Democratic Republic of the Congo
Democratic Republic of the Congo（剛果民主共和國）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Gaga kska Meycow ka Congo, domocratic republic of the, 0 00 N, 25 00 E ka gaga na nniqan.
Kana ka knlbangan na o 2,344,858 sq km（hangan na o Tg11）(knlbanga dxgal o 2,267,048 sq km, knlbangan qsiya o 77,810 sq km).
Kana ka sejiqun o niqan 81,331,050 hiyi.
Gaga Kinshasa ka pusu alang paru, jiyax 30 idas 6 ka jiyax skrayan klwaan.
.svg)
Manu ka dxgal Congo, domocratic republic of the ga wada sugan 11.40% ka dxgal qpahan, 67.90% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 20.70% na.
Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Joseph Kabila, pnaah hngkawas2001 idas 1 jiyax 26pnrajing kmlawa klwaan.
.svg)
cinkhulan sa knita’ sa brbiru’
Kangkwo mincu kunghekwo（剛果民主共和國）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Kangkwo mincu kunghekwo, knklgan wiki, msnanaq na patas knklgan Mprajing mquri paah Kangkwo mincukunghekwo Kwoci, rakaw klwaan“msdungus,msblaiq, msqmpah” Uyas klwaan“ Tutuy seejiq Kangkwo”
pusu alang ni tgparu alang Kinshasa.
| Push alang Cinsiyasa(金夏沙) |
|---|
_-_COD_-_UNOCHA.svg) |
Kari klwaan o kari Fakwo （官方語言法語）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Msruwa na klwaan o kari Rincyara, kari Citupa, kari Swasiri, kari Cirupa Cngfu o murux ni Cungtung kunghekwo.
Kana dxgal(面積)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Knlabang dxgal o 2,345,409 km kana(tg11).
Knlabang qsiya o 4.3 %.
Hngbragan seejiq o yabi 87,521,000（tg16） kahngkawas 2019.
Kangkwo mincu kunghekwo[kari Fakwo：République démocratique du Congo.（Kari Fakwo：République démocratique du Congo，RDC]
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Gaga mniqkska Feycow, lxanan matas Mincu Kangkwo（DR Congo）, Kangkwo(Cicin) ( ongo-Kinshasa). Knlabang dxgal o yabi niqan 234.5wan km, mniq Feycowo hiya ka tg2 knparu(mniq bukuy Arciriya), kana kaknxalan o hiya ka tg11 knparu klwaan. Hmrinas8700wan ka sjiqan, hiya ka tg16 hnbragan seejiqknxalan, tg4 hnbragan seejiq Feycow, kiya ni hiya hbarawbi sjiqan rmngaw kari Fakwo. Pusu alang ni tgparu na alang o Cinsyasa.
Brah han o mincu Kangkwo nii ga Kangkwo cyopang ninPiris Kangkwo han, maka jiyax 30 idas 6 hngkawas1960 do phiyug nanaq klwaan da. Yasa phiyug klwaansiida mtna saw kiyig na klwaan, plealay murux han o nFakwo Kangkwo ni mtna mangal “Kangkwokunghekwo” kahangan klwaan dha. Manu ka klwaanknxalan o sknakun dha matas hangan pusu alang dha kabukuy, kiya ka uxay pqnuqu da, kiya ni thnganan dhaKangkwo kunghekwo (Riawpoteweyr), lxan thnganan Kangkwo (Ri).
Jiyax 1 idas 8 hngkawas 1964 do priyux Kangkwo kunghekwo. Jiyax 27 idas 10 hngkawas1971 siida, cungtung sida Mungpotwo ga iyux malax cminhwa ni pryuxan na Sayi(kari Fa：Zaïre), jiyax17 idas5 hngka was1997 do Rworangkapira ga madas dnudul na Kangkwo ceyfang mincuriryang tungmung musa mrmux Cinsyasa spowxan na ka Mungpotwo cngcyuen, brinah mangal Kangkwo mincu kunghekwo dungan ka hangan klwaan dha.
Hngkawas 1998 do prajing tg2 ppais ka Kangkwo, makumrudu ni meariq kana ka klwaan. Yasa ppais nii gapluban 9 klwaan Feycow ni yabi niqan 20 hari ka biyaxqpruhan mppais, kiya ni thnganan dha “ppais paruknxalan Feycow”. Ana nanaqwada mitaq patas Hepingseyi hngkawas 2003 o, ida ini kstuq gisu mspais hraanhidaw na ka duma na. Hraan hidaw Kangkwo ga knhmucdha qmraq qrijil ni kndhtan dha o ida dhiya ka egu bi babaw dxgal siida. Ppais nii ga paah hngkawas 1998 siida wada mhuqil 540 wan ka sjiqan, ida hbaraw bi ka wada dsun neyci, snbuyas, narux brah ni ini tuku ka ingyang ksun.
