Jump to content

Ялқов

From Vikipediya

Ялқовлар — Фоливора кичик туркумининг ягона неотропик чумоли хўр сутемизувчилар гуруҳи киради, улар орасида мавжуд бўлган, арбореал дарахт ялқовлари ва йўқ бўлиб кетган қуруқликдаги ялқовлар киради. Ҳаракатнинг секинлиги билан ажралиб турадиган дарахт ялқовлари умрининг кўп қисмини Жанубий Америка ва Марказий Американинг тропик тропик ўрмонлари дарахтларида осилган ҳолда ўтказадилар. Ялақовлар чумолихўрлар билан жуда яқин қариндош тур бўлиб, биргаликда Пилоса ксенартран тартибини ташкил қилади.

Турлари

  • Ялқовларнинг иккита туридан олтита тури мавжуд — Брадйпус (уч бармоқли ялқовлар) ва Чолоэпус (икки бармоқли ялқовлар). Ушбу анъанавий номланишга қарамай, барча ялқовларнинг ҳар бир орқа оёқларида учта бармоқ бор, аммо икки бармоқли ялқовларнинг ҳар бир олд оёқларида фақат иккита рақам мавжуд.[1] Ялқовларнинг икки гуруҳи турли хил, узоқ қариндош оилалардан бўлиб, уларнинг морфологиясини эр юзидаги аждодлардан параллел эволюция орқали ривожланган деб ҳисоблашади. Ҳозиргача сақланиб қолган турлардан ташқари, плейсоцен даврида ҳам Шимолий ва Жанубий Америкада филларнинг(жуда катта узунлиги) катталигигача бўлган (масалан, Мегатҳериум) қуруқликдаги ялқовларнинг кўп турлари яшаган. Бироқ, улар тахминан 12 000 йил олдин тўртламчи йўқ бўлиб кетиш ҳодисаси пайтида, Янги Дунёдаги энг йирик танали ҳайвонлар билан бирга йўқ бўлиб кетишди. Йўқ бўлиб кетишига одамларнинг келиши ва кўпинча ялқовларнинг мухофаза қилинаётган жойлардан бу ҳайвонлар мухофаза чизиғидан, чиқиб йўл қатнов қисмига авто ҳалокатлар туфайли ўлиши ҳам сабаб бўлиб келмоқда билан вақт ўтиши билан боғлиқ, аммо иқлим ўзгариши ҳам ўз ҳиссасини қўшгани тахмин қилинмоқда. Деярли денгизи ялқовларининг эндемик нурланиши аъзолари ҳам илгари Буюк Антил оролларида яшаган, аммо 6000 йил олдин, одамлар Голоценнинг ўрталарида архипелагни жойлаштиргандан кейин йўқ бўлиб кетишган.

Нега айнан Ялқов деб номланган?

Ялқовлар жуда паст метаболизм ва атайлаб ҳаракат қилгани учун шундай номланган. Слотҳ, секин бўлганлари ҳам бунга сабаб бўлган, сўзма-сўз „дангасалик“ деган маънони англатади ва уларнинг бир нечта бошқа тилларда умумий номлари (масалан, дангасалик) франсузча: парессеух , испанча: перезосо) „дангаса“ ёки шунга ўхшаш маънони ҳам англатади. Уларнинг сустлиги баргларнинг кам энергияли овқатланишига имкон беради. Шунингдек йиртқич қирғийлар ва мушукларни кўриш орқали ов қилишдан қочади.[1] Ялқовлар ерда деярли тирик ўлжа бўлишади, аммо улар сузишни билишади.[2] Шаггй кўйлаги йивли сочларга эга бўлиб, уларда симбиотик яшил сув ўтлари мавжуд бўлиб, улар ҳайвонларни дарахтлардаги камуфляж(франсуз тилидан, хусусан „камуфляж“ дан келиб чиққан сўз, дейишимиз мумкин. Бу сўз душманни алдаш учун аниқ мақсад билан ҳарбий материални яшириш ёки қўшинларга нисбатан қўлланади.) қилади ва уни озиқ моддалар билан таъминлайди. Ёсунлар, шунингдек, ялқов куяларни ҳам озиқлантиради, уларнинг баъзи турлари фақат ялқовларда мавжуд.[3]

Ялқовлар 60 миллион йил олдин Жанубий Америка қитъасида пайдо бўлган деб ҳисобланган плацента сутемизувчилар гуруҳига тегишли Хенартра суперордерига тегишли.[4] Бир тадқиқот шуни кўрсатдики, ксенартранлар бошқа оила сутемизувчилардан тахминан 100 миллион йил олдин ажралиб чиққан.[5] Чумолихўрлар ва Армадиллолар(катта, қалин қобиқ туфайли, жанговар кемалар узоқ вақт каплумбаğаларнинг қариндошлари ҳисобланиб келган) ҳам Хенартра қаторига киради. Энг қадимги ксенартранлар мустаҳкам умуртқа поғоналари, бирлаштирилган тос суяклари, тишлари тишлари ва кичик миялари бўлган дарахт ўт ўсимликлари эди. Ялқовлар Пилоса туркумининг Фоливора таксономик туркумига бўлинади. Бу атамалар мос равишда лотинча „барг еювчи“ ва „сочли“ сўзларидан олинган. Пилоса сутемизувчилар синфидаги кичикроқ туркумлар қаторига киради; унинг бошқа пастки туркумига чумолихўрлар киради.

Фоливорада энг камида саккиз оилага бўлинган, улардан фақат иккитасида тирик тур мавжуд; қолганлари бутунлай йўқ бўлиб кетган (†):[6]

