Румыния

Румыния

Байрак Илтамга
Башкала	Бүкрәш
Халык саны	19 053 815 (2022, Җанисәп)
Нигезләнгән	24 гыйнвар 1859
Сәгать кушагы	UTC+02:00
Рәсми тел	румын теле
География
Мәйдан	238,397 км²
Координатлар	46°N 25°E
Сәясәт
Башкарма орган	Румыния хөкүмәте
Канун чыгару органы	Румыния парламенты
Дәүләт башлыгы исеме	Румыния президенты
Дәүләт башлыгы	Клаус Йоһаннис
Башлык исеме	Румыния премьер-министры
Хөкүмәт башлыгы	Марчел Чолаку
Икътисад
ТЭП	285 405 миллион US$ (2021), 301 262 миллион US$ (2022)
Акча берәмлеге	Румыния лее
Эшсезлек дәрәҗәсе	7% (2014)
Туу күрсәткече	1.41 (2014)
КПҮИ	0.821 (2021)
Яшәү озынлыгы	75 ел (2022)
Джини коэффициенты	34.8 (2019)
Башка мәгълүмат
Ярдәм телефоннары
Автомобил хәрәкәте ягы	уң
Челтәр көчәнеше	230 вольт
Телефон коды	+40
ISO 3166-1 коды	RO
ХОК коды	ROU
Интернет домены	.ro

Румы́ния (рум. România) – Европаның көньяк-көнчыгышында урнашкан дәүләт. Конституция буенча, ул демократик җөмһүрият. Башкала – Бухарест (Бүкрәш) шәһәре.

Европа берлегенә керә.

География

Румыния территориясенең күп өлешен таулар һәм калкулыклар алып тора. Төп тау тезмәсе — Карпат таулары (иң биек ноктасы — Молдовяну тавы, 2544 м). Карпат тауларында җир тетрәүләр була. Трансильвания платосы һәм Көнбатыш Румыния таулары да Карпат тезмәсенә карыйлар. Көньякта Түбән Дунай тигезлеге һәм көнбатышта Урта Дунай тигезлеге урнашкан. Румыния территориясендә Кара диңгез яр буеның озынлыгы 245 км. Күстәнҗәдән төньяктарак ярлары күбесенчә тәбәнәк, аерым урыннарда сазланган, култыклар һәм ва лиманнар белән ергаланган, утраулар күп.

Файдалы казылмалардан нефть һәм газ, ташкүмер, тимер, полиметалл, бакыр һәм алтын мәгъдәннәре, боксит, таш тоз чыганаклары табылган.

Климат уртача континеталь.

Иң зур елга — Дунай. Аның төп кушылдыклары: Прут, Сирет, Олт, Яломица.

Түбәнлекләрдә, нигездә, уңдырышлы каратуфрак, биеклекләрдә көрән һәм соры урман, тауларда, нигездә, тау-болын туфраклары таралган. Елга тугайларында болыннар, камышлыклар, урманнар бар. Трансильвания платосы, Молдавия калкулыгы, Добруҗаның иң биек урыннарында һәм Карпат тау алдында (400—700 м биеклеккәчә) катнаш имәнлекләр бар. Карпат тауларында (800—1200 м биеклеккәчә) буклар, биегрәк (1500—1800 метргача) ылыслы агачлар үсә. Тауларның иң биек өлешләрен субальп вә альп болыннары алып тора.

Урманнарда бүре, төлке, барс, бурсык, куян, йоклач, кошлардан чырайсыз ябалак, тукран, кәккүк һәм башкалар яши. Тау кәҗәсе, дуңгыз, аю, болан, далаларда байбак, йомран, дала тычканы очрый.