Ris (歷史)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu sbatas： Endaan ris Kangkwo kunghekwo.
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Wada dha thnganan Kangkwo kunghekwoga hiya, ida tna niqan sjiqan ka gaga mniq hiya da. Plealay han o pnrajing tnthjilan seejiq Pantu na Kangkwo, dhiya ga kndadax brah bi kungyueyn hngkawas 2000 bitaq kungyueyn hngkawas, paah daya gqian hidaw thjil musa pnti, siida Kana dha o niqan ka ini sai kmlawa han ni dhuq spowxan ka mniyah kmlawa. Tnhjilan seejiq Pantu ga mririh seejiq tnpusu hini na seejiq Pikemi, wada dha gmaxun unhwa knxalan hunac kangkwo da. Sjiqan Pantu ga paah gqian hidaw Feycow smluhay tmdxgal ni qyqaya xiluy, Kangkwo ga ida kari Pantu ks pusu bikari dha.
Sjiqan ksun ga kndadax Tafo ni Sutankertwo thjil daya Kangkwo, seejiq Tungfey o musa thjil hraan hidaw kiya, mtbiyax ka suupu ka knklgan sjiqun. Tnhjilan seejiq ga kndadax mduuy btunux siida dhuq mpusu duuy xiluy. Sjiqan hunac ni gqian hidaw o ida snegaaw emptsamac, emptmukuy, ini duuy saw dxiluy ka dhiya. Qyqaya xiluy ga ida wada kpriyux uuda tmdxgal ni tmabug knudus. Kiya ni maku wada yahan mririh seejiq Pantu ka tmsamac, tmukuy na hraan hidaw ni hunac hraan hidaw. 10 kbkuy hari hngkwasan da ida mnhdu tghici bi mquri kska ni gqian hidaw Feycow krana na da. Mrana ka sjiqan o ida pktbiyaxphiyug kpryuxan, pusu bi spriyux dha o kika cimu, xiluy ni xitung.
Kungyueyn 5sci siida, ida niqan kingal lutuc dara, prajingmklangu Upngpa ni mkyyayung Cyatancya na Ruarapa prana. Unmin ksun nii ga thnganan dha Upngpa, hici do maa Rupa wangkwo（Kingdom of Luba）ni Rungtawangkwo（Kingdom of Lunda. Nkiya na Upngpamkpriyux Rupa wangkwo siida ida mndudul priyux niuxay mleexan. Saw nii knteetu priyux do niqan nanaqknkla dha kndusan ini ktna saw Upngpa. Kana ka kngkingal kndusan o ida mlutuc pnaah kndusan dha.
Kndusan kungyueyn 5 sci mniq kiyig Kaparan（Kamilamba）hiya prana kmpruyux, manu ka duma saw gaga kiyig Sangcya ni Cyatancya o wada mririhpriyux unhwa dha kida. Saw ka kingal nanaq qtaan nabtunux Kangkwo hiya o, rahuq na gupun dapa utux niduma qyqaya bbrigan, ida prajing smalu nanaq unumin nikangtey, Tung knkla. Yasa Upngpa ga asi ka niqan egu bi ka xxiluy, phiyug kingngfal paru bi elug bbrigan(hmrinas1500kg na elung sangyey, bitaq Ingtuya). Rahuq na do ida niqan egu bi knmalu muda quri tndxgal ni egu klganqqsurux ni ssamac. Knmalu na cinci ni snkuan na uuqun, maa niqan ana manu ka dhiya hini. Alang ni cungyangcngfu phyugan babaw Cyocang o kuxul dha bi ka gayanii, empklawa dha o mdudul embiyax da, pusu bi o 16 sci siida.
Bukuy 13sci dhuq 14sci siida seejiq Pantu ga pnhiyugKangkwo wangkwo hini, dxgal dha kana ka Ankera, Cyapung ni dha Kangkwo. Bukuy 15sci siida seejiq Owcow ga miyah hini prajing pskuri bbrigan da. Dhuq bi 19sci do kiya ka mhdu ka pskuri bbrigan uri da, dPantuwangkwo ga wada mphing uri da.
Hngkawas 1482 siida, seejiq Putawya Tiyake peapa asuni smnlay yayung Kangkwo, duri ni phiyug btunux ririhsaw mniyah hini msa. Bukuy na 3sci do manu ka seejiq Owcow do prajing msqita ka dha Kangkwo ksun. Duma dha o miyah pgarang kari Utux Baraw, duma dha o prajing mk rhngunTasiyang phiyug saan ppriyux bbarigseejiq pkriun ni lmlamu qyqaya. Kiya ka kiya ni yaasa mmaku rnaaw ka ruwan, ungac ssaan, kiya ni tduwa mnusa ruwan na seejiq Owcow ga ini kpiya.