Ялқовларнинг ривожланиши ва қаердан келиб чиқанлиги

  • † Мегалоcнидаэ : Катта Антил ялқовлари, 32 миллион йил олдин пайдо бўлган ва тахминан 5000 йил олдин йўқ бўлиб кетган басал гуруҳидир.[6]
  • Мегатҳериоидеа супер оиласи
    • Брадйподидаэ, уч бармоқли ялқовлар, тўртта турни ўз ичига олади:
      • Қўнғир томоқли уч бармоқли ялқовлик — Жанубий ва Марказий Америка ўрмонларида Неотропик ҳудудда[7] яшовчи ялқовларнинг сақланиб қолган турларидан энг кенг тарқалгани.
      • Жанубий Америка шимолидаги тропик тропик ўрмонларда яшайдиган уч бармоқли ялқов . У ташқи кўринишидан анча кенг тарқалган жигарранг томоқли уч бармоқли дангасага ўхшайди ва кўпинча аралаштирилади. Генетик далиллар шуни кўрсатадики, икки тур тахминан 6 миллион йил олдин ажралиб чиққан.[8]
      • Елли уч бармоқли ялқов, ҳозир фақат Бразилиянинг жануби-шарқидаги Атлантика ўрмонида топилган.
      • Панама қирғоқлари яқинидаги кичик Исла Эскудо де Верагуас оролига хос бўлган, йўқолиб кетиш хавфи остида бўлган уч бармоқли дангаса .
    • † Мегалонйчидаэ : тахминан 35 миллион йил давомида мавжуд бўлган ва тахминан 11 000 йил олдин йўқ бўлиб кетган ер ялқовлари. Илгари бу гуруҳга икки бармоқли ялқовлар ҳам, йўқ бўлиб кетган Катта Антил ороллари ялқовлари ҳам киради деб ҳисобланган.
    • † Мегатҳериидаэ : тахминан 23 миллион йил давомида мавжуд бўлган ва тахминан 11 000 йил олдин йўқ бўлиб кетган қуруқ ялқовлар; бу оилага энг катта дангасалар кирган.
    • † Нотҳротҳериидаэ : тахминан 11,6 миллион йилдан 11 000 йил олдин яшаган ер ялқовлари. Ерда яшовчи ялқовлар билан бир қаторда, бу оилага ярим сувда яшовчи ёки бутунлай сувда яшовчи ялқовлар тури бўлган Тҳалассоcнус киради.
  • Мйлодонтоидеа супероиласи
    • Чолоэподидаэ, икки бармоқли ялқовлар, иккита сақланиб қолган турни ўз ичига олади:
    • † Мйлодонтидаэ : тахминан 23 миллион йил давомида мавжуд бўлган ва тахминан 11 000 йил олдин йўқ бўлиб кетган ер ялқовларидир.
    • † Сcелидотҳериидаэ : коллаген кетма-кетлиги маълумотлари шуни кўрсатадики, бу гуруҳ Мйлодондан Чолоэпусга қараганда узоқроқ, шунинг учун у тўлиқ оилавий мақомга кўтарилган.[6]
Мегатҳериум америcанум (Лондондаги Мегатҳериидаэ ялқовниг склети)

Эволюцияси

[edit | edit source]
Нотҳротҳериопс шастенсис (Нотҳротҳериидаэ, Ла Бреа)

Ялқовлар дунёда мавжуд .[6] Икки ва уч бармоқли ялқовлар ўртасидаги ўхшашлик билан дарахцимон турмуш тарзига конвергент эволюция намунаси, „сутемизувчилар орасида маълум бўлган конвергент эволюциянинг энг ёрқин мисолларидан бири“.[10] Қадимги Ксенартра замонавий ксенартранларга қараганда анча кенгроқ тур ва тарқалишга эга эди. Қадимги ялқовлар асосан қуруқликда яшаган ва баъзилари Мегатҳериумда бўлгани каби филлар каби катта бўлишган..[2]

Мегалонйх wҳеатлейи (Мегалонйчидаэ) қолдиқлари (АМНҲ) ва қайта тикланган расми
Парамйлодон ҳарлани (Мйлодонтидаэ, Сан-Диэго)

Ялқовлар Жанубий Америкада узоқ вақт изоляция қилинган пайтда пайдо бўлган ва охир-оқибат Кариб денгизидаги бир қатор оролларга, шунингдек Шимолий Америкага тарқалиб кетган. Тахминларга кўра, сузиш Пилосанларнинг Олигоцен томонидан Буюк Антил оролларига океанга тарқалишига олиб келди ва мегалонихид Плиометанастес ва мйлодонтид Тҳинобадистес Шимолий Американи тахминан 9 миллион йил олдин, Панама Истмусининг шаклланишидан анча олдин мустамлака қила олди. Тҳалассоcнус кўп вақтини саёз сувда ўтказган, сузиш ва денгиз ўтлари билан озиқланиш учун кучли олд оёқларини ишлатган. Фотоалбом қолдиқлари шуни кўрсатадики, унинг думи эшкакка ўхшаш ва орқа оёқлари қисқарган, бу унинг мавжудлигининг охирига келиб тўлиқ сувда бўлганини кўрсатади. Сувдаги ҳаёт тарзига мослашиш Талассокнусга қуруқликдаги бошқа ўтхўрлар билан рақобатдан қочишга ёрдам берди ва унга янги озиқ-овқат манбаларидан фойдаланишга имкон берди.[11] Перу ва Чилида, Тҳалассоcнус Миёсеннинг охиридан бошлаб қирғоқ яшаш жойига кирди. Дастлаб улар шунчаки сувда туришган, аммо 4 миллион йил давомида улар сузувчи жонзотларга айланиб, ҳозирги денгиз сиренияларига ўхшаш денгиз ўтларини озиқлантирувчи жонзот бўлишган.[12]

Ҳар икки турдаги ялқов дарахтлар бир хил ўрмонларни эгаллайди; кўпгина ҳудудларда бир оз кичикроқ ва одатда секинроқ ҳаракатланувчи уч бармоқли ялқовнинг маълум бир тури (Брадйпус — 99% барглардан, асосан Cеcропиадан ташкил топган жуда танланган диэтага эга. Бу жинснинг шахслари маълум бир дарахт турига қаттиқ боғланганга ўхшайди ва овқат ҳазм қилиш самарадорлигида катта индивидуал фарқлар мавжуд) ва икки бармоқли типнинг бир тури биргаликда устунлик қилади. Морфологик таққослашларга асосланиб, икки бармоқли ялқовлар филогенетик жиҳатдан йўқ бўлиб кетган Катта Антил оролларидаги ялқов ҳайвонларнинг бўлинмаларидан бирида жойлашган деб тахмин қилинган.[13] Суяк тузилмаларини таҳлил қилиш орқали 33 дан ортиқ турли хил ялқовлар турлари ҳақида маълумотлар тўпланган бўлса-да, филогенетик дарахтдаги кўчатлар ўртасидаги муносабатларнинг кўпчилиги ноаниқ эди.[14] Дифилия гипотезасини тасдиқлаш учун тўпланган морфологик далилларнинг аксарияти ички қулоқнинг тузилишига асосланган.[15]

Коллаген[6] ва митохондриял ДНК кетма-кетлиги[16] дан яқинда олинган молекуляр маълумотлар дифилия[17] (конвергент эволюция) гипотезасига мос келади, аммо морфологиядан олинган бошқа хулосаларнинг бир қисмини бекор қилди. Тадқиқотлар доимий равишда икки бармоқли ялқовлар милодонтидлар билан яқин эволюцион муносабатларга эга эканлигини кўрсатди, уч бармоқли ялқовлар эса Мегатериоидага тегишли ва Мегалонйх, мегатериидлар ва нотротериидлар билан чамбарчас боғлиқ. Улар илгари тан олинган Мегалонйчидаэ оиласини полифилетик(Полифилетик деганда умумий аждодлари бўлмаган ва бир нечта наслдан келиб чиққан организмлар гуруҳи тушунилади.) қилади, иккала бармоқли ялқовлар ҳам, Катта Антил ороллари ялқовлари ҳам Мегалонйхдан узоқлашади. Катта Антил оролларидаги ялқовлар энди яланглик эволюцион дарахтининг алоҳида, базал шохига жойлаштирилган.[6][16]

