Xem mã nguồn của Cá sấu

{{Bảng phân loại
| name = Cá sấu
| fossil_range = {{Fossil range|46|0|[[Creta muộn]] - nay}}
| image = Crocodile Feast AdF.jpg
| image_caption = [[Cá sấu sông Nin]]
| image_width = 240px
| regnum = [[Động vật|Animalia]]
| phylum = [[Động vật có dây sống|Chordata]]
| classis = [[Sauropsida]]
| ordo = [[Bộ Cá sấu|Crocodilia]]
}}
'''Cá sấu''' là các [[loài]] thuộc [[họ (sinh học)|họ]] '''[[Họ Cá sấu|Crocodylidae]]''' (đôi khi được phân loại như là [[họ (sinh học)|phân họ]] '''Crocodylinae'''). Thuật ngữ này cũng được sử dụng một cách lỏng lẻo hơn để chỉ tất cả các thành viên của [[bộ (sinh học)|bộ]] [[Bộ Cá sấu|Crocodilia]] (bộ Cá sấu): bao gồm cá sấu đích thực (họ Crocodylidae), [[cá sấu mõm ngắn]] ¹ (chi ''Alligator'', họ [[Họ Cá sấu mõm ngắn|Alligatoridae]]) và [[cá sấu Caiman]] (các chi ''Caiman'', ''Melanosuchus'' ², ''Paleosuchus'' ², cùng họ Alligatoridae) và [[cá sấu Ấn Độ|cá sấu sông Hằng]] (họ [[Họ Cá sấu Ấn Độ|Gavialidae]]).

==Đặc điểm chung==
Cá sấu là các loài bò sát lớn thích môi trường nước, chúng sống trên một diện tích rộng của khu vực [[nhiệt đới]] của [[châu Phi]], [[châu Á]], [[Bắc Mỹ]], [[Nam Mỹ]] và [[châu Đại Dương]]. Cá sấu có xu hướng sinh sống ở những vùng sông và hồ có nước chảy chậm, thức ăn của chúng khá đa dạng, chủ yếu là [[lớp Thú|động vật có vú]] sống hay đã chết cũng như [[cá]]. Một số loài, chủ yếu là [[cá sấu nước mặn]] ở [[Úc]] và các đảo trên Thái Bình Dương, được biết là có khả năng bơi ra xa ngoài biển.

Những loài cá sấu lớn có thể rất nguy hiểm đối với con người. [[Cá sấu nước mặn]] và [[cá sấu sông Nin]] là những loài nguy hiểm nhất, chúng đã giết chết hàng trăm người mỗi năm ở các khu vực [[Đông Nam Á]] và châu Phi. [[Cá sấu mõm ngắn]] và có thể cả [[cá sấu caiman đen]] (là loài đang nguy cấp trong sách đỏ của [[Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế|IUCN]]) cũng là những loài gây nguy hiểm cho con người.

===Kỹ năng tấn công===
Cá sấu rất nhanh nhẹn trong khoảng cách ngắn, thậm chí ngoài môi trường nước. Chúng có quai hàm cực khỏe và bộ răng sắc nhọn để xé thịt, nhưng chúng không thể há miệng nếu nó bị khép chặt, vì thế có một số câu chuyện về việc người sống sót khỏi những con [[cá sấu sông Nin]] mõm dài bằng cách khép chặt quai hàm của chúng. Tất cả những con cá sấu lớn cũng có vuốt sắc và khỏe. Cá sấu là những kẻ đi săn kiểu mai phục, chúng chờ đợi cho cá hay động vật sống trên đất liền đến gần, sau đó tấn công chớp nhoáng.

Sau khi dùng cú đớp trời giáng của mình, con cá sấu kéo nạn nhận xuống con sông để nhấn chìm tới ngạt thở. Sau đó, để xé mồi, nó ngoạm chặt miếng thịt rồi xoay người nhiều vòng để dứt thịt ra. Thoạt nhiên, bạn có thể cho rằng điều này thật khó khăn vì không kiếm được điểm tựa, nhưng những con cá sấu thì không phải lo điều đó: ngay khi đánh hơi được mùi máu, năm sáu chú cá sấu cùng bơi đến tỏ ý muốn chia sẻ bữa ăn, và thường thì con mồi bị xé ra thành hàng trăm mảnh nhỏ bởi những bộ hàm to khỏe và cú xoay người mãnh liệt.
[[Tập tin:Crocodylus porosus feeding frenzy by Gregg Yan 01.jpg|580px|giữa|Cảnh cá sấu đang xé xác [[con mồi]]]]

