тухум

Тухум

Ўзбекча (уз)

Морфологик ва синтактик хусусиятлари

ту-хум

Этимологияси

ТУХУМ Бу от ПРСда [тохм] шаклида (113), ТжРСда тухм шаклида (400) келтирилган; ўзбек тилига тожикча шаклидаги хм товушлари орадиғига у товушини киритиб олинган; 'урғочи парранда, тошбака ва бошқа ҳайвонларнинг бола очиш учун қўядиган, қобиқка ўралган жинсий умуртқаси' маъносини англатади (ЎТИЛ, ИИ, 236).
Ўзбек тилининг этимологик луғати (ИИИ-жилд) маълумотларидан фойдаланилган; қ. Адабиётлар рўйхати.

\ф. чтухум - уруғ, тухум; авлод, наел; сперма

Маъновий хусусиятлари

Маъноси

1 Урғочи парранда, тошбақа ва б. баъзи ҳайвонларнннг бола очиш учун қўядиган, қобиқ билан ўралган жинсий юмуртқаси ва шу нарса — таркибида барча озиқ моддаларига эга бўлган таом маҳсулоти сифатида. ◆ Товуқнинг тухуми. Ўрдакнинг ту-хуми. Тухум қилмоқ. Қовурилган тухум. Тухум ютмоқ.

Анқонинг тухуми қ. анқо. ◆ Нимасини су-риштирасиз, мулла ака, хўжайинлар ораси-дан эпақага келадиганини қидириш анқонинг тухумини қидириш билан баробар экан.. Ойбек, „Танланган асарлар“ . Тухум босмоқ 1) тухум қилиш учун мояк устида ўтирмоқ. ◆ Бундан роса ун йил бурун мана шу болохо-надаги қазноқда тухум босиб ётган фаранги товуқ бирданига қоқолаб, том орқасига — Собиржон қориникига учиб тушди. А. Қаҳҳор, Қўшчинор чироқлари; 2) жўжа очиш учун маълум вақт тухумларга бағрини бериб ётмоқ. ◆ Сўрининг бурчагига ин қурган мусичанинг тухум босиб ётганини кузатди. Газетадан; 3) кўчма ҳеч бир иш қилмай, уйдан эшикка чиқмай ётмоқ, лоқайд юра-вермоқ. ◆ Раҳим тағин четга суриларди, балки яна чакагини боғлаб, уйда тухум босиб қоларди. Ҳ. Назир, „Сўнмас чақмоқлар“ . Тухум бостирмоқ Жўжа очиб чиқарсин учун, курк бўлган товуқнинг остита тухум қўймоқ. ◆ Комилжон бостирган тухумлар жўжа бўл-май, палағда чиқиб қолдими ? И. Раҳим, „Ихлос“ . Тухум очмоқ Тухум босиб ётиб, жўжа чиқармоқ. Тухум уриштирмоқ (ёки ўйнамоқ) Пишган тухумларни бир-бирига уриб, ким-ники синмай қолишга ўйнамоқ. ◆ Икки ариқ-нинг атрофига чойхоналар очиларди.. Қи-морбозлик бўларди, мозорлардан шайх ва қаландарлар келарди.. тухум ўйнашарди, сўнгра мастбозлик. И. Раҳим, „Ихлос“ . Тухум-га кирмоқТухум қила бошламоқ. ◆ Товуғимиз тухумга кириб қолди. Тухумдан чиқмоқ 1) гухум қилмай қўймоқ; 2) тухумни ёриб чиқ-моқ, жўжаламоқ. Тухуми оғзига келмоқ (ёки тиқилмоқ) Жуда зиқ, танг аҳволда қолмоқ. ◆ Охири тухум оғзига келганда, "ҳа бўл, ҳа бўл"га тушиб, шўр ернинг ярмини ҳам ювол-мадик. "Муштум" .

2 биол. Жинсий ҳужайра. ◆ Тухум йўли. Тухум ҳужайраси.

3 бот. Уруғ. ◆ Ошқовоқнинг тухуми.

4 кўчма Наел, авлод, зурриёт, зот. ◆ Тухуми қуриган ҳайвонлар. н ◆ Кўк қурт! Ёмон офат. Ғўзанинг заволи. Тезда тухум-ту-хумини қуритиш керак. Р. Азизхужаев, „Яшил чайла“ . ◆ Ўлсам ўлайин, одам тухумидан қўрқ-майман. "Ойсулув" .