Филогения

[edit | edit source]

Ялқов оиласининг қуйида келтирилган филогенетик дарахти коллаген ва митохондриял ДНКдан олинган кетма-кетлик маълумотлари ёрдамида тузилган. Ушбу таҳлил ялқов турлари ўртасидаги эволюцион муносабатларни аниқлашга ёрдам беради.[6]

 
 

Мегалоcнидаэ (Катта Антил ороллари ялқовлари)

 
 
 
 
 
 

Нотҳротҳериидаэ

 
 

Мегатҳериидаэ

 
 
 
 

Мегалонйчидаэ

 
 

Брадйподидаэ (тҳреэ-тоэд слотҳс)    

 
 
Андоза:Cладе лабел
 
 
 

Сcелидотҳериидаэ

 
 
 

Чолоэподидаэ (тwо-тоэд слотҳс)

 
 

Мйлодонтидаэ

 
 
Андоза:Cладе лабел
 
 
 
 

Плиоцен даврида Марказий Америка денгиз йўлининг ёпилиши Жанубий Американинг Тинч океани қирғоқ сувларининг совишига олиб келди ва бу денгиз ялқовларининг йўқ бўлиб кетишига олиб келди. Совутиш тенденцияси денгиз ўтларини йўқотди ва ялқовларнинг секин метаболизми терморегуляция билан курашди. Денгиз ялқовлари сув ҳаётига мослашган ва кўп вақтларини сувда ўтказган. Уларнинг оёқ-қўллари эшкакка ўхшаш, кўзлари ва қулоқлари кичик бўлиб, улар сув остида ҳаракат қилиш учун тегиниш туйғусига таянганликларини англатади. Ушбу ялқовларнинг йўқ бўлиб кетиши минтақанинг биологик хилма-хиллиги учун жиддий йўқотиш бўлди.[18]

Тахминан 11 000 йил олдин одамлар келганидан кўп ўтмай, Шимолий ва Жанубий Америкадан қуруқликдаги ялқовлар, жумладан, йирик ялқовлар ғойиб бўлди. Илмий далиллар одамларнинг овланиши Америка мегафаунасининг йўқ бўлиб кетишига муҳим ҳисса қўшган деган фикрни тасдиқлайди. Шимолий ва Жанубий Америкада топилган қуруқ ялқовларнинг қолдиқлари бу жонзотларнинг одамлар томонидан овлангани, пиширилганлиги ва истеъмол қилинганлигининг ишончли исботидир. Ушбу ажойиб мавжудотларнинг йўқ бўлиб кетиши Америкада биологик хилма-хилликнинг сезиларли даражада йўқолишини англатади..[2] Охирги музлик даврининг тугаши билан содир бўлган иқлим ўзгариши ҳам муҳим рол ўйнаган бўлиши мумкин, гарчи аввалги ўхшаш музликларнинг чекиниши шунга ўхшаш йўқ бўлиб кетиш даражаси билан боғлиқ эмас эди.

Мегалоcнус, Кариб денгизида туғилган бошқа ялқовлар билан бирга, тахминан 5000 йил олдин, материкда қуруқликдаги ялқовлар йўқ бўлиб кетганидан кейин ҳам омон қолишга муваффақ бўлди. Бироқ, одамларнинг Буюк Антил оролларига келиши охир-оқибат бу ялқовларнинг йўқ бўлиб кетишига олиб келди.[19]

Биология

[edit | edit source]
Жигарранг томоқли уч бармоқли ялқовни озиқланиши (Брадйпус вариэгатус), Cаҳуита миллий боғи, Коста-Рика

Морфология ва анатомия

[edit | edit source]

Яланғочлар тана узунлиги 60 дан 80 см гача (24 дан 31 дюймгача) ўзгариб туради ва турларига қараб 3,6 дан 7,7 кг гача (7,9 дан 17,0 фунтгача) оғирликда бўлиши мумкин. Икки бармоқли ва уч бармоқли ялқовлар орасида биринчиси бироз каттароқдир. Яланғочлар чўзилган оёқ-қўллари ва кичик қулоқлари бўлган юмалоқ бошларга эга. Уч бармоқли ялқовларнинг узунлиги тахминан 5-6 см (2,0 дан 2,4 дюйм) гача бўлган қисқа, думлари бор.

Яланғочлар сутемизувчилар орасида ғайриоддий бўлиб, эттита бўйин умуртқаси бўлмайди. Икки бармоқли ялқовларда бешдан еттигача бўйин умуртқаси бўлади, уч бармоқли ялқовларда эса одатда саккиз ёки тўққизта бўлади. Манателар — еттитадан кам бўйин умуртқаси бўлган бошқа сутемизувчилар, жами олтитага эга.

Физиология

[edit | edit source]

Ялқовлар рангларни кўриш қобилиятига эга, аммо уларнинг кўришининг кескинлиги ёмон. Уларнинг эшитиш қобилияти ҳам яхши ривожланмаган. Натижада, ялқовлар озиқ-овқатларини топиш учун ҳид ва тегиниш туйғусига таянади.[20]

Ялқовлар ҳайвонларнинг метаболизми жуда паст (ўз ўлчамидаги сутемизувчилар учун кутилганидан ярмидан кам) ва паст тана ҳарорати: 30 то 34 °C (86 то 93 °Ф) фаол бўлганда ва дам олишда ҳали ҳам пастроқ. Ялқовлар гетеротермияни намоён қилади, яъни уларнинг тана ҳарорати атроф-муҳитга жавобан ўзгариши мумкин. Одатда, уларнинг тана ҳарорати 25 дан 35 ° C гача (77 дан 95 ° Ф гача). Бироқ, ялқовлар тана ҳароратини 20 °C (68 °Ф) га тушириши мумкин, бу эса торпорга, метаболизм ва фаолликнинг пасайишига олиб келиши мумкин.[20]