Hngkawas 1816 siida, manu ka Ingkwo ga mniyah Kangkwo uri, smkul saping gsilung (haycyun) Cangmux, Hngstun, Tukay（James HingstonTuckey）sangsyaw, madas malu bi qyqaya ni sjiqunkyayung kraaw mrmux tlamay, dhiya ga yasa ini klamkyayung mksa ni ini skila karac hini, manu ka Tukaydhiya ga hici do dhuq nanaq hini ka knudus dha da, ana dhuq saying ida gaga skuan siyaw Poma babaw Tayctaw na.
Mpqita ka Kangkwo ni knxalan unmin do niqan elug pkburah uda dha, ida pnaah hngkawas 1874 bitaq hngkawas 1877. Emptanseyn Ingkwo Riunstun ini kiisug musa mrmux ruwan klwaan Kangkwo, siida hnian dha pusu yayung Kangkwo ka yayung Nirwo. Hngkawas 1874 pniyah sinun Emptanseyn Ingkwo Stanri phiyug kingal niqan 342 hiyi paru qpruhan mptanseyn, kiya ka wada dha trwaan qmita ka yayung Kangkwo. Manu ka Stanri ga musa rmngaw niqan kingal ini gbrahi na malu bi dxgal, Kiya ka kiya ni ini srwai dmayaw Ingkwo Cngfu do, wada mquri Piris da.
Hngkawas 1876 siida, Bukung Piris Reyawporte 2s pklug gaga mssli Purusayr pprngaw quri pgburah kwoci Feycow hweyi, endaan Stanri nniq na Feycow tanseyn ni mnuda na knmalu o ida sdhuun bi bukung Piris, kiya ni mduuy hangan pkbgurah kwoci kmbiyax bi dmayaw Stanri pkbgurah uuda, kiya ni mprinah Feycow tanseyn duri.Mniq Kangkwo 5hngkwasan siida ka Stanri ga ida pnhiyug 22 “hiyug Mawyicang, siida pgriq asu pusu yayung na yayung Rupana , smalu elug rulu qrngul kiyig tglaq Stanri uri, dmayaw Piris wangkwo rxuan Kangkwo”, hngkawas 1885 do pnhiyug Kangkwo cyopang. Siida srwaan mbiyax klwaan Porin hweyi, kiya ni bukung Piris ga hiya ka maa tnpusu cyopang da. Hngkawas 1908 do asi thngani “Pisu Kangkwo” da.
Ida mnuda klwaan saw uxay qrpuhan cngfu ka Kangkwocyopang nii, ida bukung Piris Riawpote 2s ka kmlawahyaan. Riawpote kaTungscang ni wana hiya ka kutung, wada mdudul llabang ka dxgal na gaga daya Kangkwo, mangal gupun dapa utux, syangcyaw ni kwangcan, sbarig na knglangan(ana nanaq saw iyux pkmalukndusan seejiq ni pkbgurah kwaan hini ka pusu bi). Klwaan ga kiya ka Kangkwo mincu kunghekwo ni kana ka dxgal, siida paah hngkawas1885 bitaq hngkawas1908. Kangkwo cyopang nii ga hici do yasa suqi psqrinucsjiqan ni mluk nkiya mangal naqih hangan, kiya ni laxancngfu Piris da, hngkawas 1908 do ngalan Piris dungan.
Biyax spuan（Force Publique）empsaping gaga PisuKangkwo, pnsingan hngkawas 1918, pklug dhuq paru bi ka biyax spuan siida, niqan 420 hiyi bhgay na cyunkwanmadas 19000 hiyi empsaping. Piris ga hngkawas 1908 mnuda pprngaw quri saw kangkwo, plealay han o ana nanaq ini sruwa ka Piris o ida niqan ka biyax nipixpniyah kwoci(saw ka pniyah Ingkwo) higi do mlutuckmlawa nPiris kwowang Kangkwo cyopang. Kndadaxhini, wada thnganan dxgal cmin Piris nKangkwo, knlwaan Piris cngfu bitaq hngkawas 1960.
Pateris ‧ Rumungpa.
