Niger（尼日）

Gaga kska Meycow ka Niger, 16 00 N, 8 00 E ka gaga na nniqan. Kana ka knlbangan na o 1.267 million sq km（hangan na o Tg22） (knlbanga dxgal o 1,266,700 sq km, knlbangan qsiya o 300 sq km). Kana ka sejiqun o niqan 18,638,600 hiyi. Gaga Niamey ka pusu alang paru, jiyax 18 idas 12 ka jiyax skrayan klwaan. Manu ka dxgal Niger ga wada sugan 35.10% ka dxgal qpahan, 1% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 63.90% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Mahamadou Issoufou, pnaah hngkawas2011 idas 4 jiyax 7pnrajing kmlawa klwaan.

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Nizu(尼日)

Nizu konghokwo( kari Hwakwo: République du Niger) , asi daha kesi Nizu，egu ba ka meyti saya, so ka BBC mskari Telu peni, dmoi Nizuar dheya，kingal alang qnlhangan ga meniq quri ggqiyan hido Sihwe hiya, ado ka niqan yayung kesun Nizu, pneeyah ngayan yayung nii ka ngayan na, tunux alang daha we Niame, quri hhreyan hido we alang qnlhangan kesun Cato, hunac na we Nayciriya, Peynan, ga mtaayus Pucinahwa ma Mari ka quri ggqiyan hido, daya na we ga msuayus Aarciriya, quri narac daya na we ga msauyus daka Ripiya. 5500km ka ayus dheran alang na. knuglhangan na we 126.76km², alang nii ka rmabang paru quri Sihwe huya. ga meniq snaro Sahara ka 80% dheran na.

Kndalax mburux naq kingal alang qnlhangan Nizu nii de, ga meniq rima senhwa ma teru qnlhangan supi ka knkdusan na seediq Nizu nii. Knkawas 2010 ka pnstotuy cinsu-cengpen dige, Nizu nii di we alang mingcu ma totangcu di. ga meniq nongcun-tici hari kana ka seediq na, kika uka riyung cenga daha mosa muuyas tase.

Qtaun ka patis snpegan daha knkwqas 2018 we, alang Nizu nii ka mhiti bale ka hwacan-cusu na kana laalang bobo dheran nii, ma, dheya ka alang rmabang ba titu-kayhwa duri.

Ris(歷史)

Bobo mntuting Yesu kiristo ka 8 suci betaq 16 suci, ckceka ma daya na yayung Nizu nii peni, teru alang qnlhangan mbeyax msriyux meniq hiya ciida: Cyanatikwo, Maritikwo ma Sanghaytikwo. 11 betaq 18 suci duri we, mtutuy ka Poarnutikwo mneniq rcilung Cato hiya. Ani naq ini eniq Nizu hii ka pusu pqlahang na Cyanatikwo daka Maritikwo we, ani si spooda hada mbbaruy de, paru bale dndilan na. Kiya duri we, qnlhangan sanghaytikwo ckceka ma quri dheran ggqiyan hido na Nizu nii.

Kndalax knkawas 1897 betaq knkawas 1900 we, Hwakwo qnlahang Nizu nii, knkawas 1904 we, nkdilan nHwakwo(qlhangan supi Nizu nHwakwo), knkawas 1940 de wada spuun Sihwe nHakwo di.

Tnburux knkawas knkawas 1960 idas 8 ali 3 ka Nizu nii, Hamanu·Tiawri ka congtong daha mnugaya bale. Knkawas 1974 idas 4, canmocang supi na ka Sayyini·Kongce we, pstotuy cungpen ma, wada na popux ka seyhu, betaq knkawas 1987 wada mhuqil qmlahang alang Nizu nii, ma, Ari·Sayyipu ka rmirih na di. Knkawas 1993 idas 3, Mahaman·Owtuman wada mangal mnugaya mingcu-congtong daha, ani si cunghu dndulan na we, wada poxun cungpen supi na, Knkawas 1999 idas 11 de, Tancya ·Mamatu ka mangal congtong, knkawas 2004 idas 12 dungan we, heya naq wada lmutuc mangal congtong dungan, bobo na ka knkawas 2010 idas 2 ali 18 dige wada poxun cungpen pnstoyan supi.