Ялқовларнинг мўйнанинг ўзига хос хусусияти шундаки, ташқи туклари бошқа сут эмизувчиларнинг кўпчилигига тескари йўналишда ўсади. Кўпгина ҳайвонларда сочлар одатда экстремиталарга қараб ўсадиган бўлса, дангаса сочлар тескари йўналишда ўсади. Бу мослашув ялқовларга кўпинча оёқ-қўлларини таналари устида турган ҳолда узоқ вақт тескари осилган ҳолда ўзларини элементлардан ҳимоя қилиш имконини беради. Кўпгина шароитларда мўйна симбиотик сув ўтларига эга бўлиб, улар йиртқич ягуарлар, оcелотлар[21] ва бургутларнинг камуфляжини[22] таъминлайди.[23] Ёсунлар туфайли ялқов мўйнаси ўзига хос кичик экотизим бўлиб, комменсал ва паразит артроподларнинг кўп турларини ўз ичига олади.[24] Яланғочлар билан боғлиқ бўлган кўп сонли артроподлар мавжуд. Буларга чивин ва қум чивинлари, триатомин ҳашаротлари, битлар, Шомил ва оқадилар каби тишлайдиган ва қон сўрувчи чивинлар киради. Яланғочлар комменсал қўнғизлар, оқадилар ва куяларнинг жуда ўзига хос жамоасига эга.[25] Ялқовларнинг бир неча турлари, масалан, рангпар томоқли уч бармоқли ялқов, жигарранг томоқли уч бармоқли ялқов ва Линнейнинг икки бармоқли ялқоваси, артроподларни сақлаши маълум. Ялқовлар ўзларининг мўйналарида ўсадиган сув ўтларини уруғлантириш учун мас’ул бўлган куя билан боғланишдан фойда олишади. Ёсунлар, ўз навбатида, ялқовларни зарур озиқ моддалар билан таъминлайди.[26]

Фаолият

[edit | edit source]

Ялқовлар секин юришлари машҳур ва улар одатда фақат керак бўлганда ҳаракат қилишади. Уларнинг ўртача тезлиги дақиқада тахминан 4 метр (13 фут) ни ташкил қилади, аммо йиртқичлар томонидан таҳдид қилинса, бир оз тезроқ, дақиқада 4,5 метр (15 фут) гача ҳаракатланиши мумкин. Ялқовлар, биринчи навбатда, дарахт ҳайвонлари бўлиб, улар баъзан шохларнинг тепасида ўтирганларида, одатда шохларга осилган ҳолда овқатланадилар, ухлашади ва ҳатто туғадилар. Дарҳақиқат, ялқовлар ўлимдан кейин ҳам шохларга осилган ҳолда қолишлари маълум. Ерда бўлганида, ялқовлар дақиқада максимал 3 метр (9,8 фут) тезликда ҳаракат қилишлари мумкин. Икки бармоқли ялқовлар, одатда, ердаги дарахтлар бўлаклари орасида ҳаракат қилиш учун уч бармоқли ҳамкасбларига қараганда яхшироқ жиҳозланган.

Ялқовлар ажойиб сузиш қобилиятини намойиш этадилар ва дақиқада 13,5 метр (44 фут) таъсирчан тезликка эриша оладилар..[27] Улар узун қўллари билан сувда эшкак эшиш учун фойдаланадилар ва дарёларни кесиб ўтишлари ва ороллар орасида сузишлари мумкин.[28] Ялқовлар ўзларининг аллақачон секинлашган метаболизмини янада пасайтириши ва юрак уриш тезлигини меъёрнинг учдан бирига камайтириши мумкин, бу уларга сув остида нафасини 40 дақиқагача ушлаб туришга имкон беради.[29]

Ёввойи жигарранг томоқли уч бармоқли ялқовлар кунига ўртача 9,6 соат ухлайдилар.[30] Икки бармоқли ялқовлар тунги ҳайвонлардир .[31] Уч бармоқли ялқовлар асосан тунда фаол бўлишади, лекин улар кундузи ҳам фаол бўлишга қодир. Улар кўп вақтларини ҳаракациз ўтказадилар, фақат 10% ҳаракатда.[20]

Хулқ-атворлари

[edit | edit source]

Ялқовлар ёлғиз жонзотлар бўлиб, улар бир-бирлари билан камдан-кам алоқада бўлишади, жуфтлаш мавсуми бундан мустасно.[32] Урғочи ялқовлар айрим ҳолатларда, жинсий ҳаёт даврида, эркак ялқовларга қараганда кўпроқ йиғилишади.[33]

Дефекация қилиш учун эрга тушиш амалиёти ялқовларнинг характерли хатти-ҳаракати бўлиб, тахминан ҳар саккиз кунда бир марта содир бўлади. Ушбу хатти-ҳаракатнинг мантиқий ва физиологик асослари илмий изланишлар ва мунозаралар мавзусига айланди. Камида бешта фараз мавжуд: 1) дарахт тагига нажас(организмдан ажралиб чиқадиган суюқлик, ахлат) тушганда дарахтларни уруғлантириш;[34] 2) нажасни ёпиш ва йиртқичлардан қочиш;[35][36][37] 3) шахслар орасидаги кимёвий алоқа;[38] 4) тирноқларидаги из озуқа моддаларини йиғиб, кейин ютилади;[39] ва 5) мўйнали куя популяциялари билан ўзаро муносабатларни ёқлайди.[37][39] Яқинда янги гипотеза пайдо бўлди, у аввалгиларига қарши далилларни тақдим этади ва ҳозирги барча ялқовлар ерда дефекация қилинган турларнинг авлодлари эканлигини ва йиртқичлик ҳолатлари бўлгани сабабли бу хатти-ҳаракатдан воз кечиш учун этарли селектив босим бўлмаган. дефекация пайтида аслида жуда кам учрайди.[40]

Коста-Рикадаги Мануэл Антонио миллий боғида Хоффманнинг икки бармоқли ялқови (Чолоэпус ҳоффманни) озиқланмоқда.

Чақалоқ ялқовлар аслида оналарини кузатиш ва тақлид қилиш орқали нима овқатланишни ўрганадилар. Улар оналари билан бир неча ой қоладилар ва озиқ-овқат манбаларини таниб олиш ва атроф-муҳитни бошқариш каби муҳим омон қолиш кўникмаларини ўрганадилар.[41] Барча ялқовлар цеcропиа баргларини эйишади .

Икки бармоқли ялқовлар ҳамма билан озиқланади, 140 гектар (350 акр)(гектар майдонинг) ҳашаротлар, мевалар, барглар ва майда калтакесаклар билан озиқланади. Бошқа томондан, уч бармоқли ялқовлар деярли бутунлай ўтхўр (ўсимликларни истеъмол қилувчилар) бўлиб, фақат бир нечта дарахтларнинг барглари чекланган,[32] ва бошқа ҳеч бир сутемизувчи ўз овқатини секин ҳазм қилмайди. Икки бармоқли ялқовлар оппортунистик озиқлантирувчилардир ва улар яшаш жойларида мавжуд бўлган нарсаларни истеъмол қиладилар.