Bukuy mndha ppais ka knglangan do ida tkla kana ka lnglungan knglgan, nii mdudul mtutuy ka mincu yuntungksun. Hngkawas 1960 manu ka nadasPateris· Rumungpana Kangkwo mincuyuntung（MNC）ga mangal hangan pnsegagan Ihwey, Rumungpa ka mangal uda Cungri. Msgaaw Ihwey seejiqKangkwoTungmung（ABAKO）na Yueysefu·Kasaupuka cungtung. Duma na cngtang o kana ka nadas Antoine Gizenga n Feycow Twanceyyang（PSA）, msupu ka nadas Albert Delvaux ni Laurent Mbariko KwocyaJnmintang（PNP）. Pisu Kangkwo ga murux pnhiyugnanaq jiyax 30 idas 6 hngkawas 1960, priyux “KangkwoKunghekwo” da. Ini qbsiyaq ka pnhiyug murux nanaqdo, Cyatancyasng(nadas Moic·Cungpo) ni Nankaysaysngga prajing miying kari bgurah empeadas, pkkan quwaq nimaku msupu kana ka klwaan Kangkwouri da. Bukuypnhiyug murux do yabi 100,000 hiyi seejiq Owcow gawada qduri klwaan nii da, seejiq Kangjwoka mririhcyuns Owcwo, knmalu na singcng ga smapang kana leelug.
Bukuy murux nanaq ka Kangkwo do mtna dha kiyig niyathnganan Kangkwokunghekwo uri, hangan dha klwaannii ga bukuy hangan dha snakun matas hangan pusualang dha, kiya ka klaan dha. Jiyax 1idas 8 hngkawas 1964 do priyux Kangkwo micu kunghekwo da. Jiyax 27 idas 10 hngkawas 1971 siida, cungtung Mungpotwo ga iyux malax cminhwa pryixan Sayikunghekwo dungan ka hangan klwaan(kariFakwo：Zaïre）jiyax 17 idas 5 hngkawas 1997 mnadas Rworang-Tesirey·Kapira na Kangkwo ceyfangmincurirang tungmung qrpuhang Ucwang putwey gamusa mrmux pusu alang Cinsyasa, musa spauxcngcyueyn Mungpotwo, pgarang saw yaku ka cungtungmsa, bgrihun na Kangkwo mincu kunghekwo driu ka hangan klwaan bitaq sayang.
Prajing hngkawas 1998 tgdha ppais ka Kangkwo, makumrudu msii ka klwaan nii, kiya ni thnganun sha “ppaisparu knglangan Feycow”, yaasa mntlung 9 klwaan Feycow ni yabi 20 ka mlukus knbyaxan. Hngkawas2003 siida ana nanaq mnatas patas psblaiq ta ida ini alaxmspais hraan hidaw klwaan na. Hraan hidaw Kangkwoga egu bi ka lkan dha qrijil ni qnrapan dha qrijil o idadhiya ka pusu bi naqih. Ppais nii ga ida hiya ka kriwa bi paah tg2 pspais knglangan, hngkawas 1998 siidaida niqan 540 wan ka wada mhuqil seejiq. Hbaraw bi sjiqan wada dsan na tknarux meru, snbuyas, narux brah ni ini baka ingyang
Qqpah tmdxgal(Nungyey) 農業
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Klwaan nungyey ka Kangkwo Mincu Kunghekwo, ida niqan bi ririh na krnaan ka nungyey. Yaasa muxul ni niqan qsiya, mhru bi ana manu ka dxgal, kiya ni egu bi klgan ka pnegalang, saw ka pnegalang mtalux karac. Pusu bi o saw ka qhuni cungryu,taruk cungryu o kisa niqan bi ririh na.Rahuq na do saw ka café, keke, yeyc, wasaw puqan, payay, smsama, kalac, sqmu, sibus,rwohwasng, blbul ni ocya dnii. Niqan 1329707km^2 ka bbuyu Kangkwo mincu Kunghekwo, spagan bbuyu o niqan 58.7%, knlbangan na bbuyu ga tg7 spgan knglangan. Ana inu ida qtaan bi ka bbuyu mtalu ksun, egu bi knmalu na qqhuni. Ida egu bi ssamac kska bbuyu.ida Kangkwo mincu Kunghekwo ida egu bi ka kingal nanaq sspriq ni phpah, saw ka phpah mtalu ga egu bi klgan, mrdax bi qtaan.
Qqpah tmabug （畜牧業）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]qqpah stabug ga ida mrana bi uri, pusu bi o dapa ni miric. Tmabug babuy, rudux ni bibi dnii, ida dha ngalan hbangan uri ka tmabug dnii.
Qqpah tmqsurux（漁業）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Qqpah tmqsurux Kangkwo mincu Kunghekwo ga ida qsurux yayung ka seangal dha, seumal dh aka qsurux gsilung.
Qqpah kwangyey（礦業）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Kangkwo mincu Kunghekwo ga ida egu ni lmlamu nkiya dha, saw ka kwangcan o niqan xirey, xisi, xiyow, sqpah qliwaq btunux, xisin, xicin, xiyin, xiryu, xiluy, ximung, xiu ni bagah mey dnii, ida ini qhdui mangal kana na.
