Gubadli tumani

Gubadli tumani
ozarbayjoncha: Qubadlı rayonu

Tuman
Tarkibida	Sharqiy Zangezur
Maʼmuriy markazi	Gubadli
Asos solingan sanasi	8 avqust 1930
Tuman rahbari	Malik İsaqov
Aholi	202 200
Maydoni	802 km²
Vaqt mintaqasi	UTC+04:00
Kod ISO 3166-2	AZ-QBI
Telefon kodi	+994 26
Pochta indeksi	AZ 3900
Avtomobil raqami kodi	39
Rasmiy sayti	qubadli-ih.gov.az
Xaritada

Gubadli tumani — Ozarbayjon Respublikasidagi maʼmuriy — hududiy birlik. 1933 yil 14 martda tashkil etilgan. Maʼmuriy markazi — Gubadli shahri. Maʼmuriy boʻlinish tarkibiga 1 shahar, 93 qishloq, 31 maʼmuriy-hududiy tuman kiradi. Hududida 115 ta yirik va oʻrta korxona, 11 ta maktabgacha taʼlim muassasasi, 56 ta umumtaʼlim maktabi, 1 ta kasb-hunar maktabi, 4 ta kasalxona va tibbiyot muassasalari, 111 ta madaniyat markazlari mavjud. Gubadli tumanidan Boku orasidagi masofa 404 km. Gubadli Sharqiy Zangazur iqtisodiy rayoniga mansub. Bu iqtisodiy rayon Gubadli bilan birga Qalbajar, Lochin, Zangilon, Jabrayil tumanlarini qamrab oladi. Uning maydoni 7448 km.

1993 yil 31 avgustda Armaniston Qurolli kuchlari tomonidan bosib olingan.

2020 yil 25 oktabrda Ozarbayjon Qurolli kuchlari tomonidan ishgʻoldan ozod etilganini prezident eʼlon qilgan.

Umumiy maʼlumot

Gubadli tumani 14.03.1933 y. da tuzilgan. Tumanda 1 shaharcha (Gubadli) va 93 qishloq bor edi. Maydoni 802 kv. m. km, aholisi 38.1 ming kishi (01.01.2010). Bargushad daryosining har ikki sohilida joylashgan Gubadli shahri aholisi 5,604 kishini tashkil etadi. 30 ming 500 kishidan iborat Guboadla aholisi 94 ta qishloq va bitta shaharda yashagan. Tuman aholisi asosan qishloq xoʻjaligi va chorvachilik bilan shugʻullangan.

Qishloqlar: Balahasanli, Quyi Chibikli, Xallava, Yuqori Chibikli, Bala Sultanli, Garamanli, Padar, Basharat, Armudlu, Deshdahat, Hat, Milanli, Chardagli, Eyin, Xalaj, Tarovlu, Charali,Boyunakar, Saldash, Demirchilar, Poladli, Dondarli, Dilali Muskanli, Mirlar, Goʻyarchik, Aliguluushagʻi, Farjan, Goʻyyal, Hartiz, Zoʻr, Baxtiyorli, Saroy, Hol, Balligaya, Gazyan, Mamar, Mollali, Hamzali, Chaytumas, Efendilar, Yusifbeyli, Xanliq, Xojahan, Gilijan, Tinli, Xojik, Mardanli, Karajalli, Garagʻaj, Garakishilar, Garalar, Huseynushagʻi, Kavdadig, Qoyali, Abdalanli, Lapaheyranli, Mahmudlu, Mahruzlu, Muradxanli, Mugʻanli, Melikahmedli, Gundanli, Alagurshag, Davudlu, Eyvazli, Gurjulu, Gadili, Mazra, Sariyatag, Tatar, Garagoyunlu, Giyasly, Teymur Muskanli, Xidirli, Ulashli, Altinja, Abilja, Yuqori Xojamsagli, Quyi Xojamsagli, Mehrili, Yuqori Mollu, Quyi Mollu, Mollaburhan, Zilanli, Kurd Mahruzlu, Seleli, Novlu, Ishigli, Hakari, Jilfyr, Seytas, Goyar Abbos, Xandak.

Gubadli tumani bilan Boku orasidagi masofa 403 kilometr. Gubadli tumani 1993 yil 31 avgustda Armaniston qurolli guruhlari tomonidan bosib olindi.2020 yil 25 oktabrda Ozarbayjon armiyasi Gubadli shahrini ishgʻoldan ozod qildi. Gubadli va uning atrofidagi qishloqlar XVIII asrda Qorabog ʼ maʼmuriy hududi tarkibiga kirgan. Keyinchalik Zangezur tumani tarkibiga kirgan Gubadli 1868 yilda Elizavetpol guberniyasi tuzilgandan soʻng Zangezur tarkibiga kirdi. U Armaniston Gorus, Gafan tumanlari va Zangilan, Jabrayil, Lochin va Xojavend tumanlari bilan chegaradosh. Gubadli shahri Qorabogʻ platosining janubi-sharqida, Bozor-chay daryosi sohilida joylashgan.

Toponimi

Ozarbayjon Respublikasi Gubadli tumanining maʼmuriy xaritasi

Gubadli toponimi Gubadli qabilasining nomi bilan bogʻliq. 1823 yildagi manbaga ko‘ra, Qorabog‘ xoni Ibrohimxalil xon qishloqqa tegishli yerni pul evaziga sotib olib, ukasi Mehdigulu xonga bergan.

Shimoliy Ozarbayjon Rossiyaga qoʻshilgach, vayron boʻlgan qishloq rus generali P.S.Kotlyarevskiy tomonidan xizmatlari uchun Hoji Agalar bey degan kimsaga berilgan.

Gubadli nomi Shirvonshoh Shayx Ibrohim Derbandiyning bobosi KeyQubod nomi bilan bog‘liq. Tarixda Bargʻushod tumani nomi bilan mashhur boʻlgan hozirgi Gubadli tumani 18-asr oʻrtalarigacha Zangazur tumani tarkibidagi maʼmuriy hududiy birlik sifatida Janubiy Ozarbayjon davlatining Garadagʻ xonligiga tobe boʻlgan. Biroq keyinchalik oʻz davrining koʻzga koʻringan arbobi Qorabogʻ xoni Panahali xonning uzoqni koʻzlagan siyosati va matonatliligi tufayli Zangazurning ajralmas qismi sifatida Qorabogʻ xonligi boshqaruviga berildi.

Hozirgacha Barg‘ushod toponimi to‘liq tushuntirilmagan. XIX asrning 50-yillari adabiyotida Naxchivonda turkiyzabon barg‘ushod qabilasining nomi tilga olinadi. Bu qabila oʻz nomini Bargʻushod zonasidan olgan. Safaviylar davrida Bargʻushod qizilbosh qabilalarining bir qismi edi. Oʻrta asrlarda Bargʻushod tumani Arazga quyiladigan Hakari daryosi bilan Bargʻushodchay daryosi oraligʻidagi hududni egallagan.