Tiri(地理)

Knuglahang dheran na Nizu nii we 126.7wan km². Knseesu dheran na we, kndalax pewe 11°37′ betaq 23°33′, cingtu na we yongcing 0°6′betaq 16°.

Dheran (地形)

Qtaun ta dheran Nizu nii we, ga bbaro ygdaya na ma, llebu tghunac na, maha tgteru rrngagun ka dheran Nizu nii.

Tgdaya na we Ayar-kawyen ma ddgiyaq ssiyo na, bbaro hari dheran quri hii, knbrawan na we maha 700m betaq 1000m. ckceka na dgiyaq Korepun ga meniq lmiqu Tacoar-cayito we, 1997m ka knbrawan na, dgiyaq nii si bbaro bale Nizu.

Ckceka na so dheran Sahoar we, dheran bbsuring mddeka nrao, knbrawan na we 500m betaq 800m.

Quri breenux tghunac na we, msbale hari kiya, 200m betaq 300m ka knbrawan na.

Yayung ma rcilung (河流與湖泊)

Yayung Nizu ka yayung gtngayun bake, niqan kingal yayung Komaku-yepe ga quri hhreyan hido we, ga mosa srcilung rcilung Cato. Nii dungan we, niqan duma yayung daha dungan. pspuun qmita de, so hari ini knbaka ka qsiya Nizu.

Karac (氣候)

Karac na Nizu nii we, ririh so mddengu mttilux, mttilux klaali kingal qnhdeyan knkawas ma, uka riyung quyux. Spun qmita kntlexan karac na de, maha 30 °C. knyexan na we kndalax idas 6 betaq idas 9, kndalax idas 10 betaq so idas kawas 5 we uka qyquyux. Qnyexan quyux we peeyah ggqiyan hido mquri hhreyan hido we kndudul mttikuh.

Singcng cyuhwa(行政區劃)

So nii ka singcung-cihwa na Nizu, 7 ka yici-tici(Regions) na, kingal ka sotuci(capital district) na, 36 sung(départements) ka arci na, 265(communes) ka sanci-tici na.

Acyatocu sung（Agadez）
Dihwa sung（Diffa）
Toso sung （Dosso）
Marati sung （Maradi）
Tawa sung （Tahoua）
Tiraperi sung （Tillabéri）
Cingtoar sung （Zinder）
Niame sung （Niamey，首都）

Pusu bi paru alang.(城鎮

Cyato （Djado）
Yekaypa （Yeggueba）
Piarma （Bilma）
Acyatocu （Agadez）
Uncikomi （Nguigmi）
Cingtoar （Zinder）
Marati （Maradi）
Tanuto （Tanout）
Wata （Tahoua）
Niame ka tunux alang （Niamey）國都

Cngc(政治)

Ppheyu daha congtong Nizu nii we pan-congtongcu, congtong ka qbsuran na bale, singcung-sonaw ma mdudul supi, mndaha moda psgao ma, qtaun ima ka phyegan daha, rima knkawas tloong tloongan hiya, mntexal ba smlutu de mangal. Pqhedu mndaha mangal congtong ka Tancya de, peeyah kari mesa syosen knkawas 2009, wada na pryuxun ka renzun-cutu, ma, pstotuy kari mqqehur.

Congri ka tunux cunghu, qmita ima ka pnhyegan na tosutang yihwe ma, congtong ka paha kari, ririh qntaan na yihwe.

Tancya ka mnangal congtong knkawas 2004 we, wada poxun cungpen knkawas 2010 idas 2 na supi.

Seediq ma snhiyan (居民與宗教)

Jnko (人口)

Knkawas 2011 hei seediq na Nizu nii we ye ba wada 1574 wan. Knknedux na seediq daha we rima hei ka knkingal pinghwang-kongri. Ga msuupu meniq Niame ma ssiyo egu bale seediq. Riso daha ka egu, hmrinas 65 ka knkawas drudan daha we, maha 2% na kana hei seediq Nizu.

Mingcu (民族)

Rima klegan ka pucu daha bale: Hawsacu(maha 56% seediq Nizu), Coarma-sanghaycu(maha 22% seediq Nizu), Huranicu(maha 8.5% seediq Nizu), Tuarekocu(maha 8% seediq Nizu) ma Kanuricu(maha 4% seediq Nizu).

