Hashimoto tireoditi

Ҳашимото тиреодити (инг. Ҳашимото тҳйроидитис) — аутоиммун касаллик бўлиб, иммун системаси қалқонсимон безни тананинг бир қисми сифатида тан олишни тўхтатади ва унга ҳужум қила бошлайди. Бу қалқонсимон безнинг яллиғланишига олиб келади ва тиреодити деб аталади. Ҳашимото тиреоидитининг бошқа номлари орасида Ҳашимото касаллиги, сурункали лимфоцитик тиреоидити ва аутоиммун тиреоидити кабилари мавжуд.

Ҳашимото (1912-йилда кашф қилган япон жарроҳи номига қўйилган) Америкада жуда кенг тарқалган бўлиб, гипотиреодизмнинг асосий сабаби ҳисобланади. Қалқонсимон без саратони ва тиреоидити ўртасида боғлиқлик мавжуд эмас. Тиреоидитида псевдо тугунлар ҳосил бўлиши мумкин ва қалқонсимон без тугунларидан фарқ қилади. Ҳашимото касаллигида иммун тизим ҳужайралари қалқонсимон безнинг гормон ишлаб чиқарувчи ҳужайраларига ҳужум қилиб, уларни йўқ қилади ва гормон ишлаб чиқарилиши камаяди. Ҳар бир кишида бу касаллик ривожланиши мумкин бўлса-да, ўрта ёшдаги аёлларда кўпроқ учрайди^[1].

Сабаблари

Ҳашимото касаллигининг аниқ бир сабаби маълум эмас, лекин бир қанча омиллар асосий рол ўйнаши мумкин:

Ҳашимото касаллигига одатда аутоиммун касаллиги ёки қалқонсимон без касаллиги бор инсонлар чалинади. Бу генетик компонент мавжудлигини билдиради.

Ҳашимото касаллиги эркакларга қараганда аёлларда 7 марта кўпроқ учрайди ва бу жинсий гормонларга боғлиқ бўлиши мумкин. Аёллар биринчи фарзанди туғилгандан сўнг кўпинча қалқонсимон без касаллигига чалинишади ва қалқонсимон без касаллиги вақт о'тиб яхшиланади. Шунга қарамай йиллар ўтиб аёлларда Ҳашимото касаллигига бўлган мойиллик ортиб бормоқда.

Маълум бир дорилар ва ортиқча ёд қалқонсимон без фаолиятининг сусайишига олиб келади ва фаолиятини бузади.

Радиация. Япония ва Чернобилда бўлган атом портлашлари оқибатида инсонларда Ҳожкин лимфома деб аталган қон касаллиги ривожланган ва бундай инсонларда қалқонсимон без касалликлари ҳам пайдо бўлган^[2].

Симптомлари

Ҳашимото белгилари дастлаб юзага чиқмаслиги ёки ривожланиши учун йиллар талаб қилиши мумкин. Касалликнинг биринчи белгиси кўпинча қалқонсимон безнинг катталашиши бўлиб, буқоқ деб аталади. Буқоқ бўйиннинг олд қисмини шишган кўринишига олиб келади. Буқоқ ютишни қийинлаштиради. Ҳашимото касаллиги туфайли қалқонсимон без фаолияти пасаяди. Қуйидаги белгилар кузатилади:

· Ортиқча вазн

· Чарчоқ

· Юзнинг оқариши ёки шишиши

· Бўғимлар ёки мушак оғриши

· Қабзият

· Юрак уриши секинлашиши

· Ҳайзнинг бузилиши

· Депрессия

· Соч тўкилиши ёки сийраклашиши

Хавф омиллари

Аёлларда касаллик эркакларга қараганда 7 марта кўпроқ учрайди.

Касаллик кўпинча 40-60 ёш орасида учрайди, лекин эрта ёшларда ҳам кузатилади.

Касаллик авлоддан авлодга ўтиши мумкин. Лекин қайси ген уни сақлаши ҳали аниқланмаган.

Аутоиммун касалликлар касаллик эҳтимолини оширади. Масалан: қандли диабетни биринчи типи, ревматоид артрит. Ҳашимото касаллиги бошқа аутоиммун касалликларга чалиниш хавфини ҳам орттиради^[3].