Koʻpgina tadqiqotchilarning fikricha, birinchi komponent boʻlgan bargʻu soʻzi qadimgi turkiy qavmlardan boʻlgan barq qabilasi nomidan kelib chiqqan. Tarixdan ma’lumki, Chingizxonning o‘g‘li Jo’ji 1207-yilda g‘arbga yurishida boshqa qabilalar qatori barg‘u qabilasining yerlarini ham egallab olgan. Eron tarixchisi Faxriddin Muborakshoh (XII) ham 58 turkiy qabilalar orasida barg‘u qabilasini tilga olgan. Fazlulloh Rashididdin (13-asr) bu etnonimni barkut (barg’ular) deb qayd etgan. Tadqiqotchilarning fikricha, barg‘ular mo‘g‘ullar bosqinidan ancha avval Ozarbayjonga kelib qo‘nim topgan. Toponimdagi shad / shat so'zi ko'plik turini bildiradi. Bargʻushod togʻlari, Bargʻushod daryosi, Bargʻushod pasttekisligi toponimlari “barg’ular togʻi”, “barg’ular daryosi”, “barg’ular vodiysi” maʼnolarini bildiradi. XV asrda yashagan ozarbayjon shoiri Badr Shirvoniy ijodida Barg‘ushod ham tilga olingan. Bargushod toponimi juda keng geografik hududga ega. Ujar tumanida Barg‘ushod degan qishloq bor.

Gubadli shahri ijroiya hokimiyati binosi 2020 yil 26 dekabr

Ozarbayjon xalqining tarixiy fojiasi boʻlgan 1921 yilda rus-arman va dashnoq-bolsheviklar ittifoqlarining mantiqiy natijasi sifatida imperator okrugi ikki qismga boʻlindi. Gubadli, Lochin va Zangilon tumanlari qiyinchilik bilan boʻlsa-da, Ozarbayjon Respublikasining maʼmuriy hududida qoldi. Tez orada bunday boʻlinish arman-rus juftligini toʻliq qanoatlantirmagani bois, kelajakda bu viloyatlarni Armaniston hududlari tarkibiga kiritish maqsadida Ozarbayjon Respublikasi tarkibida Gubadli, Lachin va Kalbajar viloyatlarida “Qizil Kurdiston” nomli muxtoriyat tashkil etildi. Shu bilan birga, har uchala tuman ham hududiy birlik maqomini saqlab qolgan. Gubadlilar bu muxtoriyatga qarshi tom ma’noda kurashdilar. Ayniqsa, Alyanli qishlog‘i aholisining bu qarorga qarshi fidokorona kurashi katta hurmatga sazovor. Oradan bir necha yil oʻtib, Qorabogʻni Armanistonga bermaslik va uni Ozarbayjon Respublikasi tarkibida saqlab qolish masalasi hal qilinganidan keyin “Qizil Kurdiston” muxtoriyati oʻz ahamiyatini yoʻqotdi.

Gubadli viloyati 1933 yilda Gubadli qishlogʻi negizida tashkil etilgan. 1963 yilda tugatilib, hududi Zangilon tumani bilan birlashtirildi. 1964 yilda yana mustaqil tumanga aylandi.

1993-yil 31-avgustda Armaniston qurolli kuchlari tomonidan bosib olingan. 2020-yil 25-oktabrda Ozarbayjon Qurolli kuchlari tomonidan ishg‘oldan ozod qilingan.

Cogʻrofiyasi

Gubadli tumanining tabiati juda chiroyli. 1969 yilda bu yerda davlat tabiat qoʻriqxonasi tashkil etilgandi. Tumanda 13,2 ming gektar oʻrmon mavjud. Eman bu oʻrmonlarning ulugʻvorligi, qayin esa davlati, olma, nok, funduk, mushmula, qizil, doʻlana boyligi, tog ʼ daryolari, sharsharalar, muzdek buloqlar shuhrati, qora koʻzli kiyiklar, xinali kakliklar, qirgʻovullar, kaptarlar goʻzaligi edi. Afsuski, hozirgi olingan maʼlumotlarga koʻra, Gubadli oʻrmonlari armanlar tomonidan kesilib, Armanistonga yoki xorijga olib ketilmoqda. Tuman hududidan ikkita katta togʻ daryosi oqib oʻtadi. Hakari-Bargushad. Hakari daryosi Kalbajarda kelib chiqqan. To Arazga qoʻshilguncha unga koʻplab togʻ daryolari kelib qoʻshiladi.

Bargushad daryosining manbai esa Oʻrikli togʻlaridan boshlanadi. Bargushad oʻz kuchini togʻ buloqlaridan yaralgan - Dali daryosi, Sheki daryosi, Sisyan daryosi, Taxtakorpu daryosi, Dashli-dara, Baxtiyarli va Ogʻa daryolaridan oladi. Bargushad daryosi ham Hakari daryosi kabi Arazga quyiladi. Ikkala daryo ham tumanning Garalyar qishlogʻi yaqinida birlashadi. Tumanning bir qismi pasttekislik boʻlsa-da, asosiy qismi togʻli. Togʻli hududlar oʻrmon bilan qoplangan. Hududning Hartiz va Sangar togʻlaridagi shifobaxsh buloqlar jonga darmondir. Gubadli aholisi chorvachilik, tamaki yetishtirish va gʻallachilik bilan shugʻullangan. Gubadlida hali foydalanilmagan yirik aqiq koni ham mavjud. Bundan tashqari, marmar kareri bor edi. Gubadlida „Gubadli qoʻriqxonasi“ nomli davlat qoʻriqxonasi ham boʻlgan, bu hudud kichik Kavkazning janubi-sharqida, Gubadli va Lochin tumanlari hududida joylashgandi. Maydoni 20 ming gektar boʻlgan. 1969 yilda kiyik, qobon, qirgʻovul va boshqa jonivorlarni muhofaza qilish maqsadida tashkil etilgan edi.