Ялқовлар озуқа моддалари кам ва ҳазм бўлиши қийин бўлган барглар рационида ривожланиш учун ривожланган. Улар симбиотик бактерияларга эга бўлган махсус ошқозонларни ишлаб чиқдилар, улар қаттиқ баргларни парчалаб, озуқа моддалари ва энергия олиш имконини беради.[32] Тўйиб овқатланган ялқовнинг тана вазнининг учдан икки қисми унинг ошқозон таркибидан иборат бўлиб, овқат ҳазм қилиш жараёни бир ой ёки ундан кўпроқ вақтни олиши мумкин.

Уч бармоқли ялқовлар ҳафтада бир марта сийиш ва нажас қилиш учун эрга боради, тешик қазади ва кейин уни қоплайди. Улар ҳар сафар бир хил жойга борадилар ва шу билан бирга йиртқичларга қарши ҳимоясиздирлар. Катта энергия сарфи ва ерга саёҳат билан боғлиқ хавфларни ҳисобга олган ҳолда, бу хатти-ҳаракат сир сифатида тасвирланган.[42][43][44] Янги тадқиқотлар шуни кўрсатадики, ялқовларнинг мўйнасида яшовчи куя, ялқовнинг пўстинига тухум қўяди. Тухум чиққандан сўнг, личинкалар мўйнадаги қолдиқлар билан озиқланади ва кейин ҳаёт айланишини давом эттириш учун оналарига қайтиб кетади. Ялқовлар ва куя ўртасидаги муносабатлар ҳали тўлиқ тушунилмаган бўлса-да, баъзи олимлар куяларни сув ўтлари билан қопланган мўйналари билан камуфляж қилиш орқали уларни йиртқичлардан ҳимоя қилишга ёрдам бериши мумкин, деб ҳисоблашади.[3] Индивидуал ялқовлар вақтининг асосий қисмини битта „модал“ дарахтга озиқлантиришга ўтказадилар; Нажасларини ўша дарахтнинг танасига кўмиб, уни озиқлантиришга ҳам ёрдам беради.[45]

Кўпайтириш

[edit | edit source]

Мавсумий жуфтлашиш нақшлари рангпар ва жигарранг томоқли уч бармоқли ялқовларда кузатилади, уч бармоқли ялқов эса йил давомида кўпайиши мумкин. Пигме уч бармоқли ялқовларнинг репродуктив хатти-ҳаракати сирлигича қолмоқда. Ахлат одатда уч бармоқли ялқовлар учун олти ойлик ва икки бармоқли ялқовлар учун 12 ойлик ҳомиладорлик давридан кейин фақат битта янги туғилган чақалоқдан иборат бўлади. Чақалоқ яқовларни тахминан беш ой давомида оналари билан қоладилар ва афсуски, баъзи ёш яқовлар оналари уларни эрдан олиб чиқолмаса, йиқилиб ўлиши мумкин.[46] Урғочилар одатда ҳар йили битта бола туғадилар, лекин баъзида ялқовларнинг паст ҳаракати урғочиларни бир йилдан кўпроқ вақт давомида эркакларни топишдан сақлайди.[47] Яқовларни айниқса жинсий диморф эмас ва бир нечта ҳайвонот боғлари нотўғри жинсдаги ялқовларни қабул қилишган.[48][49]

Табиий яшаш жойларида чекланган тадқиқотлар туфайли, икки бармоқли ялқовларнинг табиатдаги ўртача умри ҳозирча аниқ эмас..[50] Инсон парваришида ўртача умр кўриш тахминан 16 йилни ташкил қилади, Смицон институти миллий ҳайвонот боғида бир киши ўлимидан олдин 49 ёшга этган.[51]

Пигме уч бармоқли ялқов (Брадйпус пйгмаэус) тасвири (Томас Ландсеэр, 1825)

Марказий ва Жанубий Американинг тропик тропик ўрмонлари билан чекланган яшаш жойларига қарамай, ялқовлар бу муҳитда ривожланиш учун ривожланган.Панамадаги Барро Колорадо оролида ялқовлар дарахцимон сутемизувчилар биомассасининг 70 фоизини ташкил этиши тахмин қилинган.[52] Олтита тирик турдан тўрттаси ҳозирда „энг кам ташвиш“ деб баҳоланган; Бразилиянинг тобора камайиб бораётган Атлантика ўрмонида яшовчи уч бармоқли ялқов (Брадйпус торқуатус) „заиф“ деб таснифланади, оролда яшовчи уч бармоқли ялқов (Б. пйгмаэус) эса жиддий хавф остида . Ялқовлар бошқа сутемизувчиларга қараганда камроқ метаболизмга эга, бу уларнинг тропиклардан ташқарида омон қолиш қобилиятини чеклайди. Тана ҳароратини тартибга солиш учун дангасалар қуёшда исиниш каби хатти-ҳаракатларни ишлаб чиқдилар, аммо улар совуқ қонли ҳайвонлар ҳисобланмайди.[53]

Далласнинг дунё аквариумидаги уч бармоқли дангаса

Коста-Рикада қайд этилган ялқовлар ўлимининг аксарияти электр линиялари ва браконерлар билан алоқа қилиш билан боғлиқ. Ялқовларнинг тирноқлари, шунингдек, йиртқичларга қарши кутилмаган ҳимоя механизми бўлиб хизмат қилади. Дарахтга тескари осилганида, улар тирноқлари билан ушлаб турадилар, бу эса йиртқичларнинг уларни жойидан чиқариб юборишини қийинлаштиради.

