ер

Туркча (тр)

ер

жой, мавқе, ўрин, ер

Ўзбекча (уз)

Морфологик ва синтактик хусусиятлари

ер

Маъновий хусусиятлари

Маъноси

1 (Е — катта) Қуёшдан кейинги учинчи планета. ◆ Ер шари. Ер айланаси. Ер Қуёш атрофида айланади. Ернинг сунъий йўлдоши. н ◆ ..агар Ер шарининг ярми тилла, ярми ер бўлиб, биров мендан қайси томонида яшайсиз, деб сўраса, мен иккиланмай, ер то-монини танлаган бўлардим. Н. Фозилов, „Куш — қаноти билан“ .

2 Шу планетанинг курукдик қисми (сув билан қопланган қисмига қарама-қарши қўй ил ганда). ◆ Ер планетамизнинг олтидан бир қисмини ташкил этади.

3 Планетамиз қобиғининг сиртқи қат-лами. ◆ Ер бағри. Ер ости бойликлари. Қора (қаро) ерга киргур! (қарғ.). Ер ютгур! (қарғ.). Осмон узок,, ер қаттиқ. Мақол . м ◆ Бир вақт ер ости дукиллагандек бўлди. А. Қодирий, „Меҳробдан чаён“ .

4 Нарсалар турган, тирик организмлар ҳаёт кечираётган юза, сатҳ (шахе ёки бошқа нарсаларга нисбатан). ◆ Ерга палое солмоқ. Томдан ерга қуламоқ. Коса столдан ерга тушиб синди. Ерга тушган — 'етимники. Мақол. н ◆ Сидиқжон бўсағадан бир қадам ичкарида чўнқайди-да, болани ерга қўйиб, онасига йўллади. А. Қаҳҳор, „Қўшчинор чироқлари“ .

5 Ер сатҳининг муайян бир қисми; жой, ҳудуд. ◆ Тошлоқ ер. Обод ер. Ҳайдалган ер. Баланд-паст ерлар. м ◆ Йигит уфқларга ту-таш ерларни кўздан кечиради. Газетадан . ◆ Ярадорларни тезда хавф-хатарсиз ерга олиб чиқиш зарур бўлиб қолди. Т. Рустамов, „Мангу жасорат“ .

6 Қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган тупроқ қатлами, экин, дарахт ва ш. к. экиладиган жой, майдон. ◆ Мен ҳам деҳқон боласиман.. Отам Одил кўр деган қўқонлик бойнинг ерини жар эди. А. Қаҳҳор, „Асарлар“ . ◆ Меҳнати-ла гуллатар Бир танобча ерини. Ғайратий . ◆ Чўл одами худди янтоққа ўхшаши керак.. оёғи остидаги ризқи сочилган ерга чукур томир отиши лозим. Газетадан . ◆ Еринг бўлса, меҳнати ҳам, роҳати ҳам ўзингники бўлади. Ойбек, „Танланган асарлар“ .

7 Бирор нарса банд қилиб турган, эгал-лаган ўрин, жой; макон. ◆ Дарахт бир ерда кўкаради. Мақол . ■■ ◆ Ҳоким чўзилиб ётган еридан туриб, ташқари чиқди. М. Исмоилий, „Фарғона тонг отгунча“ . ◆ Офицер йиқилди ва ётган ерида қўлини кўтарди. А. Қаҳҳор, „Олтин юлдуз“ .

8 Бирор мамлакат, давлат, халқ, хўжалик ва шу кабиларга қарашли ҳудуд. ◆ Қони, эти., ери, тили., бир бўлган бир халқ нима учун икки душман гуруҳга бўлиниб, бир-бирининг қонини тўкади?ОШек, Навоий . ◆ Ўн уч хўжалик ерини қўшибди.. трактор бир ярим кун ишлаб, тизза бўйи ҳайдаб берибди. А. Қаҳҳор, „Қўшчинор чироқлари“ .

9 Бирор нарсанинг ёки аъзонинг айрим қисми, ўрни, нуқтаси, жойи. ◆ Гиламнинг бир ерида доғи бор. Ҳақ — ◆ ерини топар. Мақол . ◆ ми Хат саккиз букланиб, қизил ипак билан бир-икки еридан чатилган ва Отабекка атал-ган эди. А. Қодирий, „Ўтган кунлар“ . ◆ ..беш еридан ўқ еганига қарамай.. ер бағирлаб кетишди. Ойбек, „Қуёш қораймас“ . ◆ Ҳожи хола ўз таржимаи ҳолининг жуда кўп ерларини ташлабкетди. М. Исмоилий, „Фарғонат“ .о.