Iqtisodiyotı

Shaharda 62 ta muassasa va korxona faoliyat koʻrsatgan. Asfalt zavodi, inkubator va parrandachilik fermasi, tosh karʼeri, texnik taʼminot boʻlimi, tikuvchilik fabrikasi, Ozarbayjon „Neftgazavtomat“ tajriba zavodi va boshqa sanoat korxonalari bor edi. Gubadli tumanida 21 ta umumtaʼlim, 26 ta sakkiz yillik, 15 ta boshlangʻich maktab va bitta sirtqi oʻrta maktab bor edi. Xonliq qishlogʻining 126-sonli oʻrta texnik kasb-hunar maktabida har yili 300 nafar oʻquvchi turli kasb-hunarlarga ega boʻarldi. Gubadli tumanida 300 oʻrinli 4 kasalxona va 33 sogʻliqni saqlash muassasasi bor edi. Tumanda 111 ta madaniy-maʼrifiy muassasa, jumladan, 60 ta kutubxona, 10 ta madaniyat uyi, 28 ta klub, 6 ta avtoklub, 23 ta kino qurilmasi faoliyat koʻrsatar edi.

125 savdo, 96 umumiy ovqatlanish, 25 maishiy xizmat koʻrsatish korxonasi aholiga xizmat koʻrsatardi. Rayonda 21 aloqa muassasasi bor edi. Gubadli posyolkasida 1200, qishloqlarda Hal, Murodxonli qishloqlarining har birida 150, Teymur Muskanli, Balasultanli, Chardaxli, Quyi Mollu qishloqlarining har birida -100, Gayali - 50 nomerli ATS faoliyat yuritardi. Ishgʻoldan oldingi soʻnggi yillarda shahar va qishloqlarda oʻnlab yangi jamoat va turar-joy binolari qurildi, bogʻlar, xiyobonlar, maydonlar, koʻpriklar qurildi, yoʻllar kengaytirildi. Posyolkada 1176, Chapeli, Dondarli, Mahruzlu qishloqlarining har birida 422, Murodxonli qishlogʻida 325, Balasoltanli, Chardaxli, Qarajalli qishloqlarning har birida 192, Goʻyarchik qishlogʻida 164 oʻrinli oʻrta, Gayali qishlogʻida 216, Demirchilar, Xandak qishloqlarning har birida 192, Garakishilar, Tarovlu, Quyi Xocasamli qishloqlarining har birida 164 oʻrinli sakkizyillik, Mardonli, Padar, Giyasli, Abdalalanli, Marlar qishloqlarida boshlangʻich maktab binolari ham ishgʻoldan oldin ishga tushirilgan edi.

Tuman markazidagi zamonaviy kasalxona shaharchasi, ATS, savdo markazi, univermag, universam, bozor, mehmonxona, kitobxona, Mahruzlu qishlogʻidagi poliklinika, Qaralar qishlogʻidagi ambulatoriya, Xojik, Ishigli, Dilali, Muskanli qishloqlaridagi kutubxona binolari ham ishgʻol oldidan qurildi. Bu vaqt mobaynida tuman markazida 30 taga yaqin maʼmuriy bino qurilib ishga tushirildi. Shuningdek, bosqindan oldin tuman markazida Aligulushagi, Hakari (Zangilan tumani), Xonlik, Ayin, Farjan, Mirlar, Demirchilar, Hartiz, Charali, Muradxonli, Karajalli, Eyvazli va yuqori Mollu bilan bogʻlaydigan yangi asfalt va shosse yoʻllari yotqizildi, eski yoʻllar kengaytirildi. Xonlik - Yuqori Mollu, Ulashli-Mahruzlu, Gazyan-Xojaxon va boshqalarning qishloq orasi yoʻllari avvalgi qiyofasini butunlay oʻzgartirib yubordi. Gubadli-Dondarli, Sariyatag-Padar, Garalyar-Mahruzlu, Teymur Muskanli-Balahasanli, Mahmudlu-Hajili koʻpriklari sohillarni bogʻlab, yoʻlchilar uchun qulaylik yaratdi.

Gubadli aholisining asosiy mashgʻulotlari dehqonchilik, chorvachilik, ipak qurti yetishtirish, gilamchilik va uzumchilik boʻlgan. Shuni ham taʼkidlash kerakki, Gubadli yeri Ozarbayjonda oʻxshashi yoʻq unumdor xususiyatlarga ega edi. Gubadlida gilam toʻqishning turli sohalari ham rivojlangandi. Hatto oʻtgan asrning boshida chop etilgan „Kavkaz diyori xaritasi“da ham bu hududda joylashgan qishloqlardan hunarmandchilik usuli bilan tayyorlangan Tatar (Ozarbayjon) turidagi va boshqa matolar, shuningdek, ipakchilik mahsulotlari quruqlikdagi savdo yoʻllari orqali Qora va Kaspiy dengizlari qirgʻoqlariga joylashgan oʻlkalarda, Markaziy Rossiya guberniyalariga eksport qilingani koʻrsatilgan. Biroq shuni afsus bilan qayd etish kerakki, Qorabogʻ tarixiy-etnografik rayonining bir burchagi boʻlgan Gubadli hunarmandchilik madaniyati soʻnggi tadqiqotlarda oʻz aksini topmagan.

Tarixi

Qorabogʻ xonligi 1823.

1920 yil 28 aprelda Ozarbayjon Sovet imperiyasi tomonidan bosib olindi. Shu yilning 9 noyabr kuni Bokuda Naxchivan haqidagi savolga javob bergan Stalin shunday degan edi: "Zangezur va Naxchivanga kim egalik qilishi haqida shuni aytish kerakki, ularni Armanistonning hozirgi hukumatiga topshirib boʻlmaydi, ammo u yerda Sovet hokimiyati oʻrnatilsa bersa boʻladi. Va shunday boʻldi ham. Shunday qilib, 29 noyabrda Armanistonda Sovet hokimiyati eʼlon qilinishi munosabati bilan Ozarbayjon KP Markaziy Komiteti 30 noyabrda qaror qabul qildi. Qabul qilingan qarorga muvofiq 4 noyabr kuni Zangezurning Armanistonga berilishi eʼlon qilindi. Shuni aytish kerakki, ushbu qarorga qaramay, Ozarbayjon hukumati Zangezurni Ozarbayjon tarkibida saqlab qolishga intildi. Bu yoʻnalishdagi soʻnggi urinishlar 1921 yilning may oyida amalga oshirildi. Lekin, bu barcha urinishlarga qaramay, Zangezurning katta qismi - Sisyan, Gorus, Gafan, Mehri Armaniston SSRga berildi. Shuni ham taʼkidlash kerakki, Gubadli, Zangilan, Lochin va Jabrail qadimiy Shusha uyezdiga birlashtirildi. Zangezur Sunik knazligi hududga kirgandi. 1923 yil avgustida Ozarbayjon Markaziy Ijroiya Komiteti qarori bilan Kelbajar, Lochin, Gubadli tumanlari hududida Kurdiston uyezdi tashkil etildi.