Халык

Эре шәһәрләр

Урын	Шәһәр исеме	Румын исеме	Жудец	Халык саны (2011)
1	Бухарест	Bucharest	Bucharest	1 883 425
2	Клуж-Напока	Cluj-Napoca	Cluj	324 576
3	Тимишоара	Timișoara	Timiș	319 279
4	Яшь	Iași	Iași	290 422
5	Күстәнҗә	Constanța	Constanța	283 872
6	Крайова	Craiova	Dolj	269 506
7	Брашов	Brașov	Brașov	253 200
8	Галац	Galați	Galați	249 342
9	Плоешти	Ploiești	Prahova	209 945
10	Орадя	Oradea	Bihor	196 367
11	Брэила (Ибраил)	Brăila	Brăila	180 302
12	Арад	Arad	Arad	159 704
13	Питешти	Pitești	Argeș	155 383
14	Сибиу	Sibiu	Sibiu	147 245
15	Бакэу	Bacău	Bacău	144 307
16	Тыргу-Муреш	Târgu Mureș	Mureș	134 290
17	Бая-Маре	Baia Mare	Maramureș	123 738
18	Бузэу	Buzău	Buzău	115 494
19	Ботошани	Botoșani	Botoșani	106 847
20	Сату-Маре	Satu Mare	Satu Mare	102 441

Дәүләт төзелеше

Румыния — җөмһүрият. Гамәлдәге Конституциясе 1991 елның 8 декабрендә гомумхалык референдумында халык тарафыннан хупланган. Дәүләт башлыгы — президент. Ул халык тарфыннан гомуми, тигез һәм турыдан-туры сайлау нигезендә яшерен тавыш бирү юлы белән 4 елга сайлана һәм 2 мөддәттән артык сайлана алмый. Канун чыгаручы хакимиятне икепулатлы парламет, башкарма хакимиятне хөкүмәт гамәлгә ашыра.

Дәүләт һимны

Deşteaptă-te, române! Deşteaptă-te, române, din somnul cel de moarte, În care te-adînciră barbarii de tirani, barbarii de tirani! Acum ori niciodată croieşte-ţi altă soartă, La care să se-nchine şi cruzii tăi dusmani, şi cruzii tăi duşmani! Acum ori niciodată croieşte-ţi altă soartă, La care să se-nchine şi cruzii tăi dusmani, şi cruzii tăi duşmani!

Уян, румын (беренче куплеты) Уян, румын, уян инде гомерлек бу йокыңнан, Коллык богавы салган сиңа кыргый тиран, богау салган тиран! Бүген булмаса – кайчан үзгәртерсең язмышыңны? Хөрмәт итсен сине дөнья, калтырансын дошман, калтырансын дошман! Бүген булмаса – кайчан үзгәртерсең язмышыңны? Хөрмәт итсен сине дөнья, калтырансын дошман, калтырансын дошман!

Һимнның тарихы

1848 елның революцион-патриотик җыры «Deşteaptǎ-te române!» (“Уян, румын!”) 1990 елда гына илнең рәсми һимны буларак расланган. Аның 11 куплеттан торган текстын шагыйрь Андрей Мурешану (Andrei Mureşanu (1816-1863), музыкасын халык иҗаты белгече Антон Панн (Anton Pann (1796-1854) 1830 нчы елларда ук язган булган. Бу ике иҗат кешесе ул вакытта бер-берсе белән таныш булмаган әле һәм үз әсәрләрен, бер-берсенең иҗат җимешеннән хәбәрдар булмаган килеш тудырган. Көй белән шигырьне 1848 елдагы революция вакытында бөтенләй башка кеше – җырчы Георге Ученеску (Gheorghe Ucenescu (1830-1896) “бергә тоташтырган”.

Хәзерге заманда Мурешану шигыренең 4 куплеты гына кулланыла. “Румын Марсельезасы” Икенче Бөтендөнья сугышыннан соң коммунистлар тарафыннан тыелган иде. Хәзер ул ил гимны буларак кына түгел, җырчыларның патриотик репертуарында аерылгысыз бер өлеш итеп тә кулланыла.

Дин

Румыниядә рәсми дин юк, халыкның күпчелеге — православ христианнар.

• 86,8 % — Румыния православие чиркәве;
• 6,0 % — протестантлар;
• 4,7 % — католиклар;
• 2,4 % — башкалар (нигездә, мөселманнар)
• Румыниядә ислам
  • Бөек мәчет (Күстәнҗә)

Моны да карагыз

• Румыния татарлары