10 Иш жойи, муассаса, ташкилот. ◆ Иш-лаган еридан ҳужжат келтирмоқ. Бирор ерга арз қилмоқ. яя [ ◆ Бадрий:] Сизлар билан бошқа ерда гаплашаман!3. Саид, „Н“ . Сафаров, Тарих тилга кирди.

11 (ж., ў.-п., ч. к. шаклида) кўм. вазифасида. Пайт, ўрин, сабаб каби муносабатларни билдиради. ◆ Кутилмаган ерда шаҳарнинг аъёнларидан бўлган Салим шарбатдор деганнинг Комилбек исмли ўғлидан совчилар келиб қалди. А. Қодирий, „Ўтган кунлар“ . ◆ Рўзимат айтмоқчи, гап бошқа ерда бўлиши ҳам мумкин. А. Қаҳҳор, „Қўшчинор чироқлари“ . ◆ Сариқ апъцни кийишга чоғлаб кўрган бўлса-да, бироқ кўйлакни олган ерида бу фикрдан қайтди. К. Яшин, „Ҳамза“ .

Ер билан яксон бўлмоқ қ. яксон. Ер бўлмоқ Йўқ бўлмоқ, ерга кирмоқ. ◆ Элга қўшилсанг, эр бўласан, элдан ажралсанг, ер бўласан. Мақол . ◆ Кўп отз бир бўлса, бир отз ер бўлар. Мақол . Ерга урмоқ Қадрини камситмоқ, таҳқирламоқ. ◆ Мен номус-оримни ерга урган душманимнинг қонини ўз қўлим билан тў-кишим керак.. К. Яшин, „Ҳамза“ . ◆ Қўйсангиз-чи.. Узингизни жуда ҳам ерга уриб юбордингиз-е. К. Яшин, „Ҳамза“ . [Юзини] Ерга қаратмоқ Номус-ҳижолатга қўймоқ. ◆ Эл-юрт ичида оламга доврут кетган отамнинг юзини ерга қаратди. К. Яшин, „Ҳамза“ . ◆ Ватаннинг амри шу, бурчингни бажар, Охири юзимни ерга қаратма! Ғайратий . ◆ Уялмайсанми.. "Мен фалончига тегаман", деб ота-онангни ерга қаратиб қўйишга! \амза, Паранжи сирлари . Ер остидан қарамоқ Юзни ер томонга қилган ҳолда рўпарасидагига қарамоқ. ◆ Эртоев.. йигитларга ер остидан бир қаради-ю, пешо-насидаги ажинлари ёзилиб, кутилмаганда хушнуд жилмайди. О. Ёқубов, „Эр бошига иш тушса“ . Ер(нинг) тагида(н) бўлса ҳам Қаер-да(н) бўлса ҳам. ◆ Ма, лайлак, ер тагидан бўлсаям, иккита вино топиб ке. С. Сиёев, „Ёруғлик“ . Ер тишламоқ қ. тишламоқ. ◆ Бом-бардимонда юзлаб фашист солдат, офицер-лари ер тишлади. Ер чизиб қолмоқ қ. чизмоқ. ◆ Камол қози анча паст тушиб, Сафохон тўра олдида ер чизиб қолди. К. Яшин, „Ҳамза“ . Ер юзи Бутун дунё, олам. ◆ Бу хабар бутун ер юзига тарқалди. Ер юзидан келаётган хабар-лар. Ер қилмоқ Қаггиқ беобрў қилмоқ, „ерга киритмоқ“ . ◆ Сиз раҳбарсиз! Мени бир имо билан ер қилиб қўйишингиз мумкин. С. Нуров, „Нарвой“ . Бурнини ерга ишқамоқ Роса таъ-зирини, адабини бермоқ. Гапни бир ерга қўймоқ қ. ран. Осмон йироқ (узоқ), ер қатгиқ Ҳаёт, яшаш шароити ночор ва иложсизлик ҳолатида деган маънода қўлланувчи ибора. ◆ Ибн Ямин табиблик, Жаҳонбуви доялик қи-лишди. Лекин бу билан ҳам мурод ҳосил бўл-мади. Осмон узоқ, ер қаттиқ эди! Сал кунда олти бола.. оламдан ўтди. К. Яшин, „Ҳамза“ . Сўзини (ёки гапини, илтимосини) ерда қол-дирмоқ Сўзини (гапини, илтимосини) ба-жармаслик, инобатга олмаслик. ◆ Ойим бу-вимнинг сўзини ерда қолдирмади-ю, ўйлаб-ўйлаб, охири "Дамир"ни топди. \. Назир, „Ёнар дарё“ . ◆ Гавҳар унинг қоронтда тра-шира кўриниб турган меҳрибон чеҳрасидан бу са-фар ҳам илтимосини ерда қолдиролмаганини тушунди. Ў. Ҳошимов, „Қалбингга қулоқ сол“ . Туянинг думи ерга текканда қ. туя. Қолган еридан Келиб тўхтаган, узилиб қолган жо-йидан (бирор иш, хатти-ҳаракат ҳақида). ◆ Ана энди уйқуни қолган еридан олаверинг.. С. Сиёев, „Ёруғлик“ .