1929 yil 6 aprelda VI Qurultoy qarori bilan Kurdiston uyezdi tugatilib, uning oʻrnida Kalbajar, Lochin va Gubadli tumanlari tashkil etildi. Shuni taʼkidlash kerakki, TQMV yaratilganda Gubadli tumani hududidan viloyatga yer berilgan. Gubadli tumanining maydoni 802 kvadrat kilometrni tashkil etadi. Hududda qoʻngʻir togʻ-oʻrmon tuproqlari bor. „Yazi tekisligi“, „Geyen“, „Mazra“ va boshqa tekisliklar unumdor tuproqlardir. Umuman, tumanda 79 812 gektar yer fondi mavjud. Shundan 14 956 gektar ekin maydonlari, 850 gektar koʻp yillik oʻsimliklar, 631 gektar pichanzorlar, 17 192 gektar oʻtloqlar, 534 gektar tomorqa, 13 160 gektar oʻrmonlar, 582 gektar bogʼ va tokzorlar edi. Tuman Boku shahridan 387 km va eng yaqin temir yoʻl stansiyasi bilan „Hakari“ stansiyasidan 35 km uzoqlikda joylashgan. 1930 yil 30 avgustda Ozarbayjon SSRni rayonlashtirish davrida Ozarbayjon Xalq Komissarlari Kengashi va Markaziy Ijroiya Komitetining qoʻshma qarori bilan Ozarbayjonda I, II, III toifali tumanlar tashkil etildi, Gubadli I toifali tumanlardan biriga aylandi. 1931 yil 24 noyabrda Markaziy Ijroiya Komitetining qarori bilan Gubadli rayoni Zangilan rayoni bilan birlashtirilib, 1933 yil 14 martda ajralib, mustaqil rayonga aylandi. 1963 yil 4 yanvar kuni Gubadli rayoni yana Zangilan rayoni bilan birlashtirilib, oradan bir yil oʻtgach, 1964 yil 17 iyunda yana ajralib, mustaqil rayoniga boʻldi. XIX asrda Gubadlida 220 dan ortiq qishloq boʻlgan. XX asr boshlarida viloyatda roʻy bergan jarayonlar natijasida bu qishloqlarning koʻpchiligi boshqa qishloqlarga koʻchirilgan.

Birinchi Qorabogʻ urushi

Armani vahshiyligi, vayron qilingan obida

1993 yilda Gubadlida bosqinchi Armaniston ishgʻoligacha 94 ta qishloq boʻlgan. Bosib olishdan oldin Gubadli Armaniston Respublikasi bilan 120 kilometrlik chegaraga ega edi. Qorabogʻ mojarosi boshlanganidan beri Gubadli agressiya obʼektiga, arman terrorining qizgʻin nuqtasiga aylandi. 1988 yil fevral oyi boshidan ozarbayjonlarni Armanistondan deportatsiya qilish boshlandi va qochqinlarning birinchi dahshatli toʻlqini Gubadli orqali oʻtdi. Sisian, Gafan, Gyorusdan quvilgan, doʻpposlangan va haqoratlangan yurtdoshlarimiz Gubadi aholisi tomonidan qabul qilindi.

Togʻli Qorabogʻ va Armaniston oʻrtasida joylashgan Gubadlning strategik ahamiyatini anglab, Gubadlida terroristik va provokatsion harakatlar sodir etgan tajovuzkor kuchlar togʻli Qorabogʻ va uning hududi oʻrtasida yoʻlak ochib, bu yerdan oʻq-dorilarni tashishni istardi. Sovet armiyasi bunda arman ayirmachilariga katta yordam koʻrsatardi. 1989 yil sentabrida Sovet qoʻshinlarining zirhli transport vositalari qurshovida 150-160 avtomobildan iborat karvon Gyorus yoʻnalishida Gubadli tumaniga yaqinlashgani xabar qilindi. Bir soat ichida mahalliy aholi oyoqqa turdi. Barcha yoʻllar toʻsildi. Qurolsiz, oddiy xalq mashinalar karvoni harakatini toʻxtatdi. Butun urinishlar, oʻsha vaqtda Togʻli Qorabogʻga rahbarlik missiyasini oʻz zimmasiga olgan A. Volskiyning bosimiga qaramasdan, avtomobil kolonnasi tuman hududiga kiritilmagan. Afsuski, qaytib ketlgan mashina karvoni Armanistonning Xinzirak qishlogʻida bir hafta turgach, Lochin-Shusha yoʻli bilan Xankendiga yetib keldi.

Armani vahshiyligi natijasi

1989 yil 28 noyabrda Novlu qishlogʻida yashovchi N. Haydarov nomidagi kolxoz direktori Gachai Alakbarov va haydovchi Telman Gumbataliyev vahshiylarcha oʻldirildi. Novlu qishloq Kengashi raisi Mehdi Mehdiyev garovga olindi. Gorusda oʻldirilgan Mehdining jasadini oradan 4 oy oʻtgach olish mumkin boʻldi. 1990 yilning aprelida „Sovet Ozarbayjoni“ sovxozi direktori Namoyish Mehdiyevga suiqasd yushtirildi. Chegara zonasidagi xoʻjalikdan qaytayotgan sovxoz direktorining mashinasi terrorchilar tomonidan oʻqqa tutildi. Mashinada boʻlgan Sherzod Hasanov armanlar tomonidan oʻldirildi. 1989 yil oxiri 1990 yil boshlarida hududimizdagi vaziyat oʻta ogʻirlashdi. Tuman oqsoqollarining ziyolilar bilan hamkorlikda oʻtkazgan yigʻilishida zarur chora-tadbirlarni koʻrish maqsadida yana Respublika hukumatiga murojaat qilishga qaror qilindi. Shu maqsadda 1990 yil 6 yanvar kuni Bokuga delegatsiya yuborildi. Biroq oʻsha paytda Markaziy qoʻmita birinchi kotibi lavozimini egallab turgan Abdulrahmon Vezirovni oʻz amal kursisi, oʻz jonidan boshqa xavotiri yoʻq edi. „Vaqt etishmasligi tufayli“ vakillarni na A. Vezirov, na Vazirlar Kengashi raisi Ayaz Mutallibov qabul qildi.

1989 yil dekabrda oʻsha paytda Respublika ichki ishlar vazirining muovini lavozimida ishlagan. V. Barannikovning topshirigʻi bilan Gubadli IIBdan 5-10 ta „Kalashnikov“ avtomati olindi va Bokuga etkazildi. 1990 yil 15 yanvar kuni esa hududda favqulodda holat kuchaytirildi va oʻz-oʻzini mudofaa qilish otryadlarining miltiqlari ham yigʻb olindi. 1991 yil 7 aprelda armanlar Jibikli qishlogʻi yaqinida Shahin Huseynovni oʻldirib, yarador Gʻarib Nazarovni garovga olishdi. Shahin oʻldirilgan joyini pistirma qilgan arman jangarilari jasadni olib ketish uchun kelgan qishloq odamlarini oʻqqa tutdi. Bu voqealar qishloq xavfsizligini taʼminlashi kerak boʻlgan Sovet harbiy qismi koʻz oldida roʻy bergan boʻlsa-da, ular aholini himoya qilish uchun hech qanday chora koʻrmadi. Qishloq ahlining yordam haqidagi iltimoslariga eʼtibor bermagan harbiy qism komandiri hatto askarlarga oʻt ochishni taqiqladi.