Kwangcan cyueyn Mincu Kangkwo ga egu bi klgan, thnganan dha “rpun djiun qyqaya” ksun. Spgan dha ka xiku ni xitan Mincu Kangkwo o snku dha ga hiya ka tgkingal kneegu, kska hiya o skuan xiku ga mniq kana ka knglangan na 2／3. Manu ka ssalu qyqaya he na xiyo snkan na o hiya ka tgkingal egu.btunux qliwaq o sdalih 2 hpucing kera, mniq kana na knglangan tg2 kneegu. Skuan limuko niqan 7500 kbhug tun, mniq kana knglangan o tg6 kneegu. Rahuq na skuan niqan lhang na xicin ni syo, teynjanci o ida egu bi, spagan bbuyu o dhuq 53％, knlabang na dxgal o yabi 1.25 hbhug kungcing, mniq mtalux bbuyu Feycow o yabi wada mdka knlabang na.
Kungyey（工業）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Kungyey na Kangkwo mincu Kunghekwo ga ida gisu prana bi uri, pusu bi kungyey sayang o niqan sato, puqan ni sinew,mmahun, taruk cnmryu, feycan, klmu, tminun, qyqaya hwasyuey, sweyni, salu xiluy, kwantow kalac, smalu asu, patas, otobay, feyryaw, inswa, lukus ni fateyn dnii. yasa klwaan ga niqan egu bi yayung, egu tglaq ni tbiyax qluli qsiya, kiya ni dungus bi prana quri kungyey fateyn.
Tiri(地理)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Pusu sbatas：Tiri Kangkwo Kunghekwo.
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu sbatas：Tiri Kangkwo Kunghekwo
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Mincu Kangkwo gaga ska hraan Feycow, Ctaw o ga lmihu daya ska, hraan hidaw o mlutuc Ukanta, Ruanta, Purungti, Tansangniya. Daya o mkiyig dha hunac Sutan, Cungfey Kunghekwo. Hraan hidaw o mseayus dha Kangkwo Kunghekwo. Hunac o mseayus dha hunac Ankera, Sangpiya. Yayung Kangkwo ga paah hraan hidaw mquri gqian hidaw qluli kana ka klwaan, rahuq na hiya o niqan ka yayung Ruarapa dnii pusu na qsiya kyeayug. Ayus hraan hidaw o paah daya mquri hunac o niqan langu Yapota, langu Aytehwa, langu Ciu, langu Tankanyika ni langu Muweyru dnii lnglangu.
Nniqan ni hnyigan dxgal(位置與地形)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Kangkwo Mincu Kunghekwo gaga mniq ska Feycow, gaga mniq kska Feycow Ctaw tama baraq hiya, Paru ka dxgal ni egu klgan ka qyqaya, hini ga kiya ka tg2 paru klwaan Feycow, smnegul bukuy Arciriya.Kana ka knlabang dxgal o niqan 2344858 km.
Daya o mlutuc dha Cungfey Kunghekwo, daya hraan hidaw o mlutuc dha hunac Sutan. Hraan hidaw o mkiyig dha ticeyn hraan hidaw Feycow, mdowras ni mrbuq ka kaayug, mrbu ka qsiya ni suyang bi qtaan, mslutuc dha ka Ukanta, Tansangniya, Ruanta ni Purungti.Hac o msqapah ka dha Ankeraun, hunac o mlutuc ka Ankera, hunac hraan hidaw o mseayus ka Sangpiya, gqian hidaw o mseayus ka dha Kang. Hunac hraan hidaw truma na hari yayung kangkwo o gaga mslalih dha Taypingya knbbaraw na o wana 37 km.
Klwaan gisu qmangaw Ctaw nii ga, tgaaw nhiya kana ka Kangkwo pnti, gaga qlian sida yayung Kangkwo kana. Rahuq na breenux ka ska truma yayung, hraan hidaw, daya, hunac na o gaga tqrian kawyueyn ni ddgiyaq kana, kska na dgiyaq o ida hunac ni hunac hraan hidaw ka tbbaraw bi. Tgbaraw na o kndadax 600M dhuq 1500M.
Elug qqsiya(水系)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Yayung Kangkwo(剛果河)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Kangkwo mincu Kunghekwo ida yayung Kangkwo ka pusu bi, sngari do tgaaw sida kida. Kndadax klwaan Sangpiya ka pusu yayung Kangkwo, knbaraw na o 4,669 km, hiya ka tg10 yayung knglangan. Qnlian yayung ga 3,677,800 km ka knllabang na, knparu na ni knlabang qnlian na o yayung Yamasyun Ratingmeycow ka tgkingal, hiya o tg2 knglanganr, ida mdhug bi ka qnlian na qsiya.Yayung nii ga mquri gqian hidaw qluli, muda Ankera hici do wada qluli Tasiyang da. Pusu na yayung sida o niqan yayung Upanci ni yayung Kasay, ida niqan 16 ka sida yayung, niqan 13000km ka tduwa ddaun asu.