Là động vật ăn thịt có máu lạnh, chúng có thể sống nhiều ngày không có thức ăn, và hiếm khi thấy chúng cần thiết tích cực đi săn mồi. Mặc dù có vẻ ngoài chậm chạp, nhưng cá sấu là những kẻ săn mồi thượng hạng trong môi trường của chúng, và người ta còn thấy một số loài cá sấu dám tấn công và giết cả [[sư tử]], [[động vật móng guốc]] lớn và thậm chí cả [[cá mập]]. Tại [[Vườn quốc gia Sundarbans]] ở [[Ấn Độ]] một con cá sấu dài 4,5m ở khu đầm lầy ngập mặn hoang dã tây Bangal đã có một cuộc tấn công lịch sử trở thành con cá sấu đầu tiên tiêu diệt một con hổ hoang dã tại đây, con hổ đã bị tấn công khi nó đang cố bơi qua sông và bị giết trong một trận chiến khốc liệt sau đó, con cá sấu đã có được lợi thế khi chiến đấu ở dưới nước.<ref>http://giaoduc.net.vn/Quoc-te/Bi-an-Chuyen-la/Ca-sau-Vua-can-chet-mot-manh-ho-8-tuoi-o-An-Do/44681.gd</ref>

Ngoại lệ nổi tiếng là [[Choi choi Ai Cập|chim choi choi Ai Cập]] (''Pluvianus aegyptius'') là loài có quan hệ [[cộng sinh]], trong đó chim choi choi có thức ăn là các loài ký sinh trùng sinh sống trong miệng cá sấu và cá sấu để cho chim tự do làm việc này. Áp lực của quai hàm cá sấu đạt tới 3000 [[Pound (khối lượng)|pao]] trên một [[inch vuông]] (3000 [[Pound trên inch vuông|psi,]] xấp xỉ 144 [[Pascal (đơn vị)|kPa]]), so sánh với chỉ 100 [[Pound trên inch vuông|psi]] đối với một con [[chó]] to.

===Mùa sinh sản===
Cá sấu đực là những kẻ khá ầm ỹ. Vào mùa sinh sản, chúng phát ra những âm thanh có thể so sánh với động cơ của những chiếc máy bay cỡ nhỏ, âm thanh này có thể lan truyền nhiều cây số trong làn nước. Chúng thu hút những con cái và tất nhiên, những con đực khác đang đố kỵ. Rất nhanh chóng, hàng chục con đực khác kéo đến và thi nhau cất lên những lời ca trầm hùng, đôi khi còn làm rung động mặt nước phía trên tấm lưng chúng, khiến nước bắn lên cao một cách đáng kinh ngạc.

Tất nhiên, chú sấu nào khoẻ hơn sẽ có tiếng ca lớn hơn. Ở môi mỗi con cá sấu đều có một bộ phận cảm nhận những rung động của mặt nước, đối với con cái là để tìm được người chồng ưng ý, còn đối với những chàng ca sĩ khác là để đánh giá đối thủ. Nếu cảm thấy kẻ to mồm kia mạnh hơn mình, những con cá sấu khác sẽ tự rời bỏ cuộc tranh giành, còn nếu không thì trận chiến thực sự giữa những hàm răng sắc nhọn sẽ nổ ra.

Các loài cá sấu lớn nhất, cũng là các loài lưỡng thê lớn nhất trên Trái Đất là cá sấu nước mặn, sinh sống ở khu vực miền bắc Úc và trong suốt khu vực [[Đông Nam Á]]. Một điểm dễ gây nhầm lẫn là ở miền bắc Úc đôi khi người ta gọi cá sấu nước mặn là ''alligator'' (cá sấu mõm ngắn) trong khi nó không phải là như thế và loài [[cá sấu nước ngọt (định hướng)|cá sấu nước ngọt]] nhỏ hơn thì gọi là ''crocodile'' (cá sấu). Điều này có lẽ là do [[cá sấu nước ngọt]] có mõm dài nhìn rất giống [[cá sấu sông Nin]] thu nhỏ, trong khi cá sấu nước mặn có thể rất giống với [[cá sấu mõm ngắn Mỹ]] ít nguy hiểm hơn nhiều. Vì thế khi người [[Úc]] nói ''Alligator Rivers'' để chỉ cá sấu ở vùng [[lãnh thổ phía bắc]] thì trên thực tế nó là cá sấu nước mặn. Đây là giải thích cho việc những [[người Mỹ]] đôi khi cho rằng cá sấu mõm ngắn là những động vật nguy hiểm chứ không phải cá sấu.

Cá sấu trong thiên nhiên được bảo vệ ở một số nơi trên thế giới, nhưng chúng cũng được nuôi vì mục đích [[thương mại]], và da của chúng được thuộc làn da có phẩm chất cao để làm túi, ủng, cặp v.v.., trong khi thịt cá sấu được coi là đặc sản đối với những người sành ăn. Các loài có giá trị thương mại chủ yếu là [[cá sấu nước mặn]] và [[cá sấu sông Nin]], trong khi con lai của cá sấu nước mặn và [[cá sấu Xiêm]] cũng được nuôi trong các trang trại ở châu Á. Việc chăn nuôi đã làm tăng số lượng cá sấu nước mặn ở [[Úc]], vì thông thường người ta thu lượm trứng do cá sấu đẻ rải rác; do đó, những người có đất đai mới có động cơ thúc đẩy để bảo tồn môi trường sống của cá sấu.

Cá sấu có lẽ có quan hệ họ hàng gần với chim và [[khủng long]] hơn là với tất cả các động vật khác đã được phân loại như là lưỡng cư (mặc dù tất cả các động vật lưỡng cư này được cho là có quan hệ họ hàng gần với nhau hơn) và có các đặc điểm bất thường đối với các loài lưỡng cư, chẳng hạn như tim có 4 ngăn.