Faqatgina ukrain millatidan boʻlgan askar Oleg Babak armani banditlarining vahshiyliklariga qarab tura olmadi, oʻz qoʻmondonlarining buyrugʻiga boʻysunmay xalqni himoya qilish uchun keldi. Oleg Babak oʻsha jangda halok boʻldi. Bu 1991 – 1993 yillar mojaroning zirhli transport vositalari, samolyot va artilleriya qoʻllash oqibatida katta urushga aylangan bosqichidir. Bu yillar Armaniston hududidan tuman markazi va chegara posyolkalarining shiddatli artilleriya zarbalariga tutilgan, aholi punktlarining vertolyotlar, tank va boshqa zirhli transport vositalari ishtirokida arman jangovar tuzilmalari hujumiga duchor qilingan davr edi. Ortiq baʼzi jangovar tajribaga ega mahalliy jangchilar dushman bosqinlarini muvaffaqiyatli daf etardilar. Tumanning oʻz-oʻzini mudofaa qilish otryadlariga tajribali harbiy, polkovnik Nusrat Namozov boshchilik qildi.

Jasur jangchi Aliyar Aliyev oʻz-oʻzini himoya qilish otryadlari asosida yaratilgan jangovar brigadani mustahkamlash ishlarini olib bordi. 1992 yil 15 may kuni Mudofaa vaziri Bosh shtab boshligʻi Shohin Musayev bosib olingan Shusha va Lochindan chiqqan harbiy xizmatchilar va asbob-uskunalarni Bokuga olib ketayotganida tuman aholisi undan boʻshagan Lochin tumani bilan boʻlgan 60 kilometrlik chegara zonasini mustahkamlashni soʻradi. Chekingan kuchlarning bosib olinmagan hududda oʻz mavqelarining saqlanishini taʼminlash, Gubadli aholi xavfsizligini taʼminlash oʻrniga Bosh shtab boshligʻi Gubadli aholisiga: „hech qanday mudofaa choralari koʻrilmaydi, sizlar ham koʻching" degan. Nihoyat, 1992 yilning sentyabr-oktyabr oylarida Lochinni ozod qilish boʻyicha operatsiya oʻtkazildi. Mudofaa vazirligining shtab-kvartirasi Gubadlida joylashtirildi. Operatsiya muvaffaqiyatli oʻtayotgan, bosib olingan Lochin qishloqlari birin-ketin tezda ozod qilinayotgan bir vaqtda Alikrom Gumbatovning sotqin guruhi oʻzboshimchalik bilan jangdan chiqib ketdi. Lochin-Akara avtomagistrali boʻylab orqaga qarab yugurayotgan batalon yoʻlida duch kelgan qishloqlarni vahimaga solib: arman qoʻshinlari kelyapti, qochinglar“ deb gʻalamislik qilgan.

Armani vahshiyligi natijasi

Oʻsha paytda Bosh shtab boshligʻi lavozimida ishlagan Nuriddin Sodiqov Alikrom Gumbatovning provokatsion operatsiyasi haqida telefon orqali mudofaa vaziri R. Gʻozievga xabar berar ekan, „Alikrom mening buyruqlarimni bajaryapti, uni qoʻyavering“, degan. Bunday xiyonat natijasida Lochinni ozod qilish operatsiyasi amalga oshmadi. Yuzlab jangchilarimiz, jumladan, buyuk jasorat koʻrsatib, Ozarbayjon Milliy qahramoni unvoniga sazovor boʻlgan Aliyor Aliyev, Karim Mirzayevning qoni evaziga ozod etilgan yerlar yana dushman qoʻliga oʻtdi. Provokatsion va qoʻporuvchilik xarakteridagi buyruqlarga rioya etmagani uchun brigada komandiri, polkovnik Nusrat Namozov Rahim Gʻoziyev va Surat Husaynov tomonidan Yevlax shahriga chaqirtirilib, hibsga olindi.

17 kun davomida arman bilan birga ochiq havoda, temir panjaralar orasida, tik turgan holda saqlandi. Faqat Gubadli jamoasining qattiq bosimidan keyin N. Namozov ozod etildi. 1993 yilning yozida armanlarning butun frontga uyushtirgan hujumlari koʻlami kengaydi. Bunday murakkab vaziyatda mahalliy xoin kuchlar ularga qarshi turgan harbiy tuzilishlarni oʻz jangovar holatlaridan chiqarib tashladi. Birgina Lankaranda Alikrom Gumbatovga qarashli 3000 kishilik gangovar kuchi va 80 dan ortiq harbiy texnika birligi yerlarimiz himoyasidan chiqib ketdi. Surat Huseynov oʻz qoʻl ostidagi asosiy kuchlarni Ganjada ushlab turdi. Bunday sharoitda Agʻdam, Fuzuliy va Jabroyil tumanlari birin-ketin bosib olindi.

Bu maydonlarni ishgʻoli aslida Gubadlani qamal holatiga keltirib qoʻydi. Avgust oyining ikkinchi yarmida Hadrut tumani yoʻnalishidagi strategik muhim Topagʻaj tepaligida hujumkor operatsiyalar boshlandi. Bu balandlik uchun qonli janglar boʻldi va u bir necha marta qoʻldan qoʻlga oʻtdi. Tumanning Sharqiy qismidagi katta maydon mudofaasiz qoldi. Hakari daryosi boʻylab Zilanli, Mahruzlu, Xonliq qishlogʻidan to Bashorat zonasigacha mahalliy aholi qurol tutganida kuchlar tengsiz edi. 4-5 kishiga bir avtomat bilan zirhli transport vositalarining yoʻlini toʻsish mumkin emas edi. Jabroil yoʻnalishini yopish uchun qoʻshimcha kuchlar kerak edi.

