Фунгицидлар

Фунгицидлар (лот. фунгус замбуруғ ва cаэдо — ўлдираман) — қишлоқ хўжалиги экинлари касалликларига қарши қўлланиладиган кимёвий моддалар, пестицидларттт бир гуруҳи. Ф. ўсимликлар касаллиги қўзғатувчиларини йўқ қилади, уларнинг ривожланишини батамом ёки қисман тўхтатади.

Кимёвий хусусиятларига қараб Ф. анорганик (бордо суюқлиги, оҳаколтингугурт қайнатмаси, туйилган ва коллоид олтингугурт, мис купороси, темир купороси, миснинг хлор оксиди ва бошқалар) ва органик (каптан, вектра, каратан, топаз, бронотак ва бошқалар) бирикмаларига, шунингдек, антибиотиклар қаторига киради. Касаллик қўзғатувчиларига таъсир этишига кўра, Ф. ҳимоявий (олдини олиш) ва даволовчи турларга бўлинади. Ҳимоявий Фунгицид ўсимликларнинг зарарланиши ва касаллик тарқалиши олдини олади, асосан, қўзғатувчиларнинг бўлиниш (кўпайиш) органларини йўқотади. Даволовчи Фунўсимлик касалланганидан кейин замбуруғ мицелийси, қўзғатувчининг кўпайиш органлари ва қишлайдиган босқичларига таъсир этиб, уларни нобуд қилади.

Ўсимлик тўқималари ичида тарқалиш хусусиятига кўра, сиртдан ва сингиб (ичдан) таъсир кўрсатадиган турларга бўлинади. Сиртдан таъсир этувчи Ф. ўсимлик сиртидаги касаллик қўзғатувчиларига бевосита тегиб, уларни нобуд қилади. Уларнинг самарадорлиги таъсир қилиш муддати, миқдори (дозаси), ишлов берилган сатҳдан ушланиб қолиш даражаси, тупроқҳаво шароитларига боғлиқ. Сингиб таъсир этувчи Фунгицидлар ўсимлик тўқимасига барг, тана (поя), илдиз орқали ўтиб, касаллик қўзғатувчиларига таъсир этади ёки ўсимликларда модда алмашинуви жараёнида қўзғатувчиларнинг ривожланишини тўхтатади; самарадорлиги ўсимлик тўқималарига сингиш тезлиги (қисман метеорологик шароитларга боғлиқ) билан белгиланади. Ишлатилиш шароитларига кўра, Ф. уруғликни дорилашда, тупроқдаги касаллик қўзғатувчиларини йўқотишда, ўсимликларнинг тиним даврида (эрта баҳор — куртак кўкаргунича, кеч куз ва қишда қўзғатувчиларнинг қишлайдиган босқичларига), вегетация даврида (асосан, ёзда касалликларнинг олдини олиш препаратлари), омборларни дудлаш ва пуркашда қўлланиладиган турларга бўлинади.

Ҳозирги даврда 200 дан ортиқ Ф. маълум, уларнинг 1500 дан ортиқ бирикмалари ва препаратлари дуст, эмулсия консентратлари, суспензия, кукун, ҳўлланувчи кукун, аэрозол, паста кўринишида ишлаб чиқарилади. Ф.ни ишлатиш усуллари: пуркаш, чанглатиш, сепиш, уруғликни дорилаш, уруғликни ва омборларни газлаш (фумигация) ва бошқа Ф. билан ишлашда техника хавфсизлигига амал қилиш лозим.

Ўзбекистон қишлоқ хўжалигида 90-йиллардан бошлаб Япония, Германия, АҚСҲ, Швейсария, Ҳиндистон фирмаларида ҳамда "Навоий электрокимё заводи" аксиядорлик жамиятидя ишлаб чиқарилган юқори самарадор Ф. қўлланилмоқда. Кўпгина мамлакатларда, шу жумладан, Ўзбекистонда Ф.ни қўллаш қонун билан тартибга солинади.

Адабиёт

• Фунгициди, Т., 1980; Ўзбекистон Республикасида ишлатиш учун рухсат этилган ўсимликларни ҳимоя қилиш воситалари рўйхати, Т., 2003.

Абдукарим Зикирёев.