Karac （氣候）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Tgaaw gaga mniq iyax peywey dhuq nanwey ka Kangkwo Mincu Kunghekwo, nCtaw ka karac na, kntaluxna o hmrinas 21.1(70), hngkwasan o yabi 27.8, mhuriq nimtalux qmuyux bi uri.
Kana ka lnglingay o hngkwasan ga snakan mdngu niqmuyux dha karac. Kndadax idas 11 bitaq tg2 hngkawasna idas rima o karac qmuyux, mhuriq ni mtalux. Idas6 bitaq idas 10 o mdngu karac, muxul ka karac. Kiya kakiya ni rbagan do manu ka skani hraan hidaw breenuxbaraw ga ida msuwil muyux uxay uri o qmuyux paru, madas ltu bgihur mdungus nniqan. Kiya ni ida niqanhaypa 1000M dhuq 2000M knbaraw na ka dgiyaq skaan, kpucing na baraw o ida gaga spagan huda, asi dhathngani“dgiyaq quru idas” msa.
Tiricyu（地理區）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Yasa pnluban nniqan dxgal, kiya ka snakan tru ka karacniya ：
Quri breenux baraw (高原地區)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Dgiyaq puniq Nirakungke.
Hraan hidaw ni hunac na breenux baraw o mltuhngkwasan, baka bi ka qnuyux na uri.
Quri Cinsyasa ni hunac (金夏沙及以南地區)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Cinsyasas ni hunac o kndadax idas 6 bitaq idas 9 o ida mdngu ka karac, ltu ka karac uri. Kndadax idas 10 bitaqidas 2 bukuy hngkawas o karac qmuyux ciway,, idas 3 bitaq idas 5 o karac qmuyux paru kiya, qmuyux balay. Ida dhuq 2000ml ka qnyuxan na.
Mdaya Cinsyasa (金夏沙以北地區)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Mdaya Cinsyasa o gaga Ctaw, leexan bi mdngu nimquyux dha klgan ka karac. Karac mdngu siida ida dhuq40 (104) ka karac jiyan, keeman o ida wana 18.3(65) kiya, qnyuxan hngkwasan o yabi wada 1200 dhuq 2000ml hari.
Sjiqan（人口）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Snpgan sjiqan ni bnatas Kangkwo mincu Kunghekwo o kndadax kwoci nungyey ni qpruhan uuqun.
Mincu Kangkwo ga niqan 254 klgan qrpuhan, kari Pantuo yabi mniq kana ka 84％ sjiqan, pusu bi o Kangkwocu, Encyaracu, Rupacu, Mungke-Enkuentucu, Rungtacu, Sukucu dnii, rahuq na rmngaw kari Sutan na Acantecu nikari Nirwote na Arurcu ni seejiq peykemi dnii. Kari klwaan o kari Fakwo, , pusu kari oniqan rincyara, Cikangkwo, Cirupa ni Swasiri. Mniq hiya seejiq 55％ o snhii Teynskyo, 35％ o sincyaw, kana ka rahuq na snhiano niqan 10％.
Pnhiyug qpruhan snhiunKangkwo mincu Kunghekwo:
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]| Snhian (宗教) | % |
|---|---|
| Teynskyo | 55% |
| Sincyaw | 35% |
| Isracyaw | 5% |
| Fanringrun | 2.4% |
| Pahaisinyang | 0.4% |
| Intucyaw | 0.2% |
| Rahuq | 1.2% |
| Pusu alang(城市) | Sjiqan hngkawas 2008 |
|---|---|
| Cinsyasa | 7,500,000 |
| Mupucimai | 2,500,000 |
| Rupnpasi | 1,700,000 |
| Kanancya | 1,400,000 |
| Cisangcyani | 1,200,000 |
| Keruweyci | 1,100,000 |
| Mupantaka | 850,000 |
| Rikasi | 600,000 |
| Poma | 600,000 |
Kwocimawyi（國際貿易）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Cukwomawyi（出口貿易）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Quri saw uaymaw o Kangkwo mincu Kunghekwo ga hngkawas 2007 siida, cukowc o meyyueyn 61 hpucing, pusu bi wada nganguc qyqaya o niqan limuk, xiku, btunux qliwaq djiun qmpah, kafey ni qhuni dnii… pusu wada psaanCungkwo, Piris, Fenran, Ameyrika ni Sangpiya.
Cinkomawyi（進口貿易）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Hngkawas 2007 siida mniyah Kangkwo mincuKunghekwo, kana o meyyueyn 52 hpucing, pusumniyah qyqaya o syo, qyqaya uqun, qyqaya xiluy, qyqaya tninun, qyqaya hwasyuey, qyqaya cyawtungqyqaya deynki ni snalu biyax deynki dnii. Pusu bi mniyah Nanfey, Piris, Sangpiya, Sinpawey, Cungkwo, Kenya, Fakwo dnii.