Ammo, Gubadli aholisining koʻzi yoʻlda qolganiga qaramay, Surat Huseynov vaʼda qilgan 25 tank va boshqa ogʻir texnika kelmadi. 30 avgust kuni arman harbiy qismlari hujumga oʻtib, faqat mahalliy aholi tomonidan qoʻriqlanadigan Geyen zonasi yoʻnalishi boʻyicha kuchli harbiy texnika bilan birga yoʻlga chiqdi. Asosiy zarba Xonliq tomon yoʻnaltirildi. Tengsiz jangda qishloq ahli qanchalik fidokorona kurashmasin, arman tanklari qishloqqa bostirib kirdi. Hakari daryosi boʻylab Murodxonli, Balasoltanli yoʻnalishidagi hududga kirgan arman harbiy tuzilmalari qishloqlarni yoqib, tinch aholi qonini toʻkdi. Oʻsha kungi yoʻqotishlar urushning besh yili davomidagi yoʻqotishlardan katta edi.

Birinchi Qorabogʻ urushida 238 nafar Gubadli aholisi shahid boʻldi. Majburiy koʻchkin ahvoliga tushgan aholi respublikaning 47 shahar va rayonlari boʻylab sochildi. Bosqinchilik natijasida tumanga yetkazilgan moddiy zarar bir milliard manatni tashkil etadi. Birgina ijtimoiy sektoridan 7,3 ming tonna gʻalla, 6 ming tonna tamaki, 80 tonna poliz, 104 tonna kartoshka va boshqa qishloq xoʻjaligi mahsulotlari, 7160 bosh qoramol, 231 ming bosh qoʻy-qoʻzilar armanilar qoʻliga oʻtdi.

Ikkinchi Qorabogʻ urushi

Ikkinchi Qorabogʻ urushi davrida Gubadli uchun shiddatli janglar olib borildi. Har ikki tomon ham koʻp zarar koʻrdi. Ular orasida ona yurti uchun janglarda qahramonlarcha halok boʻlgan Gubadli tumanidan milliy qahramon Shukur Hamidov ham bor. Armani armiyasi shaharga kiraverishda harbiy baza tashkil qildi. Armaniston armiyasining harbiy qismlari atrofdagi balandliklarda joylashgandi. 2020 yil 25 oktabrda Gubadli shahri ishgʻoldan ozod qilindi.

Gubadli tumanining ozod etilishi

Gubadli jangi yoki Gubadli uchun janglar - 1993 yilda Armaniston Qurolli kuchlari ishgʻol qilgan Gubadli tumanini ozod qilish maqsadida 2020 yil 22 oktyabrda Ozarbayjon Qurolli kuchlari tomonidan boshlangan harbiy harakatdir.

Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev Gubadli shahri, Zangilan, Jabroil va Gubadli tumanlaridagi qishloqlarni arman bosqinidan ozod etilganini shunday eʼlon qilgan: „Bugun Ozarbayjon armiyasi Zangilan, Jabroil, Gubadli tumanlari va Gubadli shahrining bir necha qishloqlarini bosqinchilardan ozod qildi. Ozarbayjon armiyasiga shon-sharaflar! Qorabogʻ Ozarbayjondir!“ Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev (25 oktyabr 2020 yil).Prezident İlham Əliyev: Azərbaycan Ordusu Zəngilan, Cəbrayıl, Qubadlı rayonlarının bir neçə kəndini və Qubadlı şəhərini işğalçılardan azad edib

Orqa plan

Gubadli tumani 1993 yil avgustida Armaniston Qurolli kuchlari tomonidan bosib olingan. Ishgʻol paytida tuman 1 ta shahar va 93 ta qishloqdan iborat edi.

2020 yil 27 sentyabrda boshlangan ikkinchi Qorabogʻ urushida tumanning sharqida joylashgan Jabroil tumanida dushman kuchlariga qaqshatqich zarba berildi va janubda joylashgan Zangilan tumanida qisqa vaqt ichida muvaffaqiyatli amaliyotlar Ozarbayjon Qurolli kuchlari boʻlinmalarini Gubadli tumanining maʼmuriy hududlariga kirish uchun sharoit yaratdi.

Natija

Qubadlining ozodligi uchun harbiy harakatlar davomida Qubadli rayonining 1 shahri va 41 qishlogʻi işgʻoldan ozod qilindi. Ishgʻoldan ozod qilingan aholi punktlari: •Sahar: Qubadli shahri (25.10); •Qishloqlar: Alagurshaq, Kurd Mahruzlu, i va Zilanli (23.10); Chaytumas, Afandilar, Mollaburhan, Padar, Sariyatag, Yusifbeyli va Xanlig (26.10); Abilja, Qiyasli va Qilijan (28.10); Kavdadig, Mamar və Mollali (30.10); İshiglı, Milanli va Muradxanli (02.11); Basharat, Garajalli va Garaкishilar (04.11); Balasoltanli, Mardanli va Gazyan (07.11); Ashagʻi (Quyi) Mollu, Yuqorı Mollu va Xojiк (09.11); Balliqaya, Boyunaкar, Charali, Hal, Hamzali, Mahruzlu, Garaimanli, Qaraqoyunlu, Tinli, Ulashli, Xandaк və Xocahan (09.11);

Aholisi

1989 yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, shaharda 5,508 kishi (2,767 erkak, 2,741 ayol) aholi istiqomat qilgan.

Ishgʻol arafasida Gubadli tumani aholisi 29 903 kishini tashkil etgan. Aholisi ozarbayjonlardan iborat. Tuman aholisi 93 qishloqda va tuman markazi - Gubadli shahrida yashaganlar. Asosiy aholi qishloqlarda yashagan. Aholi zichligi 1 kvadrat kilometrga 37 kishini tashkil etgan. Yirik manzilgohlar - Gubadli shahri, Xonliq, Mahmudlu, Dondarli, Mahruzlu qishloqlari. Hozirgi kunda tuman aholisi ishgʻoldan keyin 37,251 kishi (01.08.2017 y. maʼlumotlari). Tuman aholisi vaqtincha respublikamizning 43 ta shahar va tumanlarida yashaydi. Aholining mutlaq koʻpchiligi Absheron tumani hududida, Sumgait va Boku shaharlarida yashaydi. Tuman aholisining koʻpchiligi (64 foizgacha) Sumgayit hududida yashagani uchun Gubadli tumanining ijroiya hokimiyati, boshqa ijroiya tuzilmalari, barpo etilgan idoralar, korxona va tashkilotlar Sumgayit shahrida joylashgan.