Антонимлари

ЕР. Ўзбек тилининг изоҳли луғати (2022) маълумотларидан фойдаланилган; қ.Адабиётлар рўйхати.

Таржималари

• Ненецча: я
• Ёқутча: сир
• Чулимча: чäр

Русча _ру

ер
1 земля, земной шар; // земной; Ер Қуёш атрофида айланади Земля вращается вокруг Солнца; ◆ ер шари земной шар;
2 земля; суша; ◆ ер планетамизнинг олтидан бир қисмини ташкил қилади суша составляет одну шестую часть нашей планеты;
3 земля, почва, грунт; // земельный; почвенный; грунтовой; ◆ қаттиқ ер твёрдая земля, твёрдый грунт; ◆ қора тупроқ ер чернозём; ◆ қуриқ ва бўз ерлар целинные и залежные земли; ◆ ер билими землеведение; ◆ раён ер бўлими районный земельный отдел; ◆ кам ер деҳқон малоземельный крестьянин; ◆ ер ислоҳоти земельная реформа; ◆ ер ости сувлари подземные, грунтовые воды; ◆ ер эгалиги землевладение; ◆ ер қимирлаш(и) землетрясение; ◆ ер очмоқ поднимать целину; ◆ ер тузиш землеустройство; ◆ ер тузувчи землеустроитель; ◆ ер ўлчовчи землемер; ◆ ердан фойдаланиш землепользование; ◆ ер бойликнинг онаси бўлса, отаси - меҳнат посл. если земля - мать богатства, то труд - его отец; ◆ ер ҳайдаш пахота; ◆ ер ҳайдасанг - кўз ҳайда, куз ҳайдамасанг - юз ҳайда посл. если пахать, так осенью, упустил - паши сто раз;
4 земля, пол; ◆ ерда ётмоқ лежать на земле; лежать на полу; ◆ ердан узиб бўлмайдиган юк ноша, которую невозможно оторвать от земли (пола); ◆ ерга тушган етимники погов. (букв. что упало на землю, принадлежит сироте) что свозу упало, то пропало;
5 место; местность; ◆ бу ер это место; данная местность; ◆ бу ерга сюда; ◆ бу ерда здесь, тут; на этом месте, в этой местности; ◆ бу ердан отсюда, от (из) этого места; из этой местности; ◆ у ер то место; та местность; ◆ у ерга туда; на то место; в ту местность; ◆ у ерда там; на том месте; в той местности; ◆ у ердан оттуда; из того места; из той местности; ◆ шу ерда здесь, тут, тут же; на этом месте; на этой местности; ◆ шу ердан отсюда, от (из) этого места; из этой местности; ◆ ўша ерга туда, туда же; на то место; в ту местность; ◆ ўша ерда там, там же; на том месте; в той местности; ◆ ўша ердаги тамошний; ◆ ҳар ерда везде, всюду, повсеместно; ◆ ҳар ердан отовсюду, совсех мест; ◆ бир ерга тўпланмоқ собираться (скапливаться) в одном месте; ◆ дала ер дачная местность; ◆ очиқ ер открытая местность; ◆ ҳақ ерини топар посл. правда найдёт своё место; ◆ дарахт бир ерда кўкаради посл. дерево растет (только) на одном месте; ◆ 

• ёмон ер недостаток, изъян; ◆ бунинг ҳеч бир ёмон ери йўқ в этом нет ничего плохого; ◆ нолийдиган еримиз йўқ нам не на что жаловаться; у нас нет причины жаловаться; ◆ ерга кириб кетмоқ провалиться сквозь землю (от стыда); ◆ ерга қўймоқ (или бермоқ предавать земле (похоронить); ◆ юзини ерга қаратмоқ осрамить (кого-л.); ◆ ерга урмоқ охаивать; ◆ ер тишлаб ётмоқ лежать ничком (не имея сил встать - о больном); ◆ ер ўпиб сажда қилмоқ пресмыкаться (перед кем-л.); ◆ ер тагидан (или остидан) қарамоқ смотреть исподлобья; сўзни (или илтимосни) ◆ ерда қолдирмоқ оставлять (чью-л.) просьбу без внимания, не обращать внимания на (чьи-л.) слова; гапни (или сўзни, маслаҳатни) ◆ бир ерга қўймоқ сговориться; договориться; ◆ ер ёнғоқ арахис, земляной орех; ◆ ер тути разг. клубника, ◆ ер чой бот. лапчатка; ◆ ер қалампир хрен; ◆ ер қўноқ бот. змеевик.