Cngc (政治）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Jiyax 18 idas 1 hngkawas 2001 siida, Rworang-Tesirey·Kapira ga wada paqan truma na nanaqRati·Micere（Rashidi Mizele）, laqi na Yuse·Kapirabrinah klwaan do mlutuc cungtung da ni bitaq jiyax 24 idas 1 hngkawas 2019.
Jiyax 30 idas7 hngkawas 2006 siida, Kangkwo(Cin) gameuda psgaaw cungtung ni kwomin yihwey. Jiyax20 idas 8 do murux psgaaw pnslian weyyueyn gapgarang rmngaw “ ida ungac seejiq ka wada mangalhmrinas 50% na patas negaaw, Manu ka Yuse·Kapira niJang-Piayr·Pnpa ga pkgaaw tg2 duri. Jiyax 29 idas10 do peuda tg2 psgaaw cungyung duri. Jiyax 15 idas 11 do murux psgaaw pnslian weyyueyn ga pgarangrmngaw “ Kapira ka wada mangal cungtung” msa. Jiyax 30 idas 12 do manu ka Antwowan·Cicancya gawada pskulan Cungri kida.
Jiyax 16 idas 12 hngkawas 2011 siida, pstuq matas ka tgbaraw Fayueyn Kangkwo. jiyax 28 idas11 hngkawas2011 siida pnuda mgaaw cungtung, manu ka patasnegaaw o wada mangal 48.95％ ka Kapira, kana ka seejiq psgagun o hiya ka wada mangal egu bi patassgaaw. Spowda gaya mgaaw oida Kapira ka leexanmangal egu, qulung mlutuc mangal pqeepah udacungtung duri. Pusa bi miyah pspung dha Kapira o kiyaka mincu ni cusi sehwey cinpureynmung Cisekayti o wada mangal 32.33％ na patas negaaw uri, hiya ka tg2. Snpgan patas nii ga mtna bi pnegarang rmngaw muruxpsgaaw pnslian weyyueyn jiyax 9 idas 11 siida.
Jiyax 30 idas12 hngkawas 2016 siida Kapira ni ini pntnalnglungan na qpruhan ga mnhdu kari, quri uda megaawcungtung ga bbilun dhuq bukuy na hngkawas 2017 msa, dhuq bi jiyax rngagan kari do, manu ka mudamqpah quri uda psgaaw ga rmngaw saw bbilunhngkawas 2019 duri msa, kari nii ga wada hbaraw bi sjiqan ka ini qqaras qmbahang. Bukuy do miyahmkksa kleelug ini nami srwai ka uda nii msa. Dhiya gawada yahan mipix Kngkwo kunghekwo, 8 hiyi ka wadapqilun, hmrinas ka wada qrapun, paah hiya siida manu ka cngfu Kangkwo micu kunghekwo ga pusa patas, “yasaAncyueyn klwaan”, paah jiyax sayang kana ka klwaan o phngu ka wangru ni pkla bgurah uda.
Jiyax 10 idas 1 hn gkawas 2019 siida, qrpuhan psgaawmgarang rmngaw ini baka Ciseketi ka kingal ini pntnalnglungal na empsgaaw Mating·Fayowru ni wada mangaldnayaw cungtung Yueysefu·Kapira naYimannyor·Ramacani ·Satari, wada mangal cungtungKangkwo Kunghekwo.Tg2 egu nangal patas negaaw o Fayoru ga ini sruwa saw ini ku dha baka, kiya ni musamiying kari ni saw na karic hiya. Jiyax19 idas 1 do manu ka Seynfa Mincu Kangkwo ga pstuq kari ini baka, Ciseketi ka wada mangal cungtung da.
Qnlangan singcng (行政區劃）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Pusu sbatas ：Kangkwo mincu Kunghekwo qnalang singcng
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Micu Kangkwo ga kana klwaan o gnsugan 26 sng（Province）. Prajing murux siida nasug 8 sng, idas 7 hngkawas 1972 siida, pryuxan cyu（Région）ka sng da. Yabi hngkawas 1996 do wada seasug Maniayma, hunacCiu ni daya Ciu tru nniqan ka Ciucyu. Jiyax 17 idas 5 hngkawas 1997 siida, mnhdu phiyug ka Rworang·Kapira cngfu do, tgkingal nasug “cyu”klwaanga pryuxan “sng”, kiya ni tru sng ga pryuxanhangan：Truma Sai（Bas-Zaïre） priyux trumaKangkwo（Bas-Congo）. Daya Sai （Haut-Zaïre）o pryuxan daya Kangkwo, bukuy do pryuxan hraanhidaw（Orientale）. Sapa pryuxanCyatancya（Katanga）. 11 sng siida：
Pantuntu（Bandundu）：snpgan sjiqan 5,201,000 hiyi, knlbangan o 295,658, pusu alang o Pantuntu（Bandundu）.