Tarixiy obidalar

Tuman hududi tarixiy obidalarga boy. Kichik tosh yodgorliklarining juda oz qismi virtual kuzatishlar natijasida tumanning tarix-oʻlkashunoslik muzeyiga olib kelindi. Umuman, tuman tarix-oʻlkashunoslik muzeyida 3000 ga yaqin nodir eksponatlar mavjud edi. Zangezur hududida joylashgan eng qadimgi manzilgoh Gubadli tumanining Balahasanli qishlogʻida topilgan. Eslatib oʻtamiz, IV asrga oid ushbu „boshpana“ tipidagi maskan „Daranlar“ deb ataluvchi hududda joylashgan. Gubadlidagi ilk oʻrta asrlarga oid Gavur darasidagi mogʻora-ibodatxona, Murodxonli qishlogʻidagi „Galali“ qalʼasi (V asr), Gyoʻygala qoʻrgʻoni, Demirchilar qishlogʻidagi ikki maqbara (XIV asr), bir masjid (XIX asr), „Hojibadal“ koʻprigi, Yazi tekisligidagi „Javanshir“ maqbarasi (XIV asr), Dondarli qishlogʻidagi masjid (XIX asr), Gurjulu qishlogʻidagi maqbara (XVII asr), Xoʻjamsaxli qishlogʻidagi kichik qalʼa, Aliguluushagi qishlogʻidagi mogʻora-ibodatxona, buloq va qishloq yaqinidagi „Gyoʻy qalʼa“ (V asr), „Lolazor“ koʻprigi (1867), Novlu qishlogʻi yaqinidagi „tosh odamlar“, Qarajalli qishlogʻidagi „Shiraxonlar“, Aliguluushagi qishlogʻidagi „Oʻgʻuz“ qabristoni, qalʼa boʻyidagi „Uch tabaqali qabriston“, Yazi tekisligida qurilgan XIV asrga oid „Sandiq“ va „Qoʻchqor“ qabr toshlari va boshqalar ana shu shakldadir.

Mogʻoralar

Tuman hududida qadimgi odam yashagan oʻnlab mogʻora (gʻor)lar boʻlgan. Quyi Mollu qishlogʻida toʻqqiz, Aliguluushagi qishlogʻida besh, Hamzali qishlogʻida toʻqqizta qadimiy inson manzilgohlari boʻlgan gʻor bugungi kungacha saqlanib qolgan. Xonliq, Chaitumas, Yusifbeyli, Melikahmedli, Mazra va hokazo qishloqlarda ham qadimiy maskanlar mavjud. „Gavur darasi“ deb ataluvchi joyda IV asrga oid gʻor bor.

Qalʼalar

Qalʼa soʻzini eshitganda, tik, oʻtib boʻlmas baland togʻlar koʻz oldingizda beixtiyor namoyon boʻladi. Qalʼa deganda insonning qoni joʻshadi, yuragini qattiq urdiradi, qoʻliga quvvat kiradi. Gubadli hududida tarixga hamnafas boʻlgan, mudofaa, muhofaza vazifalarini bajargan qalʼalar mavjud. Aligulushagʻi qishlogʻida Gyoʻy Gala (V asr), Murodxonli qishlogʻidagi „Galali“ qalʼasi, Xoʻjamsaxli qishlogʻidagi Qalʼa tuman ishgʻoligacha turgan. Darvoqe, Xoʻjamsaxli qishlogʻining qadimiy nomi Qalajig boʻlganligini ham qayd etamiz. Qishloq aholisi qishloqning eski nomini (Qalajig) tez-tez ishlatishadi. Xoʻjamsaxli antroponimi Galajig toponimidan ancha keyin paydo boʻlgan.

Maqbaralar

Maqbaralar hozirgi osmonoʻpar binolarning begonalashgan ajdodlaridir. Shunday maqbaralarki, tubidan uchiga qaraganda odamning koʻzi tinib, boshi aylanib, papaxi boshidan tushib ketadi. Bu maqbaralarda oʻsha davrning oʻziga xos meʼmorchilik uslubi saqlangan. Akustika vazifasini barcha nozikligi bilan ado etgan maqbara arxitektonikasidan keyingi davrlarda ham keng foydalanilgan. Tarixning turli zamonlarida qurilgan maqbaralar oʻz goʻzalligi bilan tumanga tashrif buyuruvchilarni doimo oʻziga jalb etib kelgan. Balahasanli qishlogʻidagi „Jijimli“ oʻchogʻi, Damirchilar qishlogʻidagi maqbara, Gurjulu qishlogʻidagi „Imomzoda“, Yazi tekisligidagi Javanshir maqbarasi bularning yaqqol misolidir.

Koʻpriklar

Tuman hududidan ikkita moʻl-koʻl toʻlib oqadigan daryo oqib oʻtadi (bir necha kichiklari ham bor). Bu daryolar boʻylab koʻpriklar qurish vaqt va tabiat taqozosi edi. Koʻprik hayot muhofazasi, qulaylik va aloqa vositasidir. Gubadli tumani hududida uchta qadimiy koʻprik bor edi. Ulardan ikkitasi (Lolazor koʻprigi va Hoji Badal koʻprigi) Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat va turizm vazirligi tomonidan roʻyxatga olingan. Gubadli hududidagi eng qadimgi koʻprik Garakishilar qishlogʻidagi "Siniq koʻprik" ekanligi aytiladi. „Siniq koʻprik“ taqdiri xalq orasida afsonalarga chulgʻangan. Koʻprik qurilishi haqida vujudga kelgan afsonadan shuni taxmin qilish mumkinki, koʻprik „almisoq“ yodgorligi edi. Afsonaga koʻra, bu koʻprik erkaklar kiyimida kiyingan qiz tomonidan qurilgan.

Keyinchalik koʻprik buzilib, ishdan chiqqan. Yana ikki koʻprik (Lolazor va Hoji Badal) tarixning birmuncha keyingi davrlarida qurilgan. Qiziqarli arxitektura va gʻaroyib qismatga ega boʻlgan Lolazor koʻprigi 1867 yilda qurilgan. Lolazor koʻprigi Bargushad daryosi uzra osti oval shaklida, ust qismi tekis qurilgan. Hoji Badal koʻprigi XIX asr nishonasidir. Yaqin tarix tengdoshi boʻlgan koʻprik shaffof „avtobiografiya“ga ega. Bu koʻprik Demirchilar qishlogʻining sara oqsoqollaridan boʻlgan Hoji Badal ismli kishi tomonidan uning oʻz mablagʻi hisobiga qurilgan. Koʻprik juda qiziqarli arxitekturaga ega. Yaʼniki, koʻprik bebosh, bahor chogʻi yeru koʻkka sigʻmagan, biron lahza tinchimagan, toshqin togʻ daryosi (Ogʻa daryosi) ustiga qurilgan. Koʻprik sarkash tog ʼ daryosi ustiga qurilgani uchun arka shaklida edi. Uning oʻrtasiga hech qanday tayanchlar oʻrnatilmagan. Maqsad, bu qaynab-toshgan togʻ daryosining toʻsiqsiz oqimi edi. Har ikkala koʻprik ham ishgʻolga qadar oʻz vazifasini lozimligicha bajarar edi.

