andaval Kilisesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Aktaş beldesinde bulunan Andaval Kilisesi uzun süre çalışmalar sonunda ziyarete açılmıştır.[60][61] Kentin önemli tarihi değerlerinden biri olan Kilise, hem Hristiyanlığın yayılması hem de daha önceki dönemlerde sahip olduğu konumla önemli ziyaret noktalarından biridir.
Geleneksel Evler
[değiştir | kaynağı değiştir]Niğde'de pek çok tarihi ev ve konak bulunmaktadır. Bunların bir kısmı korum altına alınmıştır.[62]
Doğal turistik yerler
[değiştir | kaynağı değiştir]Demirkazık Tepesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çok güzel manzaraları olan bu dağ yaz ve kış ayrı güzelliklere sahiptir. Kayakevinin bulunduğu bu dağ, kış sporlarına müsâittir. Dağcılık tesisleri ve alabalık üretme çiftliği vardır.
Demirkazık'ta bulunan Spor Tesisleri, olimpik branşlarda hizmet veren sporcuların yararlandığı bir merkezdir.[63]
Köşk
[değiştir | kaynağı değiştir]Bor ilçesinin Bahçeli kasabasında yeşillik ve sulak bir mesire yeridir.
Ketençimen yaylası
[değiştir | kaynağı değiştir]Suyu bol, manzarası güzel ve yeşil bir yayladır. Dağda bulunur ama yüksek değildir. Çok büyük bir yayla olup düzlüğü de türkülere ilham kaynağı olmuştur. Niğde'de bulunan en büyük yüzölçümüne sahip yayladır. 2021 yılında tamamlanan kayak merkezi ile kış turizmine açılmıştır.[64]
Değirmenli Damlataş Mağarası
[değiştir | kaynağı değiştir]Sulardan oluşan sarkıtlarla ve elektrikli aydınlatmasıyla görülmeye değer bir yerdir.
Niğde'nin Ulukışla ilçesine bağlı Çiftehan köyündedir.[47]
Kronoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]- MÖ 7000-5000 Neolitik Dönem
- MÖ 3000-2000 İlk Tunç Çağ
- MÖ 2001-1750 Hitit Dönemi
- MÖ 1650-1460 Hitit İmparatorluk Dönemi
- MÖ 1170-710 Tabal Geç Hitit Prensliği Dönemi
- MÖ 710-620 Asur Egemenliği
- MÖ 612-590 Kilikya Krallığı Dönemi
- MÖ 590-550 Medler dönemi
- MÖ 550-532 Persler Dönemi
- MÖ 332-İS.17 Kapadokya krallığı dönemi
- MS 17-395 Roma dönemi
- 395 Bizans Egemenliğinin başlaması
- 699 Araplar'ın Aksaray'ı Bizanslıların elinden alması
- 707 Arapların Niğde'yi ele geçirmesi
- 729 Arapların Aksaray'ı yeniden alması
- 805 Harunü'r Reşid'in Aksarayı alması
- 832 Abbasi halifesi El-Memun döneminde Niğde'nin onarılması
- 965 Bizanslıların Niğde ve Aksarayı ele geçirmesi
- 1097 Niğde ve Aksarayın haçlıların eline geçmesi
- 1155 II. Kılıç Arslan'ın ile Danişmentli Yağı Basan'ın Aksaray önlerinde karşılaşması ve çatışmanın araya giren din adamları tarafından önlenmesi
- 1186 II. Kılıç Arslan'ın ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırması ve Niğde Arslan şahın payına düşmesi
- 1211 I. İzzeddin Keykavusun Niğde valiliğine Zeyneddin Başarıyı atması
- 1249 II. İzzedin Keykavus ile IV. Kılıç Arslan'ın Aksaray önlerinde savaşması ve IV. Kılıç Arslan'ın yenilmesi
- 1256 İlhanlı ordusunun Aksaray'ı yağma ve yıkıma uğratması
- 1276 Niğde valisi Hatiroğlu Şerafeddin'in ayaklanarak Memluk Sultanı Baybars'ı Anadolu'ya çağırması
- 1277 Karamanoğulları'nın Aksaray'ı kuşatması
- 1300 Şiddetli kuraklık ve kıtlıktan Aksaray Niğde halkının büyük zarar görmesi
- 1365 Karamanoğulları'nın Eretna Beyliği'nden Niğde ve Aksaray'ı almaları
- 1398 Niğde ve Aksaray'ın Osmanlı topraklarına katılması
- 1402 Timur'un Niğde ve Aksaray'ı Karamanoğullarına geri vermesi
- 1420 Memlükler'in Niğde'yi ele geçirmeleri
- 1421 Karamanoğlu Ali Bey'in Niğde'ye çekilmesi ile Karamanoğlu Beylik topraklarının 2'ye bölünmesi
- 1466 Niğde ve Aksaray'ın kesin olarak Osmanlıların eline geçmesi
- 1574 Suhtelerin Niğde'de saldırı düzenlenmesi
- 1584 Celali elebaşısı Kiziroğlu Mustafa'nın adamlarının Niğde Yöresini talan etmesi
- 1603 Celali elebaşısı Tavil Ahmed'in Niğde'yi yağmalaması
- 1849 Niğde'nin sancak merkezi olması
Spor
[değiştir | kaynağı değiştir]Profesyonel liglerde mücadele eden futbol takımı Niğde Anadolu 2022-2023 sezonu itibarıyla 3. Lig'de oynamaktadır. Futbol Türkiye Kupası 'nda Niğde Anadolu ilk iki turu geçtikten sonra 3. turda elenmiştir. Voleybol bölgesel liglerinde 2 erkek, 2 kadın takımı yer almıştır.