Truma Kangkwo（Bas-Congo）：snpgan sjiqan2,835,000 hiyi, knlbangan o 53,920, pusu alang o Matati（Matadi）.
Ctaw（Équateur）：snpgan sjiqan 4,820,000 hiyi, knlbangan o 403,292, pusu alang o Mupantaka（Mbandaka）.
Gqian hidaw Kaysay（Kasai Occidental）：snpgansjiqan 3,337,000 hiyi, knlbangan o 154,742, pusu alang o Mupantaka（Mbandaka）.
Hraan hidaw Kaysay（Kasai Oriental）：snpgan sjiqan3,830,000 hiyi, knlbangan o 170,302, pusu alang o Mupucimai（Mbuji-Mayi）.
Cyatancya（Katanga）：snpgan sjiqan 4,125,000 hiyi, knlbangan o 496,877, pusu alang o Rupnpasi.
Cinsya csyas：snpgan sjiqan 6,541,300 hiyi, knlbangano 9,965.
Maniayma（Maniema）：snpgan sjiqan 1,246,787hiyi, knlbangan o 132,250, pusu alang o Cintu（Kindu）.
Daya Ciu（Nord-Kivu）：snpgan sjiqan 3,564,434 hiyi, knlbangan o 59,483, pusu alang o Kema（Goma）.
Hraan hidaw（Orientale）：5,566,000 hiyi ka sjiqan, 503,239 ka knlbangan na, pusu alang o Cisangcyani.
Hunac Uci（Sud-Kivu）：2,837,779 hiyi ka sjiqan, 65,070 ka knlababg na dxgal,pusu alang o Pukau(Bukavu)
Hngkawas 2005 mnegaya bgurah Seynfa, sugan na 26 klgan sng ka Kangkwo Micu Kunghekwo:
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]| Spngan | Sng(省) | Sowfu(首府) |
|---|---|---|
| 1 | Cinsyasa | Cinsyasa |
| 2 | Kska kangkwosng | Matti |
| 3 | Kwankwosng | Knkay |
| 4 | Kweyrusng | Cikweytey |
| 5 | Mayientungpeysng | Yinungkr |
| 6 | Kaysaysng | Ruyeypo |
| 7 | Ruruasng | Kanancya |
| 8 | Hraan hidaw Kaysaysng | Mupucimayi |
| 9 | Rwomamisng | Kapinta |
| 10 | Sankurusng | Rwocya |
| 11 | Maneymasng | Cintu |
| 12 | Nanciusng | Pukau |
| 13 | Peyciusng | Kema |
| 14 | Yiturisng | Puniya |
| 15 | Daya Weyraysng | Yisirwo |
| 16 | Cyawposng | Cisangnicya |
| 17 | Hunac Weyraysng | Puta |
| 18 | Daya Upancisang | Kepatworay |
| 19 | Mungcyarasng | Risara |
| 20 | Hunac Upancisang | Kaymeyna |
| 21 | Ctawsng | Mupantaka |
| 22 | Cuapasng | Poenty |
| 23 | Tankenikasng | Karaymi |
| 24 | Daya Rwomamisng | Kamina |
| 25 | Ruarasng | Keruwey |
| 26 | Daya Cyatancyasng | Rupnpasi |
Yisu(藝術)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Meysuyueyn Cinsyasa ga ida hbaraw bi ka empsruway kklwaan gaga tmgsa hini. Niqan bi hangan na yisucya Hngri·Karama ida gaga tmgsa Meysuyueyn Cinsyasa uri. Pnhiyug niya nanaq saan rmisuh patas o ida saan bi hbaraw seejiq Tlu eFeycow ka hiya. Rahuq na niqan bi hangan yisucya o saw ka Lema Kusa、Roger Botembe、Claudy Khan、Mavinga Nshole dnii. tyawkecya o Alfred Liyolo、Freddy Tsimba dnii.
Pkla(註釋)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Leexan thnganan patas cungkwo nii ga ida Tlu cungkwo ka gisu mduuy. “cing” nii ga gisu tmiyug pusu alang Cinsyasa, pseanak mtna hangan saw Kangkwo kunghekwo(pusu alang o Purasas, lxanan lmawa “Kangkwopu” msa.
Dha klwaan nii ga hngkawas 1960 siida teumal Reynhekwo pstuq kari, hangan klwaan Ingkwo o “The Republic of the Congo（Leopoldville）ni “ The Republic of the Congo（Brazzaville）. Leopoldville nii o kika hangan Cinsyasa sexual “Riawpoteweyr).