Тухми одам (ёки инсон) Одам зоти. Султоним, бир кун бўлган одам, бир кун ўла-ди, тухми одам бошида шу савдо бор. "Гу-лихиромон". Тухумини қуритмоқ (ёки қир-моқ) Бутунлай йўқ қилмоқ. ◆ Агарда нажо-тимиз қипчоқ тухумини қуритишда бўлса, мени ҳам оссинлар! А. Қодирий, „Ўтган кунлар“ . У [◆ Давлатёр] фиғон чекаётир: -Сени ўлдирганнинг тухумини қираман, акажоним! П. Турсун, „Ўқитувчи“ .

5 кўчма Умуман, юзага келтирувчи нарса, уруғ. ◆ Агар сиз нафсиламрга қарасангиз, икки халқни бир-бирига совуқ кўрсатиб, адоват тухумини сочиб келувчи бир неча-гина одам бор.. А. Қодирий, „Ўтган кунлар“ .

Антонимлари

ТУХУМ. Ўзбек тилининг изоҳли луғати (2022) маълумотларидан фойдаланилган; қ.Адабиётлар рўйхати.

Таржималари

Русча _ру

тухум
1 яйцо; // яичный; яйцевой; ◆ янги тухум свежее яйцо; ◆ тухум йўли яйцевод; ◆ тухумнинг оқи яичный белок; ◆ тухум ҳужайраси биол. яйцевая клетка; ◆ тухум қуймоқ яичница; ◆ тухум қилмоқ класть яйца, нестись; ◆ тухум босмоқ 1) сидеть на яйцах; 2) перен. сидеть сиднем; ◆ тухум бостирмоқ сажать на яйца; ◆ тухум қўймоқ откладывать яички; метать икру; ◆ тухумга қирмоқ начать нестись; ◆ тухумдан чиқмоқ 1) перестать нестись; 2) вылупляться из яйца;
2 семена; ◆ қовоқ тухуми семена тыквы;
3 перен. потомство; семейство; ◆ тухуми қуриган ҳайвонлар вымершие животные; ◆ тухумини қуритмоқ уничтожить, истребить до конца (кого-что-л.); ◆ 

• тухуми оғзига келганда разг. когда приспичит, когда подпирает.
  

Морфологик ва синтактик хусусиятлари

ту-хум

Маъновий хусусиятлари

Маъноси

"Тухум" — 1) урғочилик жинсий ҳужайраси (қ. Тухумҳужайра); 2) таркибида барча озиқ моддаларга эга бўлган парранда маҳсулоти. Истеъмол учун, асосан, товуқ, бедана, сесарка Т.лари ишлатилади. |И. Раҳим|Зангори кема капитани}}. Сифати, вазни, муддати ва сақланиш шароитига қараб парҳез ва ошхона (оддий) Т.ларига ажратилади. Янги, юқори сифатли, совуқ ҳароратда сақданмаган, муддати 7 кундан ошмаган ◆ Мундоқ тухум Т.лар парҳез Т. ҳисобланади.

От

тухум (кўплик тухумлар)

Тиллар

Таржималар

Африкаансча: эиэр Арабча: بيضة (бáйḍа) Озарбайжонча: юмурта Баскча: арраутза, арраултза Белорусча: яйка (жáжка), яйцо (жажcó) Бенгалича: ডিম (ḍим) Болгарча: яйце (жажcé) Чехча: вежcе Бирманча: ဥ (мй) Датча: æг Олмонча: Эи Испанча: ҳуэво Эстонча: муна Форсча: تخم (тохм), تخم مرغ (тохм-э морğ) Франсузча: œуф Гагаузча: йıмıрта Галисийча: ово Ивритча: ביצה (беицá) Ҳиндича: अंडा (ãṇḍā) Исландча: эгг Индонезча: телур Ирландча: убҳ Италянча: уово Қозоқча: жұмыртқа (жумıртқа) Кхмерча: ស៊ុត (сут), ពង (пɔɔŋ) Руандача: иги Корейсча: 달걀 (далгял) Курдча: ҳêк, ҳêлке Лаоча: ໄຂ່ (кҳаи) Лотинча: овум

Латишча: ола Литвача: киауšинис Люксембургча: Ээ Македонча: јајце (жáжcе) Малайча: телур Малтийча: бажда Менча: ооҳ Мўғулча: өндөг (öндöг) Нидерландча: эи Полякча: жажо, жажко Португалча: ово Туркча: юмурта Руминча: оу Русча: яйцо (жажcó) Словацча: важcе Словенча: жажcе Суахилича: яи Шведча: äгг Тагалча: итлог Тожикча: тухм (тухм) Тайча: ไข่ (кҳаи) Туркманча: ýумуртга Украинча: яйце (жажcé) Урдуча: انڈا (ãṇḍā) Волапюкча: нöг Валлийча: ŵй Ветнамча: трứнг Японча: 卵 (тамаго) Хитойча: 鸡蛋, (жīдàн) 蛋 (дàн) Юнонча: αβγό (авгó)