Ялқовлар кўпинча ноқонуний равишда қўлга олинади ва уй ҳайвонлари сифатида сотилади. Бироқ, ялқовларни уй ҳайвонлари сифатида сақлаш даҳшатли ғоя ва бу ёввойи табиатдаги ҳаётга мослашган бу ажойиб мавжудотлар учун ёмон ишдир..[54]

Коста-Рикадаги Ялқовлар институти ялқов ҳайвонларга ғамхўрлик қилиш, қайта тиклаш ва ёввойи табиатга қўйиб юбориш билан машҳур.[55] Коста-Рикадаги Авиариос ялқовлар қўриқхонаси ялқовлар учун умид чироғидир. Ўзининг саъй-ҳаракатлари туфайли қўриқхона қайта тикланди ва 130 га яқин ялқов ҳайвонларни табиий яшаш жойларига қайтарди.[56] Бироқ, 2016 йил май ойидаги ҳисоботда муассасанинг икки собиқ ветеринария шифокори қўриқхона ҳаракатларини қаттиқ танқид қилиб, уни ҳайвонларга ёмон муносабатда бўлганликда айблаган эди.[57]

  1. ↑ 1,0 1,1 „Овервиэw“. Тҳе Слотҳ Cонсерватион Фоундатион. 2017-йил 1-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 29-ноябр.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Тҳе Ланд анд Wилдлифе оф Соутҳ Америcа. Тиме Инc., 1964 — 15, 54-бет. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Беннингтон-Cастро. „Тҳе Странге Сймбиосис Бетwеэн Слотҳс анд Мотҳс“. Гизмодо (2014-йил 23-январ). 2017-йил 1-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 1-декабр.
  4. ↑ О'Леарй, Мауреэн А.; Блоч, Жонатҳан И.; Флйнн, Жоҳн Ж.; Гаудин, Тимотҳй Ж.; Гиалломбардо, Андрес; Гианнини, Норберто П.; Голдберг, Сузанн Л.; Краатз, Бриан П. эт ал. (2013-02-08). "Тҳе Плаcентал Маммал Анcестор анд тҳе Пост–К-Пг Радиатион оф Плаcенталс" (эн). Сcиэнcе 339 (6120): 662–667. дои:10.1126/science.1229237. ИССН 0036-8075. ПМИД 23393258. 
  5. ↑ Свартман, Марта; Стоне, Гарй; Станён, Росcоэ (2006-07-21). "Тҳе Анcестрал Эутҳериан Карётйпе Ис Пресент ин Хенартҳра". ПЛОС Генетиcс 2 (7): э109. дои:10.1371/journal.pgen.0020109. ИССН 1553-7404. ПМИД 16848642. ПМC 1513266. //www.пубмедcентрал.ниҳ.гов/артиcлерендер.фcги?тоол=пмcентрез&артид=1513266. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Пресслеэ, С.; Слатер, Г. Ж.; Пужос, Ф.; Форасиэпи, А. М.; Фисчер, Р.; Моллой, К.; Маcкиэ, М.; Олсен, Ж. В. эт ал. (2019). "Палаэопротеомиcс ресолвес слотҳ релатионшипс". Натуре Эcологй & Эволутион 3 (7): 1121–1130. дои:10.1038/s41559-019-0909-z. ПМИД 31171860. Арчивед фром тҳе оригинал он 12 Септембер 2020. https://web.archive.org/web/20200912204649/http://eprints.whiterose.ac.uk/147061/1/5426_3_merged_1554730549.pdf. Қаралди: 18 Септембер 2020. Ялқов]]
  7. ↑ Гарднер, Алфред Л. „Субордер Фоливора“, . Маммалс оф Соутҳ Америcа, Волуме 1: Марсупиалс, Хенартҳранс, Шреwс, анд Бац Гарднер: . Чиcаго: Университй оф Чиcаго Пресс, 2007 — 157–168 (п. 161)-бет. ИСБН 978-0-226-28240-4. Қаралди: 2017-йил 29-ноябр.  (Wайбаcк Мачине сайтида 2018-11-27 санасида архивланган)
  8. ↑ Мораэс-Баррос, М.C. (2011). "Морпҳологй, молеcулар пҳйлогенй, анд тахономиc инcонсистенcиэс ин тҳе студй оф Брадйпус слотҳс (Пилоса: Брадйподидаэ)". Жоурнал оф Маммалогй 92 (1): 86–100. дои:10.1644/10-MAMM-A-086.1. https://archive.org/details/sim_journal-of-mammalogy_2011-02_92_1/page/86. 
  9. ↑ Ҳайссен, В. (2011). "Чолоэпус ҳоффманни (Пилоса: Мегалонйчидаэ)". Маммалиан Спеcиэс 43 (1): 37–55. дои:10.1644/873.1. 
  10. ↑ Гаудин, Т.Ж. (2004-02-01). "Пҳйлогенетиc релатионшипс амонг слотҳс (Маммалиа, Хенартҳра, Тардиграда): тҳе cраниодентал эвиденcе". Зоологиcал Жоурнал оф тҳе Линнеан Соcиэтй 140 (2): 255–305. дои:10.1111/j.1096-3642.2003.00100.x. ИССН 0024-4082. 
  11. ↑ Муизон, C. де; МcДоналд, Ҳ. Г.; Салас, Р.; Урбина, М. (Жуне 2004). "Тҳе эволутион оф феэдинг адаптатионс оф тҳе ақуатиc слотҳ Тҳалассоcнус". Жоурнал оф Вертебрате Палеонтологй 24 (2): 398–410. дои:10.1671/2429b. 
  12. ↑ Амсон, Э.; Муизон, C. де; Лаурин, М.; Аргот, C.; Буффрéнил, В. де (2014). "Градуал адаптатион оф боне струcтуре то ақуатиc лифестйле ин эхтинcт слотҳс фром Перу". Проcеэдингс оф тҳе Роял Соcиэтй Б: Биологиcал Сcиэнcес 281 (1782): 20140192. дои:10.1098/rspb.2014.0192. ПМИД 24621950. ПМC 3973278. //www.пубмедcентрал.ниҳ.гов/артиcлерендер.фcги?тоол=пмcентрез&артид=3973278. 
  13. ↑ Wҳите, Ж.Л. „Тҳе слотҳс оф тҳе Wест Индиэс: а сйстематиc анд пҳйлогенетиc ревиэw“, . Биогеограпҳй оф тҳе Wест Индиэс: Паттернс анд Перспеcтивес Wоодс: . Боcа Ратон, Лондон, Неw Ёрк, анд Wашингтон, Д.C.: CРC Пресс, 2001 — 201–235-бет. ДОИ:10.1201/9781420039481-14. ИСБН 978-0-8493-2001-9. Қаралди: 2020-йил 9-июн. 
  14. ↑ Гаудин, Тимотҳй (2004). "Пҳйлогенетиc Релатионшипс амонг Слотҳс (Маммалиа, Хенартҳра, Тардиграда): Тҳе Cраниодентал Эвиденcе.". Зоологиcал Жоурнал оф тҳе Линнеан Соcиэтй 140 (2): 255–305. дои:10.1111/j.1096-3642.2003.00100.x. 