Taniqli shaxslar

• Mir Saʼdiy ogʻa — аvliyo;
• Aliyor Aliyev-Ozarbayjon Milliy qahramoni;
• Shukur Hamidov - Ozarbayjon Milliy qahramoni;
• Mais Barkhudarov- General-mayor;
• Qochoq Nabi-Ozarbayjonning Milliy qahramoni, XIX asrning ikkinchi yarmida Ozarbayjondagi „Qochoq harakati“ning faol ishtirokchisi;
• Hojar - Ozarbayjon milliy qahramoni Gachag Nabining xotini va hamrohidir;
• Eldor Baxish - shoir, 1981 yildan Ozarbayjon Yozuvchilar uyushmasining aʼzosi;
• Bahlul Behjat - adabiyotshunos, gʻoziy, Zangezur tumanining soʻnggi gʻoziysi;
• Mir Mehdi Xazoniy - tarixchi, shoir;
• Ali Amiraslanov - geolog-olim, geologiya-mineralogiya fanlari doktori, professor, SSSR Fanlar Akademiyasining birinchi ozarbayjon muxbir aʼzosi (1953);
• Sulaymon Rahimov - Ozarbayjon-sovet yozuvchisi, nosir, siyosatchi, Ozarbayjon SSR xalq yozuvchisi (1960), Sotsialistik mehnat qahramoni (1975);
• Ramiz Ravshan - shoir, yozuvchi, esseyist, ssenariy muallifi, tarjimon, Ozarbayjon yozuvchilar uyushmasi aʼzosi (1981). Ozarbayjon Respublikasi xalq shoiri (2019);
• Valeh Barshadli - General, Ozarbayjon Mudofaa vaziri;
• Rauf Abdullayev - Ozarbayjon Davlat simfonik orkestri bosh dirijyori, professor, Ozarbayjon SSR Xalq artisti (1982), Ozarbayjon SSR Davlat mukofoti laureati (1988); „Istiqlol“ ordeni (2017), "Oltin chinor" xalqaro mukofoti (2018) laureati.

Adabiyot

• Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, „Azərbaycan“ xüsusi cildi (Azərbaycan dilində). Nəşriyyat:"Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. -Bakı, 2007 [ Sovet Ensiklopediyası]
• Mədəniyyət- 2007.- 2 mart.- S. 4.
• Taryel Cahangir — Qubadlı. Fotoalbom. Bakı, Şıq, 1993 Elbrus ġahmar, „Xanimanım Qubadlı“, „Araz“ Nəşriyyatı, Bakı-1998, 803 səh 4.

Dolub, boşalan Qubadlı Bakı: [Ziya-Nurlan], 2004, Kövrək məhəbbətim Qubadlı.Taryel Cahangir — Qubadlı

• Qarabağ - irsimizin əbədi yaddaşı = Garabakh - the eternal memory of Azerbaijan heritage / Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ; ideyanın müəl. Ə. M. Qarayev; layihənin rəh. Ə. Vəliyev ; foto: H. Hüseynzadə [et al.]. - Bakı : Rəqəmli Dövr, 2008. - 379 s. Qarabağ – irsimizin əbədi yaddaşı
• Məmmədov, Çərkəz.Qubadlının təbiəti erməni işğalından əvvəl və sonra / Ç. Məmmədov ; tərt.-red. R. Oday. - Bakı : Nurlan, 2007. - 48 s. Ermənilərin talan etdikləri təbii sərvətlərimiz...
• Əhmədov, Elçin İldırım oğlu. Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü : təhlili xronika: 1987-2011: monoqrafiya / E. İ. Əhmədov ; elmi red. Ə. M. Həsənov ; Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası, "Azərbaycan Respublikası Dağlıq Qarabağ bölgəsinin Azərbaycan İcması" İctimai Birliyi. - Ensiklopedik nəşr. - Bakı : Letterpress, 2012. - 912 s. Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü: təhlili xronika: 1987-2011
• Qubadlı: qədim Azərbaycan torpağı Zəngəzurun qapısı: monoqrafiya / Y. M. Mahmudov [et al.] ; layihənin rəh., elmi red., ön sözün müəl. Y. M. Mahmudov ; AMEA A.A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutu. - Bakı : Turxan NPB, 2013. - 424 s.
• 20 il Qubadlı həsrəti ilə / K. Ə. Hüseynov [et al.]; red. X. Rəsuloğlu ; məsl. R. Xaqverdiyev. - Bakı: Bilik, 2013. - 280 s. 20 ilin həsrəti - Qubadlısız Azərbaycan
• Eyvazov, Elşad Hətəm oğlu. Üç dağ qoynunda yatan Tarovlum / E. H. Eyvazov ; red. H. Q. Şərifov. Sumqayıt: Azəri, 2015. - 296 s.Üç dağ qoynunda yatan Tarovlum
• Azərbaycan Respublikası Qubadlı rayonu: [Xəritə] / Azərbaycan Respublikası Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi. - Bakı : Bakı kartoqrafiya fabriki, 2012. - 1 v. : xəritə ; 70 sm. - 200 экз.
• „Bərgüşad“ - 80 / tərt. Q. Əvəzoğlu; red.: X. Rəsuloğlu, S. Qafqazqızı. - Bakı : Şərq-Qərb, 2017. - 476 s.“Bərgüşad” - 80 
• Gubadly: the ancient Azerbaijani land Zangazur's gateway / History Institute Academic Council within ANAS ; scientific ed., author of the preface Y. M. Mahmudov ; trans. A. Aghabeyli. - Baku : Turkhan PPA, 2013. - 120 p.Gubadly: The ancient Azerbaijani land Zangazur's gateway

Tasvirlar

• 
  Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyev ozod qilingan Gubadli tumanida tashrif buyurdi
• 
  Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyev ozod qilingan Gubadli tumanida tashrif buyurdi
• 
  Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev Gubadli tumanida askarlar bilan uchrashdi
• 
  Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev Gubadli tumanida bayroqni ko'tarib chiqdi
• 
  Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyevning Gubadli tumanidagi intervyusi

Havolalar

• Virtual Qarabağ İKTM-də Qubadlı rayonu
• Qubadlının işğalından 16 il keçir (www.anl.az) (Wayback Machine saytida 2007-10-12 sanasida arxivlangan) Andoza:Vebarxiv
• Qubadlının işğalından 15 il keçir (www.xalqcebhesi.az) (Wayback Machine saytida 2011-10-12 sanasida arxivlangan) Andoza:Vebarxiv
• Оккупация Губадлы (www.anl.az) (Wayback Machine saytida 2007-10-12 sanasida arxivlangan) Andoza:Vebarxiv
• Со дня оккупации Губадлы проходит 14 лет (www.mediaforum.az) (Wayback Machine saytida 2011-09-08 sanasida arxivlangan) Andoza:Vebarxiv