Kari (語言)

Kari alang Nizu nii we kari Hwakwo, ani si uka riyung seediq mrengo. Niqan naq kari daha kana ka klegan pucu na, kari Hawsacu si ddooyan hari seediq Nizu nii.

Ssnhiyan (宗教信仰)

Alang mgaya ka Nizu nii, psnakun na cungcu daka snhiyan, so nii psaanak we wada daha spooda senhwa daha, ani slmeun bobo ka senhwa we, uxe naq pryuxun ka pngaya daha. Kiya duri we, skdakan senhwa ka ani naq snhei utux maanu. Kndalax 10 suci meyah gmarang kari hini ka Isurancyaw ka paru ba dndilan na gaya Nizu nii ma, seediq daha. Hmrinas 99% ka seediq Nizu nii snhei Isurancyaw, ckceka na we Sunnipay ka 90%, maha 5%Suyepay; duma di we ga snhei ssnnyiyan daha ma Citucyaw.

Cingci(經濟)

Cingci-canye (經濟產業)

Nongye ka capil daha bale so kkuudus. Ani si mddengu karac klaali, ini baka puqun ka paye ppuqun daha. Tmabu tbugan ka kingal lekuh cingci daha, meniq cuko-mawyi daha we gino tokwangye ka ga berah na, maha 15%~20% ka GDP na, 50% nngalan na wayhwe na. alang gmbaruy yokwang(U) ka Nizu, snlayan daha knkawas 1950 hari. Ga klaun saya we 21 M/T, 11% kana ga bobo dheran nii, tg5 kana laalang bobo dheran nii. Knkawas 1992, tg4 knari na yo(U), tgberah na we Cyanata, Awco ma Dame. Kiya ka kiya, kkari na king(Au) duri we ga ini beyo kmari. Kkriyan na king(Au) nii we, ga Samira daka Ripiri. Egu bale ka ringswanyen duri, maha 12.5 yitun kana. Tg4 kneegu kana laalang bobo dheran. Kingal dungan we metan ma suyo ka qtai bale.

Hwacan cungtu (發展程度)

Alang Nizu nii we, ini kduida smkela ndaan laalang icil, ani laalang Hweco hiya we, ye ba dheya tghiti na pkmalu alang. Qtau ka pntasan Renhokwo knkawas 2017 we, Nizu nii ka mhiti ba bukuy ka zenre hwacan cusu na, ma, tikuh ba bbake ka sntkeyan knkingal seediq daha duri, knkawas 2018 we, 1200 meyyen ka sntkeyan knkingal seediq Nizu nii(beyax daha maruy mmaanu). Hmrinas 40% ka ini dehuk 1.9 meyyen ka ssliqun daha knkingal ali.

Waycyaw (外交)

Knkawas 1963 idas 7 ali 7 han we, mnuggaaluk Conghwa-mingkwo han, ma, knkawas 1974 idas 7 ali 20 de, wada pggluk daka Conghwa-zenming-konghokwo di, knkawas 1992 idas 7 ali 30 de, meyah pggaluk sepac knkawas Cnghwa-mingkwo dungan, betaq knkawas 1996 idas 8 ali 19 dungan we, wada pggaluk Conghwa-zenming-konghokwo dungan, irih so mnspusal ka so nii di.

Cyawyi (教育)

So pnpyasan na seediq nNizu nii we, ga tghiti ba bukuy, so riso ma seediq rudan mkela qmita patis we, ye ba 16.5% bale, so mqedil daha de rmabang ba kiya di, gino ba 7% ka mkela qmita patis. Saya we daha bale tase na Nizu nii, kingal we Niameaputu·mumuni tase, kingal we ga phyegan dheran Sayi ka Sayi-yisuran tase. Berah ga we kwori-tase, bakuy ga we pnhyegan Yisuran yihwe-cucu kiya.

Pnyahan pnatas(參考資料)

CIA
外交部
List of current heads of state and government
https://zh.wikipedia.org/wiki/尼日尔（參考自中文維基百科）
Hlidan na Dakis Pawan