Şehrin uzun süre hizmet veren 5.000 kişilik Niğde 5 Şubat Stadı yenilenmek üzere yıkılmış ancak henüz yerine yenisi yapılamamıştır.[65][66] Niğde Anadolu maçlarını Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi içindeki Kampüs Stadı'nda oynamaktadır.
Diğer spor tesisleri arasında Gençlik Spor Bakanlığı'a bağlı Olimpik Kapalı Yüzme Havuzu,[67] Belediye'ye ait Yarı Olimpik Yüzme Havuzu[68] bulunmaktadır. Ayrıca Bor 100.Yıl Spor Salonu (1.500) da faaliyettedir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Niğde Valisi". nigde.gov.tr. 5 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ "Niğde Rakım". YerelNET. 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2020.
- ^ "Toplam Nüfus". tuik.gov.tr. TUIK. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022.
- ^ "Şehrimiz". nigde.gov.tr. 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ "Niğde'de görülmesi gereken 6 yer". ntv.com.tr. 30 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ "Ketençimen Kayak Merkezinin ilk etabının yüzde 95'i tamamlandı". Anadolu Ajansı. 26 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2021.
- ^ Filiz Ç., Karafakı (2019). "Tarihi Dönemler İçinde Niğde Kentinin Fiziki ve Kültürel Şekillenişine Genel Bir Bakış". Turizm Çalışmaları. 1 (1). ss. 37-42. 16 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ "Niğde Tarihi". nigde.gov.tr. 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ "Niğde'nin Tarihi". nigde.bel.tr. 5 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Milli Mücadele Dönemi Ulukışla". ulukisla.gov.tr. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2022.
- ^ "Gürer; 5 Şubat Niğde için özel bir gündür". borhaber.net. 2 Şubat 2017. Erişim tarihi: 17 Kasım 2022.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Güncel Nüfus Değerleriisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2020.
- ^ "Başkan Özgeçmiş". nigde.bel.tr. Niğde Belediyesi. 5 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2022.
- ^ "31 Mart 2019 Niğde Seçim Sonuçları". sozcu.com.tr. Erişim tarihi: 17 Kasım 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Şubat 2020.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Nisan 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2014.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f g h
- "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Niğde Nüfusu". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Niğde Nüfusu". nufusune.com.
- "Niğde Nüfusu". nufusubu.com.
- ^ "Kovalı Barajı". 23 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
- ^ a b "Turistik Yerler". nigde.bel.tr. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;:1isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b Karayolları Genel Müdürlüğü
- ^ "İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü". nigde.ktb.gov.tr. 23 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ "Yemekler". nigde.bel.tr. Niğde Belediyesi. 6 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ [[Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996]]
- ^ "Turizm". nigde.ktb.gov.tr. Niğde İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 23 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ "Niğde Müzesi". turkishmuseums.com/. 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2022.
- ^ "Niğde Müzesi". muze.gov.tr. Erişim tarihi: 17 Kasım 2022.
- ^ "'Mumyalar Müzesi' ziyaretçilerini bekliyor". AA. 2 Temmuz 2018. 17 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2022.
- ^ Gürer, Ömer Fethi (2010). NİĞDE Kapadokya'nın Başkenti. Maya. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ "Kale ve Çevresi Yenileme ve Koruma Projesi". nigde.bel.tr. Niğde Belediyesi. 28 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ "Tarihi Andaval Kilisesi turizme kazandırıldı". hurriyet.com.tr. 18 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022.
- ^ "Niğde Andaval Ören Yeri". muze.gov.tr. 25 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022.
- ^ Altuner, Huriye (2018). Geleneksel Niğde Evleri. Niğde Valiliği. 16 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ "Şampiyonluğun yolu Demirkazık'tan geçiyor". haberturk.com. AA. 29 Ağustos 2015. 16 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ Hamza Tav. "Ketençimen Kayak Merkezinin ilk etabının yüzde 95'i tamamlandı". 26 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Niğde 5 Şubat Şehir Stadyumu'nun Yıkımına Başlandı". nigde.bel.tr. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ ""550 günde bitecek" denilen Niğde stadyumuna 400 gündür çivi çakılmadı". 1 Ağustos 2022. 1 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2020.
- ^ "Olimpik Yüzme Havuzu". nigdeolimpikyuzmehavuzu.com/. 12 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ "Yüzme Havuzu Kompleksi". havuz.nigde.bel.tr. 1 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Niğde Valiliği
- Niğde Belediyesi21 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- YerelNET Niğde26 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