  15. ↑ Раж Пант, Сара; Госwами, Анжали; Финарелли, Жоҳн А (2014). "Cомплех бодй сизе трендс ин тҳе эволутион оф слотҳс (Хенартҳра: Пилоса)". БМC Эволутионарй Биологй 14: 184. дои:10.1186/s12862-014-0184-1. ПМИД 25319928. ПМC 4243956. //www.пубмедcентрал.ниҳ.гов/артиcлерендер.фcги?тоол=пмcентрез&артид=4243956. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Делсуc, Ф.; Куч, М.; Гибб, Г. C.; Карпински, Э.; Ҳаcкенбергер, Д.; Сзпак, П.; Мартíнез, Ж. Г.; Меад, Ж. И. эт ал. (2019). "Анcиэнт Митогеномес Ревеал тҳе Эволутионарй Ҳисторй анд Биогеограпҳй оф Слотҳс". Cуррент Биологй 29 (12): 2031–2042.э6. дои:10.1016/j.cub.2019.05.043. ПМИД 31178321. Арчивед фром тҳе оригинал он 23 Марч 2022. https://web.archive.org/web/20220323230645/https://www.researchgate.net/publication/333647272_Ancient_Mitogenomes_Reveal_the_Evolutionary_History_and_Biogeography_of_Sloths. Қаралди: 11 Жуне 2020. Ялқов]]
  17. ↑ „дифивия ва монопҳйлй“. Қаралди: 1996-йил 20-январ.
  18. ↑ Амсон, Э.; Аргот, C.; МcДоналд, Ҳ. Г.; де Муизон, C. (2015). "Остеологй анд фунcтионал морпҳологй оф тҳе ахиал постcраниум оф тҳе марине слотҳ Тҳалассоcнус (Маммалиа, Тардиграда) wитҳ палеобиологиcал имплиcатионс". Жоурнал оф Маммалиан Эволутион 22 (4): 473–518. дои:10.1007/s10914-014-9280-7. 
  19. ↑ Стеадман, Д. W.; Мартин, П. С.; МаcПҳеэ, Р. Д. Э.; Жулл, А. Ж. Т.; МcДоналд, Ҳ. Г.; Wоодс, C. А.; Итурралде-Винент, М.; Ҳодгинс, Г. W. Л. (2005-08-16). "Асйнчроноус эхтинcтион оф лате Қуатернарй слотҳс он cонтиненц анд исландс". Проc. Натл. Аcад. Сcи. УСА 102 (33): 11763–11768. дои:10.1073/pnas.0502777102. ПМИД 16085711. ПМC 1187974. //www.пубмедcентрал.ниҳ.гов/артиcлерендер.фcги?тоол=пмcентрез&артид=1187974. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 „Слотҳ“. Энcйcлопедиа Британниcа. 2017-йил 19-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 1-декабр.
  21. ↑ Морено, Риcардо С.; Кайс, Роланд W.; Самудио, Рафаэл (2006-08-24). "Cомпетитиве Релеасе ин Диэц оф Оcелот (Леопардус пардалис) анд Пума (Пума cонcолор) афтер Жагуар (Пантҳера онcа) Деcлине". Жоурнал оф Маммалогй 87 (4): 808–816. дои:10.1644/05-MAMM-A-360R2.1. ИССН 0022-2372. https://archive.org/details/sim_journal-of-mammalogy_2006-08_87_4/page/808. 
  22. ↑ Суутари, Милла; Мажанева, Маркус; Феwер, Давид П.; Воирин, Брйсон; Аиэлло, Аннетте; Фриэдл, Тҳомас; Чиарелло, Адриано Г.; Бломстер, Жааника (2010-01-01). "Молеcулар эвиденcе фор а диверсе греэн алгал cоммунитй гроwинг ин тҳе ҳаир оф слотҳс анд а спеcифиc ассоcиатион wитҳ Тричопҳилус wелcкери(Члоропҳйта, Улвопҳйcеаэ)". БМC Эволутионарй Биологй 10: 86. дои:10.1186/1471-2148-10-86. ИССН 1471-2148. ПМИД 20353556. ПМC 2858742. //www.пубмедcентрал.ниҳ.гов/артиcлерендер.фcги?тоол=пмcентрез&артид=2858742. 
  23. ↑ Агуиар-Силва, Ф. Ҳелена; Санаиотти, Тâниа М.; Луз, Бенжамим Б. (2014-03-01). "Фоод Ҳабиц оф тҳе Ҳарпй Эагле, а Топ Предатор фром тҳе Амазониан Раинфорест Cанопй". Жоурнал оф Раптор Ресеарч 48 (1): 24–35. дои:10.3356/JRR-13-00017.1. ИССН 0892-1016. 
  24. ↑ Гилморе, Д. П.; Да Cоста, C. П.; Дуарте, Д. П. Ф. (2001-01-01). "Слотҳ биологй: ан упдате он тҳеир пҳйсиологиcал эcологй, беҳавиор анд роле ас веcторс оф артҳроподс анд арбовирусес". Бразилиан Жоурнал оф Медиcал анд Биологиcал Ресеарч 34 (1): 9–25. дои:10.1590/S0100-879X2001000100002. ИССН 0100-879X. ПМИД 11151024. 
  25. ↑ Гилморе, Д. П.; Да Cоста, C. П.; Дуарте, Д. П. Ф. (2001). "Слотҳ биологй: ан упдате он тҳеир пҳйсиологиcал эcологй, беҳавиор анд роле ас веcторс оф артҳроподс анд арбовирусес". Бразилиан Жоурнал оф Медиcал анд Биологиcал Ресеарч 34 (1): 9–25. дои:10.1590/S0100-879X2001000100002. ИССН 1678-4510. ПМИД 11151024. Арчивед фром тҳе оригинал он 6 Новембер 2020. https://web.archive.org/web/20201106160418/http://www.scielo.br/pdf/bjmbr/v34n1/3877m.pdf. Қаралди: 1 Деcембер 2017. Ялқов]]
  26. ↑ Эд Ёнг. „Cан Мотҳс Эхплаин Wҳй Слотҳс Поо он тҳе Гроунд?“. Пҳеномена (2014-йил 21-январ). 2018-йил 29-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2014-йил 23-январ.
  27. ↑ Гоффарт, М. (1971). "Фунcтион анд Форм ин тҳе слотҳ". Интернатионал Сериэс оф Монограпҳс ин Пуре анд Апплиэд Биологй 34: 94–95. 
  28. ↑ ББC (2016-11-04), Сwимминг слотҳ - Планет Эартҳ ИИ: Исландс Превиэw - ББC Оне, 2017-04-21да асл нусхадан архивланди, қаралди: 2017-04-17{{cитатион}}: CС1 маинт: бот: оригинал УРЛ статус ункноwн ()
  29. ↑ Бриттон, С. W. (1941-01-01). "Форм анд Фунcтион ин тҳе Слотҳ". Тҳе Қуартерлй Ревиэw оф Биологй 16 (1): 13–34. дои:10.1086/394620. 
  30. ↑ Бриггс, Ҳелен. „Артиcле "Слотҳ'с Лазй Имаге 'А Мйтҳ'"“. ББC Неwс (2008-йил 13-май). 2021-йил 1-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2010-йил 21-май.