Диагноз қўйиш

Қалқонсимон без функсиясини текшириш

ТТГ тести. Қалқонсимон безни стимулловчи гормон (ТТГ) гипофиз безидан ишлаб чиқарилади. Қонда қалқонсимон без гормонларининг камлигини аниқлаганида, қалқонсимон без гормонларини ишлаб чиқаришни кўпайтириш учун ТТГ ни тироидга юборади. Қонда юқори ТТГ даражаси гипотиреоидизмни кўрсатади.

Т-4 синовлари. Қалқонсимон безнинг асосий гормони тироксин (Т-4). Т-4 нинг паст қон даражаси ТТГ тести натижаларини тасдиқлайди ва муаммо қалқонсимон безнинг ўзида эканлигини кўрсатади.

Антитана тестлари

Бир нечта касаллик жараёни гипотиреоидизмга олиб келиши мумкин. Ҳашимото касаллиги гипотиреоидизмнинг сабаби ёки йўқлигини аниқлаш учун антитана тести ўтказилади.

Антитананинг мақсади иммунитет тизимининг бошқа иштирокчилари томонидан йўқ қилиниши керак бўлган касаллик қўзғатувчи бегона агентларни ё'қ қилишдир. Аутоиммун касалликда иммунитет тизими танадаги соғлом ҳужайралар ёки оқсилларни нишонга оладиган антитаналарни ишлаб чиқаради.

Одатда, Ҳашимото касаллигида иммунитет тизими қалқонсимон без гормонларини ишлаб чиқаришда муҳим рол ўйнайдиган қалқонсимон пероксидаза (ТПО) га антитана ишлаб чиқаради. Ҳашимото касаллигига чалинган кўпчилик одамларнинг қонида ТПО антитаналари бўлади. Ҳашимото касаллиги билан боғлиқ бошқа антикорлар учун лаборатория тестларини ўтказиш керак бўлиши мумкин.

Даволаш

Ҳашимото тиреоидити учун асосий даволаш қалқонсимон гормонлари орқали олиб борилиб, кўпинча левотироксин деб аталадиган Т4 (тироксин) нинг синтетик шаклидан фойдаланилади.

Яллиғланишга қарши воситалар

Яллиғланиш ҳолати жуда оғир бўлса, баъзи шифокорлар стероид терапиясини қисқа муддатини кўриб чиқадилар. Ҳашимото касаллигининг кучайишида глютенсиз ва озиқ-овқат бўёқларидан қочиш каби муқобил тиббий ёндашувлар ҳам илгари сурилган.

Қалқонсимон без жарроҳлиги

Қалқонсимон без жарроҳлиги Ҳашимото тиреоидити билан оғриган беморларни даволашда муҳим рол ўйнаши мумкин:

Ҳашимото тиреоидити билан оғриган беморларнинг кичик бир қисми қалқонсимон без жарроҳлигидан сезиларли фойда кўради.

Ҳашимото тиреоидитини тиббий даволаш беморларда қалқонсимон без операциясини кўриб чиқишдан олдин амалга оширилади.

Манба^[4]

↑ „Ҳашимото’с Тҳйроидитис ФАҚ“ (инглизча) (28-декабр 2010-йил). Қаралди: 8-июл 2022-йил.
↑ „Ҳашимото'с дисеасе“ (инглизча). МАЙО CЛИНИC. Қаралди: 8-июл 2022-йил.
↑ „Ҳашимото'с Тҳйроидитис“ (инглизча). Қаралди: 8-июл 2022-йил.
↑ „Ҳашимото’с Дисеасе“ (инглизча). Cлевеленд Cлиниc (6-ноябр 2020-йил). Қаралди: 8-июл 2022-йил.

[1] „Ҳашимото’с Тҳйроидитис ФАҚ“ (инглизча) (28-декабр 2010-йил). Қаралди: 8-июл 2022-йил.

[2] „Ҳашимото'с дисеасе“ (инглизча). МАЙО CЛИНИC. Қаралди: 8-июл 2022-йил.

[3] „Ҳашимото'с Тҳйроидитис“ (инглизча). Қаралди: 8-июл 2022-йил.

[4] „Ҳашимото’с Дисеасе“ (инглизча). Cлевеленд Cлиниc (6-ноябр 2020-йил). Қаралди: 8-июл 2022-йил.

[1]

[2]

[3]

[4]