==Miêu tả==
Cá sấu là động vật cao cấp nhất trong các loài bò sát hiện nay, sinh ra trứng. Cá sấu có tim 4 ngăn, cơ hoành và vỏ não. Đặc điểm này làm nó được đánh giá là tiến hóa hơn những loài bò sát khác. Cá sấu là loài ăn thịt và là tay đi săn cừ khôi với bộ răng sắc bén có thể nghiền nát con mồi trong chốc lát. Thân thể chúng thuôn dài giúp bơi nhanh hơn. Khi bơi chúng ép sát chân vào người để giảm sức cản của nước. Chân cá sấu có màng, không phải dùng quạt nước mà để sử dụng cho những cử động nhanh đột ngột hoặc lúc bắt đầu bơi. Chân có màng giúp cá sấu có lợi thế ở những chỗ nước nông, nơi mà các con vật trên cạn thường qua lại.
[[Tập tin:American Alligator at Lake Woodruff - Flickr - Andrea Westmoreland.jpg|600px|giữa]]

==Tuổi==

Không có 1 phương pháp chính xác nào đo đạc được tuổi thọ của cá sấu, mặc dù có một vài kỹ thuật đưa ra được những phỏng đoán khá chính xác. Phương pháp chung là đo những vòng tuổi trong xương và răng chúng, mỗi vòng biểu hiện cho 1 sự tăng trưởng mới thường xuất hiện mỗi năm một lần vào mùa mưa, khí hậu ẩm. Loài [cá sấu porosus] trung bình sống khoảng 71 năm, nhưng có những cá thể vượt qua con số 100. Một trong những con cá sấu sống thọ nhất được ghi lại là con cá sấu sống ở vườn thú Nga, 115 tuổi. Tuy nhiên tài liệu ghi chép không nói rõ nó thuộc giống cá sấu nào.

Một con cá sấu nước ngọt giống đực sống ở [[vườn thú Australia]] đã 130 tuổi. Nó được Bob và [[Steve Irwin]] cứu sống sau khi đã bị bắn 2 lần.

==Kích thước==
[[Tập tin:Krokodil-im-Zoo.jpg|300px|nhỏ|phải|Hàm cá sấu]]
Kích thước của cá sấu thay đổi đáng kể, giữa loài cá sấu lùn và loài cá sấu nước mặn khổng lồ. Một số loài cá sấu có thể dài từ 5 đến 6 mét và nặng khoảng 1.200&nbsp;kg. Tuy nhiên, lúc mới sinh ra cá sấu chỉ dài khoảng 20&nbsp;cm. Loài cá sấu lớn nhất là cá sấu nước mặn sống ở [[Bắc Úc]] và [[Đông Nam Á]]. Theo một số nhà khoa học, không một loài cá sấu nào hiện nay có thể vượt qua kích thước 8,64 m.

==Xem thêm==
*Bộ [[xương ngoài của cá sấu]]
*[[Cá sấu Mekosuchin]]: Phân họ cá sấu ở [[châu Đại Dương]], ngày nay đã tuyệt chủng
*[[Cá sấu trong cống thoát nước]]: Huyền thoại về [[cá sấu sống trong cống thoát nước]].

==Ghi chú==
#Alligator đôi khi được dịch là cá sấu Mỹ, tuy nhiên điều này không đúng, do dễ bị lẫn với [[Cá sấu Mỹ]] có tên khoa học là ''Crocodylus acutus''. Ngoài ra, alligator có hai loài là [[cá sấu mõm ngắn Mỹ]](''Alligator mississippiensis'') sống ở khu vực [[sông Mississippi]] và [[cá sấu Dương Tử]](''Alligator sinensis'') sống ở khu vực sông [[Trường Giang|Dương Tử]].
#Một số học giả chỉ thừa nhận có 5 loài của một chi duy nhất là chi Caiman, một số khác chia chi Caiman làm 3 chi khác nhau là ''Caiman'', ''Melanosuchus'', ''Paleosuchus''.

==Chú thích==
{{tham khảo|30em}}

==Liên kết ngoài==
Bằng [[tiếng Anh]]:
* [http://www.nytimes.com/2004/10/23/international/asia/23crocodile.html Chăn nuôi cá sấu thực sự là một nghề khó khăn]
* [http://www.nytimes.com/2004/10/26/science/26croc.html Không chỉ là khuôn mặt đẹp khác]
* [http://www.nit.com.au/travel/story.aspx?id=3696 Những vụ tấn công của cá sấu gần đây ở Úc] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060623064651/http://www.nit.com.au/travel/story.aspx?id=3696 |date = ngày 23 tháng 6 năm 2006}}
{{thể loại Commons|Crocodylidae}}

[[Thể loại:Bộ Cá sấu|C]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Bắc Mỹ]]
[[Thể loại:Động vật bò sát châu Á]]
[[Thể loại:Động vật bò sát châu Phi]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Nam Mỹ]]
[[Thể loại:Động vật nguy hiểm]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Úc]]