  31. ↑ Эисенберг, Жоҳн Ф.. Маммалс оф тҳе Неотропиcс, Волуме 3: Тҳе Cентрал Неотропиcс: Эcуадор, Перу, Боливиа, Бразил. Университй оф Чиcаго Пресс, 15 Май 2000 — 624 (сеэ пп. 94–95, 97)-бет. ИСБН 978-0-226-19542-1. ОCЛC 493329394. Қаралди: 2016-йил 25-сентябр. 
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 Алина Брадфорд. „Слотҳс: Тҳе Wорлд'с Слоwест Маммалс“. Ливе Сcиэнcе (2018-йил 26-ноябр). 2020-йил 4-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2020-йил 22-ноябр.
  33. ↑ „Слотҳ“. Анимал Cорнер. 2020-йил 8-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2020-йил 22-ноябр.
  34. ↑ Монтгомерй, Г. Г., & Сунқуист, М. Э. (1975).
  35. ↑ Баилей, Т. Н. (1974).
  36. ↑ Либерг, О. (1980).
  37. ↑ 37,0 37,1 Паули, Ж. Н., Мендоза, Ж. Э., Стеффан, С. А., Cарей, C. C., Wеимер, П. Ж., & Пеэрй, М. З. (2014).
  38. ↑ Чиарелло, А. Г. (2008).
  39. ↑ 39,0 39,1 Воирин, Б., Кайс, Р., Wикелски, М., & Лоwман, М. (2013).
  40. ↑ Монге Нáжера, Ж. (2021).
  41. ↑ Венема, Вибеке. „Тҳе wоман wҳо гот 'слотҳифиэд'“ (эн-ГБ). ББC Неwс (2014-йил 4-апрел). 2021-йил 6-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 1-декабр.
  42. ↑ „Тҳе 'Бусй' Лифе оф тҳе Слотҳ | ББC Эартҳ“. ЁуТубе (2009-йил 18-май). 2021-йил 16-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 11-феврал.
  43. ↑ „Тҳе греатест мйстерй оф слотҳ поопинг ҳас беэн солвед“ (2014-йил 23-январ). 2021-йил 27-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 9-феврал.
  44. ↑ [Титле:А сйндроме оф мутуалисм реинфорcес тҳе лифестйле оф а слотҳ Аутҳорс:Жонатҳан Н. Паули, Жорге Э. Мендоза, Шаwн А. Стеффан, Cаелан C.Cарей, Паул Ж. Wеимер анд М. Зачариаҳ Пеэрй Жоурнал:Проcеэдингс оф тҳе Роял Соcиэтй Б „Wелcоме то тҳе УС Петабох“]. 2013-йил 15-июлда асл нусхадан архивланган.
  45. ↑ Монтгомерй, Сй. "Cоммунитй Эcологй оф тҳе Слотҳ". Cеcропиа: Супплементал Информатион. Энcйcлопæдиа Британниcа. Арчивед фром тҳе оригинал он 24 Май 2009. https://web.archive.org/web/20090524011902/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/101053/cecropia/101053suppinfo/Supplemental-Information. Қаралди: 2009-09-06. 
  46. ↑ Соарес, C. А.; Cарнеиро, Р. С. (2002-05-01). "Соcиал беҳавиор бетwеэн мотҳерс × ёунг оф слотҳс Брадйпус вариэгатус СCҲИНЗ, 1825 (Хенартҳра: Брадйподидаэ)". Бразилиан Жоурнал оф Биологй 62 (2): 249–252. дои:10.1590/S1519-69842002000200008. ИССН 1519-6984. ПМИД 12489397. 
  47. ↑ Паули, Жонатҳан Н.; Пеэрй, М. Зачариаҳ (2012-12-19). "Унехпеcтед Стронг Полйгйнй ин тҳе Броwн-Тҳроатед Тҳреэ-Тоэд Слотҳ". ПЛОС ОНЕ 7 (12): э51389. дои:10.1371/journal.pone.0051389. ИССН 1932-6203. ПМИД 23284687. ПМC 3526605. //www.пубмедcентрал.ниҳ.гов/артиcлерендер.фcги?тоол=пмcентрез&артид=3526605. 
  48. ↑ „Манлй сеcрет оф нон-матинг слотҳ ат Лондон Зоо“. ББC Неwс. ББC (2010-йил 19-август). 2020-йил 19-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 30-апрел.
  49. ↑ „Саме-сех слотҳс даш Друсиллас бреэдинг план“. ББC Неwс. ББC (2013-йил 5-декабр). 2020-йил 5-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 30-апрел.
  50. ↑ „Абоут тҳе Слотҳ“. Слотҳ Cонсерватион Фоундатион. 2021-йил 16-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 31-октябр.
  51. ↑ „Соутҳерн тwо-тоэд слотҳ“ (эн). Смитҳсониан'с Натионал Зоо (2016-йил 25-апрел). 2019-йил 17-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 30-октябр.
  52. ↑ Эисенберг, Жоҳн Ф.. Маммалс оф тҳе Неотропиcс, Волуме 3: Тҳе Cентрал Неотропиcс: Эcуадор, Перу, Боливиа, Бразил. Университй оф Чиcаго Пресс, 15 Май 2000 — 624 (сеэ п. 96)-бет. ИСБН 978-0-226-19542-1. ОCЛC 493329394. Қаралди: 2016-йил 25-сентябр. 
  53. ↑ Доwлинг, Степҳен. „Wҳй до слотҳс мове со слоwлй?“. ББC Футуре. ББC Неwс (2019-йил 29-август). 2019-йил 12-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 2-сентябр.
  54. ↑ „Слотҳс: Ҳоттест-Селлинг Анимал ин Cоломбиа'с Иллегал Пет Траде“. АБC Неwс (2013-йил 29-май). 2020-йил 6-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 2-декабр.
  55. ↑ „Тҳе Слотҳ Институте wебсите“. 2021-йил 31-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 23-март.
  56. ↑ Севcенко, Меланиэ. „Слотҳ санcтуарй нуртурес анималс баcк то ҳеалтҳ“. Деуцче Wелле (2013-йил 17-апрел). 2015-йил 13-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2013-йил 18-апрел.
  57. ↑ Счеллинг, Амеэна. „Фамоус Слотҳ Санcтуарй Ис А Нигҳтмаре Фор Анималс, Эх-Wоркерс Сай“. Тҳе Додо (2016-йил 19-май). 2021-йил 18-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 20-май.

Ҳаволалар

[edit | edit source]

Андоза:Пилоса

Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yalqov&oldid=5231381"